کالاهای فرهنگی

از جمله مباحث اساسی جامعه شناختی دوران معاصر، شناسایی و نقد وضعیت جامعه یا به عبارتی آسیب شناسی اجتماعی است. از دیدگاه اغلب صاحبنظران ارتباطات، ابزارهای فرهنگی و رسانه‏های جمعی اعم از نوشتاری، دیداری و شنیداری قادرند به واسطه انتشار محتوا، تصاویر و اصوات مخرب، آسیب‏هایی فرهنگی را تولید یا بازتولید نمایند. در این نوشتار بدون انکار توانمندی ابزارهای فرهنگی و وسائل ارتباط جمعی در تثبیت ارزش‏ها و هنجارهای متعالی، مصادیق آسیب زا و منفی این کالاها بر علیه زنان مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است و در شماره آتی علل و پیامدهای چنین روندی تبیین خواهد شد.

مصرف فرهنگ و کالاهای فرهنگی را می توان فعالیتی غیراقتصادی و سیاسی تعریف کرد. چنان که در درک معمول هم چنین تلقی ای وجود دارد و به طور ضمنی فعالیت اجتماعی آزادانه را هم شامل می شود. با توجه به اینکه میزان گرایش به مصرف کالاهای فرهنگی در جوامع رو به افزایش بوده و از طرفی در طول سالیان اخیر شیوه و روش ارایه این کالاها دچار تغییرات بسیار زیادی گردیده است و در هر جامعه و در هر برهه زمانی خاص دسته بندی های گوناگونی از این کالاها ارایه شده و با توجه به اینکه در این پژوهش به دنبال تعیین میزان مصرف کالاهای فرهنگی در بین دانش آموزان شاهد استان لرستان استان لرستان هستیم لذا در یک تقسیم بندی دقیقتر کالاهای فرهنگی را در نه گروه دسته بندی نمودیم. در این پژوهش که از نوع توصیفی- پیمایشی می باشد، از یک پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است که روایی محتوایی آن از طریق مراجعه به کارشناسان و متخصصان بررسی گردید. جامعه آماری این پژوهش 580 نفر می باشد که در برگیرنده دانش آموزان شاهد دوره متوسطه استان لرستان در سال تحصیلی 88-1387 به تعداد 290 نفر و به جهت مقایسه همین تعداد (290 نفر) از دانش آموزان عادی همتراز آنها انتخاب گردیدند و با توجه به محدود بودن اعضای جامعه آماری همه آنها مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج به دست آمده نشان می دهند که میزان مصرف اغلب کالاهای فرهنگی در بین دانش آموزان شاهد در سطح مناسبی نیست و صرفا در خصوص برخی از کالاها همانند کالاهای مربوط به بازی و سرگرمی عملکرد مطلوبی دارند. در ضمن بین میزان مصرف کالاهای فرهنگی دانش آموزان شاهد و غیرشاهد نیز در بیشتر موارد تفاوت معناداری وجود ندارد.

این پژوهش به ارزیابی عوامل مؤثر بر مصرف کالاهای فرهنگی میان جوانان می پردازد. هدف اصلی تحقیق حاضر، شناخت نقش برخی عوامل فردی و اجتماعی چون سن، جنسیت، شغل، سطح تحصیلات، مدت زمان گذران اوقات فراغت، و پایگاه اقتصادی ـ اجتماعی بر میزان مصرف کالاهای فرهنگی میان جوانان است. روش پژوهش پیمایشی است. جامعة آماری جوانان 18 تا 29 سالة شهر گرگان (96429 نفر) و نمونة آماری 400 نفر از جوانان است. برای انتخاب نمونه، از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای چند مرحله ای استفاده شده و ابزار عمدة جمع آوری داده ها «پرسش نامة محقق ساخته» بوده است. توصیف و تبیین داده ها با استفاده از روش های آماری متناسب با سطح سنجش متغیرها صورت گرفته است. یافته ها و نتایج تحقیق نشان می دهد که میان جنسیت و مصرف کالاهای فرهنگی تفاوت است؛ به طوری که مردان بیش تر از زنان کالاهای فرهنگی مصرف می کنند. هم چنین سطح تحصیلات، سن، مدت زمان گذران اوقات فراغت، و پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی با میزان مصرف کالاهای فرهنگی رابطة مثبت دارد.

هدف از این پژوهش برسی میزان گرایش دانشجویان به جنبش های نوین معنوی برای شناخت بهتر شرایط و چالش های موجود و نیز میزان تأثیرپذیری این متغیر از عوامل اجتماعی چون مصرف کالاهای فرهنگی، روابط اجتماعی، نحوه هویت یابی و طبقه اجتماعی گروه مورد بررسی است. برای مبانی نظری از نظریات اندیشمندانی چون مارکس، کنت، دورکیم، برگر و دیوی استفاده شده است. روش مطالعه پیمایش بوده و بعد از تعیین حجم نمونه پرسشنامه توسط 384 نفر از جمعیت مورد مطالعه توسط نمونه گیری تصادفی ساده تکمیل شده است. تجزیه و تحلیل داده ها توسط نرم افزار SPSS و با بهره گیری از آزمون های آماری ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس و آزمون TوF انجام شده است. بر اساس نتایج حاصل شده رابطه مصرف کالاهای فرهنگی، روابط اجتماعی و نحوه هویت یابی جوانان با گرایش آنها به معنویت های نوظهور مستقیم و معنی دار است. اما طبقه اجتماعی جوانان، جنسیت و وضعیت تأهل رابطه معناداری با گرایش به معنویت های نوظهور ندارد.

مفاهیم نوگرایی و کالاهای فرهنگی به منزلة دو مؤلفة اساسی جامعه شناسی و مطالعات فرهنگی توجه صاحب نظران این علوم را به خود جلب کرده است. هدف اساسی این مقاله، بررسی رابطة بین مؤلفه های نوگرایی و میزان مصرف کالاهای فرهنگی در میان دانش آموزان است. این مطالعه از نوع پیمایش اجتماعی بوده و اطلاعات تحقیق با استفاده از تکنیک پرسش نامه جمع آوری شده است. جامعة آماری شامل همة دانش آموزان دختر مقطع متوسطة شهر کاشان در سال تحصیلی 1392-1391 است که با استفاده از فرمول کوکران، 760 نفر در حکم حجم نمونه تعیین و بررسی شده اند. نتایج تحلیل رگرسیون میزان تأثیر هریک از مؤلفه های نوگرایی، شامل محاسبه پذیری، جهت گیری علمی، ریسک پذیری، پیشرفت گرایی و جهت گیری عام گرا بر میزان مصرف کالاهای فرهنگی را به ترتیب، به میزان 47/0، 32/0، 27/0، 18/0 و 10/0 نشان داده است. در مجموع، 52 درصد از تغییرات متغیر وابسته از طریق مؤلفه های نوگرایی تبیین شده است

مطالعه کتب و نشریات به عنوان یک فعالیت فرهنگی، از شاخص های مهم میزان مصرف کالاهای فرهنگی در هر جامعه به حساب می آید. این پژوهش، به بررسی رابطه سبک زندگی مردم شهر تهران با مصرف کتاب و نشریات پرداخته است. به عبارتی، سبک مصرف افراد بر حسب میزان مطالعه کتب درسی (و کمک درسی)، غیر درسی، اینترنتی، روزنامه، مجلات، قرآن و ادعیه در قالب سه سبک دانش محور، بینابین و فراغت محور مورد بررسی قرار گرفته و نیز سبک زندگی افراد براساس سه مؤلفه؛ مصرف رسانه ای، فعالیت های فراغتی و سلایق فردی به سه سبک زندگی سنتی، بینابین و مدرن طبقه بندی شده است. این پژوهش، به روش پیمایش و جمعیت آماری آن را کلیه افراد ساکن در شهر تهران، در سال 1388 تشکیل می دهد، تعداد نمونه برابر با 1231 نفر و شیوه نمونه گیری، چندمرحله ای انتخاب گردیده است. برای اجرا و انجام پژوهش، با عنایت مراحل شاخص سازی و سؤالات مطرح شده، از ابزار پرسشنامه استفاده شده و متغیرها از اعتبار و روایی لازم برخوردارند.طبق نتایج حاصل، میانگین کل مطالعه پاسخگویان در طول روز برابر با 9/22 دقیقه گزارش شده است. همچنین، رابطه سبک زندگی با مصرف کتب و نشریات معنادار است. بررسی دقیق تر موضوع نشان می دهد که پاسخگویانی که مطالعه کتب و قرآن بیش تری دارند، عمدتاً دارای سبک زندگی سنتی هستند. همچنین کسانی که مجلات، مطالعات اینترنتی و کتب درسی و غیردرسی بیش تری مطالعه می کنند، عمدتاً سبک زندگی شان مدرن است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه میان هوش هیجانی با مصرف کالاهای فرهنگی در میان زنان شاغل در صدا و سیما به انجام رسید. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ روش، توصیفی - همبستگی بود. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه زنان شاغل در صدا و سیمای شهر تهران در سال 1398 است که تعداد7600 نفر می باشند. حجم نمونه با توجه به جدول کرجسی مورگان367 نفر بود . جهت سنجش متغیرهای پژوهش از پرسشنامه استاندارد 28 سوالی هوش هیجانی برادبری و گریوز و پرسشنامه 29 سوالی مصرف کالای فرهنگی استفاده شد. با نظر اساتید صاحب نظر، روائی پرسشنامه ها در حد مطلوبی ارزیابی شد و ضریب آلفای کرونباخ کل .908 پایایی ترکیبی، که پایایی مناسبی برای پرسشنامه است، محاسبه شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون کلموگروف اسمیرنوف و ضریب همبستگی پیرسون به کمک نرم افزار spss استفاده شد. یافته ها نشان داد بین هوش هیجانی با مصرف کالاهای مکتوب ،کالاهای سمعی و بصری، کالاهای ورزشی و سرگرم کننده، کالاهای مذهبی و کالاهای میراث فرهنگی در میان زنان شاغل در صدا و سیما رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.

مصرف فرهنگی، یکی از شاخص های سبک زندگی است که به بیان ساده به معنای استفاده از کالاهای تولید شده نظام فرهنگی بوده، مشخص کننده نوع سلیقه مصرف کننده نیز می باشد. بر اساس نظریه بوردیو، مصرف کالاهای فرهنگی با سرمایه فرهنگی افراد مرتبط است. در این پژوهش، ضمن مقایسه نسلی میزان مصرف کالاهای فرهنگی در شهر رشت، سرمایه فرهنگی آنان نیز به روش پیمایش، مورد بررسی گرفته است و از 400 نفر به عنوان نمونه، پرسش به عمل آمده است. نتایج تحلیلی بر اساس آزمون های آماری، حاکی از آن است که میانگین مصرف کالاهای فرهنگی در نسل سوم( بعد از انقلاب) بیشتر از نسل دوم ( قبل از انقلاب) است. در واقع نسل سوم ، نسبت به نسل دوم، از میانگین سرمایه فرهنگی بالاتری، برخوردار است. فرضیه دیگر تحقیق مبنی بر ارتباط سرمایه فرهنگی با مصرف کالاهای فرهنگی نیز به اثبات رسیده است. تحلیل رگرسیونی هم نشان می دهد که همه ابعاد سرمایه فرهنگی اعم از تجسم یافته، عینیت یافته و نهادی با مصرف کالاهای فرهنگی رابطه معناداری دارند. بعد نهادی با بتای 32/0، قوی ترین رابطه را با مصرف کالاهای فرهنگی، نشان می دهد. همچنین با توجه به مقدار ضریب تعیین، می توان گفت که 54 درصد از تغییرات متغیر مصرف کالاهای فرهنگی توسط متغیرهای سه گانه سرمایه فرهنگی اعم از تجسم یافته، عینیت یافته و نهادی، تبیین می شود.

امروزه با پدیده ای به نام جهانی شدن مواجهیم، فرایندی چندجانبه و چندبعدی که بر تمامی ابعاد زندگی ما تأثیر می گذارد. این پدیده در سال های اخیر آنچنان سرعتی دارد که به ویژگی عصر حاضر تبدیل شده است و افزون بر ابعاد اقتصادی و اجتماعی بیشترین تأثیر را بر بعد فرهنگی داشته است. تنوع فرهنگی به عنوان یکی از مباحث مهم حقوق بین الملل در عصر جهانی شدن با چالش های بسیاری مواجه شده است. در این زمینه تعدادی از کشورهای توسعه یافته با ادعای توسعه جهانی فرهنگ های برآمده از دموکراسی های خود درصدد تحمیل فرهنگشان به سایر کشورها هستند. درحالی که کشورهای در حال توسعه با رد این ادعا، رویکرد دولت های مزبور را تهدیدی برای تنوع فرهنگی خود و جهان محسوب می کنند. بنابراین این پرسش مطرح می شود که چه ارتباطی میان تنوع فرهنگی و پدیده جهانی شدن وجود دارد. آیا جهانی شدن در حال فرسایش تنوع فرهنگی است یا در راستای حمایت های سازمان های بین المللی به ویژه یونسکو و تصویب قواعد الزام آور توسط آنها و با امکاناتی که جهانی شدن با خود به همراه دارد، می توان از آن در جهت ارتقای تنوع فرهنگی استفاده کرد؟ سازمان یونسکو به عنوان بزرگ ترین حامی تنوع فرهنگی در سرتاسر جهان، اعلامیه جهانی تنوع فرهنگی را در سال 2001، کنوانسیون حمایت از میراث فرهنگی غیرمادی در سال 2003 و کنوانسیون حمایت و ارتقای تنوع مظاهر فرهنگی را در 20 اکتبر 2005 به منظور حمایت از فرهنگ، میراث فرهنگی ناملموس و تنوع مظاهر فرهنگی گوناگون تصویب کرده است. از نظر این تحقیق، آنچه تنوع فرهنگی را تهدید می کند، نه اصل فرایند جهانی شدن که شیوه برخورد دولت ها با آن است. ازاین رو تلاش های سازمان بین المللی یونسکو در جهت کنترل و ایجاد قوانین حمایتی از کشورهای در حال توسعه می تواند آثار ناخوشایند جهانی شدن را کنترل کند و از امکانات و فناوری های این پدیده به منظور تقویت فرهنگ های کشورهای در حال توسعه استفاده کند.

کالاهای فرهنگی مصرفی نظیر نوشت افزارها، تأثیرات مستقیمی بر هویت فرهنگی جامعه دارند. اهمیت حفظ هویت و ارزش های فرهنگی جامعه، این ضرورت را ایجاد می کند تا برای طراحی و تزئین نوشت افزارها از الگوهای هنر ایرانی استفاده شود. نگاره های شاهنامه طهماسبی منبعی غنی از نقوش و الگوهای تزئینی است و نگاره خواب دیدن ضحاک، دارای تنوع نقوش تزئینی هندسی زیادی است. هدف پژوهش شناسایی نقوش هندسی نگاره خواب دیدن ضحاک در شاهنامه طهماسبی و کاربست آن در طراحی کالاهای فرهنگی یعنی نوشت افزارها است. پرسش ها عبارتند از: 1- انواع نقوش و ترکیب بندی های هندسی (گره های هندسی) در نگاره خواب دیدن ضحاک شامل چه نقوشی هستند؟ 2- چگونه می توان انواع نقوش و ترکیب بندی های هندسی (گره های هندسی) را در نگاره خواب دیدن ضحاک، در طراحی کالاهای فرهنگی نظیر نوشت افزار (دفتر و خودکار) به کار برد؟ پژوهش پیش رو با تجزیه و تحلیل کیفی اطلاعات کتابخانه ای و اسنادی و با رویکرد توصیفی- تحلیلی انجام شده و نمونه مورد بررسی شامل نگاره خواب دیدن ضحاک اثر میرمصور است و نتایج نشان می دهد 26 ترکیب هندسی در این نگاره وجود دارد که این ترکیب ها از 19 نوع نقش تشکیل شده اند و این نقوش هندسی، در طراحی 11 نمونه نوشت افزار یعنی 4 دفتر و 2 دفترچه و 5 خودکار به کار رفته است.

اهداف: مصرف و مصرف فرهنگی از پدیده های مهم جامعه معاصر است که ضمن تأثیرپذیری از عوامل مختلف فردی و اجتماعی، ابعاد مختلف زندگی افراد را متأثر می کند. بسیاری از صاحب نظران، مصرف و مصرف فرهنگی را متأثر از طبقه اجتماعی و نیز معرفی برای آن می دانند. برخی مطالعات، به ویژه در دنیای مدرن علاوه بر طبقه، ویژگی های فردی و فردیت را نیز عامل مهم تعیین کننده مصرف و مصرف فرهنگی دانسته اند. هدف این مقاله بررسی میزان و نوع مصرف فرهنگی شهروندان تهرانی و عوامل مؤثر بر آن با تأکید بر دو رویکرد فوق است. روش مطالعه: روش مقاله، پیمایش و ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه بوده است. پاسخ گویان550 نفر از شهروندان 15 تا 75 سال مناطق 22 گانه شهر تهران بوده که با نمونه گیری تصادفی طبقه ای، انتخاب و با آنان مصاحبه انجام شده است. یافته ها: نتایج تحقیق نشان می دهد هم فردیت و هم طبقه افراد با میزان و نوع مصرف فرهنگی آن ها رابطه دارند؛ اما رابطه آن ها در کالاهای فرهنگی مختلف متفاوت است. در کل متغیرهای مدرن- سنتی بودن، تمایلات فرهنگی، طبقه، سکولار- دین دار و تمایلات اجتماعی با مصرف فرهنگی (688/0=R) همبستگی چندگانه دارند و می توانند (461/0 = R2) از تغییرات مصرف فرهنگی را تبیین نمایند. بیشترین وزن به متغیرهای تمایلات فرهنگی، مدرن - سنتی بودن و پس از آن طبقه تعلق دارد. نتیجه گیری: معادله رگرسیون بینش نظری مقاله را که مدعی است مصرف فرهنگی به طور هم زمان از فردیت و طبقه افراد متأثر است، تأیید می کند. بنابراین نتایج نشان می دهد که هم متغیر طبقه و هم فردیت هر دو بر مصرف فرهنگی تأثیرگذار است؛ اما وزن آن ها در مورد کالاهای فرهنگی متفاوت است.