مهدی مدیری

مقدمه مفهوم تاب آوری اجتماعی در مناطق شهری مفهومی پیچیده و چندوجهی است که توسط طیف وسیعی از مطالعات برجسته شده است. بوئری بر اهمیت تقویت هویت و فرهنگ محلی برای افزایش تاب آوری جامعه تأکید می کند، در حالی که ایکین بر نیاز به در نظر گرفتن تأثیر نیروهای اجتماعی و سیاسی در پویایی آسیب پذیری شهری تأکید می کند. لوکاس نقش برنامه ریزی شهری را در ارتقای انسجام اجتماعی و تاب آوری جامعه، به ویژه در محله های چندقومی، بیشتر بررسی می کند. در نهایت یک چارچوب عملیاتی برای درک مکانیسم هایی که سیستم های فضایی را هدایت می کنند، با تمرکز بر نقش سرمایه اجتماعی و دسترسی حمل ونقل در شکل دهی تاب آوری مناطق شهری ارائه می کند. این مطالعات در مجموع بر نیاز به رویکردی جامع برای ایجاد تاب آوری اجتماعی در مناطق شهری تأکید می کنند؛ رویکردی که تأثیر متقابل عوامل فرهنگی، سیاسی و اقتصادی را در نظر می گیرد. امروزه، آسیب پذیری بافت های شهری در برابر مخاطرات طبیعی و انسانی، تبدیل به یک از دغدغه های اصلی برنامه ریزان و مدیران شهری در سال های اخیر شده است. توانمندسازی اجتماع ساکن در بافت های ناکارآمد سطح تاب آوری آن ها را در مقابل مخاطرات طبیعی و انسانی بهبود می بخشد. این توانمندی می تواند جنبه های مختلفی از جمله اقتصادی، اجتماعی و کالبدی باشد. هدف پژوهش واکاوی تاب آوری اجتماعی و اثر بازآفرینی در ارتقای تاب آوری است. وقوع مخاطرات انسانی و طبیعی زندگی اجتماعی شهروندان را تحت تأثیر قرار می دهد که این امر در مناطق خاص شهری از جمله بافت فرسوده، حاشیه ای و با هسته های روستایی در شهرها بسیار قابل توجه است، چرا که این بافت ها به دلیل شرایط اقتصادی و اجتماعی خاص در مرز شکنندگی هستند و بروز کوچک ترین مخاطرات انسانی و طبیعی آسیب پذیری این مناطق را دوچندان می کند.  مواد و روش هاپژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیت، توصیفی تحلیلی است. جمع آوری داده ها و اطلاعات به روش اسنادی و میدانی (پرسش نامه محقق ساخته) انجام شد. تعیین حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران در پرسش نامه شهروندان (384 خانوار) به صورت خوشه ای چندمرحله ای در سطح بلوک ها انجام گرفت. خوشه ای چندمرحله ای به این صورت است که خوشه ها در سطح مناطق، محلات و بلوک ها به صورت تصادفی انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از تحلیل های آماری، تی تست تک نمونه ای و رگرسیون خطی استفاده شد. نتایج پایایی با فرمول آلفای کرونباخ برای تمام سازه ها بالای 0/73 بوده است. بنابراین می توان نتیجه گرفت که ابزار اندازه گیری از صحت سازگاری درونی خوبی برخوردار است. این مقاله مستخرج از رساله دکتری تخصصی جغرافیا و برنامه ریزی شهری با عنوان «ارزیابی شاخص های بازآفرینی شهری در تاب آوری شهر پایدار، مورد مطالعه شهر سنندج»، به راهنمایی جناب آقای دکتر مهدی مدیری و جناب آقای دکتر رحیم سرور، در دانشکده ادبیات، علوم انسانی و اجتماعی گروه جغرافیا، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات (تهران) است. یافته هاوضعیت تاب آوری اجتماعی در شهر سنندج متفاوت است، به طوری که در چهار بافت تاریخی، فرسوده میانی، حاشیه ای و هسته های روستایی شاخص های تاب آوری اجتماعی در کل از شرایط نامطلوبی برخوردار هستند. میانگین همه شاخص ها به جز شاخص سرمایه اجتماعی در همه موارد پایین است. در بین بافت های چهارگانه مورد مطالعه شهر سنندج، میانگین شاخص های تاب آوری اجتماعی در بافت تاریخی نسبت به بافت های دیگر مطلوب تر است و در مقابل در بافت حاشیه ای میانگین شاخص های تاب آوری اجتماعی در سطح نامطلوبی است. در بین شاخص ها نیز سرمایه اجتماعی در بافت های تاریخی، فرسوده میانی و هسته های روستایی نسبت به شاخص های دیگر در شرایط مطلوب تری قرار دارد و در مقابل شاخص عدالت اجتماعی با میانگین های 2/37 در بافت تاریخی، 2/31 در بافت فرسوده میانی، 2/62 در بافت حاشیه ای و 2/42 در بافت روستایی در شرایط نامطلوبی قرار دارد. همچنین نتایج بررسی ها نشان می دهد بیشترین اثر طرح های بازآفرینی در ارتقای تاب آوری اجتماعی در بافت های تاریخی (31/251) و فرسوده (18/152) نسبت به بافت های حاشیه و روستایی بیشتر اثرگذار بوده است. نتیجه گیریتاب آوری اجتماعی توانایی افراد و جوامع برای سازگاری با چالش های اجتماعی، اقتصادی و محیطی و بهبود آن هاست که انواع مختلفی از تاب آوری، مانند فیزیکی، ذهنی، عاطفی، و اجتماعی را نیز دربرمی گیرد. عملیاتی شدن اقدامات بازآفرینی برای بهبود تاب آوری ساکنان کم درآمد به شدت تحت تأثیر پویایی های توسعه شهری و زیرساخت های مدنی در هر محله است. طرح های بازآفرینی شهری با رویکرد کالبدی در بافت های شهری، به تنهایی قادر به ارتقای تاب آوری اجتماعی محلات ناکارآمد نیستند؛ برای اینکه نتایج بررسی ها نشان می دهد محلات ناکارآمد سنندج علاوه بر ناپایداری کالبدی و کمبود خدمات زیرساختی با مسائل و آسیب های اجتماعی، روانی و اقتصادی زیادی مواجه است، به طوری که موقعیت کوهستانی سنندج، وجود گسل های پیرامونی، شیب تند محدوده شهر، وجود رودخانه در محدوده شهر به همراه ساخت و سازهای غیر اصولی باعث شده که شهر سنندج آسیب پذیری زیادی داشته باشد. از سوی دیگر، مهاجر بودن جمعیت ساکن، پایین بودن سطح آموزش و تحصیلات، فقر، پایین بودن سطح درآمدی و اشتغال، آسیب پذیری اقتصادی و اجتماعی را نیز در محدوده بافت های ناکارآمد (بافت فرسوده، حاشیه ای، هسته روستایی و تاریخی) در مناطق 1، 4 و 5 شهر سنندج افزایش داده است. بنابراین موارد یادشده باعث شده که سطح مشارکت، توان اقتصادی، اعتماد و احساس هویت در جامعه ساکن بافت های ناکارآمد پایین باشد. بنابراین وضعیت ابعاد بازآفرینی شهر سنندج ضعیف ارزیابی می شود. در بین بافت های چهارگانه مورد مطالعه شهر سنندج، میانگین شاخص های تاب آوری اجتماعی در بافت تاریخی نسبت به بافت های دیگر مطلوب تر است و در مقابل در بافت حاشیه ای میانگین شاخص های تاب آوری اجتماعی در سطح نامطلوبی است. تجارب دنیا در این خصوص به سرمایه گذاری در بخش آموزش، مشارکت مدنی و تقویت زیرساخت های تاب آوری جوامع و افراد در این زمینه تأکید کرده است. همچنین تنوع بخشی به اقتصاد و داشتن اقتصاد چندبعدی به جای اقتصاد تک بعدی در شهرهای مبدأ می تواند اقدامی مؤثر برای کاهش مخاطرات باشد. در کنار این راهکار، آموزش و آگاهی رسانی در جوامع محلی نیز مؤثر است و سبب توانمندسازی ساکنان می شود. بنابراین در این زمینه ضرورت دارد نظام اطلاع رسانی تقویت شود و تشکل های مردمی و نهادهای محلی شکل بگیرند تا در مواقع بحران با همراهی و همکاری یکدیگر به نظم دهی در شهرها اقدام کنند. همچنین، افزایش دسترسی به خدمات متنوع در جوامع هدف این برنامه می تواند راهکار مناسبی باشد. در اسناد ملی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه های شرکت بازآفرینی شهری ایران باید از موازی کاری و پراکنده کاری در زمینه سیاست گذاری و مدیریت پدیده مدیریت اسکان بکاهد و سیاست و احکام موجه از جمله سیاست های حمایتی مشارکتی و توانمندسازی را در پیش بگیرد. 

امروزه توسعه ی پایدار منطقه ای مفهومی است که تحت تأثیر ارتقاء شاخص های مختلف اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و مدیریتی قرار داشته و در راستای تحقق این مفهوم اولین گام شناسایی محدودیت ها و چالش های پیش روی منطقه می باشد. همچنین امنیت به عنوان مهمترین پیش نیاز دست یابی به شاخص های توسعه ی پایدار تلقی می گردد. با توجه به اهمیت نقش امنیت در توسعه ی پایدار منطقه ای، هدف از پژوهش حاضر شناسایی چالش های پیش روی توسعه ی پایدار منطقه ی لواسانات با تأکید بر معیارهای پدافند غیرعامل می باشد. در این راستا، روش از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت تحلیلی-اکتشافی می باشد که به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات از تکنیک مدل سازی معادلات ساختاری در نرم افزار Amos استفاده شده است. جامعه ی آماری تحقیق نیز شامل مسئولان، مدیران و کارشناسان حوزه ی پدافند غیرعامل منطقه ی لواسانات بوده و حجم نمونه بر اساس روش دلفی هدفمند 100 نفر تعیین شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که مهمترین چالش های پیش روی توسعه ی پایدار منطقه ای با تأکید بر معیارهای پدافند غیرعامل در منطقه ی لواسانات به ترتیب عبارتند از متغیرهای مدیریتی، زیست محیطی، طرح های توسعه و اجتماعی-فرهنگی که ارزش ضریب آنها بر مبنای مدل ساختاری 81/0، 75/0، 68/0 و 52/0 می باشد. همچنین در بین متغیرهای فرعی مهمترین چالش ها مربوط به متغیرهای نبود نظام یکپارچه ی مدیریت و برنامه ریزی در فرایند مدیریت منطقه و نارسایی در ارتباطات میان سازمانی به منظور مشارکت حداکثریِ سازمان های مرتبط، تخریب بیش از حد محیط زیست در راستای سودآوری منطقه، اعتقاد و استفاده از الگوهای سنتی و عدم پذیرش فرهنگ الگوهای نوین مدیریت بوده که به ترتیب ضریب مدل ساختاری برای آنها 91/0، 89/0 و 83/0 محاسبه شده است.

از گذشته تابه حال، همواره وقوع زلزله به طور گسترده ای تهدیدکننده بوده و ضرورت کاهش آسیب پذیری شهرها در برابر زلزله، به عنوان یکی از دغدغه ها اصلی برنامه ریزی شهری محسوب می شود. در همین راستا پهنه بندی آسیب شناسانه از میزان و نوع واکنش به زمین لرزه به کمک روش های موثر می تواند تاب آوری شهر در مواجهه با زمین لرزه را به طور قابل توجهی افزایش دهد. در پژوهش حاضر، آسیب شناسی کالبدی – اجتماعی شهر ارومیه در برابر بحران زلزله، مورد بررسی قرار گرفت. نوع این پژوهش از نظر هدف کاربردی و به لحاظ روش تحقیق، توصیفی – تحلیلی می باشد. برای سنجش آسیب پذیری کالبدی و اجتماعی شهر ارومیه از 15 شاخص بهره گرفته شد. داده های مورد نیاز نیز از طرح های جامع و آمارنامه های سال 1395، استخراج شده اند. جهت تجزیه و تحلیل داده ها نیز از مدل های آمار فضایی و خود همبستگی فضایی در نرم افزارGIS استفاده شده است. نتایج تحقیق جهت پاسخ به سؤال تحقیق، حاکی از آن است که، بخش های مرکزی شهر ارومیه نسبت به بخش های حاشیه ای از لحاظ شاخص کالبدی، آسیب پذیر تر هستند. وضعیت شاخص های اجتماعی در سطح مناطق شهر ارومیه، آسیب پذیری متوسطی را نشان می دهد. این آسیب پذیری در بعد کالبدی 58 درصد و در بعد اجتماعی، 41 درصد برآورد شد. نتایج مدل آرد جی نیز گویای خوشه ای بودن توزیع آسیب پذیری کالبدی و اجتماعی در سطح مناطق شهر ارومیه است.

شبیه سازی جنبش نیرومند زمین به ویژه برای مناطقی که از آن ها داده ای در دسترس نیست، نقش مهمی در برآورد پارامترهای این جنبش ایفا می کند. یکی از روش های بررسی زمین لرزه ها با استفاده از شتاب نگاشت ها، شبیه سازی جنبش نیرومند زمین است. با معرفی دو مدل شبیه سازی تعینی (اجزای محدود- عدد موج گسسته[1]) و گسل محدود که صحت سنجی و اعتبارسنجی آن ها مورد بررسی قرار گرفته است، برای رخدادهای حوزه نزدیک (فاصله کمتر از 20 کیلومتر تا گسل مسبب) و دور ازگسل، نگاشت های شبیه سازی شده تولید، و روابط کاهندگی و پارامترهای جنبش نیرومند زمین برای ایالت لرزه زمین ساختی زاگرس ارائه شده اند. به منظور تعیین پارامترهای کلیدی ورودی شبیه سازی، مطالعات معتبر صورت گرفته زمین شناسی و لرزه شناسی مربوط به ناحیه لرزه خیز زاگرس، مورد استفاده قرار گرفته است. برای تولید بانک اطلاعاتی جامع تعداد زیادی ایستگاه فرضی در زوایای مختلف در اطراف گسل لحاظ شد. با در نظرگرفتن پارامترهای زلزله شناسی منطقه، حدود 20000 شتاب نگاشت مصنوعی تولید شده است. روابط کاهندگی ارائه شده براساس تحلیل نتایج پارامترهای بیشینه شتاب زمین[2] و دامنه پالس با روابط معتبر جهانی و روابط ارائه شده برای ایالت لرزه زمین ساختی زاگرس مورد مقایسه قرار گرفته و همخوانی (درصد تطابق) قابل قبولی با آن ها نشان می دهد. این روابط می توانند چشم انداز تازه ای در مکانیابی ها، بررسی رفتار دینامیکی سازه ها و توسعه زیرساخت های مختلف در راستای کاهش حداکثری و پیش بینی خسارات ناشی از زلزله ارائه دهند. [1]- Finite fault-Discrete wave number[2]- PGA(Peak Ground Acceleration) 

طرح جامع شهر تهران در سال 1386 مصوب و طرح تفصیلی شهر تهران در سال 1392 مصوب شده است و طبیعتاً می بایست طرح تفصیلی شهر در قالب طرح جامع و با حداقل تغییرات پهنه های اصلی تهیه می شده است. اما بررسی های انجام شده حاکی از تغییر نزدیک به 20 درصدی پهنه های طرح جامع در طرح تفصیلی مصوب شهر تهران است. این تغییرات باعث پیامدهای مختلف از جمله افزایش جمعیت، کاهش سرانه های خدماتی، افزایش ترافیک و.. خواهد شد. مقایسه میزان عدم انطباق بین طرح تفصیلی و طرح جامع، در بین مناطق شهر تهران نشان داده است که منطقه 4 با 2052 هکتار تغییر (33% پهنه های طرح جامع) بیشترین میزان تغییرات را دارا بوده است. در همین راستا تحقیق حاضر به دنبال بررسی وضعیت تغییرات پهنه ها و زیر پهنه های طرح جامع در طرح تفصیلی منطقه 4 و پیامدهای آن می باشد. نتایج تحقیق نشان داده است که در بین پهنه های چهارگانه منطقه 4؛ پهنه مختلط با 996 هکتار بیشترین میزان تغییر را داشته است. از طرفی بیشترین تغییرات نیز با 824 هکتار به پهنه مسکونی منجر شده است. این تغییر و تحولات درمجموع نزدیک به 470 هزار نفر به ظرفیت سکونتی منطقه افزوده اند (صرفاً ظرفیت سکونت و بدون تأمین خدمات). در مقیاس کلان تر میزان پهنه مسکونی در طرح جامع 2243.4 بوده است که این میزان در طرح تفصیلی به 2517.3 هکتار رسیده است. این افزایش ظرفیت جمعیت پذیری در آینده باعث سکونت افراد زیادی در منطقه 4 با کمترین میزان سرانه های خدماتی خواهد شد. علاوه بر تراکم جمعیت، کاهش سرانه ها، ترافیک، آلودگی هوا و سخت شدن مدیریت بحران در این منطقه خواهد شد که همگی پیامد تغییر پهنه و ضوابط طرح جامع در طرح تفصیلی می باشد.

نتایج ارزیابی آسیب شناسی از پهنه های لرزه خیز در فضای سرزمینی حاکی از تمرکز قابل توجهی از فضاهای سکونتی بویژه شهرها است.از سوی دیگر تجارب مدیریت بحران ناشی از مخاطرات زلزله در کشور نیز نشانگر ناکارآمدی در آسیب شناسی و حفاظت از فضاهای شهری و کاهش خشارات اقتصادی و انسانی بوده است. از این رو یکی از الگوهای مطلوب در شناخت، تحلیل و کاهش خسارات در فضاهای شهری بکارگیری چارچوب ساختاری و کارکردی پدافند غیر عامل است. در بسیاری از پژوهشهای اخیر موضوع کاهش خسارات ناشی از زلزله در قلمرو حوزه کالبدی_فضایی به منظور افزایش مقاومت بنا در برابر زلزله بوده است. در حالیکه این پژوهش با شناخت مولفه های محیطی، کالبدی_ فضایی، اجتماعی، اقتصادی و شاخص های اثرگذار در هر مولفه (45 شاخص) آسیب شناسی و پهنه های خطرپذیر ناشی از زلزله را به صورت جامع و مطلوب تعیین و بر اساس آن استراتژی های کاهش خطر را باز تعریف ساخته است. بعبارت دیگر با شناخت و تحلیل مفهومی بنیادی شبکه تهدید و حلقه مخاطره با رویکرد پدافند غیرعامل در ارزیابی و آسیب پذیری از زلزله در کلان شهر کرمانشاه نسبت به تشکیل ساختار پایگاه اطلاعاتی مورد نیاز در محیط نرم افزاری مناسب، سیاست گذاری مناسب و اقدامات مدیریت بحران شهری متناسب با مخاطره زلزله طرح ریزی می شود.

توسعه ی منطقه ای یک هدف برجسته در برنامه ریزی محیطی و فضایی در دهه های اخیر به شمار می رود که شامل برنامه های گوناگون با هدف تسهیل در ارتقای مؤلفه های اقتصادی و اجتماعی، کاهش آسیب های زیست محیطی و افزایش ایمنی و امنیت منطقه در مواجهه با انواع بلایا و بحران ها می باشد. بنابراین، مؤلفه های امنیت از ارکان اصلی تحقق توسعه ی منطقه ای محسوب می گردند و هدف از تحقیق حاضر شناسایی پیشران های کلیدی تأثیرگذار بر تحقق امنیت پایدار منطقه ی لواسانات بر اساس معیارهای پدافند غیرعامل می باشد. روش تحقیق در مطالعه ی حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی- تحلیلی است. همچنین جامعه ی آماری تحقیق شامل مسئولان، مدیران و کارشناسان حوزه ی پدافند غیرعامل منطقه ی لواسانات می باشد که حجم نمونه بر اساس روش دلفی 100 نفر تعیین شده است. به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات تحقیق نیز از روش حداقل مربعات جزئی در نرم افزار Smart-pls استفاده شده است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که مهمترین پیشران های تأثیرگذار بر تحقق امنیت پایدار منطقه ی لواسانات بر مبنای پدافند غیرعامل مربوط به پیشران های مدیریت مبتنی بر پیش گیری، مدیریت مبتنی بر آمادگی و برنامه ریزی مناسب کالبدی-زیست محیطی بوده که به ترتیب امتیاز مدل ساختاری برای آنها 823/0، 753/0 و 677/0 می باشد. همچنین در بین پیشران های فرعی نیز بیشترین تأثیرگذاری مربوط به پیشران های ارتباطات میان سازمانی به منظور مشارکت حداکثریِ سازمان های مرتبط در فاز پیشگیری از آثار و نتایج بحران ها، تشکیل سیستم های پشتیبان تصمیم گیری و هدایت کننده و پایگاه های اطلاعاتی مبتنی بر آمار و اطلاعات مکانی-جغرافیایی برای شناسایی و اولویت بندی مکان های حادثه خیز می باشد.

مسئله ای که امروزه مدیریت حریم کلانشهرها با آن روبه رو هستند، وجود تفرق های مدیریت شهری، عدم هماهنگی بین سازمانهای خدماتی در عرصه های برنامه ریزی، سیاست گذاری، نظارت، اجرا و غیره است. در این راستا، مدیریت یکپارچه شهری به عنوان یک نهاد مدیریتی فراگیر و درگیر با موضوعات و پدیدههای بسیار گسترده و متنوع شهر و شهرنشینی ضروری است تا نهایتا دستیابی به توسعه پایدار در حریم کلانشهر مشهد میسر گردد، تا تفرق در سطوح مختلف سیاسی، فضای، عملکردی، اجتماعی، اقتصادی و غیره به حداقل ممکن برسد. این پژوهش به سبب اهمیت اساسی موضوع با روش توصیف- تحلیلی و به لحاظ هدف کاربردی مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و اسنادی تدوین شده است. هدف از این پژوهش بررسی انواع تفرق ها و تاثیر آنها بر مدیریت یکپارچه حریم کلانشهر مشهد می باشد. جامعه اماری مشتمل بر 35 از متخصصان، کارشناسان، اساتید دانشگاه و خبرگان جامعه بوده است. برای تجزیه و تحلیل یافته ها از روش دیمتل و ویکور فازی بهره گرفته شده است. نتایج حاصل از تصمیم گیریهای چنده معیاره نشان میدهد که معیار تفرق در بسترها و امکانات مدیریت شهری با کسب امتیاز 0.491 به عنوان اثرگذارترین تفرق پیش روی مدیریت یکپارچه شناسایی شد و از سوی دیگر تفرق قلمرویی به عنوان اثرپذیرترین معیار پیش روی مدیریت یکپارچه حریم کلانشهر مشهد می باشد.

امروزه مفهوم توسعه ی پایدار شامل فرایندی است که ارتقای شاخص های مختلف اقتصادی، اجتماعی، کالبدی-زیست محیطی و فناوری با تأکید بر رویکرد آینده نگری را موجب می گردد. از طرفی پیش نیاز دست یابی به توسعه ی پایدار یک منطقه و آسایش شهروندان تحقق شاخص های امنیت می باشد که در این راستا رویکرد پدافند غیرعامل به عنوان یکی از مهمترین الگوهای دست یابی به امنیت و به تبع آن تحقق توسعه ی پایدار محسوب می گردد. با توجه به اهمیت امنیت و نقش آن در توسعه ی پایدار، هدف از تحقیق حاضر ظرفیت سنجی توسعه ی پایدار منطقه ی لواسانات بر اساس معیارهای پدافند غیرعامل می باشد. روش تحقیق مطالعه ی حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی- تحلیلی بوده که به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از مدل تحلیل عاملی Q و آزمون آماری T تک نمونه ای استفاده شده است. جامعه ی آماری تحقیق نیز شامل مسئولان، مدیران و کارشناسان حوزه ی پدافند غیرعامل منطقه ی لواسانات و ساکنان این منطقه می باشد که حجم نمونه ی گروه اول 100 نفر بر اساس روش دلفی و حجم نمونه ی ساکنان 384 نفر بر اساس روش کوکران تعیین شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که منطقه ی مورد مطالعه از منظر توسعه ی پایدار بر مبنای رویکرد پدافند غیرعامل دارای کاستی های اساسی در ابعاد مختلف زیست محیطی، اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی، کالبدی، دسترسی و مدیریتی می باشد. در این راستا بر اساس مدل کیو سه الگوی مدیریت سیستمی و یکپارچه، حفاظت از محیط زیست و تأکید بر الگوی بومی-سنتی و برنامه ریزی اقتصادی و اجتماعی به منظور تحقق توسعه ی پایدار منطقه بر مبنای رویکرد پدافند غیرعامل پیشنهاد گردیده است که به ترتیب مقدار ویژه ی آنها 714/3، 285/2 و 649/1 می باشد.

کلانشهر مشهد و حریم آن ها در طی سال های اخیر رشد فیزیکی نامتوازنی را تجربه کرده و در حال حاضر در ابعاد مختلف مدیریتی، اقتصادی، کالبدی، اجتماعی، زیست محیطی و غیره با مشکلاتی زیادی همراه است. در این کلانشهر افزایش جمعیت و مهاجرت و ادغام روستاهای حریم شهر در بدنه کلانشهر مشهد از یک سو و کژ مدیریتی از سوی دیگر زمینه را برای افزایش چالش های مذکور افزوده است. نوع تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی است و در جمع آوری اطلاعات از مطالعات میدانی و کتابخانه ای بهره گرفته شده است. برای تجزیه وتحلیل یافته ها از روش کوکوسو (cocoso) استفاده گردید. نتایج این پژوهش نشان می دهد که در بخش اجتماعی شاخص عدم مشارکت مردم به عنوان یک حلقه مفقوده در ساماندهی پیرامون کلانشهر مشهد؛ در بخش اقتصادی شاخص افزایش تخلفات در ساخت وساز برای به دست آوردن سود بیشتر در مناطق پیرامونی کلانشهر مشهد؛ در بخشی کالبدی شاخص نبود مدیریت واحد در پهنه موردمطالعه برای صدور مجوز و نظارت برساخت و ساز؛ در بخش مدیریتی شاخص بخشی بودن مدیریت در پیرامون کلانشهر مشهد و درنهایت بخش زیست محیطی شاخص افزایش مشکلات زیست محیطی در پی تغییرات کاربری ها در محدوده و پیرامون کلان شهر مشهد اشاره کرد که پیرامون و حریم کلانشهر مشهد در وضع موجود با آن ها روبه رو است.

شهر به عنوان کلیتی بهم پیوسته،به سازمانی مقتدر با مدیریتی یکپارچه نیازمند است. تعدد مدیریت و ناهماهنگی سازمان ها و نهادهای دولتی و خصوصی متولی امورشهری از چالش های مدیریت کلانشهری تهران است.هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل موثر در عدم تحقق یکپارچگی مدیریت کلان شهر تهران می باشد. پژوهش حاضر کاربردی و روش آن توصیفی- تحلیلی است. جمع آوری داده ها با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و میدانی پیمایشی (توزیع پرسشنامه) است و برای تحلیل از تکنیک های روش عاملی بهره گیری شده است. جامعه آماری 30 نفراز کارشناسان خبره مباحث مدیریت شهری تهران انتخاب گردیده است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که با تکیه بر روش تحلیل عاملی تعداد 5 عامل از 52 شاخص و جمعا 66/5درصداز واریانس را تبین می کند.همچنین نتایج به دست آمده نشانگر این است که مولفه اول کسب درآمد شهرداری از طریق تراکم فروشی و ساخت و سازهای انبوه 0/749موله دوم توسعه بیش از حد صنایع در محدوده بلافصل شهری و تخطی از قوانین0/909، مولفه سوم تعدد مراکز تصمیم گیری در مسائل شهری و تداخل وظایف آنان 0/829،مولفه چهارم کمبود سرانه های فرهنگی و اجتماعی در اغلب مناطق شهری(تعداد سینما،کتابخانه)0/970و مولفه پنجم رویکردهای سنتی در مواجه با حل مشکلات زیر ساختی و کالبدی شهر از جمله بزرگراه سازی و احداث پل های طبقاتی 0/854موثرترین عوامل درعدم تحقق یکپارچگی از دید مدیران و کارشناسان شهری شناسایی شده است.

اصطلاح توسعه به ارتقای سطح و کیفیت زندگی افراد و بهبود رفاه عمومی جامعه معطوف است و پایداری آن، به استمرار این فرآیند در طول نسل های بشر اشاره دارد. به این ترتیب توسعه پایدار تمام جنبه ها و ابعاد زندگی بشر را در برمیگیرد. در این زمینه شهر هوشمند نه واقعیت بلکه نوعی راهبرد محسوب میشود که در جهت چشم انداز توسعه آینده به آن توجه شده است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر گردآوری داده ها، توصیفی و از نوع پیمایشی است. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه است. جامعه آماری تحقیق را خبرگان و متخصصین حوزه شهری در برمیگیرند. در این راستا با توجه به اهداف پژوهش، ابزار جمع آوری، نوع داده ها و روش شناسی پژوهش، مستلزم شناسایی عوامل موثر بر تحقق پذیری اصول رشد هوشمند در شهر ملایر از یکسو و از سوی دیگر، بهره گیری از متدولوژی تحلیلی مدلسازی ساختاری تفسیری به منظور تعیین و تحلیل روابط بین عوامل موثر بر تحقق پذیری اصول رشد هوشمند در شهر ملایر است که در نهایت نوع متغیرها با توجه به اثرگذاری و اثرپذیری بر سایر متغیرها خوشه بندی شده است. نتایج بدست آمده بیانگر اینست که عامل ایجاد کاربری های مختلط در شهر ملایر با میزان قدرت نفوذ 9 بیشترین تاثیر و همانند سنگ زیربنای مدل عمل میکند و ترغیب و تشویق افراد به توسعه همکاری و مشارکت با میزان قدرت نفوذ 4 کمترین تاثیر را دارد.

مهمترین بخش زیرساختی نرم افزاریِ پایگاه اطلاعاتی در یک شهر هوشمند، پلتفرم نرم افزاری آن است. پلتفرم نرم افزاری برای شهرهای هوشمند شامل یک محیط میان افزار متمرکز که از توسعه دهندگان نرم افزار در طراحی، اجرا، استقرار و مدیریت برنامه های کاربردی برای شهرهای هوشمند تعریف می کند. این تحقیق به دنبال یافتن الزامات یک پلتفرم نرم افزاریِ جامع برای شهر موزد مطالعه و یافتن چالش های اصلی و مشکلات تحقیق باز در توسعه نسل چنین سیستم عامل هایی است. نتایج این مطالعه نشان داد که پلتفرم های موجود در پروژه های هوشمندسازی شهرهای دنیا، دارای معایبی است و ما را به توسعه یک پلتفرم مرجع نوین هدایت می کند. چهار جزء اصلی این پلتفرم مرجع عبارت است از: CPS، IoT، BD و رایانش ابری. این الگوی جدید می تواند به عنوان پلتفرم مرجع توسط شرکت های مهندسی داخل طراحی و بومی سازی شود. بر اساس نظر کارشناسان پلتفرم نرم افزاری جامع برای مدیریت هوشمند شهر کرمان که می بایست در سیستم مدیریت هوشمند شهر مستقر باشد، وجود ندارد. نبود پلتفرم معماری جامع در این شهر باعث شده داده های تولید شده توسط سنسورهای معدود نتواند عملاً مورد استفاده قرار بگیرد. ده عامل از توسعه سریع چنین پلتفرم هایی در هوشمندسازی این شهر جلوگیری می نماید که بایستی مد نظر شرکت های طراحی کننده آنها قرارگیرد. این مشکلات عبارت است از: حریم خصوصی، مدیریت داده ها، ناهمگونی، مدیریت انرژی، ارتباطات، مقیاس پذیری، امنیت، کمبود آزمایشگاه، مدل های شهری و نگهداری پلتفرم.

بافت های تاریخی شهری دربرگیرنده آثار جایگزین ناپذیری از گذشته هستند که می توانند در آگاهی جوامع از ارزش های فرهنگی پیشینیان مؤثر باشند. حفظ آن ها علاوه بر برانگیختن غرور ملی و ایجاد حس هویت، بر کیفیت زندگی نیز می افزاید. هدف از این پژوهش، تحلیل بافت های تاریخی شهری برای مقابله با مخاطرات انسانی است و منطقه 12 شهر تهران که یکی از مناطق قدیمی و مرکزی این شهر محسوب می شود، به دلیل وجود بناها و آثار تاریخی ارزشمند و متعدد، به عنوان مطالعه موردی انتخاب شده است. این تحقیق از نوع اکتشافی است که با هدف کاربردی به بررسی داده ها پرداخته است. براساس اهداف و پرسش های تعیین شده برای تحقیق، به طور عمده مطالعات اسنادی و کتابخانه ای صورت گرفت و با استفاده از روش پرسشنامه و مصاحبه برای آگاهی از نظرات، افکار و اندیشه های گروه های هدف استفاده شد. با بهره گیری از تکنیک ها و روش های معمول در مطالعات جغرافیایی، داده های جمع آوری شده، رتبه بندی، وزن دهی و دسته بندی و سپس تحلیل شدند. برای تهیه نقشه های موضوعی براساس داده های گردآوری شده و همچنین تجزیه و تحلیل و ترکیب لایه های اطلاعاتی و تهیه نقشه های استنتاجی از سیستم های اطلاعات جغرافیایی استفاده شد. مهم ترین نکته قابل توجه در پژوهش حاضر، تلفیق اصول اساسی رویکرد «پدافند غیرعامل» و پارادایم «توسعه پایدار شهری» در تحلیل بافت های تاریخی برای مقابله با مخاطرات انسانی است؛ چرا که دو رویکرد فوق، تضاد مفهومی و عملکردی با هم دارند و تاکنون نیز در تعامل با یکدیگر مطالعه نشده اند. نتایج پژوهش نشان می دهد بافت های تاریخی شهری در منطقه 12 تهران به شدت در برابر مخاطرات انسانی آسیب پذیر هستند. عامل «انسان» به همان میزان که قادر است بافت تاریخی را با انواع خطرات جدی مواجه سازد، به دلیل نقش تأثیرگذار خود در محافظت از این بافت، توان مقابله با انواع مخاطرات، به ویژه مخاطرات انسانی را نیز دارد؛ بنابراین پارادایم توسعه پایدار شهری به منظور حفظ تعادل بین سه رکن «فضا»، «جمعیت» و «فعالیت» و رویکرد پدافند غیرعامل با تأکید بر توانمندی عاملیت مقوله انسانی، علی رغم پارادوکس هایی که در معیارهای پایداری شهر با یکدیگر دارند، برای حفاظت بافت های تاریخی شهر باید در کنار یکدیگر استفاده شوند.

یکی از اهداف مدل رقومی ارتفاع تولید نقش ه ه ای توپوگرافی است که نشان دهنده عوارض طبیعی اعم از رودخانه ها، دریاچه ها، کوه ها و عوارض مصنوعی مانند شهرها، جاده ها و پل ها بوده و در مطالعات زیرساختی و استراتژیک از اهمیت بالایی برخوردار است. استفاده از تصاویر ماهواره ای یکی از راه های استخراج مدل های رقومی ارتفاع می باشد. هدف از این مطالعه بررسی نحوه استخراج مدل رقومی ارتفاعی تولید شده از تصاویر سنجنده پریسم همراه با فایل کمکی چندجمله ای منطقی موسوم به RPC می باشد . به منظور نیل به اهداف مطالعاتی از تصاویر ماهواره ای با بهره گیری از روش اکتشافی با تکنیک سنجش از دور استفاده شده است. تصاویر استریو ماهواره استر اخذ شده در تاریخ 2010/05/21 میلادی مورد استفاده قرار گرفته است، همچنین برای ارزیابی مدل رقومی ارتفاع از تصاویر استریو سنجنده پریسم که در تاریخ 2009/08/07 میلادی اخذ گردیده، استفاده شده است. نتایج نشان داد که RMSE  به عنوان شاخص خطا برای مدل رقومی ارتفاع استخراج شده از PRISM ، ASTER به ترتیب 3/66 و 6/8 متر می باشد. نتایج به دست آمده از انحراف معیار پیکسل های تصاویر استریو سنجنده پریسم در جهت طولی1/9 متر و در جهت عرضی 2/3 متر و فاصله پیکسل های مدل رقومی ارتفاعی 3 متر می باشد. که دقت مدل رقومی ASTER کمتر از اندازه پیکسل ها یعنی کمتر از 15 متر می باشد، یعنی در جهت طولی 6 متر و در جهت عرضی 7 متر در پیکسل است که در مجموع 13 متر می باشد. نتایج خطای انحراف معیار منطبق بر نتایج RMSE بود که تأیید کننده مدل رقومی ارتفاعی PRISM است. بنابراین دقت مدل رقومی استخراج شده از تصاویر سنجنده PRISM بالاتر از ASTER می باشد. پیشنهاد می شود در کل مرزهای کشور از مدل رقومی ارتفاعی با دقت بالا که با استفاده از مدل رقومی ارتفاعی تولید شده از تصاویر استریو سنجنده پریسم از ماهواره آلوس که همراه با فایل های ضرایب منطقی چندجمله ای ( RPC ) برای تصحیح هندسی تصاویر می باشد، استفاده شود .

شهر دماوند واقع در شرق استان تهران، به واسطه ویژگی های خاص خود تحت تأثیر عوامل مختلف، تغییرات در جنبه های گوناگونی را تجربه می کند. یکی از شایع ترین تغییرات، مربوط به کاربری و پوشش اراضی است. لذا اطلاع از محورهای جهت جهت دهنده به تفکر افراد مطلع در بحث عوامل مؤثر بر تغییرات کاربری و پوشش اراضی شهر دماوند از موارد مهم در حوزه حوزه برنامه ریزی شهری آن محسوب می شود. در جهت پیگیری این هدف و با توجه به اهمیت بحث، در این پژوهش قابلیت کاربرد روش شناسی کیو بررسی شده است. فضای گفتمان پژوهش شامل پایان نامه ها و مقالات معتبر (با موضوعات سنجش تغییرات کاربری و پوشش اراضی و عوامل مؤثر بر آن) است. به منظور پرهیز از سوگیری پژوهش، از نمونه کیو بی ساختار استفاده شده و روایی و پایایی روش پژوهش با استفاده از شاخص KMO (در نمونه موردی برابر 0.783) مورد بررسی قرارگرفته است. شناسایی الگوی ذهنی مشارکت کنندگان از طریق تحلیل عاملی به شیوه ی شیوه اکتشافی با استفاده از ماتریس همبستگی انجام شده و روش مؤلفه های اصلی برای استخراج نهایی عوامل به کار رفته است. سرانجام چهار عامل (عامل جاذبه های شهری شهری شدن و ضعف بنیان های اقتصاد کشاورزی در ناحیه، عامل مدیریتی - برنامه ریزی، عامل کالبدی - محیطی و عامل فراهم بودن زیرساخت های شهری) با مجموع واریانس 75.074 درصد به عنوان عوامل اصلی در بحث تغییرات کاربری و پوشش اراضی شهر دماوند شناخته شده و به عنوان چارچوب چهارچوب و مبنای ارائه ارائه راهکارها و ارائه ارائه نظام پهنه بندی فعالیت پیشنهادی قرار گرفته اند.

  یکی از مهمترین دغدغه های برنامه ریزان شهری، نحوه تخصیص منابع و خدمات شهری به صورت عادلانه در سطح مناطق مختلف شهر بر حسب نیازهای جامعه شهری می باشد. این مقاله با هدف برنامه ریزی راهبردی توزیع خدمات شهری از منظر عدالت فضایی در سطح مناطق مختلف کلانشهر اهواز تدوین شده است. روش تحقیق توصیفی– تحلیلی بوده و از تکنیک های تصمیم گیری چند معیاره تاپسیس و از کاربست مدل ترکیبیSWOT-AHP استفاده شده است. یافته ها بر اساس مدل تاپسیس نشان می دهد که مناطق چهار، سه و یک بیشترین خدمات را به خود اختصاص داده اند و در وضعیت بهتری نسبت به سایر مناطق گرفته اند. از سوی دیگر نتایج حاصل از مدل ترکیبی نشان می دهد که راهبرد so با امتیاز نهایی 0.265 بیشترین تأثیر را در میان عوامل قوت ها، ضعف ها، فرصت ها و تهدیدها داشته و راهبرد غالب در منطقه مورد مطالعه از نوع تهاجمی می باشد و نمودار تحلیل حساسیت نشان می دهد استراتژی راهبردی SO بیشترین حساسیت و استراتژی راهبردی WO کمترین حساسیت را دارد.

توزیع جغرافیایی زمین لرزه ها نشان می دهد تقریباً تمام سرزمین ایران در معرض خطر زلزله قرار داشته و پتانسیل ناامنی دارد و بیشترین فراوانی آن متعلق به پیرامون کشور ایران، یعنی محور شرق، شمال، غرب و جنوب است به طوری که در 40 سال گذشته تعدادی از زلزله های ویرانگر که به وقوع پیوسته و از اهمیت زیادی برخوردار بوده است، در این محور رخ داده اند. با توجه به وجود گسل های زلزله زا در استان مازندران که می تواند شهر ساری را تحت تأثیر قرار دهد بررسی میزان آسیب پذیری لرزه ای آن با استفاده از مدل مناسب امری ضروری و غیرقابل اجتناب است؛ ازاین رو هدف از این پژوهش تخمین خسارت ناشی از زلزله با استفاده از مدل رادیوس در محیط GIS  است. شهر ساری 3.5 کیلومتر با گسل خزر و 37.5 کیلومتر با گسل البرز فاصله دارد؛ بنابراین با توجه به اهمیت این موضوع، شهر ساری به عنوان منطقه موردمطالعه انتخاب شده است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی و ازلحاظ ماهیت، کاربردی است. برای جمع آوری داده ها، مطابق استانداردهای مدل رادیوس، از سازمان های مربوطه استفاده شده است. تجزیه وتحلیل اطلاعات جمع آوری شده با توجه به روش های مبتنی بر پایگاه اطلاعاتی و با بهره گیری از مدل رادیوس و نرم افزارهای مبتنی بر رویکرد سیستم اطلاعات جغرافیایی صورت پذیرفت و دو سناریو با توجه به دو گسل خزر و شمال البرز برای تخمین خسارت های ناشی از زلزله احتمالی در منطقه موردمطالعه در نظر گرفته شد. نتایج حاصل بیان گر آن است بر اساس سناریوی گسل خزر 18910 ساختمان تخریب،2382 نفر کشته و 22897 نفر مصدوم خواهند شد. مطابق سناریوی گسل البرز نیز 3086 ساختمان تخریب،15 نفر کشته و 2102 نفر مصدوم خواهند شد. بر اساس سناریوهای درنظرگرفته شده در منطقه موردمطالعه نتایج خسارات و تلفات ناشی از وقوع زلزله حاکی از آن است که گسل خزر به دلیل فاصله اندک با منطقه موردمطالعه بیشترین آسیب را به همراه دارد. کمترین میزان آسیب پذیری برای منطقه ناشی از گسل شمال البرز است. نتایج به دست آمده از این مطالعه موردی می تواند به تصمیم گیران در اولویت بندی مناطق آسیب پذیر برای کاهش خطر زمین لرزه و برنامه ریزی مؤثر جهت خدمات اضطراری پس از وقوع زلزله کمک کند.

تاب آوری مفهومی راهبردی برای افزایش تحمل پذیری دارایی های شهری می باشد که در این بین زیرساخت های شریانی انرژی از جمله برق در این زمینه حساسیت و ضرورت دو چندانی دارد. چرا که هرگونه ایجاد شوک و تهدید بیرونی برای آن می تواند زندگی در شهرها را با توجه به ماهیت امروزی شهرنشینی و شهرگرایی با اختلال جدی مواجه سازد. در این راستا در پژوهش حاضر با رویکرد کاربردی و روش شناسی توصیفی- تحلیلی تلاش شده است تا به هدف آن که تحلیل تاب آوری زیرساخت شریانی برق در کلانشهر مشهد می باشد، پرداخته شود. با توجه به نامشخص بودن شاخصه های تبیینی و عدم پهنه بندی مناطق پر خطر در این فرآیند برای گردآوری شاخص های تبیین کننده تاب آوری از روش دلفی به صورت هدفمند و برای تحلیل فضایی این مساله از نرم افزار Arc GIS 10,3 و همچنین مدل تاپسیس فازی استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که اولا شاخص های تبیین کننده تاب آوری در زیرساخت شریانی برق به صورت الگوی تراکم مصرف شبکه، الگوی طراحی شبکه و همچنین الگوی قرارگیری در بافت شبکه می باشد و ثانیا پهنه شمالی و شرقی شهر با توجه به تحلیل فازی و تحلیل فضایی آن در محیط نرم افزار Arc GIS 10,3 نشان دهنده آسیب پذیری و متعاقبا تاب آوری پایین تری نسبت به سایر پهنه های شهر برای زیرساخت شریانی برق می باشد.

هیدروگرافی علمی است که با پایش منظم پارامترهایی نظیر عمق آب، زمین شناسی، ژئوفیزیک، جزر و مدّ، جریان آب، امواج و سایر ویژگی های فیزیکی آب دریا، امکان تهیه نقشه های مورد استفاده در عملیات دریانوردی را فراهم و سهم بسزایی در زیر ساخت های داخلی کشورهای ساحلی ایفا می نماید. ارائه مناسب خدمات هیدروگرافی متضمن دریانوردی ایمن و مؤثر می باشد. به طوری که توسعه خدمات هیدروگرافی در سطح ملی می تواند ضمن ارتقاء ایمنی دریانوردان، حفاظت از جان انسان ها و متعلقاتشان در دریا ، تسهیلاتی را به منظور حفاظت از محیط زیست دریایی ایجاد نماید. در این راستا با پیشرفت تکنولوژی های فضایی در سال های اخیر با هدف سرعت بخشیدن به تولید اطلاعات مکانی و پایش دریاها در بازه زمانی قابل قبول، محدودیت نقشه برداری دریایی در زمان های بحران همچون جنگ و ناامنی از بین رفته و بسترمناسب جهت عمق یابی در سواحل دور و غیر قابل دسترس و همچنین پایش پهنه های وسیع آبی و استراتژیک، با بکارگیری فناوری سنجش از دور در حوزه علوم دریایی و با استفاده از آنالیز طیفی داده های ماهواره ای و بکارگیری مدل های مختلف، عمق بستر دریا در محدوده های کم عمق ایجاد شده است. بدین منظور در پژوهش حاضر، از تصاویر ماهواره Sentinel2 و مدل های عمق سنجی رگرسیون خطی چند باندی ( LMR ) [1] و استامپ به منظور تعیین عمق آب استفاده شده است. سپس با استفاده از چارت دریایی 1:25.000 Admirality ارزیابی دقت انجام شد. پس از پیاده سازی، مدل بهینه رگرسیون خطی چند باندی، مقدار میانگین مربع خطاها( RMSE ) [2] 15/2 متر و ضریب همبستگی ( CC ) [3]   آن 925/0 % در فواصل عمقی صفر تا 20 متر محاسبه و با استخراج پارامترهای مورد نیاز مدل ، بر روی مقادیر پیکسلی 4 باند 10متری تصویر   Sentinel2 اعمال شده و مدل رقومی ارتفاعی بستر محاسبه و پیاده سازی گردیده است.