مناطق حفاظت شده

اکوتوریسم در یک تعریف کلی عبارت است از گسترش توریسم طبیعت بر مبنای مسئولیت پذیری در برابر محیط زیست است و هرگونه برنامه ریزی اکوتوریسم رسیدن، به توسعه پایدار از اولویت برخوردار است. تحقیق حاضر با عنوان بررسی قابلیت ها و توانمندی های اکوتوریستی منطقه حفاظت شده جهان نما بر آن است با برنامه ریزی اکوتوریستی و شناخت اولویت ها به توسعه ی پایدار نائل آید. منطقه حفاظت شده جهان نما در رشته کوه های البرز در جنوب استان گلستان قرار دارد. این منطقه دارای چشم اندازه ای زیبا و آب وهوای مناسب بوده و از پوشش گیاهی و زیستگاه های جانوری غنی و آثار باستانی زیادی برخوردار است منطقه جهان نما با 03603 هکتار و وجود بیش از 03 چشمه آب و مناظر بکر طبیعی از مناطق مثال زدنی حفاظت شده در شمال کشور به شمار می آید که وجود همین مؤلفه ها سبب اهمیتی اکوتوریستی این منطقه شده است. در این پژوهش سعی بر این است با بررسی توانمندی های این منطقه که شامل ویژگی های طبیعی، کسب درآمد مردم بومی محلی و شناخت گردشگران از منطقه است به تأثیرات این موارد بر انگیزه ای ورود گردشگران به منطقه پرداخته شود. این تحقیق با روش کتابخانه ای و اسنادی و با مشاهدات میدانی و ابزار پرسش نامه به جمع آوری اطلاعات از ساکنان بومی و کارشناسان مربوطه پرداخته شد.تعداد نمونه موردبررسی 080 نفر است که 060 نفر از ساکنین محلی و 03 نفر دیگر از کارشناسان انتخاب شده اند نمونه گیری با استفاده از جدول مورگان صورت گرفته است. در این تحقیق بر اساس مبانی نظری تحقیق و پیشینه تحقیق فرضیاتی مطرح شده که نتایج آزمون های آماری آن ها نشان دهنده ی آن است که بر اساس وجود ویژگی های طبیعی و تأثیرات آن بر انگیزه ورود گردشگران به منطقه، رابطه ی معناداری وجود دارد که سبب ورود گردشگران به منطقه ی جهان نما می گردد. همچنین شناخت مردم از منطقه باعث افزایش انگیزه ی گردشگران جهت ورود و افزایش درآمد ساکنان بومی محلی شده است

مدیریت و برنامه ریزی در مناطق حفاظت شده ایران، مستلزم داشتن اطلاعات کافی از تغییرات آب و هوا، منابع آب و خاک و شرایط رشد و توسعه اکوسیستم ها و زیستگاه های حیات وحش در آینده است. اقلیم یکی از ستون های شکل گیری و اساس تغییرات این زیست بوم ها محسوب می شود. در پژوهش حاضر، داده های HadCM3 با استفاده از مدل LARS-WG و تحت سه سناریوی B1، A2 و A1B در منطقه حفاظت شده لشکردر ملایر در استان همدان ریز مقیاس نمایی شد. سپس تغییرات پارامترهای بارش، کمینه دما، بیشینه دما و تابش در سال های 2011 تا 2039 برای فصول مختلف پیش بینی گردید. نتایج نشان داد که بیشترین تغییرات بارش در فصول بهار و زمستان و بیشترین تغییرات مربوط به دما در فصول تابستان و بهار رخ می دهد. بیشترین تغییرات ساعات آفتابی در فصل تابستان و کمترین تغییرات در فصل پاییز و زمستان رخ خواهد داد. بارش در اکثر ماه ها روند افزایشی داشته که بیشترین آن در ماه های مارس، آوریل و دسامبر و کمترین آن مربوط به ماه های می و ژانویه است. پارامترهای هواشناسی دمای کمینه و دمای بیشینه در تمام ماه ها روند افزایشی خواهند داشت. تغییرات ساعت آفتابی در ماه های آوریل، اوت، سپتامبر و دسامبرکاهشی و در بقیه ماه ها افزایشی است. به طور کلی نتایج نشان می دهد با تغییر سناریوهای اقلیمی که ریشه در مدیریت انسانی دارد پارامترهای هواشناسی در فصل زمستان روند کاهشی بیشتری نسبت به سایر فصول خواهند داشت. این درحالی است که فصل تابستان همواره دارای روند افزایشی در این پارامترهاست. بنابراین شرایط رشد و نمو و فنولوژی گیاهان، حاصلخیری ماهیانه و سالیانه، متابولیسم میکروبی خاک و شرایط رطوبتی زیست بوم تغییر یافته، بنابراین لزوم تغییر برنامه های مدیریتی در 30 سال آینده این منطقه حفاظت شده ضرورت می یابد.

بررسی تغییرات پویای کاربری و پوشش زمین مناطق حفاظت شده در مدیریت و پایداری اکوسیستم های طبیعی اهمیت بسزایی دارد. هدف از این تحقیق بررسی تغییرات کاربری و پوشش زمین منطقة حفاظت شدة دیزمار در گذشته و، به تبع آن، پیش بینی الگوی فضایی ساختار سرزمین در آیندة نزدیک است. بدین منظور، نقشه های کاربری زمین برای سال های 1989، 2000، و 2013 با استفاده از فنون دورسنجی از تصاویر ماهواره ای TM، ETM+، و OLI استخراج شد. مدل تلفیقی CA-Markov به منظور پیش بینی تغییرات آتی در سال 2037 به کار گرفته شد. صحت مدل پیش بینی با مقایسة نقشة کاربری شبیه سازی شده و واقعی سال 2013 از طریق محاسبة ضریب کاپا ارزیابی شد؛ مقدار همة آماره های کاپا بالای 9/0 به دست آمد؛ این مقدار مبیّن اعتبار نتایج مدل سازی است. نتایج نشان دهندة کاهش 11173.36 هکتاری مساحت جنگل ها در برابر افزایش 10200.8 و 972.55 هکتاری زمین های بایر (مرتع) و کشاورزی از سال 1989 تا 2013 است. در صورت تغییرنیافتنِ برنامه های حفاظتی و مدیریتی در منطقه، این روند تغییرات در آینده ادامه خواهد داشت و بسیاری از پهنه های ارزشمند جنگل های باقی مانده از بین خواهد رفت. نتایج این تحقیق در بازنگری رهیافت های مدیریتی و حفاظتی منطقه مؤثر است و سیاست گذاران و برنامه ریزان را به سمت حفاظت پایدارتر منطقه سوق دهد.

چشم اندازهای طبیعی از کانون ها و جاذبه های توریست پذیر است، اهمیت دادن به آنها در حفاظت از محیط زیست به منظور دستیابی به توسعه پایدار امری ضروری است. در این تحقیق به بررسی و طبقه بندی دو موضوع صنعت اکوتوریسم و حفاظت از محیط زیست که دارای دو رویکرد متفاوت ولی وابسته به هم هستند، پرداخته شده است. این که با چه نگاه و رویکردی به موضوع فوق پرداخته شود از اهمیت فراوانی دارد. اگر دید اقتصادگرایی و جنبه سودآوری، از منابع طبیعی برای برنامه ریزان مئرد اهمیت باشد، صنعت گردشگری عاملی خواهد شد برای تخریب و بهانه ای برای سودجویی از طبیعت.اما با نگاهی دوراندیشانه و آینده نگر، می توان نسبت به توسعه صنعت اکوتوریسم در مناطق حفاظت شده و مناطق طبیعی به حفظ این منابع با ارزش تلاش کرد و عامل حفاظت از محیط زیست را بر عامل صنعت گردشگری مقدم شمرد. برنامه ریزی برای اکوتوریسم بایستی به گونه ای باشد که در برنامه ریزی و مدیریت کم ترین آسیب برای تنوع زیستی را داشته باشد. سودهای حاصل از گردشگری ناپایدار و آسیب رسان به محیط های طبیعی و حتی فرهنگی، کوتاه مدت خواهد بود و صدمات جبران ناپذیری نیز به پیکره طبیعت وارد خواهد آورد. این در حالی است که می توان با بهره گیری از اکوتوریسم پایدار و مبتنی بر اصول زیست محیطی، تاثیر اقتصادی بلند مدت در سطوح ملی و محلی را لمس کرد. پناهگاه حیات وحش میانکاله با دارا بودن موقعیت مناسب و اکوسیستم خاص، توان بالایی در جذب گردشگران را داراست. در این پژوهش که با توصیفی و تحلیلی و بهره گیری از اسناد کتابخانه ای و هم چنین مشاهدات میدانی و تجزیه و تحلیل به روشSWOT صورت گرفته به بررسی ویژگی ها و پتانسیل های گردشگری پناهگاه حیات وحش میانکاله پرداخته شده است تا علاوه بر شناسایی این داشته ها در زمینه حفظ و پایداری اکوسیستم آن نیز تلاش شود و با توجه به نقش و اهمیت توسعه پایدار راه کار های حفاظت مطلوب آن نیز ارائه شود.

سیاست های محیط زیستی و تضاد اجتماعی در ایران مطالعه موردی حیات وحش و گونه های جانوری مهدی رفعتی پناه مهرآبادی [1] چکیده محافظت از محیط زیست در غرب، تحت تأثیر عوامل مختلفی چون سیر تاریخی جوامع غربی، شکل گیری جامعه مدنی و بسط اندیشه های سیاسی و اجتماعی مختلف قرار داشت. جنبش محیط زیستی به عنوان یک جنبش اجتماعی در کنار جنبش های زنان، سیاهان و دانشجویان، نه تنها مسئله محافظت از محیط زیست را به مسئله ای اجتماعی تبدیل کرد، بلکه عاملی برای همبستگی گروه های اجتماعی مختلف چون زنان، سیاهان و رنگین پوستان شد. در ایران، به دلیل ماهیت دولت پهلوی به عنوان دولتی مطلقه و شبه مدرن، سیاست های محیط زیستی را نه جنبش های اجتماعی و لایه های زیرین جامعه، بلکه دولت و سازمان های گوناگون طراحی کردند و بدون در نظر گرفتن ظرفیت های اجتماعی و اقتصادی جامعه به اجرا درآوردند. این پژوهش با توجه به ساختار دولت پهلوی، چگونگی شکل گیری نهاد محافظت از گونه های جانوری و حیات وحش را بررسی کرد و نشان داد که چگونه دولت پهلوی با بی توجهی به پیوندهای تاریخی مردم به ویژه عشایر و روستائیان با محیط زیست و مشارکت ندادن مردم در طراحی و ایجاد مناطق محافظت شده و حفظ گونه های جانوری، تضاد میان مردم و حیات وحش را موجب شد؛ به گونه ای که ضمن افزایش آمار تخلف از قانون شکار و صید، با پیروزی انقلاب سال 1357، مردم حصارهای محافظتی را شکستند و تعرض به مناطق محافظت شده را آغاز کردند. واژه های کلیدی : محیط زیست، دولت پهلوی، حیات وحش، مناطق محافظت شده، مشارکت عمومی [1] . استادیار پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی (سمت) mahdirafati62@gmail.com

    قرار گرفتن ایران در در نقطه تلاقی آسیا، آفریقا و اروپا وتنوع اقلیمی  باعث  تنوع زیستی غنی ایران شده است. در پی تخریب زیست بوم های طبیعی که حاصل از توسعه روزافزون شهرنشینی، آلودگی های صنعتی، زباله ها و پسماند ها، چرای بی رویه، جنگل زدایی، بیابان زایی و فرسایش خاک است، به طرز نگران کننده ای آسیب دیده است. به دلیل فعالیت های مخرب انسانی بحران آب در ایران، گواه دیگری بر مشکلات محیط زیستی کشور است. هدف از این تحقیق بررسی عواقب ناشی از کاهش سطح آب دریاچه ارومیه و درنهایت ارائه راهکارهای  نجات آن می باشد.این تحقیق از نوع توصیفی تحلیلی بوده و با استفاده  از منابع کتابخانه ای و اسناد و مدارک معتبر انجام شده و با استفاده از روش فرا تحلیلی تجزیه و تحلیل های لازم صورت گرفته است. نتایج مطالعات و بررسیها نشان می دهد، این دریاچه درطی ۱۳ سال گذشته ۶ متر کاهش سطح داشته است. اختصاص 90 درصد منابع آبی منطقه به بخش کشاورزی، اجرای برنامه های رشد و توسعه منطقه ای بدون توجه به بنیان های جغرافیایی، بهره برداری زیاد از آب رودخانه ها برای آبرسانی به شهرها، روستاها، رشد سریع جمعیت منطقه، ضعف مدیریت منابع آب و نیز عدم سازگاری الگوهای کشت با کم و کیف منابع آب،تبخیر زیاد در پی گرم شدن هوا و برداشت غیرمجاز از آب های زیرزمینی در پی حفر چاه از دلایل خشک شدن این دریاچه می باشند. بروز خشکی دریاچه ارومیه نمودی از عدم وجود برنامه ریزی، امکان سنجی و آینده نگری در انجام پروژه های عمرانی در این منطقه بوده است.

تنوع زمینی از موضوعات مهم علوم جغرافیایی است که در چند دهه اخیر مورد توجه قرار گرفته است. تغییرات شدید کاربری و بهره برداری های بیش از حد انسان از منابع محیطی، بیودایورسیتی و ژئودایورسیتی را به شدت تحت تاثیر قرار داده اند. در این تحقیق برای ارزیابی تنوع زمینی از شاخص کمی تنوع زمینی رویز- فلنو استفاده شده و نتایج از طریق مشاهدات میدانی و مقایسه با نقشه ژئومورفولوژی اعتبارسنجی شده است. منطقه مورد مطالعه از نظر ژئومورفولوژی ساختمانی در زون کپه داغ- هزار مسجد و در شمال شرق ایران قرار گرفته است. حوضه آبریز درونگر در نقطه پیچیده و پر تنش از دیدگاه فرآیندها و رویدادهای زمین شناختی قرار دارد و شواهد ژئومورفولوژیکی حوضه مورد بحث، حاکی از ادامه فعالیت های نئوتکتونیکی در دوران پلیو-کواترنر دارد. هدف اصلی تحقیق ارزیابی کمی تنوع زمینی حوضه آبریز رودخانه درونگر با استفاده از تجزیه و تحلیل های GIS و مبتنی بر شاخص ژئودایورسیتی است. داده های مورد استفاده در این مقاله شامل مدل رقومی ارتفاع نوع ASTER، نقشه های زمین شناسی 1:250000 سازمان زمین شناسی کشور و تصاویر ماهواره ای گوگل ارث بود. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که حدود 60 درصد از وسعت حوضه دارای تنوع زمینی کم (شامل نواحی دشتی و با ارتفاع کم)، 29 درصد از وسعت منطقه دارای تنوع متوسط و 11 درصد نیز دارای تنوع بالا با میانگین ارتفاع 2000 متر می باشد. با توجه به نتایج تحقیق سازمان های مسئول از طریق هماهنگ سازی فعالیت ها و برنامه های خود با سطح تنوع ژئودایورسیتی می توانند در جهت ارتقای آن با انجام فعالیت های مکانیکی و بیولوژیکی مناسب گام های مهمی بردارند.

رشد سریع صنعت گردشگری و اولویت دادن به منافع اقتصادی در مناطق حفاظت شده اطراف تهران، اصول توسعه پایدار را به زیر پا نهاده و فشار روزافزونی را بر محیط زیست به دنبال دارد ازاین رو به منظور کاهش این فشار، محاسبه ظرفیت برد مناطق گردشگری به عنوان راهکار کلیدی توصیه می شود. هدف اصلی در این پژوهش تعیین ظرفیت برد گردشگری در منطقه حفاظت شده ورجین به جهت نزدیکی به پایتخت و با برخورداری از طبیعت کم نظیر از جاذبه های بوم شناسی است. روش انجام پژوهش در پژوهش حاضر، پیمایشی و از نوع توصیفی -تحلیلی است. داده های مورد نظر از طریق مصاحبه با محیط بانان، آمار آب و هوایی از ایستگاه سینوپتیک لواسان و با بهره گیری از نرم افزار GIS جهت نمایش موقعیت و توپوگرافی منطقه جمع آوری شد. تعیین ظرفیت برد، با روش TCC به عنوان ابزار کمی در سه سطح فیزیکی، واقعی و مؤثر محاسبه گردید. جهت تعیین ظرفیت برد گسترده، جاذبه های بومشناسی، نظیر بازدید از حیات وحش، منابع آب و همچنین کوهنوردی انتخاب و ظرفیت برد جاذبه های طبیعی مورد نظر بر اساس (نفر/هکتار/روز) تعیین و سپس با استاندارد جهانی Baud-Bovy مقایسه گردیدند. برآورد ظرفیت های برد مؤثر در هر سه جاذبه گردشگری مشخص کرد که محاسبات انجام شده، کم تر از 5 نفر در هر هکتار بوده و با استاندارد جهانی مرتبط با طبیعت (بادباوی و لاوسون) مطابقت دارد. نتایج حاصل از پژوهش مذکور بیانگر ظرفیت برد مناسب جهت توریسم گسترده و جذب گردشگر در منطقه حفاظت شده ورجین می باشد.