جنوب شرق آسیا

مقاله حاضر با مطالعه یک دوره دوازده ساله در مناسبات ایران و کشورهای جنوب شرق آسیا (1392-1381)، پدیده جهش در این مناسبات را در فاصله سال های 1386 تا 1390 و بازگشت آن به شرایط پیش از جهش، مورد بررسی قرارمی دهد. پرسش اصلی این است که علت جهش در مراودات میان ایران و کشورهای جنوب شرق آسیا در دوره زمانی بین 1386 تا 1390 و ناپایداری آن چیست؟ در پاسخ به این پرسش، نویسنده این ایده را مطرح می کند که روابط میان ایران و کشورهای جنوب شرق آسیا، از دو عامل اولویت سیاست بر اقتصاد و نوع کنشگری قدرت های بزرگ تأثیر پذیرفته است. بر این اساس، این فرضیه به آزمون گذاشته می شود که دلیل افزایش ناگهانی مناسبات میان ایران و کشورهای جنوب شرق آسیا در دوره زمانی بین 1386 تا 1390، تلاش ایران برای برقراری پیوندهای محکم اقتصادی با شرق در جهت کاستن از فشارهای سیاسی غرب و ناپایدار بودن آن، نتیجه فشارهای غرب برای تحریم ایران از یک سو و اولویت چین در سیاست نگاه به شرق ایران از سوی دیگر است. مطالعه روند مناسبات تجاری و اقتصادی ایران و کشورهای جنوب شرق آسیا، با استفاده از تحلیل داده های گمرک جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته است

یکی از جلوه های رقابت دولت ها در عرصه سیاست بین الملل، رقابت های منطقه ای است. این مسأله افزون بر دامن زدن به بحث های مربوط به موازنه قوای منطقه ای، موجب شده که در هر منطقه جغرافیایی چندین قدرت بزرگ برای به دست آوردن برتری یا هژمونی در آن منطقه، امکانات و منابع خود را بسیج نمایند. این رقابت و بسیج منابع، در هر دو حوزه مولفه های سخت و نرم قدرت صورت می گیرد. در دهه اخیر، دو کشور چین و هند در مناطق جنوب و جنوب شرق آسیا به رقابت برای به دست آوردن برتری منطقه ای و تغییر موازنه به سود خود پرداخته اند. در این پژوهش تلاش بر آن است که رقابت هندوستان و چین در جنوب و جنوب شرق آسیا در زمینه های اقتصادی و نظامی مورد بررسی قرار گیرد. نگارندگان در صدد پاسخ به این پرسش هستند که در رقابت هندوستان و چین در جنوب و جنوب شرق آسیا مولفه های اقتصادی و نظامی چه نقشی داشته اند؟ براین اساس، فرضیه پژوهش بدین گونه است که دو مؤلفه اقتصادی و نظامی، نقش بنیادین در رقابت های هژمونیک دو کشور به عنوان ابزار زمینه ساز نفوذ و تسلط برای به دست آوردن هژمونی در مناطق جنوب و جنوب شرق آسیا بازی می کنند.روش این پژوهش تحلیلی است و از رویکرد کیفی نیز جهت تجزیه و تحلیل داده ها بهره گرفته شده است.

سادات حضرمی منتسب به ناحیه حضرموت یمن، متشکل از خاندان های بزرگ و معروفی چون باعلوی، بافقیه، بلفقیه، سقاف و باطاها، بیشتر جزو طبقات علما، تجار و صوفیان بودند، برای مدت ها در تریم از شهرهای مهم حضرموت زندگی می کردند. از اواخر قرن ششم هجری، شماری از این سادات به مناطق مختلف شبه قاره هند و جنوب شرق آسیا مهاجرت کردند. این خاندان شافعی مذهب، همواره می کوشیدند اسلام و به ویژه مذهب خویش را در آن مناطق تبلیغ و ترویج کنند. بعضی از سلاطین و حکام مسلمان این نواحی نیز، از این گروه از سادات استقبال کرده و برخی مناصب مهم سیاسی و نظامی را دراختیار آنان گذاشتند. همچنین سادات حضرمی در دیگر عرصه ها، چون تصوف و حوزه های علمی و فرهنگی نیز تلاش کرده اند. آنها افزون بر تاسیس طریقت های صوفیانه، کتاب هایی در حوزه هایی مانند فرهنگ نویسی، تراجم نویسی و پزشکی به زبان های مختلف مانند عربی و اردو تالیف کرده اند. این مقاله، با روش توصیفی و تحلیلی، درصدد پاسخ به این پرسش است که سادات حضرمی به چه مناطق شبه قاره هند و جنوب شرق آسیا مهاجرت کرده و چه نقشی در حوزه های دینی، سیاسی، علمی و فرهنگی این مناطق داشته اند؟

گام نهادن همزمان چین و کشورهای جنوب شرق آسیا در مسیر رشد و توسعه اقتصادی در سال های اخیر آنها را ناگزیر از تعامل و همکاری کرده است. با این حال و با وجود پیوندهای اقتصادی و مشابهت های نسبی ارزشی و نیز مجاورت جغرافیایی، چالش «تصور تهدید» از چین در میان کشورهای پیرامونی عملاًَ به مثابه مانعی در برابر گسترش همکاری های فراگیر بوده است. این نوشتار با هدف درک و واکاوی ریشه های تکوین و تداوم «تصور تهدید» از چین در میان کشورهای جنوب شرق آسیا ضمن بررسی روندهای روابط دو جانبه به ویژه در سال های بعد از جنگ سرد اختلافات مرزی، تفاوت های ایدئولوژیک و زمینه های اقتصادی را عامل تکوین «تصور تهدید» دانسته و در ادامه به پاسخ ها و رویکردهایی اشاره می کند که از طریق آنها چین سعی در کمرنگ کردن این تصور داشته است.

یکی از حوزه هایی جغرافیایی که در دو دهه اخیر مورد توجه پژوهشگران روابط بین الملل قرار گرفته، حوزه جنوب شرق آسیاست. دلیل اصلی این مسئله به نقش چین و کشورهای این منطقه در اقتصاد جهانی و مسائل استراتژیک و ژئوپلیتیک منطقه بازمی گردد. با توجه به این اقبال عمومی سؤالی که مطرح می شود این است که در ایران موضوعات مربوط به جنوب شرق آسیا تا چه حد مورد توجه و علاقه پژوهشگران و دانشگاهیان رشته روابط بین الملل و زیرشاخه های آن قرار گرفته است؟ این پژوهش ها چه نقاط ضعف و قوتی دارند؟ فرضیه پژوهش این است که دانشگاهیان ایران طی دو دهه اخیر چندان علاقه ای به پژوهش در حوزه جنوب شرق آسیا نشان نداده اند. برای بررسی سؤال و فرضیه مذکور از دو روش کمّی و کیفی استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد حوزه جنوب شرق آسیا به نسبت حوزه خاورمیانه، اروپا و آمریکا کمتر مورد توجه جامعه علمی ایران قرار گرفته و مقالات منتشرشده به لحاظ رویکرد نظری، روش تحقیق، سناریونویسی و پیش بینی آینده ضعف دارند.

کارگران مهاجر جنوب شرق آسیا بخش مهمی از جمعیت کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس ازجمله عربستان سعودی را تشکیل می دهند. آمارهای سال 2019 نشان می دهد از مجموع حدود ۵۶ میلیون نفری که در 6 کشور شورای همکاری خلیج فارس (عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین، کویت، عمان و قطر) زندگی می کنند، بیش از 21 میلیون نفر را کارگران خارجی تشکیل می دهند. با توجه به این وضعیت، سؤال اصلی مقاله پیش رو، این است که با توجه به مفاد اسناد حقوق بین الملل بشر ازجمله «کنوانسیون حمایت از حقوق کارگران مهاجر و خانواده های آنها»، وضعیت کارگران جنوب شرق آسیا در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به خصوص عربستان سعودی چگونه است؟ این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از داده های کتابخانه ای، اسنادی و اینترنتی و همچنین مصاحبه با تعدادی از کارشناسان و محققان عربی و آسیایی انجام شده است. یافته های این تحقیق نشان می دهد که کارگران خارجی در این کشورها به خصوص در عربستان سعودی با خشونت ساختاری نظیر شرایط نامطلوب کاری، بازداشت و شکنجه، احکام ناعادلانه قضایی و اعدام گسترده مواجه هستند و با این افراد به مانند برده رفتار می شود، اما نظام کفالت موجب می شود که این افراد از حق شکایت محروم باشند.

با پایان یافتن جنگ سرد، منطقه گرایی نو به عنوان فرآیندی مهم در عرصه بین المللی رو به گسترش بوده است و کشورها تلاش می کنند سیاست های منطقه گرایانه خود را به صورت دوجانبه و در قالب موافقتنامه های مشترک و یا چندجانبه و نهادینه شده در قالب تشکیل سازمان ها و نهادهای منطقه ای و یا به صورت موافقتنامه های چندجانبه به منظور تحقق اهداف خود توسعه دهند. بی شک، جمهوری اسلامی ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و بررسی سیاست های آن در چند سال اخیر نمایان گر توجه ویژه جمهوری اسلامی ایران به گسترش روابط با کشورهای مختلف قاره آسیا در زیرمناطق مختلف از جمله شرق و جنوب شرق آسیا، جنوب آسیا، غرب آسیا و آسیای مرکزی است.<br /> هدفاصلی از انجام این پژوهش، بررسی ابعاد، وجوه، نوع و ویژگی دیپلماسی علم و فناوری جمهوری اسلامی ایران با کشورهای اسلامی جنوب شرق آسیا در قالب نگاه به شرق است. استدلال اصلی نویسنده این است که سیاست نگاه به شرق و گسترش روابط علمی و فناوری با کشورهای جنوب شرق آسیا از اهمیت راهبردی و استراتژیک در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران برخوردار نبوده است.

در دو سده گذشته، به واسطه تفوق حوزه ژئوپولتیک، مسائل ژئواکونومیک نیز متأثر از آن و به عنوان یکی از زیرشاخه های آن شناخته شده است و خصوصاً در ایران و از جانب جغرافی دانان سیاسی به عنوان یکی از زیرسیستم های سیاست جغرافیایی قلمداد شده است. این درحالی است که ژئواکونومی یکی از حوزه های مجزا با ژئوپولتیک محسوب می شود و در مفاهیم و روش شناسی دو مسیر متفاوت از یک دیگر را طی می کنند. این موضوع وقتی با ملاحظات مربوط به نظم منطقه ای نیز مرتبط می شود با آسیب پذیری ژئوپولتیک و ناتوانی آن در تحلیل بسیاری از موقعیت های هم گرایانه و واگرایانه هم راه می شود، به نحوی که بسیاری از کسانی که در بستر ژئواکونومی به مطالعات و تحقیقاتی دست زده اند معتقدند که نظم ژئواکونومیک با نظم ژئوپولتیک متفاوت است (اگر متباین نباشد). این موضوع را می توان با مطالعه مقایسه ای بین سه منطقه «خاورمیانه»، «جنوب شرق آسیا»، و «نوردیک» مشاهده کرد. سؤال این است که چگونه ژئواکونومی وضعیت اخیر نظم منطقه ای در سه حوزه منطقه ای نوردیک، جنوب شرق آسیا، و خاورمیانه را صورت بندی می کند؟ فرضیه ای که در این جا می توان به آن اشاره کرد این است که باتوجه به متغیرهای الگویی کانتوری و اشپیگل، حوزه ژئواکونومیک منطقه نوردیک (کشورهای سوئد، نروژ، دانمارک، فنلاند، و ایسلند) واحد منطقه ای ژئواکونومیک، منطقه جنوب شرق آسیا به سمت تکامل هم گرایی با تکیه بر هویت جاذب و منطقه خاورمیانه منطقه ژئواکونومیک واگرایانه را تجربه می کند. این مقاله ضمن بررسی ابعاد مفهومی و نظری به سراغ بررسی جایگاه ژئواکونومی بعد از فروپاشی نظم دوقطبی خواهد رفت و مؤلفه های تعیین کننده و تأثیرگذار ژئواکونومی را در شکل دهی به نظم منطقه ای، باتوجه به نظرات دو اندیشمند روابط بین الملل، یعنی کانتوری و اشپیگل، درخصوص هم گرایی و واگرایی بررسی خواهد کرد و تأثیر تعیین کننده اقتصاد بر شکل دهی به امنیت و تغییر پارادایمی از ژئوپولتیک به ژئواکونومی را در قوام و دوام نظم منطقه ای در سه منطقه نوردیک، جنوب شرق آسیا، و خاورمیانه واکاوی می کند.

هدف اصلی مقاله، پرداختن به فعالیت صورت گرفته توسط آسه آن در خصوص تغییر اقلیم است. بنابراین تلاش می شود با روشی توصیفی تحلیلی به این پرسش پاسخ داده شود که آسه آن به عنوان سازمان منطقه ای جنوب شرق آسیا چه اقدام های عملی مؤثری را درخصوص پدیده تغییر اقلیم انجام داده است؟ به منظور پاسخ به پرسش اصلی مقاله، مطالب در پنج مبحث ارائه می شود. در مبحث نخست، موضوع بازنگری در مقوله امنیت در حوزه روابط بین الملل و تعریف گسترده تر از این مفهوم ارائه می شود. در مبحث دوم، موضوع امنیت زیست محیطی به عنوان یکی از محورهای امنیت در روابط بین الملل بررسی می شود. در مبحث سوم، موضوع تغییر اقلیم به عنوان یک تهدید برای امنیت زیست محیطی مورد بررسی قرار می گیرد. در مبحث چهارم، مخاطرات ناشی از تغییر اقلیم در منطقه جنوب شرق آسیا مورد توجه قرار می گیرد و در مبحث پنجم، اقدام های صورت گرفته توسط آسه آن درخصوص تغییر اقلیم در قالب دو دسته اقدام های سیاست گذاری هنجاری و توسعه نهادی و سازمانی ارائه می شود.

واقعیت عرصه کنونیِ جهان به گونه ای است که سامان یابی آن برحسب سه مفهوم مدنظر قرار گرفته است: دولت، منطقه و قاره. بر همین اساس، به ویژه در سه دهه اخیر، منطقه هم به عنوان یک سطح تحلیل و هم به عنوان یک واحد تحلیل، بیش از پیش توجه دانش پژوهان را به خود جلب کرده است؛ از سوی دیگر، از آنجاکه بسیاری از معضلاتِ کنونی در عرصه بین المللی نه راه حل جهانی دارند و نه راه حل ملی، حل و فصلِ منطقه ایِ آنها به مراتب آسان تر است. این واقعیتِ عینی و تحلیلی در آسیا بیش از پیش خود را بروز داده است.در این میان غرب آسیا و جنوب شرق آسیا از جمله مناطقی هستند که منطقه گرایی را به عنوان یک روند به خود دیده اند. هدف این نوشتار مقایسه تجربه منطقه گرایی در غرب آسیا و جنوب شرق آسیا در طی سه دهه اخیر با بهره گیری از یک چارچوبِ مفهومیِ مناسب است. برای نیل به این هدف،تلاش می شود به این پرسش پاسخ داده شود که کدام یک از دو منطقه در پیشبردِ منطقه گرایی نوین پیشروتر بوده است؟به منظور پاسخ به این پرسش، مشابهت ها و تفاوت های دو منطقه در پیشبردِ منطقه گرایی نوین شناسایی خواهد شد. برای گردآوریِ داده ها از هر دو روش کیفی و کمی بهره خواهیم گرفت؛ بدین معنا که هم از اسناد رسمی، رسانه ای و منابع مکتوب و اینترنتی بهره خواهیم برد و هم از آمار کمّیِ مندرج در پایگاه های داده دولت ها و سازمان های بین المللی. برای تحلیل داده ها نیز از روش تحلیل محتوای کیفی و کمی برحسبِ مقوله های مفهومی که از چارچوب نظری به دست خواهد آمد، سود خواهیم جست. ی

هدف اصلی این مقاله، پرداختن به فعالیت های صورت گرفته توسط ویتنام در حوزه  جهانی شدن و توسعه اقتصادی است. بنابراین تلاش شده است با روش تبیینی به این پرسش پاسخ داده شود که آیا جهانی شدن تأثیری بر توسعه اقتصادی ویتنام داشته، در این صورت چه عواملی در این روند تأثیرگذار بوده اند و چه اقدامات عملی موثری را ویتنام در خصوص جهانی شدن انجام داده است؟ نتایج این تحقیق نشان می دهد، ویتنام با تغییرات سیاسی خود، زمینه ظهور برنامه اصلاحات اقتصادی موسوم به دوی موی را فراهم کرد به طوری که این کشور از راه اصلاحات اقتصادی، خصوصی سازی، همگرایی با کشورهای منطقه و جهان، جذب سرمایه گذاری خارجی، توسعه کشاورزی، تشویق صادرات، به رشد و توسعه قابل توجهی در سال های اخیر دست یافته بنابراین موفقیت اقتصادی ویتنام تنها ناشی از یک عامل تعیین کننده نبوده است بلکه ترکیبی از عوامل در پیشرفت و توسعه این کشور تاثیرگذار بوده اند.

ظهور قدرت اقتصادی چین در دهه های اخیر در کنار کاهش سهم امریکا در تولید جهانی و تجارت بین المللی منجر به تغییر چشم انداز ژئوپلیتیکی جهان و تغییر موازنه اقتصادی در عرصه بین الملل شده است. این امر رقابت تجاری چین و امریکا را به نقطه اوج خود رسانده که در قالب جنگ تجاری قابل مشاهده است. رقابت اقتصادی-تجاری واشنگتن-پکن سبب شده تا منطقه جنوب شرق آسیا به میدان کشمکش و مناقشه میان این دو بدل گردد . پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که چگونه جنگ تجاری چین و امریکا بر اقتصاد کشورهای جنوب شرق آسیا مانند ویتنام و تایوان تأثیر گذاشته است؟ در پاسخ این فرضیه با روش تبیینی بررسی می شود که جنگ تجاری چین و امریکا از طریق اعمال تعرفه های تجاری و ایجاد محدودیت های وارداتی نسبت به یکدیگر منجر به تحول در واردات-صادرات و معاملات تجاری با کشورهای جنوب شرق آسیا به ویژه ویتنام و تایوان شده است. هدف این پژوهش، تبیین سیاست تجاری و اقتصادی چین و امریکا بر اساس استراتژی نومرکانتیلیسم در قالب جنگ تجاری است که این امر درنهایت موازنه اقتصادی در تمامی جهان به ویژه کشورهای جنوب شرق آسیا را با تحول روبه رو می سازد.