انتشار گازهای گلخانه ای

انتشار گازهای گلخانه ای ناشی از فعالیت های اقتصادی و مصرف انرژی های فسیلی، عامل مهمی در گرمایش جهانی است. اهمیت این موضوع در کشورهای عضو اوپک به دلیل وابستگی این اقتصادها به سوخت های فسیلی از یک سو و همچنین آسیب پذیری اقتصادی این کشورها نسبت به اجرای کنوانسیون تغییر آب و هوا و پروتکل کیوتو توسط کشورهای صنعتی در راستای کاهش مصرف سوخت های فسیلی بیشتر است. در این مقاله مهم ترین عوامل مؤثر بر انتشار گاز دی اکسیدکربن (به عنوان شاخص انتشار) در گروه کشورهای OECD، اوپک و همچنین ایران بررسی می شود. نتایج حاکی از آن است که اولاً شکل U وارون منحنی زیست محیطی کوزنتس برای کشورهای مورد مطالعه، از جمله ایران، مورد تردید است. ثانیاً نسبت ارزش افزوده تولیدات کارخانه ای به GDP (شاخصی از توسعه صنعتی)، نسبت تجارت به GDP (شاخصی از اندازه تجاری و باز بودن اقتصاد)، و شدت انرژی (شاخصی از کارایی مصرف انرژی) از عوامل کلان توضیح دهنده انتشار به شمار می آیند. با توجه به یافته های تحقیق، توصیه های سیاستی برای اقتصاد ایران در سه حوزه صنعت، تجارت و مصرف انرژی ارائه می شود.

براساس تخمین نهادهای بین المللی، ایران در حال حاضر هفتمین انتشار دهندة گازهای گلخانه ای است، ضمن اینکه میزان رشد انتشار در آن نیز نسبت به متوسط جهانی آن بالاتر است. علاوه بر این، سالانه هزاران نفر از شهروندان ایرانی به دلیل هوای آلودة ناشی از احتراق سوخت در اتومبیل ها راهی بیمارستان ها شده و بسیاری از آنها به همین علت فوت می کنند. به غیر از خسارت های جانی باید به خسارت های مالی انتشار دی اکسید کربن و سایر آلاینده ها اشاره کرد به گونه ای که طبق آخرین آمار بانک جهانی در سال 2006 ایران از لحاظ میزان خسارت واردة ناشی از دی اکسید کربن و سایر ذرات معلق در جایگاه چهارم قرار دارد، به این معنی که خسارت های مالی وارد شده، در مجموع، 6/2 درصد از حجم تولید ناخالص داخلی را تشکیل می دهد. بنابراین به نظر می رسد یک راه حل اصولی آن باشد که طرح های شهرسازی و سیاستگذاری های توسعة کالبدی از نظر تأثیرشان بر مصرف انرژی و انتشار آلاینده ها مورد ارزیابی واقع شوند. دستیابی به معیارهای لازم برای انجام این ارزیابی ها مستلزم شناخت روابط علت و معلولی جاری است. بیشتر محققین معتقدند شاخص های فرم شهری نقشی عمده در میزان وابستگی شهروندان به اتومبیل شخصی و مصرف انرژی در بخش حمل و نقل شهری دارد. پژوهش حاضر با استفاده از مطالعه موردی مناطق شهر تهران در تلاش است نشان دهد میزان تأثیر شاخص های فرم شهری بر مصرف انرژی در کلانشهر های ایران بیش از 10 درصد است. در این بررسی شاخص های اقتصادی و اجتماعی نیز به عنوان متغیرهای کنترل لحاظ می شوند. بنابراین از یک طرف اطلاعات سفر و شاخص های اقتصادی و اجتماعی 300 نفر از افراد ساکن در تهران که به صورت تصادفی انتخاب شده بودند، و نیز شاخص های فرم شهری منطقه محل سکونت آنها جمع آوری شد، از سوی دیگر با استفاده از تحلیل رگرسیون میزان همبستگی شاخص های فرم شهری و همچنین شاخص های اقتصادی ـ اجتماعی با مسافت طی شده افراد با اتومبیل شخصی به تفکیک برای سفرهای چهارگانه فوق ، استخراج شد. نتایج این تحقیق نشان می دهند که میزان تأثیر شاخص های فرم شهری بر مصرف انرژی در سفرهای شغلی بیش از 15 درصد است و با توجه به اینکه سفرهای شغلی بیش از 60 درصد از کل سرانه مسافت طی شده با اتومبیل شخصی را به خود اختصاص می دهند؛ و با توجه به اینکه این سفرها در ساعات اوج ترافیک صورت می گیرند، می توان نتیجه گرفت تأثیر شاخص های فرم شهری بر مصرف انرژی، در بخش حمل و نقل بیش از 10 درصد است.

تغییرات آب و هوایی و پیامدهای ناشی از آن در دهه های آتی زندگی بشر را دستخوش تحولات عظیمی خواهد کرد. این مسئله باعث شده است جامعه جهانی ارزیابی، پیگیری و راهکارهای کنترل را در رأس اقدام های خود قرار دهند. کشور ایران در سال 2015 در جایگاه نُهم جهان از منظر انتشار گازهای گلخانه ای قرار گرفت و در جریان نشست پاریس متعهد به کاهش 4 درصدی انتشارها تا سال 2030 نسبت به وضع موجود شد و در صورت تأمین حمایت های مالی و فنی جامع و انتقال فناوری از جانب جامعه بین المللی سطح کاهش تا 12 درصد قابل ارتقاء می باشد. با این رویکرد در پژوهش حاضر وضعیت انتشار گازهای گلخانه ای در ایران طی دهه های گذشته مورد تحلیل قرار گرفته است. ارزیابی ها نشان می دهد انتشارها در ایران از روندی صعودی پیروی می کند و بخش های نیروگاهی، اداری_ تجاری- خانگی و حمل و نقل در راس انتشارها قرار دارند. تحلیل محرک های مؤثر در انتشارها با بازه زمانی درازمدت (2012- 1971) نشان می دهد جمعیت با ضریب 94/2+، سرانه تولید ناخالص داخلی با ضریب 004/1+، شدت انرژی با ضریب 035/0- و شدت کربن با ضریب 694/0- در الگوی انتشار مؤثر هستند. ارزیابی الگوی توسعه و درآمدزایی از منظر انتشار گازهای گلخانه ای موید آن است که بخش عمده ای از سوخت در صنایعی صرف می شود که از نظر اقتصادی کمترین بازدهی را دارند. همچنین، صنایع خُرد (با کمتر از 10 نفر شاغل)، برخلاف مصرف بالای انرژی از نظر درآمدزایی توان رقابت با صنایع بزرگ را ندارند. نگاهی از منظر عدالت و توزیع متوازن امکانات، محرک ها و مسئولیت ها در میان استان های کشور از ساختاری نامتعادل و دور از عدالت حکایت می کند. تحقق اهداف بین المللی، کاهش جز در سایه شناخت کافی از وضع موجود و رفع معضلات پیش رو امکان پذیر نمی باشد و مجموعه این تحلیل ها می تواند در شناسایی معضلات پیش رو و تبیین ساختاری منسجم، پایدار و مبتنی بر عدالت مورد استفاده قرار گیرد.

طی سالیان اخیر، به دلیل وسعت و اهمیت موضوع مسئولیت اجتماعی شرکت ها، پژوهشگران مختلفی به بررسی ابعادی جدیدی از این موضوع پرداخته و رابطه آن با موضوعات مختلفی نظیر نظام راهبری شرکت ها، عملکرد مالی شرکت ها و شرایط اقتصادی را بررسی نموده اند. هدف اصلی این پژوهش، بررسی تأثیر انتشار گازهای گلخانه ای، عملکرد زیست محیطی و اجتماعی شرکت ها بر عملکرد مالی آنها است. جامعه آماری این پژوهش کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است که با استفاده از روش نمونه گیری غربالگری تعداد 110 شرکت مورد مطالعه قرار گرفت. برای گردآوری اطلاعات از پرسشنامه و همچنین، جهت گردآوری اطلاعات مالی شرکت ها از صورت های مالی و بانک های اطلاعاتی آنها استفاده شد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که انتشار گازهای گلخانه ای شرکت ها همراه با عملکرد زیست محیطی و اجتماعی آنها بر عملکرد مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، تأثیر معنی داری دارد.

یکی از عوامل رشد و توسعه، وجود سرمایه است. سرمایه مورد نیاز از دو طریق سرمایه گذاری داخلی و خارجی تأمین می شود. سرمایه گذاری خارجی مستقیم  نقش مؤثر و مهمی در رشد و توسعه کشورهای درحال توسعه ایفا می کند. جذب این نوع سرمایه گذاری نیازمند مطالعه و تحقیق است. بنابراین، تحقیق حاضر، به بررسی متغیرهای اثرگذار و اثرپذیر در انگیزه سرمایه گذاری مستقیم خارجی پرداخته است. در این راستا، از روش میمیک و داده های  1995 تا 2020 استفاده شده است. نتایج حاصل از برآورد مدل، نشان دهنده این است که افزایش تولید ناخالص داخلی، سهم تجارت از تولید ناخالص داخلی و نرخ بهره موجب افزایش انگیزه سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران می شود . همچنین، افزایش انگیزه سرمایه گذاری مستقیم خارجی سبب افزایش درآمد سرانه و روند انتشار گازهای گلخانه ای خواهد شد. بنابراین، پیشنهاد می شود، در راستای افزایش انگیزه سرمایه گذاری خارجی، سازمان ها و ارگان های مرتبط مانند وزارت اقتصاد، اتاق بازرگانی و وزارت صمت، سعی در گسترش تجارت و ارتقای روابط تجاری و هم زمان، با همکاری سازمان محیط زیست کشور، استانداردهای محیط زیستی مناسبی برای سرمایه گذاران خارجی تعریف و مشخص کنند.

در حقوق بین الملل واژگان متعددی برای اشاره به وضعیت هنجاری یک مقرره به کار می رود. اصطلاحاتی همچون قاعده، هنجار، استاندارد، اصول راهنما، کدهای رفتاری و مقررات همگی در زمره این تعابیرند. هرچند جایگاه و مبنای برخی از این تعابیر کاملاً شناخته شده است، اما وضعیت برخی از آنها در هاله ای از ابهام بوده و مستلزم بررسی بیشتری هستند. استانداردهای بین المللی از مفاهیمی اند که در دسته اخیر قرار می گیرند. استانداردها بعضاً توسط خود دولت ها و گاهی نیز توسط نهادهای غیردولتی وضع می شوند، با این حال موجد الزاماتی هستند. برخی از این استانداردها در پاره ای از ساختارهای الزام آور حقوقی بین المللی به ویژه آنهایی که در قلمرو حفاظت از محیط زیست ایجاد شده اند، منعکس می شوند. مقاله حاضر در پی روشن ساختن جایگاه استانداردهای بین المللی به ویژه استانداردهای خصوصی، قدرت هنجاری آنها و ظرفیت و صلاحیت نهادهای واضع آنان است. برای این منظور از شیوه توصیفی-تحلیلی و پدیدارشناختی اجتماعی استفاده شده است. نتیجه بررسی ها حاکی از آن است که استانداردهای خصوصی زیست محیطی، عملاً از الزام نسبی برخوردارند.

مقدمه و هدف : افزایش انتشار گازهای گلخانه ای و تغییرات اقلیمی در سالیان اخیر به گسترش خشکسالی های پیاپی و آسیب پذیری بیش تر تولید محصولات کشاورزی منجر شده است. در استان همدان، گرما و خشکی بیش تر ناشی از تغییرات اقلیم و انتشار گازهای گلخانه ای موجب تبخیر بیش تر آب و افزایش نیاز آبی محصولات شده و  در نتیجه ناپایداری و آسیب پذیری تولید محصولات کشاورزی را افزایش داده است. هدف این مطالعه، بررسی تاثیر متغیرهای انتشار دی اکسید کربن، دما، میانگین بارش، آب مصرفی، تغییرات تکنولوژی و سایر متغیرهای مهم موثر بر تولید گندم به عنوان یکی از محصولات اصلی و استراتژیک استان همدان است، تا از این راه ارتباط متغیرهای مؤثر بر و متأثر از تغییرات اقلیمی با مقدار تولید این محصول برآورد و تجزیه و تحلیل شود. مواد و روش ها : برای این منظور، یک الگوی اقتصاد سنجی خودتوضیح با وقفه های توزیعی (ARDL)  با استفاده از داده های سری زمانی سال های  1356 تا 1396 بمنظور بررسی آثار کوتاه مدت و بلندمدت متغیرهای اقلیمی و تکنیکی بر تغییرات تولید گندم در استان همدان، تدوین و برآورد شد. یافته ها : نتایج نشان داد که هرچند با افزایش سطح انتشار دی اکسید کربن، سطح تولید گندم در استان همدان با کاهش مواجه می شود، اما این کاهش در دوره مورد بررسی محسوس و معنی دار نبوده است. هم چنین، نتایج برآورد الگو حاکی از آن است که متغیر اقلیمی تغییرات بارش بر تولید گندم در استان همدان تاثیر گذار بوده، اما متغیرهای تغییرات دمایی و تکنولوژیکی بر تولید گندم استان همدان تاثیر معنی داری نداشته اند. بحث و نتیجه گیری: از نتایج بالا می توان استناط کرد که اثر منفی انتشار گازهای گلخانه ای بر تولید گندم در استان همدان شروع شده است، باوجود این هنوز این تأثیر منفی بزرگ و معنی دار نیست. هم چنین، نتایج  الگوی تصحیح خطا نشان داد که هر نوع شوک منفی برای تولید گندم در کوتاه مدت با استفاده از سطح زیر کشت، کود و مهم تر از همه اعتبارات کشاورزی تنظیم شده و تغییرات عوامل آب و اعتبارات کشاورزی در سال های گذشته، باعث تشدید شوک های منفی و کاهش اثرات شوک های مثبت شده است.

هدف از این پژوهش ارائه چارچوبی برای بهینه سازی زنجیره تأمین میعانات نفتی با استفاده از برنامه ریزی ریاضی و شبیه سازی است. این تحقیق از نظر هدف جزء تحقیقات کاربردی است، همچنین، از نظر ماهیت، کمی است. زیرا تماماً از ابزارهای کمی مانند روش های مدل سازی ریاضی، شبیه سازی و روش های حل فراابتکاری استفاده شده است. در این چارچوب، هزینه های سرمایه گذاری و عملیاتی و انتشار گازهای گلخانه ای برای خطوط انتقال نفت و گاز را می توان به حداقل رساند تا نیازهای فشار و شبکه انتقال برآورده شود. همچنین می توانیم تولید آلاینده ها را در بخش های مرتبط با زنجیره به حداقل برسانیم. با به کارگیری یک مورد مطالعه واقعی، تمام تصمیمات ممکن برای در نظر گرفتن جنبه های زیست محیطی زنجیره تأمین در نظر گرفته می شود؛ بنابراین، ساختار و تصمیمات زنجیره تأمین عموماً بر دو کارکرد هدف شامل کاهش هزینه های انتقال و نگهداری و آلودگی در تصفیه خانه ها و مراکز توزیع استوار است. نتایج نشان داد که استفاده از مدل پیشنهادی، هزینه ها را تا 31 درصد و انتشار گازهای گلخانه ای را تا 51 درصد کاهش می دهد. همچنین افزایش 8 درصدی ظرفیت میادین و پالایشگاه ها و افزایش 65 درصدی صادرات رخ خواهد داد. با استفاده از نتایج به دست آمده از حل مدل می توان سهم هر فرآورده نفتی را در بهای تمام شده و هر قسمت از زنجیره را در تولید گازهای گلخانه ای تعیین کرد. بر اساس نتایج، نفت بیشترین و روغن ها کمترین هزنیه را دارند. علاوه بر این، پالایشگاه ها بیشترین تأثیر و مخازن ذخیره کمترین تأثیر را بر آلودگی محیط زیست دارند.  

دفع پسماندهای شهری حاوی آلاینده هایی است که هر روز بر میزان و تنوع آنها افزوده می شود، این پروسه ضمن نیاز به مدیریتی اصولی، می بایست به روشی انجام شود که حداقل انتشار گازهای گلخانه ای را دارا باشد. در این پژوهش پس از بررسی کمیت و کیفیت پسماندهای منطقه 15 تهران و روش دفع کنونی آن، چهار سناریو با در نظر گرفتن تسهیلات، بازیافت و کمپوست و کاهش پنج درصدی مواد زائد در مبداء در نظر گرفته شده و سپس سناریو های نگاشته شده از نظر تولید و انتشار گازهای گلخانه ای با استفاده از مدل IWM مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج حاصل حاکی از این است که تسهیلات بازیافت و کمپوست نقش بسزایی در کاهش گازهای گلخانه ای ایفا می کنند و با کاهش 5% مواد زائد به طور میانگین در یک سال 401.66 تن از میزان گازهای CH4 + NOx و 6132.36 تن گاز CO2 کاسته شده است. به طور کلی می توان بیان داشت که به کاربردن تسهیلاتی همچون بازیافت و کمپوست و همچنین استفاده از اصل کاهش در مبداء با استفاده از فرهنگسازی برای عموم جامع می تواند سبب کاهش معضلات محیط زیستی علی الخصوص کاهش انتشار گازهای گلخانه ای گردد.

محدود بودن منابع انرژی فسیلی و مشکلات ناشی از انتشار گازهای گلخانه ای حاصل از آن، ضرورت مصرف انرژی های تجدیدپذیر را بر همگان روشن ساخته است. بر همین اساس در تحقیق حاضر سعی شده است، با استفاده از مدل چندهدفه، الگوی کشت بهینه زراعی و سبد بهینه مصرف انرژی در اراضی کشاورزی به گونه ای که منافع حاصل از تولید محصولات زراعی کشاورزان با تکیه بر استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر و کاهش مصرف سوخت منابع انرژی فسیلی مورد استفاده در سیستم آبیاری، تعیین شود. جامعه آماری پژوهش، زارعین منطقه بیشه جنوبی شهرستان بابل می باشند. داده های مربوطه از طریق اداره جهاد کشاورزی منطقه و سازمان ساتبا، در سال 1400 به صورت خام جمع آوری شد. نتایج مطالعه، در وضعیت ترکیب انرژی تجدیدپذیر با انرژی فسیلی در پمپاژ آب آبیاری، کشت محصولات شالی طارم، شالی شیرودی، سویا، و ذرت به ترتیب با سطح کشت 44/0، 30/0، 16/0 و 10/0 در هکتار را به عنوان مقادیر بهینه پیشنهاد می کند. با اجرای الگوی پیشنهادی، سود زارعین منطقه به ازای هر هکتار از 49/536 به 41/538 میلیون ریال نسبت به وضعیت عدم لحاظ انرژی تجدیدپذیر در الگوی جاری، افزایش می یابد. سبد بهینه مصرف انرژی به صورت ترکیب به کارگیری انرژی خورشیدی و انرژی فسیلی، 2690 کیلووات ساعت به دست آمد، که از این مقدار، 82 درصد به انرژی فسیلی و 18 درصد به  انرژی خورشیدی اختصاص دارد. همچنین، براساس نتایج، با انتخاب سیستم پمپ ترکیبی فسیلی-خورشیدی و همچنین کاهش سطح کشت شیرودی و افزایش سطح طارم، سویا و ذرت نسبت به الگوی فعلی منطقه در شرایط عدم استفاده از انرژی تجدیدپذیر به عنوان منبع سوخت آبیاری، 18 درصد از میزان انتشار گازهای گلخانه ای صرفه جویی خواهد شد. لذا، تشویق و حمایت دولت از کشاورزان در زمینه استفاده از منابع انرژی های تجدیدپذیر در تأمین سوخت کشاورزی می تواند در کاهش زیان های محیط زیستی ناشی از کشاورزی نقش به سزایی داشته باشد.