زلزله

معیشتی مردم بومی، درخور توجه ویژه است. با این وجود، بیشتر منابع بازتوانی به مسکن اختصاص داده می شود و بازآفرینی کسب وکارهای کوچک مورد غفلت قرار می گیرد. از این رو، پژوهش حاضر باهدف مفهوم پردازی الگوی فرآیندی بومی جهت بازآفرینی کسب وکارهای کوچک شهری و روستایی انجام شده است. پژوهش حاضر ازنظر هدف کاربردی، ازنظر ماهیت داده کیفی و ازنظر روش، تحلیل محتوا است. جامعه موردمطالعه را مطلعان کلیدی و خبرگان حوزه کسب وکار تشکیل داد. به منظور گردآوری داده های موردنیاز، با استفاده از روش نمونه گیری نظری و با بهره مندی از فنون قضاوتی و گلوله برفی، با 29 نفر از مطلعان کلیدی مصاحبه عمیق نیمه ساختارمند صورت پذیرفت. حجم نمونه، وابسته به اشباع نظری داده ها بود. به منظور سنجش اعتبار پژوهش، از روش های مثلث سازی، روش کنترل اعضاء و بازبینی توسط خبرگان استفاده شد. براساس یافته های پژوهش حاصل از مراحل کدگذاری، 76 کد اولیه، 31 مفهوم و 3 مقوله از متن مصاحبه ها استخراج گردید. افزون بر این، نتایج تحلیل محتوای داده ها حاکی از این است که الگوی فرایندی بازآفرینی کسب وکارهای کوچک، مشتمل بر سه مرحله راهبردهای قبل از بحران، حین بحران و پس از بحران است. به نظر می رسد انجام اقدامات پیشگیرانه قبل از وقوع بحران و اتخاذ تصمیمات مناسب در حین و پس از وقوع بحران، می تواند تأثیر بسزایی در روند بازآفرینی کسب وکارها و سایر ابعاد بازسازی نظیر بازسازی کالبدی، اجتماعی و روانی داشته باشد. نتایج این پژوهش می تواند مورد استفاده سیاست گذاران، متولیان امر و مالکان کسب وکارها قرار گیرد.

گسترش شهر و شهر نشینی و افزایش تدریجی تعداد شهرهای بزرگ در جهان به خصوص در کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران، از یک طرف و رشد شهرها، تمرکز و تجمع جمعیت و افزایش بارگذاریها ی محیطی و اقتصادی بر بستر آنها از طرف دیگر، ضمن توجه بیشتر به شهرها، منجر به پذیرش نقشها و عملکردهای متعدد شده است. یکی از موضوعات مهمی که بیشتر شهرهای بزرگ جهان با آن روبرو هستند موضوع حوادث طبیعی از جمله زلزله است. از طرفی بافت های فرسوده شهری و سکونتگاه های حاشیه ای و غیر استاندارد در کشورهای در حال توسعه، بنا به دلایلی از قبیل عدم رعایت معیارهای فنی و مهندسی در ساخت بنا، شبکه ارتباطی ناکارامد، عدم وجود تاسیسات و تجهیزات شهری، بیشتر از سایر بافت های شهری در معرض خطر زلزله قرار دارند. ضرورت کاهش آسیب پذیری شهر در برابر زلزله، یکی از اهداف اصلی برنامه ریزی کالبدی و برنامه ریزی شهری محسوب میگردد؛ با توجه به ماهیت غیر مترقبه بودن این حوادث طبیعی و لزوم اتخاذ سریع و صحیح تصمیم ها و اجرای عملیات، مبانی نظری و بنیادی، دانشی را تحت عنوان مدیریت بحران به وجود آورده است این دانش به مجموعه اقداماتی گفته می شود که قبل، حین و بعد بحران جهت کاهش اثرات این حوادث و کاهش آسیب پذیری انجام می شود. با بکارگیری اصول و ضوابط شهرسازی و تبیین مفاهیم موجود در این دانش مانند بافت و ساختار شهر، کاربری اراضی شهری، شبکه های ارتباطی و زیر ساختهای شهری میتوان تا حد زیادی اثرات و تبعات ناشی از حوادث طبیعی را کاهش داد.

کودکان بعنوان سرمایه های آینده هر کشوری بیشترین زمان خود را در طی روز در مدارس می گذرانند و این از وظایف دولتها است که با استاندارد سازی مدارس دولتی و نظارت بر استاندارد بودن مدارس غیر دولتی، سلامت کودکان را در زمانی که در مدرسه هستند تأمین کنند. رعایت مبحث 21 مقررات ملی ساختمان که به ضوابط فنی مربوط به پدافند غیر عامل می پردازد، می تواند به ایمن سازی ساختمان ها جهت کاهش تلفات در زمان حادثه (اعم از جنگ و حوادث غیر مترقبه مانند انفجار، نشست زمین و ... و یا حوادث طبیعی مانند زلزله، سیل طوفان و غیره) یاری رساند. در همین راستا، شهر تهران با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی خود و قرار داشتن بر روی چند گسل فعال به شدت در خطر زلزله قرار دارد و در صورت ایمن سازی مدارس هم می توان به میزان زیادی از آسیب به کودکان (که بطور کلی در زمان حادثه بیشتر در معرض خطر هستند) کاست و هم می توان از مدارس بعنوان پایگاه هایی جهت امدادرسانی به آسیب دیدگان استفاده کرد. هدف این پژوهش بدست آوردن یک سنگ بنای مناسب جهت ساخت مدارس با هدف به حداقل رساندن خسارات ناشی از زلزله و یا سایر حوادث طبیعی غیر مترقبه می باشد. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و بر مبنای مبحث 21 مقررات ملی ساختمان تهیه شده و به بررسی راهکارهایی که در این مبحث در ارتباط با ایمن سازی ساختمان ها ارائه شده می پردازد. در پایان به بررسی تأثیر رعایت مقررات ملی ساختمان و همچنین تأثیر استفاده از فناوریهای نوین ساختمانی در ایمن سازی، بر ایمن سازی مدارس پرداخته می شود.

خطر طبیعی، پدیده ای است که در محدوده سکونت انسان اتفاق افتاده و زندگی او را تهدید می کند و ممکن است باعث وقوع بلایایی جانی و مالی زیادی شود (Smith, 2000: 5)؛ به طوری که انسان ها از آغاز آفرینش تاکنون همواره با انواع آسیب ها و بلایای طبیعی مانند سیل، طوفان، زلزله و غیره دست به گریبان بوده اند و از این بابت آسیب های جانی و مالی فراوانی به آن ها وارد شده است. این بلایای طبیعی هر ساله، بخش های زیادی از اروپا وآسیا را ویران می کند (Rashid, 2002: 2). امروزه برای جلوگیری و کاهش اثرات جانی و مالی چنین مخاطراتی، دانشی به نام «سامانه فرماندهی حوادث» به وجود آمده است. چنین رویکردی بسیاری از بلایا و مخاطرات طبیعی را که رخ داده است یا ممکن است رخ دهد، مدیریت و سامان دهی می کند؛ از این رو در دنیای امروز مدیریت بحران از جمله مسایلی است که لازم است در فرایند برنامه ریزی شهری بدان توجه شود؛ به طوری که رویدادهای بحرانی مربوط به بلایای طبیعی مانند سیل، طوفان و زلزله به پیش زمینه اساسی مدیریت برای ایجاد برنامه ریزی و کنترل تبدیل شده است (Nichols, 2013: 21). قبلاً تصور می شد وقوع حوادث و بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله در مناطق شهری، آثار و پیامدهای کمتری در مقایسه با این مخاطرات در سطح روستاها دارد؛ اما با توجه به تغییرات مشخصی که در ساختار و سازمان شهرها به وجود آمده، ایمنی آن ها در برابر حوادث غیر مترقبه بسیار ضروری است (حجازی زاده و همکاران، 1390: 32). هدف اصلی پژوهش حاضر اقدامات اجرایی سامانه فرماندهی حوادث در بهبود ایمنی شهری با روش توصیفی- تحلیلی می باشد. نتایج پژوهش نشان می دهد گستردگی شهر، حاشیه نشینی و کمتر توجه کردن به مقررات ملی ساختمان از جمله مسائلی است که امروزه کلانشهرها را درگیر خود کرده است، بنابراین ابتدا باید موضوع آگاه سازی و فرهنگ سازی را میان مردم ارتقا داده و در جهت کاهش بحران ها و آسیب ها در سطح این کلانشهرها گام برداریم؛ که مجهز نمودن آتش نشانی، آمبولانس، درمانگاه، بیمارستان، پلیس و نیروی انتظامی و گروه های امدادرسانی و ... از جنبه های مختلف دارای اهمیت و ضرورت می باشند؛ و لازم است همه مدیران با افزایش آگاهی های خود در مقابل بحران ها و حوادث توانمند و در جهت منافع اقتصادی، شهر و منافع انسانی گام بردارند. در این بین شناخت و بررسی آسیب پذیری کاربری های حساس و مهم شهر یاسوج و انتخاب راهکار های مناسب در ایمن سازی و کاهش این آسیب ها در مقابل بلایای طبیعی و انسانی ضرورت اجتناب ناپذیری است.

ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی یکی از کشورهای زلزله خیر جهان به شمار می آید. بطوریکه تاکنون زمین لرزه ها ی بسیاری مناطق مختلفی از کشور را با خسارات و تلفات سنگینی روبرو کرده است. بر این اساس آمادگی در مقابل این پدیده طبیعی امری ضروری به شمار می آید. در این بین بیمارستان ها به دلیل ساختار و وظایف خاصی که برای آن تعریف شده است تقاضا برای خدمات رسانی آنها در مواقع بحران افزایش می یابد. لذا ضروری است بیمارستانها با توجه به موقعیت و امکانات موجود آمادگی لازم برای شرایط بحران را کسب نمایند. در این مقاله نیز سعی شده است با مطالعه کتابخانه ای، تحلیلی و بررسی موردی یکی از بیمارستانهای شهر تهران نقاط ضعف و قوت موجود در بیمارستانها در شرایط بحران (زلزله) مورد بررسی قرار گیرد و راهکارهایی به منظور ارتقاء سطح عملکرد این بخش در زمان و بعد از وقوع زلزله ارائه گردد.

سیستم ساختمان های چوبی یکی از روش های نوین ساخت با امتیازات سازه ای و زیست محیطی ویژه می باشد. به طوریکه در کانادا، امریکا، ژاپن، چین و چند کشور دیگر به عنوان یک سیستم پیشرفته و مطلوب مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش های بسیاری در رابطه با اثرات زیست محیطی سازه های چوبی انجام شده است که برتری چوب را نسبت به فولاد و بتن در مواردی همچون عمر مفید مصالح، تولید وقابلیت کاربرد در محل احداث نشان می دهد. در این مقاله سیستم ساختمانی چوبی که یکی از پیچیده ترین سیستم های ساختمانی است، از نظر زلزله و آتش سوزی مورد بررسی قرار گرفته است. ودر این گذر سبک سازی، عایق بندی و کاهش چشم گیر مصرف انرژی، کاهش آلودگی محیط زیست، کاهش پرت مصالح ساختمانی، سرعت در ساخت و کاهش سرمایه و عمر بیشتر که از جمله مزایای ساختمان های چوبی می باشد مورد توجه قرار گرفته است در نتیجه یکی از دلایل عملکرد خوب این ساختمان ها در برابر زلزله، سبک بودن وزن آنها نسبت به گونه های دیگر است. همچنین وجود اجزای غیر سازه ای زیاد مانند دیوارهای باربر باعث افزایش مقدار انرژی هدر رفته توسط ساختمان در برابر زلزله می شود. علاوه بر این وجود اتصالات زیاد شکل پذیری ساختمان را افزایش می دهد.

در این مقاله وضعیت کلی راه های مواصلاتی به شهر تهران به عنوان یک شریان حیاتی در برابر حادثه احتمالی مهیب مثل زلزله مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به محتمل بودن بسیار زیاد وقوع زلزله در تهران، چالشهای فراوانی در خصوص امداد و نجات حمل و نقل جاده ای به شهر تهران بوجود می آید. شکل گیری انواع سفرها لزوم بکارگیری تدابیر مختلف مدیریت تقاضا با برنامه ریزی قبلی ضرورت دارد. طرح سناریو و برآورد مجروحین نیازمند به حمل به خارج از شهر، اسکان اضطراری، سفرهای ناگهانی برای کسب اطلاع و غیره از مواردی است که باید ملاحظه گردد. در این تحقیق از برآورد آسیب پذیری شهر تهران حاصل از نتایج مطالعات گروه ژاپن استفاده گردید و بر اساس تجارب زلزله بم در سال 1382 تخمینی از انواع سفرها و تسهیلات مورد نیاز برای شهر تهران انجام پذیرفت و در ادامه راهکارهایی برای مدیریت ترافیک در این شرایط ارائه گردید که به عنوان اقدامی پیشگیرانه برای تصمیم سازی مدیریت بحران احتمالی زلزله تهران مثمر ثمر است.

مدارس به عنوان مکان هایی که هزاران کودک و نوجوان و حتی بزرگسالان بهترین زمان حیات خود را در آن می گذرانند، دارای آسیب پذیری بالاتری در برابر بلایای طبیعی از جمله زلزله هستند؛ اما با آمادگی رویارویی با چنین رخدادهایی می توان از شدت آن کاست. در راستای آمادگی همه جانبه، شناسایی ابعاد و معیارهای آمادگی مدارس و تعیین میزان اهمیت هر یک می تواند گامی اساسی در این روند باشد؛ بنابراین، این مطالعه با هدف شناسایی و اولویت بندی ابعاد آمادگی مدارس در برابر پدیده ی زلزله انجام گرفته است که با استفاده از مطالعات کتب، مقاله و ... این ابعاد شناسایی شدند و با روش تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی (AHP) اولویت بندی آنها صورت گرفت. در نتیجه، مطالعه حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیت و روش توصیفی می باشد. ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه AHP می باشد که در بازه زمانی اردیبهشت ماه سال 1394 از طریق ایمیل و مراجعه حضوری توزیع گردید. یافته ها نشان می دهد که ابعاد آمادگی مدارس در برابر مخاطره ی زلزله شامل سه بعد برنامه های اضطراری با وزن نسبی 523/0، عملیات اضطراری با وزن نسبی 189/0 و منابع و تجهیزات اضطراری با وزن نسبی 288/0 می باشند. به نظر می رسد که برنامه های اضطراری با دارا بودن بیشترین وزن نسبی و پس از آن منابع و تجهیزات اضطراری نقش موثرتری در آمادگی مدارس در برابر زلزله داشته باشند.

پرداختن به موضوع مهمی چون زلزله، با وجود همه مطالعات و برنامه ریزی های انجام شده، هنوز هم جایگاه اساسی در مدیریت مخاطره دارد؛ چرا که با وجود اقدامات پیشگیرانه در برنامه های مقابله با بحران زلزله در سراسر کشور، اخبار رسیده از زلزله های، اخیر حاکی از عدم برنامه ریزی مناسب و نبود هماهنگی و اقدام به موقع در مراحل مختلف کنترل بحران است. به نظر میرسد بررسی عوامل مهم مرحله قبل، حین و پس از زلزله، می تواند جامع نگری در حوزه برنامه ریزی بحران و سناریوپردازی برای مواجهه خردمندانه با آن را افزایش داده و به مدیران و مسئولان، امکان تصمیم گیری و اقدام مناسب را در هر مرحله بدهد. در این پژوهش ابتدا به روش تحلیل مضمون، شاخص های مهم مرحله قبل، حین و پس از زلزله شناسایی شدند. سپس کدهای اولیه با استفاده از نرم افزار MAXQDA چندین مرتبه مورد تحلیل و بازبینی قرار گرفته و سپس به کمک تکنیک دلفی فازی، شاخص های مشخص شده در هر مرحله و زیر شاخص های آنها، امتیازبندی و مهمترین اقدام در هر شاخص و زیرشاخص رصد شده است. در مرحله قبل از زلزله، مجموعاً ۶ شاخص و ۲۹ زیر شاخص، در مرحله پاسخ به زلزله، ۶ شاخص و 20 زیر شاخص و مرحله پس از زلزله، ۳ شاخص و ۱۵ زیرشاخص شناسایی شدند و متناسب با روش پژوهش راهکارها و تجزیه و تحلیلهای فازی ارائه شده است. نمونه آماری پژوهش مشتمل بر ۲۸ نفر از اساتید مجرب و صاحب نظر در حیطه های فوق الذکر بوده که به روش گلوله برفی انتخاب گردیده اند.

شهرها به عنوان پیچیده ترین ساخته دست بشر با ریسک گسترده ای هم به دلیل محدوده وسیعی از مخاطرات و هم به دلیلی آسیب پذیری چندگانه شان مواجه هستند. تاب آوری شهری با توجه به مخاطرات بدین مفهوم است که شهر قادر به ایستادگی در برابر مخاطرات شدید طبیعی بدون صدمه دیدن از تلفات مخرب و خسارات، یا از دست دادن قدرت تولید یا کیفیت زندگی باشد درحالی که کمک زیادی از خارج از جامعه دریافت نکند. پژوهش حاضر با هدف بررسی مدیریت بحران در برابر زلزله با تاکید بر رویکرد تاب آوری شهری مخاطرات محیطی (زلزله) شکل گرفته است. روش تحقیق حاضربراساس هدف کاربردی – توسعه ای وبراساس ماهیت از نوع توصیفی- تحلیلی واز نظر زمانی مقطعی می باشد. جامعه آماری پژوهش به دو بخش کالبدی (شهر الشتر) و انسانی (شهروندان الشتری و متخصصان) تقسیم می شوند.

گسترش شهر و شهر نشینی و افزایش تدریجی تعداد شهرهای بزرگ در جهان به خصوص در کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران، از یک طرف و رشد شهرها، تمرکز و تجمع جمعیت و افزایش بارگذاریها ی محیطی و اقتصادی بر بستر آنها از طرف دیگر، ضمن توجه بیشتر به شهرها، منجر به پذیرش نقشها و عملکردهای متعدد شده است. یکی از موضوعات مهمی که بیشتر شهرهای بزرگ جهان با آن روبرو هستند موضوع حوادث طبیعی از جمله زلزله است. از طرفی بافت های فرسوده شهری و سکونتگاه های حاشیه ای و غیر استاندارد در کشورهای در حال توسعه، بنا به دلایلی از قبیل عدم رعایت معیارهای فنی و مهندسی در ساخت بنا، شبکه ارتباطی ناکارامد، عدم وجود تاسیسات و تجهیزات شهری، بیشتر از سایر بافت های شهری در معرض خطر زلزله قرار دارند. ضرورت کاهش آسیب پذیری شهر در برابر زلزله، یکی از اهداف اصلی برنامه ریزی کالبدی و برنامه ریزی شهری محسوب میگردد؛ با توجه به ماهیت غیر مترقبه بودن این حوادث طبیعی و لزوم اتخاذ سریع و صحیح تصمیم ها و اجرای عملیات، مبانی نظری و بنیادی، دانشی را تحت عنوان مدیریت بحران به وجود آورده است این دانش به مجموعه اقداماتی گفته می شود که قبل، حین و بعد بحران جهت کاهش اثرات این حوادث و کاهش آسیب پذیری انجام می شود. با بکارگیری اصول و ضوابط شهرسازی و تبیین مفاهیم موجود در این دانش مانند بافت و ساختار شهر، کاربری اراضی شهری، شبکه های ارتباطی و زیر ساختهای شهری میتوان تا حد زیادی اثرات و تبعات ناشی از حوادث طبیعی را کاهش داد.

از گذشته تابه حال، همواره وقوع زلزله به طور گسترده ای تهدیدکننده بوده و ضرورت کاهش آسیب پذیری شهرها در برابر زلزله، به عنوان یکی از دغدغه ها اصلی برنامه ریزی شهری محسوب می شود. در همین راستا پهنه بندی آسیب شناسانه از میزان و نوع واکنش به زمین لرزه به کمک روش های موثر می تواند تاب آوری شهر در مواجهه با زمین لرزه را به طور قابل توجهی افزایش دهد. در پژوهش حاضر، آسیب شناسی کالبدی – اجتماعی شهر ارومیه در برابر بحران زلزله، مورد بررسی قرار گرفت. نوع این پژوهش از نظر هدف کاربردی و به لحاظ روش تحقیق، توصیفی – تحلیلی می باشد. برای سنجش آسیب پذیری کالبدی و اجتماعی شهر ارومیه از 15 شاخص بهره گرفته شد. داده های مورد نیاز نیز از طرح های جامع و آمارنامه های سال 1395، استخراج شده اند. جهت تجزیه و تحلیل داده ها نیز از مدل های آمار فضایی و خود همبستگی فضایی در نرم افزارGIS استفاده شده است. نتایج تحقیق جهت پاسخ به سؤال تحقیق، حاکی از آن است که، بخش های مرکزی شهر ارومیه نسبت به بخش های حاشیه ای از لحاظ شاخص کالبدی، آسیب پذیر تر هستند. وضعیت شاخص های اجتماعی در سطح مناطق شهر ارومیه، آسیب پذیری متوسطی را نشان می دهد. این آسیب پذیری در بعد کالبدی 58 درصد و در بعد اجتماعی، 41 درصد برآورد شد. نتایج مدل آرد جی نیز گویای خوشه ای بودن توزیع آسیب پذیری کالبدی و اجتماعی در سطح مناطق شهر ارومیه است.

دهه های اخیر با تولد و رشد صنایع جهان شاهد اثرات مخرب ناشی از تاثیر رویدادهای شدید طبیعی بر روی کارخانه های صنعتی بوده است و تبعات و وقایع ناشی از حواث رویداده باعث جلب توجه بسیار به این دسته نوظهور از رویدادهای فنآورانه ناشی از وقایع طبیعی (رویدادهای طبیعانه) شده است. عدم آمادگی برای مواجهه با این دسته از رویدادها و سردرگمی برای تصمیم گیری در ارائه پاسخ مناسب به شرایط موجود توسط تصمیم گیرندگان کلان و نیروهای پاسخ اضطراری و مردم همیشه مشاهده شده است که دلایل مختلفی از جمله چند رشته ای بودن موضوع، نوظهور بودن و کم بودن آمار این رویدادها، ناکافی بودن اطلاعات تخصصی و اتخاذ رویکردهایی مشابه با حوادث فرآیندی را می توان برای آن نام برد. انواع خرابی های زیرساخت ها و شریان های حیاتی به دلیل وقوع رخداد طبیعی از موارد برجسته و مشکلات عدید و موانع موجود در پاسخگویی لازم به شرایط روی داده می باشد. در این مقاله به بررسی رویدادهای طبیعانه لرزه ای رویداده در سایر کشورها پرداخته می شود و پس از مرور شرح رویدادها، وضعیت پاسخ در شرایط اضطراری مورد بررسی و دسته بندی قرار گرفته است. با استفاده از سایر مطالعات صورت گرفته وضعیت شریان های حیاتی و زیرساخت ها مورد بررسی قرار می گیرد وضعیت پاسخ به شرایط اضطراری در صورت وقوع رویداد طبیعانه لرزه ای محتمل در شهر تهران مورد بحث قرار می گیرد.

شهرها به عنوان کانون های جمعیتی و مراکز اجتماعی متناسب با شرایط سیاسی و موقعیت اقتصادی، ارتباطی مسیر رشد و توسعه را پیش گرفته اند و پذیرای جمعیت از اقصی نقاط محدوده و فرامحدوده خود می شوند و همین امر توسعه فیزیکی شهر را در ادوار مختلف تاریخی دست خوش تغییر و تحولات انسانی و طبیعی نموده است، عموما با گسترده ترین دخالت های نسنجیده انسانی در محیط طبیعی از جمله ساخت و سازهای بی رویه در حریم گسل، عدم توجه به مباحث پدافند غیرعامل در برنامه ریزی شهری، فقدان و یا بی توجهی به ضوابط و استانداردهای ساخت و ساز نیز تشدید می شود. کاهش آسیب پذیری شهرها در برابر زلزله، به عنوان یکی از اهداف اصلی برنامه ریزی شهری و طراحی شهری محسوب می گردد. لذا ضرورت توجه به توسعه شهری کارآمد و لزوم توجه به اندیشه های جدید شهرسازی و برنامه ریزی دفاعی شهر، برای رسیدن به اهداف پدافند شهری بسیار مهم به نظر می رسد. نتایج ارزیابی آسیب شناسی از پهنه های لرزه خیز در فضای سرزمینی حاکی از تمرکز قابل توجهی از فضاهای سکونتی به ویژه شهرها است. از سوی دیگر تجارب مدیریت بحران ناشی از مخاطرات زلزله در کشورهای مختلف و به ویژه ایران نیز نشانگر ناکارآمدی در آسیب شناسی و حفاظت از فضاهای شهری و کاهش خسارات اقتصادی و انسانی بوده است. در بسیاری از پژوهش های اخیر موضوع کاهش خسارات ناشی از زلزله در قلمرو حوزه کالبدی_ فضایی به منظور افزایش مقاومت بنا در برابر زلزله بوده است. در حالیکه این پژوهش با شناخت مولفه های محیطی، کالبدی_ فضایی، اجتماعی، اقتصادی و شاخص های اثرگذار در هر مولفه، آسیب شناسی و پهنه های خطرپذیر ناشی از زلزله را به صورت جامع و مطلوب تعیین و بر اساس آن استراتژی های کاهش خطر را باز تعریف ساخته است. در مقاله حاضر با بررسی های بنیادی و ارائه مبانی نظری در ارتباط با موضوع و محدوده مورد مطالعه نسبت به تشکیل پایگاه اطلاعاتی مورد نیاز در محیط نرم افزاری ArcGIS اقدام گردید و سپس با هدف ارزیابی میزان آسیب پذیری مناطق شهرداری کلان شهر کرمانشاه، متناسب با شرایط محدوده مورد مطالعه پرداخته شده است که در نهایت آسیب پذیری مناطق شهرداری کلانشهر کرمانشاه با توجه به اصول پدافندغیرعامل و معیارهای کمی و کیفی با استفاده از نرم افزار ArcGIS و مدل آنتروپی شانون در شناسایی مولفه های تاثیرگذارتر و همچنین مدل تاپسیس جهت شناسایی مناطق شهرداری با آسیب پذیری بیشتر به صورت نقشه پهنه آسیب پذیر مشخص گردید و به ترتیب مناطق8 و 4 و ... دارای کمترین آسیب پذیری شناخته شدند (منطقه 8 رتبه اول، منطقه 4 در رتبه دوم، منطقه 1 در رتبه سوم، منطقه 3 و 2 به طور مشترک رتبه چهارم، منطقه 5 رتبه پنجم، منطقه 6 رتبه ششم و منطقه 7 رتبه هفتم) و در ادامه با ارائه راهکارهایی سیر توسعه ادواری شهر و جهات توسعه کالبدی کلان شهر کرمانشاه براساس موقعیت مکانی محدوده با رویکردی به ملاحظات پدافندغیرعامل بررسی و ارائه راهکار صورت پذیرفته است.

زلزله یکی از مخرب ترین و غیر قابل پیش بینی ترین سوانح طبیعی است که بسیاری از کشورهای جهان از جمله کشور ایران با توجه به شرایط خاص زمین ساختی در بیشتر مراکز جمعیتی و خود با آن روبه روست در بین نواحی لرزه خیز فلات ایران کمربند چین- گسل زاگرس که شهر کرمانشاه نیز بر آن واقع گردیده به عنوان قسمتی از کمربند کوهزایی آلپ - هیمالیا یکی از جوانترین و فعال ترین زون های در معرض زمین لرزه های با مقیاس بزرگ می باشد. شهر کرمانشاه یکی از بزرگترین کلان شهر غرب کشوربوده و به لحاظ،جمعیتی ، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی اهمیت فراوان دارد، اما به دلیل شرایط نامناسب کالبدی شهر در صورت وقوع زلزله دچار تلفات و خسارات جبران نا پذیر گردیده و در شرایط بحرانی قرار خواهد گرفت. بنابراین در جهت کاهش آثار زیانبار زلزله، ارتقا استاندارد های شهرسازی و دستیابی به توسعه پایدار در این شهر الزامی بوده و در همین راستا هدف اساسی این تحقیق، ارائه مدل های کاهش آسیب پذیری ناشی از زلزله با استفاده از علوم جغرافیا و برنامه ریزی شهری و به کارگیری مدیریت بحران شهری، جهت ارائه راهبردها و برنامه های عملیاتی به منظور کاهش آسیب پذیری شهرکرمانشاه در اثر زلزله می باشد. نوع تحقیق کاربردی و روش آن توصیفی- تحلیلی است. اطلاعات مورد نیاز بر اساس مشاهدات میدانی، پرسشنامه، مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و بررسی داده ها، نقشه ها و تصاویر ماهوارهای جمع آوری گردیده. تجزیه و تحلیل اطلاعات با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی AHP و نرم افزار ر Expert choice و در مرحله مربوط به ورود، ذخیره پردازش و تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار ARC GIS استفاده گردیده در این پژوهش دو معیار اصلی پایداری فیزیکی شهر و کارایی امدادرسانی شهر در زمان بحران و همچنین ۱۱ زیر معیار مساحت زمین، سطح اشغال بنا، نوع مصالح، قدمت بنا، تعداد طبقات، نوع بافت، فاصله از مراکز خطرزا، تراکم جمعیت، فاصله از مراکز امدادی، دسترسی به فضای باز و عرض معبر جهت تهیه مدل و ارائه راهبردها و برنامه های عملیاتی به منظور کاهش آسیب پذیری ناشی از زلزله در چهار پهنه آسیب پذیری خیلی زیاد، زیاد، متوسط و کم مورد بررسی قرار گرفته و سپس امتیازدهی گردیده، مدل های به دست آمده از نتایج تحقیق بیانگر آن است که از نظر معیار پایداری فیزیکی31/69 درصد از ساختمان های شهر در پهنه آسیب پذیری خیلی زیاد و زیاد بوده و از نظر این معیار منطقه ۳ شهری آسیب پذیرترین منطقه می باشد. همچنین به لحاظ معیار کارایی امدادرسانی در زمان بحران 13/65 درصد از ساختمان های شهر در پهنه آسیب پذیری خیلی زیاد و زیاد قرار دارند که به لحاظ این معیار، منطقه ۵ آسیب پذیر ترین منطقه شهری است. از نظر آسیب پذیری کلی نیز 78/23درصد از ساختمانهای شهر در پهنه آسیب پذیری خیلی زیاد و 097/34 درصد در پهنه آسیب پذیری زیاد قرار دارند. از این نظر مناطق 3، 7 و 4 به ترتیب آسیب پذیر ترین مناطق شهر کرمانشاه می باشند. در اکثر مطالعات مشابه انجام شده قبلی جهت بررسی میزان آسیب پذیری نقشه های آسیب پذیری بر مبنای مساحت و یا تعداد ابنیه آسیب پذیر در پهنه آسیب پذیری خیلی زیاد مد نظر قرار گرفته که این امر نمی تواند معیار دقیقی جهت تعیین میزان آسیب پذیری واقعی باشد. به همین منظور در این مطالعه در جهت رفع این نقص سعی گردیده اثرات درجات مختلف آسیب پذیری از جمله خیلی زیاد، زیاد، متوسط و کم نیز جهت هر یک از زیر معیارها، معیارها لحاظ گردد. جهت تأمین این منظور ابتدا با استفاده از نظر افراد صاحب صلاحیت و کارشناسان برای تعیین درجه اهمیت اثر درجات آسیب پذیری در رده های خیلی زیاد، زیاد، متوسط و کم استفاده گردیده. و پس از اعمال وزن گزینه ها در میزان آسیب پذیری، نقشه های پهنه بندی و جداول میزان امتیاز آسیب پذیری مناطق در هر یک از زیر معیار ها، معیار های اصلی و امتیاز آسیب پذیری کلی شهر تعیین گردیده است.با توجه به این جداول و نقشه ها در معیار پایداری فیزیکی اولویت اهمیت توجه به ترتیب مربوط به مناطق 3، 7، 5، 2، 4، 1، 8 و 6 و در معیار کارایی امدادرسانی در زمان بحران اهمیت مناطق به ترتیب مناطق 5، 3، 7، 2، 1، 4، 6 و 8 می باشند در آسیب پذیری کلی اولویت اهمیت توجه به ترتیب مناطق 3، 7، 5، 4، 2، 1، 8 و ۶ می باشند. با عنایت به نتایج به دست آمده نهایتاً ۶ سیاست کلی و ۲۷ برنامه عملیاتی جهت کاهش آسیب پذیری شهر کرمانشادر اثر زلزله ارائه گردیده.

حوادث و بلایا همیشه تاثیر چشمگیری بر بهداشت، سلامت عمومی و رفاه جمعیت آسیب دیده به جا می گذارد و با وقوع بحرانهای طبیعی و بویژه در زمان وقوع زلزله و عدم توجه کافی به نقش بیمارستان ها، برنامه ریزی، مدیریت و کنترل شهرها بیش از پیش با مشکل مواجهه می شود. شهر مشهد به عنوان یکی از مراکز جمعیتی، تولیدی، خدماتی، گردشگری و زیارتی در تعامل محیطی، اقتصادی، اجتماعی با شهرهای اطراف و همچنین مراجعات گسترده ی شهرهای استان خراسان رضوی و دیگر شهرهای کشور و حتی کشورهای همسایه در حوزه های تخصصی سلامت به این شهر، نشان دهنده اهمیت بالای این شهر می باشد. هدف اصلی تحقیق، ارزیابی میزان آسیب پذیری بیمارستانهای فرامنطقه ای شهر مشهد در برابر زلزله و ارایه راهکارهایی جهت کاهش آسیب پذیری میباشد. در این پژوهش با استفاده از شاخص هایی چون فاصله از گسل ها، مناطق مستعد روانگرایی، خطوط انتقال آب، برق، گاز و تراکم ساخت، تراکم جمعیت و... از طریق مدل IHWP (تحلیل سلسله مراتبی معکوس) ارزیابی شده است. نتایج پژوهش نشان میدهد بیمارستانهای ارتش، امام رضا، شریعتی، قایم، کامیاب و فارابی از آسیب پذیری کم، بیمارستان های موسی ابن جعفر، ابن سینا، هفده شهریور و حجازی از آسیب پذیری متوسط و بیمارستانهای رضوی و هاشمی نژاد با آسیب پذیری زیاد مواجه هستند.

زلزله یکی از سوانح طبیعی است که بیشتر کشورها از جمله ایران با تهدیدات آن مواجه می باشند، کشور ایران در موقعیت زمین شناسی و قرارگیری بر روی کمربند زلزله از کشورهای لرزه خیز دنیا محسوب و در سالیان گذشته بر اثر وقوع زلزله، متحمل خسارات و تلفات زیادی شده است، شهر آذرشهر نیز به عنوان یکی از شهرهای استان آذربایجان شرقی از این قاعده مستثنی نیست. هدف این پژوهش ارزیابی آسیب پذیری کالبدی شهر آذرشهر در برابر زلزله می باشد، نوع تحقیق کاربردی و روش آن توصیفی- تحلیلی است. تجزیه و تحلیل اطلاعات با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی AHP با مقایسات زوجی و نرم افزار ARC GIS در فازهای مربوط به ورود، ذخیره و مدیریت، پردازش و تحلیل داده ها با در نظر گرفتن معیارهایی چون فاصله از گسل، درصد شیب، نوع خاک، تراکم جمعیت، کیفیت ابنیه، جنس سازه، عمربنا، تعداد طبقات، دسترسی به فضاهای باز، فاصله از بیمارستان و فاصله از ایستگاه آتش نشانی می باشد. بررسی نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان میدهد که عوامل مختلف، می توانند تاثیر گذاری متفاوتی در خسارات ناشی از زلزله داشته باشند، به طوری که شهر آذرشهر با فاصله نه کیلومتر از محدوده گسل، در ناحیه مرکز زلزله واقع شده است، که با درنظرگرفتن معیارهای ذکر شده و تجزیه وتحلیل آنها میزان آسیب پذیری کالبدی در محدوده شهر متوسط رو به بالا و به علت تراکم بالای ساختمانی و جمعیتی، پایین بودن کیفیت سازه ها و شبکه معابر ارگانیگ در بخش مرکزی و قدیمی شهر میزان آسیب پذیری در این بخش بسیار بالا می باشد.

زلزله به عنوان یک پدیده طبیعی آسیب های جدی به انسان وارد می کند. یکی از مهم ترین تدابیر قبل از وقوع زلزله، آگاهی از میزان آسیب پذیری زیرساخت های شهری است. شبکه حمل ونقل به عنوان یکی از زیرساخت های اصلی شهر می تواند در شرایط بحرانی به زیرساخت آب رسانی کمک کرده و با انتقال آب توسط تانکر به مراکز تامین آب، آب رسانی به مردم را تداوم بخشد. آنچه در اینجا ضروری به نظر می رسد، بررسی میزان آسیب پذیری شبکه حمل ونقل در برابر زلزله است تا بتوان تمهیدات لازم را ارایه داد. هدف پژوهش حاضر بررسی میزان آسیب پذیری شبکه حمل ونقل شهر همدان ازنظر شاخص های منتخب و تعیین مراکز تامین آب جایگزین است. به لحاظ روش شناسی علمی، این پژوهش رامی توان از نوع توصیفی- تحلیلی دانست که داده های توصیفی از طریق مطالعات کتابخانه ای گردآوری و با انجام عملیات میدانی، بخشی دیگر از داده های موردنیاز به دست آمده است. بدین منظور میزان آسیب پذیری مسیرها در هریک از شاخص های منتخب (تراکم جمعیتی، قدمت بنا، دسترسی به فضای باز، فاصله از گسل و...) بررسی شده و نقشه آسیب پذیری کلی حاصل از تلفیق کلیه شاخص ها در مسیرهای حمل آب با بهره گیری از روش مقایسه زوجی و نرم افزار ArcGis تهیه شده است و درنهایت بادرنظرگرفتن نیاز آبی هر ناحیه و میزان آسیب پذیری مسیرهای حمل آب، تعداد مراکز تامین آب جایگزین مشخص شده است که برای ناحیه یک 3 مرکز، ناحیه دو 5 مرکز، ناحیه سه 3 مرکز و ناحیه چهار2 مرکز پیشنهادشده است.

 با بروز بحرانهای طبیعی مانند زلزله و سیل و در نتیجه کاهش توانمندی سازمانهای مسئول به دلیل آسیب دیدگی زیرساختها ، نبودن اطلاعات قطعی  و قابل استناد، تقاضا برای ارسال نیروهای امدادی متخصص و لجستیک افزایش می یابد. در چنین شرایطی نیاز است فرآیندهایی که در هنگام امدادرسانی پس از وقوع یک بحران به انجام می رسند به نحوی برنامه ریزی شوند تا در کوتاهترین زمان ممکن پاسخگوی نیاز آسیب دیدگان به بهینه ترین شکل ممکن در تحقق شهر ایمن باشند. هدف اصلی در این مقاله طبقه بندی مناطق آسیب پذیر در برابر زلزله با روشی ابتکاری به منظور ارسال تجهیزات و نیازهابراساس اولویت است در این پژوهش ابتدا و به منظور انتخاب شاخص های بهینه و موثر( ازبین شاخص های متعدد) در تخمین خسارت زلزله به منظور طبقه بندی مناطق از روش تحلیل سلسله مراتبی فازیFAHP) )Fuzzy Analytic Hierarchy Process استفاده کردیم.سپس به ارائه روش جدیدی به نام مدل فازی شهودی بهبود یافته با الگوریتم سیاهچاله  Black Hole- Intuitive  Fuzzy C Mean(BH-IFCM)  پرداختیم و بوسیله آن پهنه بندی خطرپذیری زلزله در مناطق سیزده گانه شهر مشهد انجام شده است. با توجه به استفاده از مدل فازی شهودی (در شرایط عدم قطعیت  اطلاعات در زمان زلزله) و به کار گیری الگوریتم سیاهچاله  نتایج عددی نشان دهنده  صحت طبقه بندی 97.34% بر روی داده های مشهد و 96.73% بر روی داده های بم می باشد .

امروزه مخاطرات طبیعی در معرض وقوع انواع سوانح طبیعی و یا به دلیل پیشرفت های تکنولوژی در معرض انواع سوانح انسان ساخت هستند. درحالی که در هنگام و پس از وقوع سوانح خسارات مالی و جانی رخ می دهد. این پژوهش بر آن است که با تدوین راهکارهای طراحی شهری، تاب آوری محلات شهری را در برابر زلزله ارتقا دهد. در راستای دستیابی به هدف شناخت عوامل و فرایندهای تأثیرگذار از دیدگاه طراحی شهری بر تاب آوری محلات، روش تحقیق، مبتنی بر استفاده از رویکردهای کمی و کیفی بوده و از ابزارهای مصاحبه عمیق، مشاهده میدانی و بررسی اسناد استفاده شده است. تحقیق حاضر بر اساس مبانی نظری و با بررسی مؤلفه های مؤثر کیفیت، چارچوب طراحی شهری تاب آور را ارائه می دهد. پس از مشخص شدن نقاط ضعف و قوت محله لشگر به تکمیل پرسشنامه شهروندان و متخصصین پرداخته و جمع آوری اطلاعات در محله انجام گرفته است. جامعه آماری شهروندان در این پژوهش بخشی از خانوارهای ساکن در محله لشگر به روش نمونه گیری از نوع تصادفی ساده 40 نفر و جامعه آماری نخبگان 30 نفر تعیین گردید. به منظور ارتقای تاب آوری در محله، مؤلفه های کیفیت طراحی شهری به صورت مستقل ارزیابی شده است. نتایج تحلیل پرسشنامه نشان می دهد که مؤلفه های کیفیت طراحی شهری؛ عملکردی، زیباشناختی و زیست محیطی در افزایش تاب آوری محلات شهری تأثیر داشته و از این میان مؤلفه عملکردی با بیشترین تأثیر می تواند سبب افزایش تاب آوری و مؤلفه زیست محیطی کمترین تأثیر را در افزایش تاب آوری محله لشگر داشته است.