توسعه پایدار گردشگری

مناظر فرهنگی از انواع میراث با ارزش بشری است که  در سطح جهانی با توجهات نوینی روبرو شده اند. مطالعات این مقاله، با دیدگاه ساماندهی منظر فرهنگی- طبیعی برج قابوس، به مطالعه یکی از صد منظر  شگفت انگیز ایران با هدف احیا و توسعه پایدار گردشگری، برج قابوس، واقع در استان گلستان، شهرستان گنبد به عنوان نمونه مطالعاتی می پردازد. حفاظت از مناظر فرهنگی- طبیعی با توجه به توسعه پایدار از یک سو و کمک به تداوم ارزش های زیبایی شناسانه و تاریخ نگارانه در مناظر از سوی دیگر، یافتن راهکار های حفاظتی در خصوص مناظر فرهنگی را اجتناب ناپذیر می گرداند. امروزه در میان شیوه های حفظ و بازنمایی بناها و محوطه های تاریخی، بهره گیری از طرح احیا به منظور بازگرداندن آن ها به جریان زندگی اجتماعی مردم، بسیار گسترش یافته است. یکی از مهم ترین و اصلی ترین بخش های این کار، اعطای کاربری متناسب با هویت محوطه های تاریخی است. حال این سوال مطرح می گردد که با توجه به ویژگی ها و شرایط خاص هر محوطه تاریخی روند اعطای کاربری جدید و انطباق فعالیت های انسانی با آن از چه طریقی شناسایی و پیاده سازی می شود. رویکرد اصلی در این تحقیق، پژوهش موردی است که در آن با بهره گیری از روش تفسیری تاریخی به جمع آوری داده های ارزشمند برای شناخت بهتر محوطه تاریخی برج قابوس و توانایی های بالقوه آن اقدام شود. حفاظت و مرمت منظر برج قابوس با هدف تقویت کیفیت و زیبایی منظر از طرفی می تواند به احیای زیرساخت های طبیعی و فرهنگی منطقه کمک کند و از دیگر سو، بنیادهای اقتصادی و گردشگری آن را در چارچوب توسعه پایدار تقویت کند. از این رهگذر پژوهش در راستای انجام مطالعات و طرح دیدگاه مرمت منظر طبیعی - تاریخی منطقه به منظور احیا و بازسازی آن ضروری به نظر می رسد. احیا، حفاظت و تقویت منظر فرهنگی و تاریخی محوطه به عنوان گامی مهم و اقدامی اساسی در احیا و مرمت منظر سایت قلمداد می شود. دستیابی به اهداف توسعه پایدار و توجه به چشم انداز پایدار منطقه در آینده، جزء اصلی و جدایی ناپذیر دیدگاه های جامع و امروزی در هر طرح مرمت منظر است.  هدف این تحقیق، مشخص کردن عملکردها و فعالیت ها و برنامه هایی تطبیق پذیر با فرهنگ بومی، اقلیم و نیازهای منطقه است که برای گردشگران در نظر گرفته شوند و با دخالت محدود در منظر برج و افزایش کیفیت ارائه خدمات، همراه گردد. توجه به پایداری در توسعه، انعطاف پذیری، فراهم آوردن بستری مناسب برای مشارکت مردم نیز، مدنظر قرار گرفته است. در این پژوهش از روش تحقیق توصیفی تحلیلی در بستری از مطالعات کتابخانه ای و همچنین مشاهدات میدانی متعدد، بهره گیری شده است.

مدیریت شهری تهران طی دهه های اخیر با چالش های مختلفی بویژه در ساختار اقتصادی مواجه بوده است، این در حالی است که این کلانشهر هم از موقعیت خاص(مرکزیت اداری – سیاسی) در جذب سرمایه در کشور برخوردار بوده و هم این که پیشینه تاریخی  آن حاکی از وجود توان بالا در جذب گردشگران داخلی و خارجی دارد، که در این راستا بازار بزرگ تهران به علت استقرار در بافت کهن شهری و نیز تنوع عملکردی (تجاری، مذهبی، تفریحی و ... ) قابل ذکر می باشد. این پژوهش سعی بر آن دارد تا با شیوه توصیفی – تبیینی به شناخت جامع و تشریح قابلیت های متنوع بازار بزرگ تهران در جهت توسعه گردشگری شهری بپردازد. در این پژوهش با توجه به نوع تحقیق (همبستگی)، محدودیت های مختلف در گردآوری داده ها ،حجم نمونه 150 نفر می باشد که براساس روش نمونه گیری اتفاقی تعیین و مورد پرسشگری واقع شده اند. با توجه به فرضیات و مساله تحقیق و جهت سنجش همبستگی میان متغیرها (زیر ساخت های بازار بزرگ و توسعه گردشگری شهری) شاخص های (ارتباطی، اطلاعاتی، خدماتی، مذهبی – فرهنگی، تاریخی، تجاری و تفریحی_ سرگرمی ) بررسی گردیدند. نتایج حاصله از پژوهش (در زمینه بررسی و مقایسه روند تحولات و نقش آفرینی بازار بزرگ تهران) نشان می دهد که ضعف کارکردی قابل توجهی در رابطه با مدیریت و برنامه ریزی توسعه گردشگری (بازار بزرگ تهران) وجود دارد، از این رو بازار بزرگ با توجه به توان های مختلف فضایی در صورت تدوین برنامه ریزی راهبردی، مدیریت مشارکتی و تامین کمی و کیفی زیرساخت های ارتباطی، خدماتی و اطلاعاتی منطبق بر معیارها و استانداردهای جهانی می تواند نقش بسزایی در جذب گردشگران داخلی و خارجی و تحولات عمیق و مثبت ساختاری کلان شهر تهران و سایر سطوح داشته باشد.

گردشگری پدیده ای است که دارای ابعاد و انواع مختلف است و می توان گفت که کل سیستم سیاسی و فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی یک کشور را درگیر و همراه می کند. با توجه به این مسئله است که نگرش سیستمی نسبت به امنیت و توسعه پایدار گردشگری اهمیت فزاینده ای می یابد. هدف این مقاله بررسی ضرورت برنامه ریزی و نگرش سیستمی حاکمیت نسبت به امنیت و توسعه پایدار گردشگری در کلان شهرهای ایران با تأکید بر کلان شهر تهران است. سؤال اصلی مقاله این است که دلایل ضرورت برنامه ریزی و نگرش سسیستمی حاکمیت نسبت به امنیت و توسعه پایدار گردشگری در کلان شهرهای ایران چیست؟ فرضیه ای را که برای پاسخگویی به این سؤال اصلی در صدد بررسی و تحلیل آن هستیم این است که نگاه حاکمیتی نسبت به پدیده ها اصولاً بایستی سیستمی باشد و گردشگری علاوه بر این ضرورت دارای ضرورتی درونی نیز است که از ذات این پدیده ناشی می شود. روش این مقاله توصیفی تحلیلی است که در آن سعی خواهد شد با استفاده از منابع کتابخانه ای و نیز مقالات علمی و پژوهشی به تحلیل و تبیین موضوع پرداخته شود. نتایج این مقاله نیز نشان می دهد که گردشگری و توسعه پایدار در ایران نیازمند مدیریت و برنامه ریزی به ویژه در زمینه ارتقای امنیت هستند و این دو در گروه داشتن نگرش سیستمی از سوی حاکمیت است. شواهد کلان شهرهای ایران و به ویژه شهر تهران گویای جدایی و جزیره گونگی حوزه های امنیت و توسعه پایدار گردشگری و نگرش غیر سیستمی در این حوزه هاست.

توسعه پایدار و برنامه ریزی فضایی به دلیل داشتن هدف مشترک، نوعی تلاقی فلسفی برای مفهوم برنامه ریزی به عنوان عمل سازماندهی زندگی آینده جوامع با مقررات و طراحی از روابط اجتماعی، اقتصادی در آینده و دقت در استفاده از فضای فیز کیی به منظور رسیدن انسان به رفاه بدون تخریب محیط محسوب می شوند. برنامه ریزی کی اصطلاح چندپوششی از مراحل مختلف تصمی مگیری های استراتژ کی ملی برای برنامه های کاربردی و منحصر به فرد است. هدف از برنامه ریزی فضایی شناخت طرح های توسعه فضایی از جمله گردشگری در مراحل مختلف برنامه ریزی، طراحی و مدیریت استوار بر سه اصل اجرا، پایش و ارزیابی و مبتنی براصول پایداری، یکپارچگی و جامعیت می باشد)افتخاری، 1393 (. برنامه ریزی فضایی بر روی برنامه ریزی فیز کیی در بخش های مختلف از جمله گردشگری تمرکز دارد. فعالیت های گردشگری در کی مکان خاص شکل م یگیرند و شخصیت فضایی پیدا میک نند و دارای روابط فضایی می شوند. تب یین جایگاه برنامه ریزی فضایی در توسعه پایدار گردشگری هدف اصلی این نوشتار است. در این مقاله برنامه ریزی فضایی به دلیل ماهیت پیچیده و چندوجهی و اهمیت هم وزن مسائل محیطی، فیز کیی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن درگردشگری به هیدرا تشبیه شده است. هیدرا موجودی افسانه ای از الهه های یونانی استک ه دارای سرهای موازی و متعدد زیادی بوده و تا سر اصلی آن قطع نشود این موجود م یتواند خود را بازسازی کند و وظیفه خود را که نگاهبانی رودخانه است را انجام دهد. با استناد به مفاهیم مذکور و با در نظر داشتن نقدهای وارده بر برنام هریزی فضایی و گردشگری پایدار این مقاله تلاش دارد تا با ارائه مختصر تمثیل هیدرا جایگاه برنامه ریزی فضایی در توسعه پایدار گردشگری را مورد بررسی و مطالعه قرار دهد.

وجود بافتهای فرسوده سبب شده است که بازآفرینی شهری جزء مهمترین دغدغه های برنامه ریزان کشورمان باشد. این مسئله وقتی در بافت تاریخی رخ میدهد ابعاد جدی تری به خود می گیرد چرا که با روند رو به افزایش فرسودگی هویت تاریخی و فرهنگی یک شهر به خطر می افتد. بافت تاریخی شهرها مهمترین بستر کالبدی-فضایی ارزشهای فرهنگی محسوب میشود.رویکرد منتخب پژوهش بازآفرینی فرهنگ محور می باشد. هدف از انجام پژوهش سنجش تاثیر بازآفرینی فرهنگ مبنا (متغیر مستقل) بر توسعه پایدار گردشگری (متغیر وابسته) و ارزیابی وضعیت شاخص های هر یک از دو مفهوم در محدوده مورد مطالعه است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی تحلیلی است و از ابزار پرسشنامه برای جمع آوری داده ها استفاده شده است. روایی پرسشنامه با استفاده از روایی محتوا و پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ (0.935) به دست آمده است. برای تحلیل داده ها رگرسیون چند متغیره آماری تی تک نمونه با استفاده از نرم افزار spss استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که بین بازآفرینی فرهنگ مبنا و توسعه پایدار گردشگری همبستگی قوی و رابطه مستقیم وجود دارد و این دو شاخص بر یکدیگر تأثیر گذارند. همچنین نتایج نشان داد که متغیر مستقل بیشترین همبستگی را به ترتیب با شاخص امکانات خدماتی و رفاهی، زیست محیطی، اجتماعی، مدیریت شهری، فرهنگی، تکنولوژی و کالبدی دارد. نتایج آن بیانگر این بود که شاخص اقتصادی در مفهوم توسعه پایدار گردشگری در وضعیت نامطلوب در ارزیابی وضعیت شاخص های مفهوم بازآفرینی شاخص عملکرد در وضع نامطلوب نسبت به سایر شاخص ها قرار دارد.

اکوسیستم گردشگری به عنوان عامل رونق اقتصادی و حافظ محیط زیست شناخته شده و اکوسیستم گردشگری پایدار توزیع عادلانه فرصت ها در نسل های آینده را تضمین می کند. پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل موثر بر اکوسیستم گردشگری پایدار با رویکرد فراترکیب انجام شده است. در پژوهش حاضر 39 پژوهش مرتبط با موضوع، در پایگاه های مختلف علمی از سال 1994 تا 2020 استخراج شده که با استفاده از الگوی هفت مرحله ای سندلوسکی و باروسو مورد بررسی قرار گرفته است. با تحلیل محتوای آن ها مفاهیم و مقوله های مربوطه استخراج گردید و میزان اهمیت و اولویت مفاهیم با روش آنتروپی شانون تعیین شده است. مقوله های آموزش سرمایه انسانی، فرهنگ، ویژگی های فردی، شبکه سازی و بازارها، سرمایه گذاری و تامین مالی، قانون گذاری و سیاست ها و زیرساخت ها به ترتیب دارای بیشترین اهمیت در بین عوامل موثر بر اکوسیستم گردشگری پایدار می باشند.

بافتهای تاریخی به عنوان قلب تپنده شهر به لحاظ دارا بودن قدمت، میراث کالبدی مهمترین بستر کالبدی-فضایی ارزشهای فرهنگی محسوب میشود. هدف از انجام این پژوهش ارائه ی الگوی بازآفرینی فرهنگ مبنا در راستای توسعه پایدار گردشگری در بافت تاریخی شهر اصفهان است این پژوهش از نظر هدف کاربردی و بر مبنای راهبرد پژوهش از نوع پیمایشی است و از ابزار پرسشنامه برای جمع آوری داده ها استفاده شده است دادههای جمع آوری شده با استفاده از نرم افزارهای SPSS و Smart PLS مورد پردازش قرار گرفت نتایج حاصل از آزمون های پایداری و روایی شاخص بیانگر آن بود که مدل دارای پایایی و روایی مطلوبی می باشد. نتایج حاصل از بارهای عاملی نشان داد که مولفه فرم با بالاترین ضریب مسیر دارای بیشترین تاثیر بر بازآفرینی فرهنگ مبنا در بافت تاریخی شهر اصفهان بوده است همچنین در مبحث سنجش توسعه پایدار گردشگری بود خدماتی و رفاهی با بالاترین ضریب مسیر بیشترین تاثیر گذاری را بر این شاخص دارد. آزمون آماری T مربوط به مدل مفهومی تحقیق رابطه بین بازآفرینی فرهنگ مبنا به عنوان متغیری مستقل و توسعه پایدار گردشگری به عنوان متغیر وابسته را تایید می کند. همچنین نتایج مدل معادلات ساختاری بیانگر آن است که مصرف فرهنگی در بافت تاریخی شهر اصفهان در رابطه بین بازآفرینی فرهنگ مبنا و توسعه پایدار گردشگری به عنوان تعدیل گر عمل خواهد کرد این در حالی است که دو مولفه دیگر (تولید فرهنگ و رویداد هنری مشارکتی) در تعدیل رابطه بین بازآفرینی فرهنگ مبنا و توسعه پایدار گردشگری بی تأثیر می باشند.

روند رو به رشد تقاضا و پذیرش طبیعت گردان و گردشگران در مناطق حساس و شکننده کوهستانی ایران طی سال های اخیر و عدم وجود برنامه ریزی مدون و جامع برای گردشگری این مناطق لزوم توجه خاص به این مناطق را تشدید کرده است. لذا در این مقاله، در راستای رویکرد توسعه پایدار گردشگری (طبیعت گردی) در مناطق کوهستانی ایران با استناد به روش ظرفیت برد گردشگری، آستانه ظرفیت پذیرش مناطق گردشگری کوهستانی سیب چال، خاس خانی و آغوزی واقع در منطقه دیلمان استان گیلان در بهار 1392 –  مورد بررسی قرار گرفته است. برای این منظور به برآورد ظرفیت برد منطقه از طریق مدل  ظرفیت برد (تحمل) توریسم TCC در سه سطح فیزیکی، واقعی و مؤثر در منطقه پرداخته شد و  ظرفیت برد های فیزیکی، واقعی و مؤثر به ترتیب 40515 ، 24286 و 1215 نفر در روز برآورد گردید.

ایده پایداری در گردشگری از جدیدترین و مهمترین موضوعات مورد بحث کشورهای صاحب نام در این صنعت است که این پژوهش سعی در بررسی شاخص زیست محیطی آن در منطقه 22 شهر تهران دارد. این پژوهش با رویکرد کمی و کیفی انجام شده است و اطلاعات آن از طریق داد ههای اسنادی، مصاحبه نیمه ساختار یافته (از مسئولان و مردم عادی) و نیز تکمیل پرسشنامه حاصل شده است. روش این تحقیق پیمایشی و از ابزار پرسشنامه برای گردآوری داده ها استفاده شده است. حجم نمونه مورد بررسی 150 نفر از اهالی منطقه 22 و 170 نفر از بازدیدکنندگان از این منطقه که به ترتیب به صورت نمونه گیری سهمیه ای و نمونه گیری اتفاقی انتخاب شده اند. قوی ترین بعد این منطقه، بعد محیط زیست است که در سطح پایدار بالقوه قرار دارد و در پرسشنام ههای انجام شده توسط بازدیدکنندگان و مردم بوم ینمره متوسط رو به بالا به مؤلف ههای این بخش داده شده است. منطقه 22 در حوزه هایی مانند حفاظت از محیط زیست و ایجادجاذبه های جدید وضعیت خوبی دارد؛ ولی عدم بهره برداری تجاری از جاذب ههای موجود یک نقطه ضعف برای این منطقه است. از پیشنهادهای مطرح، استفاده از کارشناسان حرف های گردشگری، تجاری سازی جاذبه ها و توجه به مشارکت مردمی است .

استان خراسان جنوبی دارای پتانسیل های فراوان گردشگری است که امکان و فرصت مناسبی برای توسعه پایدار گردشگری پدید آورده است. در این مقاله، برنامه ریزی استراتژیک توسعه پایدار گردشگری در استان خراسان جنوبی در راستای کمک به توسعه گردشگری و تبدیل استان به یک مقصد گردشگری بین المللی پایدار و رقابتی و تعیین نوع استراتژی مناسب در راستای توسعه گردشگری استان مورد مطالعه هستیم. در این مقاله، عوامل استراتژیک مؤثر در گردشگری استان شناسایی و با استفاده از مدل ترکیبیSWOT  و ANP، اهمیت و اولویت عوامل و گروه ها و روابط آنها بررسی و پس از رتبه بندی عوامل استراتژیک، مهمترین فرصت ها و تهدیدها، نقاط قوت و ضعف گردشگری استان در راستای توسعه پایدار صنعت گردشگری در استان ارائه شد. نتایج حاصل از ارزیابی کارشناسان از عوامل سوات در قالب تکنیک فرآیند تحلیل شبکه ای نشان می دهد که در گروه نقاط قوت، جاذبه های متنوع طبیعی در زمینه ژئوتوریسم و اکوتوریسم (7940/0)، در زمینه نقاط ضعف، ظرفیت پایین مدیریتی (3531/0)، در گروه فرصت ها، معرفی استان به عنوان پایلوت توسعه پایدار با تأکید بر گردشگری از طرف سازمان ملل (4741/0)، در گروه تهدیدها، عدم تمایل بخش خصوصی و سرمایه گذاران به سرمایه گذاری در عرصه گردشگری (3411/0)، از مهمترین عوامل استراتژیک استان خراسان جنوبی محسوب می گردند. در نهایت با هدف برنامه ریزی استراتژیک استان از بُعد گردشگری پایدار، با تلفیق عوامل استراتژیک محدوده مطالعه، استراتژی تهاجمی و رشد و توسعه از اهمیت ویژه ای برخوردار است. سرانجام با توجه به استراتژی انتخاب شده پیشنهادات اجرایی و پژوهشی به منظور تحقق هدف توسعه پایدار گردشگری ارائه شده است.

هدف اساسی تحقیق حاضر، بررسی رابطه علی بین سرمایه اجتماعی و توسعه پایدار گردشگری می باشد. برای دستیابی به هدف این تحقیق، در این مطالعه از روش پیمایش استفاده شده است. جامعه آماری در تحقیق حاضر شامل شهروندان ساری می باشد. برای تعیین حجم نمونه از نرم افزارpassاستفاده شد که از این طریق حجم نمونه 640 نفر برآورد شده است. در این پژوهش از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای متناسب با حجم استفاده شده است و برای جمع آوری اطلاعات نیز از پرسشنامه استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان داده است که متغیر اعتماد اجتماعی و متغیر شبکه روابط به ترتیب، بیشترین (383/0) و کمترین (156/0) میزان تأثیر را بر متغیر وابسته (توسعه پایدار گردشگری) دارند. همچنین یافته ها نشان دهنده تأثیر مثبت سرمایه اجتماعی (شبکه روابط، مشارکت اجتماعی، اعتماد اجتماعی) بر توسعه پایدار گردشگری است؛ به این معنی که با افزایش میزان سرمایه اجتماعی، میانگین توسعه پایدار گردشگری افزایش می یابد.

پژوهش حاضر، به واکاوی اثرات توانمندسازی ذینفعان محلی گردشگری بر مشارکت آنان در توسعه پایدار گردشگری با نقش میانجی اثرات محیطی ادراک شده از برنامه ها گردشگری در بخش آسارا انجام شد. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و با ابزار پرسشنامه متغیرهای اثرگذار و اثر پذیر را وارسی کرده است. نتایج تحقیق حاکی از وجود رابطه مثبت و معنادار بین توانمندسازی ذینفعان محلی با سه متغیر اثرات اقتصادی گردشگری، (063/0) اجتماعی فرهنگی گردشگری، (050/0) محیطی اکولوژیک توسعه گردشگری (070/0) است. همچنین رابطه اثرات اجتماعی فرهنگی ادراک شده بر مشارکت درتوسعه پایدار گردشگری با توجه به ضریب مسیر(566/0) و مقدار t به دست آمده (207/3) مورد تایید قرار گرفت. اما رابطه اثرات محیطی اکولوژیک و اقتصادی ادراک شده از برنامه ها گردشگری بر مشارکت ذینفعان محلی در توسعه گردشگری تایید نشد. به سخن دیگر، اجرای برنامه ها گردشگری در حوزه اثرات محیطی اکولوژیک و اقتصادی، به گونه ای نبوده که بتواند مشارکت جامعه محلی را با خود همراه سازد. همچنین نتایج نشان داد که توانمندسازی ذینفعان محلی به صورت غیرمستقیم و با نقش میانجی اثرات اجتماعی فرهنگی ادراک شده از برنامه ها گردشگری بر مشارکت آنان در توسعه گردشگری تنها در این بعد معناداری داشته است.

گردشگری فرهنگی از جمله اشکال گردشگری جایگزین است که با توجه به دامنه اثرات زیست محیطی، اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی آن در مقصد، سهمی اثر بخش در فرایند توسعه پایدار را، بر عهده دارد؛ رهیافت "چرخه حیات اجتماعی" ازجمله ابزارهای عملیاتی متأخر برای ارزیابی اثرات اجتماعی – اقتصادی در مسیر نیل به توسعه پایدار به شمار می اید و اثربخشی آن در حوزه ی گردشگری و مقصد گردشگری فرهنگی، درچارچوب مقاله حاضر برای اولین بار در معرض آزمون واقع شده است. هدف راهبردی پژوهش حاضر که برآمده از ترکیب روش اسنادی و میدانی است، تحلیل دیدگاه ذینفعان در خصوص اثرات اجتماعی – اقتصادی پایدار حاصل از توسعه گردشگری فرهنگی در شهر ماسوله و همچنین شناخت دامنه تفاوت در ترتیب اهمیت دسته های اثر در شاخص کل چرخه حیات اجتماعی است. یافته ها و نتایج تحقیق از دیدگاه ذینفعان حاکی ازآنست که بطور کلی، تأثیر گردشگری بر روی دسته های اثر چرخه حیات اجتماعی مثبت و در این میان اهمیت "حکمروایی" بیشتر از سایر دسته های اثر در شاخص کل چرخه حیات اجتماعی تاثیر گذار بوده است، همچنین، میان دسته های اثر چرخه ی حیات اجتماعی مقصد، همبستگی وجود دارد و ضریب همبستگی "شرایط کار" نسبت به سایر ابعاد در مقصد فرهنگی ماسوله، بیشتر می باشد.

پژوهش حاضر با رویکرد آینده پژوهی به شناسایی مهم ترین عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری روستاهای هدف گردشگری شهرستان سقز و بررسی میزان و چگونگی تأثیرگذاری این عوامل بر یکدیگر می پردازد. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از نظر ماهیت و روش توصیفی-تحلیلی است. با توجه به ماهیت این پژوهش، از روش تحلیل ساختاری میک مک و دلفی بهره گرفته شده است. در این راستا پس از برگزاری جلسات اولیه بحث با سی نفر از نخبگان و متخصصان گردشگری شهرستان سقز، به عنوان جامعه آماری تحقیق، سی و هشت متغیر اولیه در قالب چهار بعد کلی شناسایی شد. در ادامه، متغیرهای اولیه در چارچوب ماتریس اثرات متقاطع در نرم افزار آینده نگار میک مک تعریف شد. در نهایت، ده عامل اصلی کلیدی و تأثیرگذار در آینده توسعه گردشگری روستاهای هدف گردشگری شهرستان سقز شناسایی شدند. از بین این عوامل شرایط آب و هوایی و مشارکت و همبستگی تأثیر گذارترین عوامل در توسعه گردشگری روستاهای هدف گردشگری شهرستان سقز هستند. آگاهی جامعه محلی و گردشگران، رقابت پذیری و سیاست های تشویقی نیز در درجات بعدی اهمیت قرار دارند.

هدف این پژوهش تحلیل نقش موانع انسانی بر توسعه گردشگری پایدار شهر کرمان می باشد. نوع تحقیق با توجه به هدف؛ کاربردی و از نظر ماهیت و روش از نوع توصیفی و تحلیلی است. اطلاعات و داده های مورد نیاز با استفاده از روش های اسنادی و میدانی(پرسشنامه) جمع آوری شده است. جامعه آماری مورد مطالعه شامل دو گروه گردشگران داخلی و خارجی شهر کرمان بوده که با استفاده از تکنیک دلفی به طور تصادفی و نمونه انتخاب شده اند. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS، از آزمون آماری کلموگروف اسمیرنوف و آزمون تی تک نمونه ای و همچنین جهت اولویت بندی و ضریب اهمیت معیارها از تکنیک DEMATEL با استفاده از نرم افزار MATLAB استفاده شده است. یافته های تحقیق با توجه به آزمون تی تک نمونه ای نشان می دهدکه درشهرکرمان تاثیر نقش موانع انسانی برای توسعه گردشگری پایدار نامطلوب بوده و باعث کاهش صنعت گردشگری شده است. همچنین نتایج حاصل از تکنیک دیمتل نشان می دهد از بین شاخص های تحلیل نقش موانع انسانی بر توسعه گردشگری پایدار شهرکرمان، شاخص اقتصادی – مالی بامقدار698/1 مؤثرترین عامل و شاخص فناوری با مقدار 622/2- تأثیر پذیرترین عامل هستند

همه گیری ویروس کرونا (SARS-CoV-2) در سال های 1398 تاکنون (1400)، موجب پدیدار شدن شرایطی بحرانی در عرصه جهانی شده و معادلات اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی بین المللی را دست خوش تحول کرده است. صنعت گردشگری، به عنوان یکی از مهم ترین حوزه های تأثیرپذیر از این بحران، براثر محدودیت ها و قرنطینه های اعمال شده در ابعاد بین المللی، ملی و محلی شرایط جدیدی را تجربه می کند که منجر به فرصت ها، چالش ها و تهدیدهای تازه ای شده است. در حال حاضر بر اثر استمرار شرایط محدودیت های ناشی از همه گیری کرونا در ایران، سفرهای بین استانی محدود و ممنوع اعلام شده و در این شرایط، گردشگری محلی به عنوان گزینه ای ارزان، در دسترس و مطلوب در کانون توجه بسیاری از مردم قرارگرفته است. هدف پژوهش حاضر، بررسی انگیزه های گردشگری محلی (شهری-روستایی) در دوران همه گیری کرونا با رویکردی کیفی، به کمک روش نظریه زمینه ای است. جامعه موردمطالعه، گردشگران مشهدی بودند که در سال های 1398 و 1399 دست کم پنج سفر گردشگری محلی (شهری-روستایی) داشتند. حجم نمونه تحقیق با استفاده از دو معیار «تنوع» و «رسیدن به نقطه اشباع نظری» با 44 نفر مصاحبه نیمه ساختاریافته، انجام گرفت. مصاحبه ها کاملاً پیاده سازی و سپس کدهای باز، محوری و گزینشی احصاء شد. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که شرایط زمینه ای کشش گردشگران به مقاصد گردشگری محلی در دوران پاندمی کرونا، "دیدار اقوام و رسیدگی به امور فردی" و "اسکان در اقامتگاه های بوم گردی" بوده است. هم چنین شرایط مداخله گر عبارت بودند از تجربه های طبیعت گردی" و "تجربه های روستاگردی"، شرایط علی، "استرس کرونا و مسائل بهداشتی" و "بازدید از جاذبه های فرهنگی-تاریخی"، راهبردها "ساماندهی کالبدی فضاهای گردشگری محلی"، احیای بوم شناختی محیط زیست" و "بازسازی بافت روستایی" و پیامدها، " تنوع بخشی به اقتصاد روستایی"، "حفاظت از محیط زیست روستا"، " هویت بخشی به کالبد روستا" و "آرامش و تسکین روحی، روانی و التیام جسمانی گردشگران" بوده است. بر این اساس مدل پارادایمی پژوهش حاضر ارائه و پیشنهادهایی طرح شد.

ازدحام گردشگری یک پدیده در حال رشد در صنعت گردشگری است که تنش های بین جامعه محلی و گردشگران را در مقصدهای گردشگری شهری و روستایی ایجاد می کند. مقصدهای ساحلی به عنوان یکی از مقصدهایی که اغلب با پدیده ازدحام گردشگری مواجه هستند، به مدیریت و برنامه ریزی یکپارچه و پویا برای حفظ و توسعه آن نیاز دارند. پژوهش حاضر با هدف بررسی ابعاد و مؤلفه های ازدحام گردشگری با رویکرد گردشگری هوشمند در راستای رسیدن به یک الگوی مدیریتی برای مقصدهای گردشگری انجام گرفته است. این پژوهش از نوع توسعه ای- کاربردی و به لحاظ روش شناسی در زمره پژوهش آمیخته کیفی و کمی قرار دارد. برای گردآوری داده های کیفی از دو ابزار مصاحبه و پرسشنامه استفاده شده است. در بخش کیفی 21 نفر با استفاده از مصاحبه های نیمه ساختاریافته و در بخش کمی با استفاده از ابزار پرسشنامه 271 نفر از مسئولان و فعالان گردشگری (مشرف به موضوع) در پژوهش مشارکت کردند. داده های حاصل از مصاحبه با استفاده از روش تحلیل مضمون، تحلیل شد و درنهایت 193 کد باز، 18 کد محوری و 3 کد انتخابی استخراج شد. نتایج نشان می دهد، مدیریت ازدحام گردشگری شامل سه بعد عرضه، تقاضا و ساختاری/مدیریتی است که هریک از این ابعاد دارای شش شاخص هستند. همچنین با استفاده از ماتریس اهمیت-عملکرد، حوزه های پراهمیت برای بهبود فعالیت های مدیریتی مشخص شدند. از نظر اثرات کل، بعد مدیریتی/ساختاری ازبیشترین اهمیت (0.57b=) و تقاضای گردشکری بالاترین عملکرد (64.61c=) را دارند. طبق یافته ها، برای مدیریت ازدحام گردشگری بعد عوامل مدیریتی و ساختاری و سازه های دولت و حاکمیت هوشمند (0.25b=)، ظرفیت تحمل محیطی و روان شناختی بومیان (0.34b=) و فصلی بودن گردشگری (0.39b=) ذیل ابعاد سه گانه، در اولویت بهبود عملکرد قرار دارد.  

پیشینه و هدف: در این پژوهش از رویکردهای حکمروایی خوب شهری و توسعه پایدار گردشگری استفاده شده است. در رابطه با رویکرد حکمروایی خوب شهری، متغیرهایی توسط سازمان های معتبر بین المللی ارائه شده که شامل متغیرهای اثربخشی، عدالت، پاسخگویی، مشارکت، امنیت و مدیریت الکترونیک/هوشمند است. رویکرد توسعه پایدار گردشگری نیز دارای ابعاد کالبدی-محیطی، جمعیت شناختی-اجتماعی و اقتصادی- نهادی است. در داخل و خارج از کشور تحقیقاتی در این زمینه انجام شده و هر کدام، جنبه خاصی از این موضوع را بررسی کرده اند و تاکنون هیچ کدام رابطه حکمروایی خوب و توسعه پایدار گردشگری را بطور تطبیقی بین شهرهای مختلف تحلیل نکرده اند که نوآوری این تحقیق محسوب می شود. هدف پژوهش تطبیقی حاضر، بررسی ارتباط بین کیفیت حکمروایی شهرها و پایداری توسعه گردشگری در شهرهای تبریز، بناب و کلیبر است. مواد و روش ها: برای محدوده مورد مطالعه، چند شهر کاملا متفاوت از استان آذربایجان شرقی با در نظر گرفتن معیارهای مختلف از جمله اندازه شهر، پراکندگی جغرافیایی در سطح استان و شرایط مدیریتی و اقتصادی انتخاب شده اند تا نتایج تحقیق قابل تعمیم شوند. این شهرها عبارتند از: تبریز، بناب و کلیبر. تحقیق حاضر از نوع نظری- کاربردی بوده و بررسی تطبیقی آن بر اساس روش های همبستگی و تحلیلی انجام شده است. جمع آوری داده ها بر اساس مصاحبه و پرسشنامه و تحلیل داده ها نیز با استفاده از آزمون های آماری توصیفی و استنباطی صورت گرفته است. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران با ضریب اطمینان 95 درصد، در هر یک از شهرهای تبریز، بناب و کلیبر به ترتیب برابر با 384، 382 و 369 نفر بود. پرسش‌نامه به صورت آنلاین و روش نمونه‌گیری به روش تصادفی ساده انجام شد. امتیازدهی گویه های پرسشنامه ها بر اساس طیف لیکرت (پنج طیفی) انجام شده و پایایی تحقیق بر اساس آلفای کرونباخ برابر با 80/0 و نشان دهنده پایایی قابل قبول است. روایی تحقیق نیز بر اساس روایی سازه است. نتایج و بحث: وضعیت شاخص های حکمروایی خوب در شهرهای تبریز و بناب در سطح متوسط ​​(به ترتیب با میانگین 16/2 و 53/2) و در شهر کلیبر در سطح مناسب (با میانگین 10/3) قرار دارد. شاخص‌های توسعه گردشگری پایدار نیز در شهرهای مورد بررسی مورد بررسی قرار گرفت و نتایج نشان می‌دهد که بیشترین پایداری توسعه گردشگری مربوط به شهر کلیبر (ضریب 3.3) و کمترین پایداری گردشگری مربوط به شهر تبریز (ضریب 2.9) و نشان دهنده بی توجهی بیشتر مدیریت شهری آن در این حوزه است. نتایج ضریب همبستگی اسپیرمن نشان داد بین سطح حکمروایی خوب شهری و توسعه پایدار گردشگری رابطه معناداری وجود دارد، یعنی با بهبود کیفیت مدیریت شهری، پایداری توسعه گردشگری آنها نیز افزایش یافته است. نتایج پژوهش نشان داد که روابط اجتماعی در شهرهای کوچک، عمدتاً غیررسمی و بر پایه تعاون و صمیمیت، اما در شهرهای بزرگ، صرفاً بر روابط رسمی و تعیین کننده منافع اداری استوارست. در شهر کلیبر، با توجه به کم بودن تعداد جمعیت و وجود ارتباط خویشاوندی اکثر مدیران با شهروندان، ارتباطات چهره به چهره بین آنها زیاد است. از سوی دیگر، به دلیل کم بودن اعتبارات مالی شهرداری و نیاز به مشارکت شهروندان در اداره امور شهر، روحیه مشارکت جویی بین مدیران این شهر بیشتر و هر چه شهر بزرگ تر باشد (مانند شهرهای بناب و تبریز)، روحیه مشارکت طلبی مدیران شهری نیز کاهش می یابد. نتیجه گیری: پژوهش حاضر نشان می دهد، هر چه کیفیت مدیریت شهری یا تاکید بر اصول حکمروایی خوب شهری بیشتر شود، توسعه پایدار گردشگری نیز عینی و ملموس تر خواهد بود. به منظور بهبود وضعیت گردشگری شهری در شهرهای بزرگ (تبریز و تا حدودی بناب) تاکید بر اصول و ضوابط رویکرد حکمروایی خوب شهری در اداره شهرها پیشنهاد می شود. گام بعدی افزایش مکانیزم های نظارتی است که در حال حاضر بسیار کم و باعث افزایش رانت خواری و فساد در سیستم مدیریت شهری شده است. در نهایت حمایت از تحقق مدیریت یکپارچه شهری به منظور هماهنگی اقدامات و برنامه های توسعه گردشگری شهری و جلوگیری از هدر رفت منابع مالی از دیگر اقداماتی است که به ارتقای کیفیت حکمروایی شهری و توسعه پایدار گردشگری در این شهرها کمک می کند.

روابط میان شهر و روستا به صورت های گوناگرن بر شکل پذیری، رشد و توسعه سکونت گاه های روستایی و همچنین بر روابط درونی و بیرونی آن ها اثر می گذارد. لذا رفع نیازهای اساسی شهر و روستا و ایجاد یک رابطه متعادل و پایداری بین شهر و حوزه نفوذ آن، می تواند با معیارسنجی پایداری جمعیتی از طریق توسعه پایدار روستایی و گردشگری صورت پذیرد. لذا در این تحقیق با هدف بررسی رابطه شهر و روستا در جهت تعادل بخشی پایدار جمعیتی از طریق توسعه پایدار گردشگری و تعیین حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 34 آبادی از شهرستان شیراز و 363 خانوار از روستاهای منتخب و با استفاده از نرم افزار SPSSو تحلیل آماری داده ها (تحلیل خوشه ای و آزمون آنووا ) در 2 گروه توصیفی و تحلیلی به بررسی هدف فوق پرداخته است. نتایج بدست آمده که بر اساس تحلیل خوشه ای بررسی رابطه روستا-شهری بر مبنای بهبود پایداری جمعیتی، در بعد اقتصادی، 7/14 درصد از روستاها پایدار، در بعد اجتماعی- فرهنگی 7/14 درصد از روستاها پایدار و در بعد زیست محیطی 9/52 درصد از روستا به لحاظ زیست محیطی پایدار هستند و بر اساس آزمون ANOVA روابط روستا – شهری در روستاهای پایدار قوی تر می باشد. اما نتایج بدست آمده از آزمون ANOVA در بررسی رابطه روستا- شهری سبب بهبود پایداری گردشگری نمی گردد.