رویارویی با نظریه تکامل داروین در عصر قاجار: شیخ محمدرضا اصفهانی و تکامل انسان (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

نظریه تکامل، در نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی، از طریق متون درجه دوم و معمولاً ماده گرایانه به عرب زبانان معرفی شد. این صورت از نظریه تکامل در واقع التقاطی بود از نظریه های داروین و دیگر تکامل گرایان آن عصر. محمدرضا اصفهانی با اصل نظریه تکامل مخالف نبود و آن را از حواشی ماده گرایانه اش تمییز می داد، ولی تکامل انسان را نه تنها خلاف آموزه های دینی، بلکه از نظر علمی نیز نادرست می دانست. وی بر اساس خلاصه ای از ترجمه عربی فصل اول تبار انسان داروین، کتاب لودویگ بوخنر و مقالاتی که در جراید علمی عربی آن زمان وجود داشت، تلاش کرد که به فهم دقیق تری از نظریه تکامل، نسبت به همتایان مسیحی عرب خود، دست یابد. از آنجا که در آن عصر هنوز بعضی از زیست شناسان و حتی تکامل گرایان غربی نیز با نظریه تکامل انسان مخالف بودند، وی با دسترسی به آرای ایشان و افزودن آرای خود، به شکلی از نقد «علمیِ» این نظریه دست یافت که در آن زمان در سرزمین های اسلامی بی نظیر بود.