تشکیل خانواده

ازدواج به مثابه یک پدیده اجتماعی است که در بستر پیچیده‌ترین و حساس‌ترین روابط اجتماعی میان دو جنس مخالف برقرار می‌شود و به عنوان مقدمه و منشأخانواده محسوب می‌گردد و یکی از مهمترین پدیده‌های اجتماعی- زیستی و فرهنگی مربوط به جامعه و انسان است. ازدواج برحسب ماهیت، نوع و انگیزه می‌تواند پیامدهای مثبت و منفی داشته باشد. لذا بررسی تغییرات اجتماعی آن حائز اهمیت می‌باشد. بدین لحاظ در این مجال ضمن ارائه نظریات جامعه‌شناسی خانواده و آثار سازنده ازدواج بر فرد، تغییرات کمّی و کیفی ازدواج در ایران بررسی شده است.

هر عقد آثار گوناگونی دارد. یکی از این آثار, اثر جدانشدنی و اصلیِ عقد است. فقیهان و حقوق دانان از این اثر به «مقتضای ذات عقد» تعبیر می کنند. از آنجا که در عقد نکاح (اعم از دائم یا منقطع) علاوه بر جنبه قراردادی، جنبه عبادی نیز مطرح است، تشخیص و شناسایی مقتضای ذاتی آن ابهام دارد و سبب اختلافات عمیقی میان فقیهان امامیه و اهلِ سنت، و حقوق دانان شده است. در مجموع، سه نظریه معروف در این زمینه ارائه شده است: برخی از فقیهان امامیه و بیشتر فقیهان اهلِ سنت بر این باورند که استمتاع جنسی به معنای خاص (وطی)، مقتضای ذاتیِ عقد نکاح است؛ پاره ای از حقوق دانان نیز تشکیل خانواده را مقتضای ذات عقد نکاح دانسته اند؛ در مقابل، بعضی دیگر از فقیهان امامیه علقه زوجیت را مقتضای ذات نکاح دانسته اند: این امر از ظاهر مواد 1035 و 1102 قانون مدنی نیز قابل استنباط است. حال، با توجه به بررسی های صورت گرفته و واکاوی مبانی دیدگاه های مطرح شده و نیز بهره گیری از مستندات دیگر، به نظر می رسد دیدگاه سوم قوی تر است و در این زمینه، شایستگی بیشتری برای دفاع دارد.

در دهه های اخیر، سن ازدواج زنان در ایران بالا رفته و در فاصله ی سال های 1355 تا 1395 از متوسط سنی 7/19 به حدود 0/23 سال افزایش یافته است. مقاله ی حاضر، برخی از عوامل تعیین کننده ی سن ازدواج زنان در ایران را بررسی می کند. در این تحقیق، از داده های ثانویه ای استفاده شده است که در سال 1393 در بین نمونه ای از دختران جوان در آستانه ی ازدواج و همچنین زنان همسردار 49-15 ساله (هرکدام به تعداد 6500 نفر) جمع آوری شده است. یافته ها بیانگر آن است که برحسب مهم ترین متغیرهای اقتصادی-اجتماعی بررسی شده در مطالعه، سن ازدواج زنان الگوی رابطه ی J شکل (و در مواردی متمایل به Uشکل) را نشان می دهد. به طوری که، زنانی که پایین ترین موقعیت اقتصادی و اجتماعی را دارند، به طور متوسط در سنین بالاتری ازدواج می کنند. سپس، میانگین سن ازدواج زنان در سطوح متوسط موقعیت اقتصادی-اجتماعی به کمترین مقدار خود می رسد و دوباره برای زنانی که بالاترین موقعیت اقتصادی-اجتماعی را دارند، به بیشترین مقدار خود می رسد. یافته ها نشان می دهد، اجرای سیاست هایی که بتواند به کاهش نابرابری های اقتصادی-اجتماعی و افزایش سطح عدالت اجتماعی کمک کند، می تواند شرایط ازدواج را در ایران تسهیل کند. 

یکی از بسترهای مهم تغییرات ازدواج و خانواده، گسترش نوسازی و مؤلفه های مختلف آن در جامعه است. هدف این مقاله، بررسی فرایند ازدواج و تشکیل خانواده در بستر نوسازی فرهنگی می باشد. این تحقیق به روش پیمایشی انجام شده و ابزار مورد استفاده، پرسشنامه محقق ساخته می باشد. جامعه آماری تحقیق، شامل کلیه دانشجویان دانشگاه های استان گلستان بوده و نمونه مورد بررسی، به صورت تصادفی طبقه بندی شده (با نسبت حجم معین) انتخاب گردیده است. حجم نمونه، شامل 400 نفر دانشجوی دختر و پسر مجرد و متأهل است. نتایج تحلیل چندمتغیره نشان داد مولفه های ریسک پذیری، برابری (مساوات طلبی) جنسیتی، مصرف رسانه، بازاندیشی و ریسک پذیری تأثیر مثبت (افزایشی) و مؤلفه های تقدیرگرایی و باورهای مذهبی تأثیر منفی (کاهشی) بر تغییرات ازدواج دارند. در این میان، اثرگذاری ریسک پذیری، بیشتر از سایر مؤلفه ها بوده است. همچنین، شاخص های برازش نیکویی برآمده از مدل سازی معدلات ساختاری بیان گر تأیید اثرگذاری نوسازی فرهنگی بر تغییر مؤلفه های فرآیند ازدواج است. بدین ترتیب، بخش قابل توجهی از تغییرات ازدواج و تشکیل خانواده، به ویژه در میان جوانان، تحت تأثیر تغییرات فرهنگی مرتبط با نوسازی است.

برقراری تعامل اجتماعی بین افراد، از جمله نیازهای ذاتی انسان است. تعامل و ارتباط با دیگران، یکی از نیازهای اساسی در زندگی انسانی به شمار می آید. آدمی به دنبال کسی که در کنار ایشان احساس خوشبختی کرده و از تعامل با آن ها لذت و منفعت بیشتری را نصیب خود نماید. نیازهای مختلف انسان وی را در معرض ارتباطات مختلف قرار می دهد. نیاز به ارتباط با جنس مخالف، گهگاه روابطی را باعث می شود که خارج از عرف و فرهنگ اسلامی کشور ما می باشد. این پژوهش با هدف بررسی علل و پیامدهای بوجود آورنده روابط خارج از ازدواج، در میان زنان شهرستان رفسنجان، انجام شده است. روش پژوهش نظریه داده بنیاد می باشد که داده های مورد نیاز آن از طریق مصاحبه نیمه ساختار یافته با 15 نفر از زنان انجام شده است. شیوه انتخاب مشارکت کنندگان، هدفمند و تعیین تعداد آنها با رسیدن به مرحله اشباع،  مشخص گردیده است. از مجموع 1127داده ی خام، 875 مفهوم، 125خرده مقوله و 54 مقوله اصلی از داده های اولیه استخراج گردید. در نهایت مفهوم محوری رویای ازدواج، به عنوان پدیده اصلی که بقیه مقولات را پوشش می داد، انتخاب گردید. نتایج این پژوهش نشان داد که مهم ترین انگیزه زنان از گرایش به روابط خارج از ازدواج، تشکیل خانواده و ازدواج می باشد. استقلال یابی، و میل به رها شدن از قوانین و چارچوب های خانواده از جمله شرایط علّی این گرایش به حساب می آید.

هدف: هدف پژوهش حاضر برازش مدل رفتار کاریابی مبتنی بر تاثیرخودکارآمدی، بلوغ حرفه ای و میانجی گری نیمرخ ابعاد تصمیم گیری شغلی در زنان دانشجو بود. روش: نوع پژوهش، همبستگی در قالب مدل یابی معادلات ساختاری (SEM) بود. جامعه پژوهشی شامل کلیه دانشجویان زن دانشگاه علامه طباطبایی(ره)که به روش نمونه گیری تصادفی 200 نفر انتخاب شدند. ابزارهای مورد استفاده شامل پرسشنامه خودکارآمدی شرر(1982)، پرسشنامه بلوغ حرفه ای سوپر(1988)، پرسشنامه های تصمیم گیری شغلی گاتی (1996)، پرسشنامه رفتار کاریابی صالحی و عابدی(1384) بودند. داده های پژوهش با استفاده از نرم افزارهای SPSS-22 وAMOS-22 و به روش مدلسازی معادله ساختاری تحلیل شدند. یافته ها: یافته ها حاکی از معناداری اثر مستقیم خودکارآمدی و نیمرخ ابعاد تصمیم گیری بر رفتار کاریابی و غیر معناداری اثر غیرمستقیم خودکارآمدی و اثر مستقیم و غیرمستقیم بلوغ حرفه ای بر رفتار کار یابی بودند. نتیجه گیری: با توجه به یافته های پژوهش حاضر می توان نتیجه گرفت در تقویت رفتارکاریابی، باید به ابعاد تصمیم گیری شغلی و خودکارآمدی توجه شود

در سالیان اخیر، دوران تجرد جوانان ایرانی طولانی تر شده است. روند متفاوت تأخیر ازدواج در مناطق مختلف ایران، موجب پراکندگی منطقه ای قابل ملاحظه از نظر زمان بندی ازدواج در بین استان ها و شهرستان های کشور شده است. هدف پژوهش حاضر، مطالعه وضعیت و تعیین کننده های تجرد جوانان در سطح شهرستان های ایران بوده و واحد تحلیل، 429 شهرستان در سرشماری سال 1395 است. برای این منظور، وضعیت تجرد مردان و زنان، با تمرکز بر سنین 39-25 سال، در سطح شهرستان ها مطالعه و سپس ارتباط آن با برخی از ویژگی های اقتصادی- اجتماعی شهرستان ها  بررسی گردید. بر پایه یافته ها، شهرستان هایی در غرب و جنوب غرب کشور بالاترین نسبت های تجرد و در مقابل، شهرستان هایی در مرکز و شمال شرق کشور پایین ترین نسبت های تجرد را برای هر دو جنس دارند. نسبت های تجرد، ارتباط معکوسی با نسبت های باسوادی و  فعالیت و ارتباط مستقیمی با نسبت بیکاری دارند. متغیرهای مستقل مذکور، به ترتیب، 51 درصد و 27 درصد از تفاوت های شهرستانی در وضعیت تجرد مردان و زنان را در دامنه سنین 39-30 ساله تبیین می کنند. سیاست های توسعه متوازن ملی درجهت کاهش نابرابری شهرستان ها می تواند ضمن تسهیل ازدواج جوانان، تفاوت های منطقه ای و پراکندگی شهرستانی موجود در وضعیت تجرد جوانان را کاهش دهد.

اهمیت خانواده از دیرباز حتی در جوامع لجام گسیخته غربی و شرقی امری مهم و بدیهی بوده است، اما به نظر می رسد خانواده امروزی دستخوش تغییراتی شده است؛ به طوری که در خانواده های مدرن نقش خانواده ها در ازدواج بسیار حداقلی شده است. در خانواده سنتی نیز خانواده ها و به ویژه پدر بیشترین نقش را داشتند و دختر نقش بسیار کمی ایفا می کرد. او باید منتظر خواستگاران می ماند و اگر خواستگار مطلوبی نمی آمد یا باید خانواده نامطلوب خود را تشکیل می داد یا تجرد را برمی گزید و در این بین نظر پدر نقش اساسی داشت. بر این اساس، مقاله حاضر به دنبال این پرسش است که آیا کنشگری زن در تشکیل خانواده رجحان دارد یا نه؟. این مقاله با بررسی منابع دینی به «اثبات رجحان انتخاب گری زن با کمک گرفتن از منابع دینی» می پردازد و پس از آن «رجحان انتخاب گری زن با استفاده از نظریات علوم اجتماعی» را اثبات می کند که عبارتند از: ادله ارتباطی (کنش ارتباطی هابرماس)، عقلی (تلازم حق و تکلیف)، تربیتی (رابطه مربی و متربی) و اقتصادی (نظریه تطبیق) و در نهایت به این نتیجه می رسد که در شرایط امروز جامعه، کنشگری زن در تشکیل خانواده نسبت به روش سنتی و مدرن رجحان دارد. در پایان نیز با بررسی آسیب ها، الگوی مطلوب کنشگری زن در تشکیل خانواده را براساس «انتخابگری توسط دختر» و «خواستگاری توسط پسر» پیشنهاد می دهد.

این پژوهش با هدف مطالعه تجارب زیسته جوانان از چالش های فرآیند تشکیل خانواده در دوران پیش و پس از کرونا اجرا شد. رویکرد پژوهش، کیفی و با استفاده از روش پدیدارشناختی تفسیری انجام شد. مشارکت کنندگان پژوهش، عبارتند از جوانان ازدواج کرده پیش و پس از دوران کرونا. روش نمونه گیری هدفمند و گلوله برفی بود. پس از مصاحبه با 20 تن (10 تن از افراد ازدواج کرده قبل از کرونا و 10 تن بعد از کرونا) پاسخ های افراد به اشباع رسید. جمع آوری اطلاعات با استفاده از مصاحبه نیمه ساختار یافته انجام شد. برای سنجش روایی و پایایی داده های کیفی، از درگیری پیوسته، مشاهده مداوم، ذهنیت پیش رونده و کمیته ی راهنما برای ارزی ابی و اج رای برنام ه ی مص احبه استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از روش تحلیل مضمون، بر اساس مدل براون و کلارک (2006) صورت گرفت. در مراحل تحلیل، 5 مضمون اصلی و 12 مضمون فرعی به دست آمد. یافته های موجود در قالب 5 مضمون اصلی در قالب ابعاد فردی و نگرشی، ابعاد اقتصادی، ابعاد فرهنگی و ابعاد اجتماعی و ارتباطی و ابعاد ساختاری کدگذاری شد. مضامین فرعی پیش از کرونا، به ترتیب شامل «نگرانی از انتخاب همسر مناسب»، «فردگرایی»، «احساس عدم امنیت اقتصادی»، «مناسگ گرایی»، «فقدان آموزش مهارت های زندگی» و «فقدان برنامه ریزی های شغلی و رفاه اقتصادی» بود. در دوران کرونا چالش های جوانان در قالب مضامین فرعی «نگرانی از معیشت و گذران زندگی»، «آینده مبهم و غیر قابل پیش بینی»، «فقدان امنیت اقتصادی»، «مناسک زدایی»، «فقدان آموزش مهارت مواجهه با بحران» و «فقدان کنترل مشکلات اقتصادی» تفسیر شد. مقایسه چالش ها در این دوره نشان می دهد که از منظر پاسخگویان عدم امنیت اقتصادی، جهان بینی و آینده مبهم و تعدیل در آداب و رسوم در دوران کرونا بر چالش های گذشته جوانان افزوده شده است.

مقدمه: هدف از پژوهش حاضر شناخت وضعیت جانبازان قطع نخاعی کمر و گردن و فرآیند فرزندآوری آنهاست. جانبازان به عنوان گروههایی که پس از جنگ از نظر روحی و جسمی درگیر پیامدهای ناخوشایند ناشی از جنگ قرار گرفته اند نسبت به گروههای دیگر معلول درگیر مشکلات «فردی»، «اجتماعی» و «خانوادگی» از جمله فرزندآوری هستند. مشکلاتی که هیچ گاه مطرح نشده و تنها از راه نزدیک شدن به زندگی آنان می توان آنها را دریافت. روش: روش شناسی تحقیق، کیفی و روش آن، پدیدارشناسی و به لحاظ ماهیت پاسخ به پرسشها چرایی، چگونگی و چیستی است. بدین منظور با20 نفر از جانبازان (مرد ) که بین سال های 1360 تا 1375 ازدواج کرده اند و با مشکلات بی فرزندی و یا فرزندآوری مواجه بودند در سه استان تهران، اصفهان و قم مصاحبه صورت گرفت. مصاحبه تا اشباع نظری ادامه یافت. یافته ها: جانبازان به تناسب موقعیتهای مختلفی که در آن قرار گرفته اند یعنی مدیریت خانواده، فشارهای دیگر زندگی (مضیقه فرزند و فرزندآوری) از طریق مؤلفه های «اعتقادی»، «روانی و عاطفی»، «اقتصاد» و «حقوقی و قانونی» جهت تثبیت و استمرار و در نهایت «خود تنظیمی خانواده» و زندگی مشترک زوجین دست به انتخاب زدند. بحث: دلیل ازدواج جانبازان تنها خروج از تنگناهای متنوعی که با آن درگیر بودند، اعلام شد. رویکرد تقلیل گرایانه به ازدواج و تشکیل خانواده دارای پیامدهایی نظیر 1. آشیانه خالی (خانه های بدون فرزند). 2. نارضایتی جنسی طرفین 3. پزشکی شدن فرزندآوری و تک فرزندی 4. بار سنگین و فشار نقشی همسران جانباز 5. فرزند خواندگی بوده است. همسران آنها نیز بیشتر در جایگاه مراقبتگری قرار دارند، از نظر تعداد فرزندان انواع مختلفی از خانواده های بدون فرزند، فرزندخوانده، فرزندآوری از راه درمان، و فرزند آوری از راه طبیعی و فرزند شهید در میان آنها وجود دارد. ناتوانی جنسی، ناباروری و ناتوانی در بچه دار شدن از مهم ترین معضلاتی است که این خانواده ها آن را تجربه می کنند.