نسترن پویان زاده

ازدحام گردشگری یک پدیده در حال رشد در صنعت گردشگری است که تنش های بین جامعه محلی و گردشگران را در مقصدهای گردشگری شهری و روستایی ایجاد می کند. مقصدهای ساحلی به عنوان یکی از مقصدهایی که اغلب با پدیده ازدحام گردشگری مواجه هستند، به مدیریت و برنامه ریزی یکپارچه و پویا برای حفظ و توسعه آن نیاز دارند. پژوهش حاضر با هدف بررسی ابعاد و مؤلفه های ازدحام گردشگری با رویکرد گردشگری هوشمند در راستای رسیدن به یک الگوی مدیریتی برای مقصدهای گردشگری انجام گرفته است. این پژوهش از نوع توسعه ای- کاربردی و به لحاظ روش شناسی در زمره پژوهش آمیخته کیفی و کمی قرار دارد. برای گردآوری داده های کیفی از دو ابزار مصاحبه و پرسشنامه استفاده شده است. در بخش کیفی 21 نفر با استفاده از مصاحبه های نیمه ساختاریافته و در بخش کمی با استفاده از ابزار پرسشنامه 271 نفر از مسئولان و فعالان گردشگری (مشرف به موضوع) در پژوهش مشارکت کردند. داده های حاصل از مصاحبه با استفاده از روش تحلیل مضمون، تحلیل شد و درنهایت 193 کد باز، 18 کد محوری و 3 کد انتخابی استخراج شد. نتایج نشان می دهد، مدیریت ازدحام گردشگری شامل سه بعد عرضه، تقاضا و ساختاری/مدیریتی است که هریک از این ابعاد دارای شش شاخص هستند. همچنین با استفاده از ماتریس اهمیت-عملکرد، حوزه های پراهمیت برای بهبود فعالیت های مدیریتی مشخص شدند. از نظر اثرات کل، بعد مدیریتی/ساختاری ازبیشترین اهمیت (0.57b=) و تقاضای گردشکری بالاترین عملکرد (64.61c=) را دارند. طبق یافته ها، برای مدیریت ازدحام گردشگری بعد عوامل مدیریتی و ساختاری و سازه های دولت و حاکمیت هوشمند (0.25b=)، ظرفیت تحمل محیطی و روان شناختی بومیان (0.34b=) و فصلی بودن گردشگری (0.39b=) ذیل ابعاد سه گانه، در اولویت بهبود عملکرد قرار دارد.  

فضای رقابتی به وجود آمده در صنعت گردشگری بین المللی، ضرورت توجه به توان رقابتی مقاصد را خیلی زود نمایان کرد. افزایش توان رقابتی که منجر به حفظ و افزایش سهم بازار می شود، هدف اصلی بسیاری از مقاصد گردشگری دنیا قرار گرفته است. از این رو پژوهش حاضر سعی کرده با استناد به تئوری های نوین رقابت پذیری گردشگری و استفاده از روش پیمایشی، یک رهیافت کمی را برای 1. ارزیابی شاخص های رقابت پذیری صنعت گردشگری و 2. اولویت بندی اقدامات لازم جهت افزایش توان رقابتی ارائه کند. پرسشنامه مورد استفاده بر اساس مدل مفهومی رقابت پذیری مقصد ریچی و کراچ تبیین شد و برای تعداد 60 استاد و دانشجوی رشته گردشگری (در مقطع ارشد و دکترا) که اطلاع کافی از علم گردشگری و صنعت گردشگری ایران داشته اند، فرستاده شد. از این تعداد 45 پرسشنامه برگشت داده شد که پنج تای آنها معیوب تشخیص داده شده و 40 پرسشنامه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. لازم به ذکر است که پرسشنامه به دو بخش پیمایش «وضعیت» و «اهمیت» شاخص های رقابت پذیری صنعت گردشگری تقسیم شده بود. با بررسی اطلاعات به دست آمده مشخص شد بیشتر شاخص های رقابت پذیری صنعت گردشگری کشورمان در شرایط بسیار نامطلوبی به سر می برند. شاخص های بازاریابی، وجود معاونت ممیزی مقصد، کنترل و ارزیابی، برنامه مترقی توسعه گردشگری، عزم سیاسی مسئولان به ترتیب در بدترین شرایط قرار داشتند. شاخص هایی که در بهترین شرایط نسبت به دیگر شاخص ها قرار داشته اند به ترتیب فرهنگ و تاریخ، آب و هوا و جاذبه های طبیعی، مهمان نوازی، پیوندهای قومی، مذهبی و اقتصادی و هزینه/ارزش خدمات و کالاها هستند. در ادامه پژوهش با استفاده از اطلاعات به دست آمده از پیمایش و به کار بردن آنها در ماتریس تحلیل اهمیت/عملکرد، اولویت های صنعت گردشگری کشور مشخص شد. برای فرموله کردن نظرات 40 تن از خبرگان گردشگری به منظور تعیین اولویت های این صنعت، از یک رهیافت کمی استفاده شد که در خلال پژوهش به طور کامل توضیح داده می شود.