مطالب مرتبط با کلیدواژه
۲۱.
۲۲.
۲۳.
۲۴.
۲۵.
۲۶.
۲۷.
۲۸.
۲۹.
۳۰.
۳۱.
۳۲.
۳۳.
مفردات قرآن
حوزه های تخصصی:
در این پژوهش یازده واژه قرآنی از مسائل نافع بن ازرق که حاوی بیش از 200 واژه از واژگان غریب قرآن است، به منظور تطبیق و مقایسه با آراء لغوی و دیدگاه های تفسیری انتخاب شده، تا میزان انطباق مفهوم و معانی واژگانی را که ابن عباس به درخواست نافع و با استناد به شعر عرب پاسخ داده، مورد بررسی قرار گیرد. هرچند نافع از پاسخ های ابن عباس قانع شده و به نوعی جایگاه علمی او را پذیرفته است، اما این پژوهش نشان می دهد که تبیین واژگان قرآن به ویژه واژگان غریب و مهم که در دست یابی به فهم آیات نقش اساسی برعهده دارند، تنها از راه استناد به شعر عرب، همیشه و در هر شرایطی نمی تواند راه گشا باشد. با توجه به نتایج به دست آمده از این پژوهش که به روش توصیفی – تحلیلی انجام گرفته، می توان چنین دریافت که پاسخ های ابن عباس به نافع تا حدودی با دیدگاه اکثر مفسران و اصحاب لغت منطبق بوده، در مواردی نیز دارای اختلاف است. و گاهی تنها با یکی از دو یا چند نظر آنان، منطبق می باشد.
بررسی تطبیقی وجوه معنایی و کاربردهای مصداقی واژه ی «نُزُل» در تفاسیر المیزان، مجمع البیان، الکشّاف و التحریر و التنویر
حوزه های تخصصی:
مطالعات واژه پژوهی در قرآن، از جمله کهن ترین مطالعات در حوزه فهم و تفسیر قرآن است. اهمیت پژوهش های واژه شناختی از رهگذر اهمیت فهم و تفسیر درست قرآن کریم قابل تبیین است. با عنایت به آن که واژه ی «نُزُل» وجوه معنایی زیادی دارد که با توجه به سیاق، بافت و فضای حاکم در آیات، یکی از مفاهیم می تواند درست باشد ویا ترجیح داده شود، پرسش این پژوهش آن است که معنای دقیق واژه نُزُل کدام است؟ یافته های این تحقیق که به روش توصیفی تحلیلی انجام شده است، نشان می دهد که نُزُل در اصل به معنای «آنچه از غذا و نوشیدنی که برای پذیرایی از مهمان آماده می شود، اطلاق می گردد ولی در کاربردها بر اساس بیشترین میزان اتفاق نظر در میان لغویان، با % 11.31، به جایگاه و منزل و با % 9.25 بر برکت، فضل و بخشش و با % 4.11 بر درآمد، اطلاق شده است. همچنین بررسی این معانی در تفاسیر چهارگانه مجمع البیان، المیزان، کشّاف والتحریر و التنویر نشان می دهد که در آنها نیز معنای واژه نُزُل به «آنچه از غذا و نوشیدنی که برای پذیرایی از مهمان آورده می شود و آن در بهشت نعمت و در جهنم، عذاب است.» معنا شده است.
بررسی تطبیقی مواضع اختلافی تفسیر المیزان و تسنیم در حوزه واژگانی با تأکید بر مطالعه موردی پنج واژگان
منبع:
مطالعات تطبیقی قرآن پژوهی سال سوم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۶
107 - 132
حوزه های تخصصی:
تفسیر المیزان و تسنیم، دو تفسیر گرانسنگ دوران معاصر است که از استاد علامه طباطبایی و شاگرد برجسته و فرهیخته ایشان، آیت الله جوادی آملی، به جامعه اسلامی ارایه شده است. بررسی ها نشانگر آن است که اختلاف مبنایی در تفسیر المیزان و تسنیم، وجود ندارد؛ ولی در مواضعی همانند مفهوم واژگانی، نقش اعرابی یا تعیین مصداق در برخی واژگان، اختلافاتی وجود دارد که پژوهشگر را در دست یابی به فهم درست آیات، رفع اختلاف و یا انتخاب موضع درست، یاری می کند. در پژوهش پیش رو، مواضع اختلافی تفسیر المیزان و تسنیم در پنج واژگان موارد اختلافی؛ "الجمل" در اعراف/40، "سریّا" در مریم/24، "الوف" در بقره/243، "واردها" در مریم/71 و"ما" در یس/35-"مَا عَمِلَتْهُ أَیْدِیهِمْ" - مورد بررسی تطبیقی قرار گرفته است و با دلایل علمی، نظر برتر جهت دست یابی به فهم بهتر قرآن، انتخاب شده است.
مفهوم شناسی واژه ی قرآنی «خبیر»
حوزه های تخصصی:
مشتقات ریشه ی «خبر» در معجم های لغوی، در نگاه اول از لحاظ مفهومی بسیار پراکنده و متنافر به نظر می رسد، ولی می توان تمامی این استعمالات را در سه حوزه ی معنایی جای داد. هر کدام از این حوزه های معنایی پیرامون یک کاربرد نخستین شکل گرفته اند که عبارتند از: «حفره و سوارخ زمین»، «مشک بزرگ»، «نهان و باطن انسان». در هر یک از حوزه های معنایی مذکور، با گذشت زمان و نیاز به توسعه ی دایره ی واژگان مطابق با گسترده شدن حوزه ی مفاهیم، از دل کاربردهای نخستین، کاربردهای دیگری نیز نشأت گرفته است. بررسی های ریشه شناختی نشان می دهد که حلقه ی ارتباطی بین این سه حوزه ی معنایی مفهوم «نهان و باطن» است. هم چنین بر اساس سیر تطور ماده ی لغوی «خبر» می توانیم نتیجه بگیریم که فعل«خبر» به معنای «آگاهی یافتن به نهان و حقیقت یک امر» و نیز فعل «أخبر» به معنای «عرضه داشتن باطن یک چیز» و منظور از صفت «خبیر»، «آگاه به نهان و حقیقت اشیاء» است.
وجوه معنایی «أجر» در قرآن کریم با تکیه بر معناشناسی تاریخی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
«أج ر» از کهن ترین ریشه های ثلاثی در زبان های سامی است که 108 بار در 99 آیه از قرآن کریم به کار رفته است. تنوع در کاربردهای قرآنیِ این ریشه، همواره نظر عالمان تفسیر به ویژه صاحبان کتب وجوه و نظایر را به خود جلب کرده و گاه برای آن تا 6 وجه معنایی برشمرده شده است. در پژوهشِ حاضر کوشش شده است تا با بهره گیری از روشِ معناشناسی تاریخی، قدیم ترین معنای ریشه «أج ر» در زبان های سامی پیجویی شود، سیر تحولات معناییِ واژه «اجر» از زبان پیشاسامی تا عربیِ قرآنی به مطالعه گذاشته شود و وجوه معناییِ این واژه در آیات قرآنی بازشناخته شود. مطالعه حاضر نشان می دهد که واژه «اجر» برای افاده سه معنا در قرآن کریم به کار رفته است: نخست، معنای «دستمزد» که قدیم ترین معنای این واژه است و در 24 آیه قرآنی دیده می شود؛ دوم، معنای «پاداش» که در 70 آیه قرآنی به چشم می خورد؛ و سوم، معنای «مهریه» که تنها در 5 آیه قرآنی مشاهده می شود. از دیگر دستاوردهای مطالعه حاضر، پاسخ به این پرسش است که چرا قرآن کریم از واژه «اجر» برای اشاره به مفهوم «مهریه» بهره جسته است.
تفسیر آیات 1 تا 20 سوره بقره؛ برگرفته از کتاب منتشر نشده «أطیب الثمره فی تفسیر سوره الحمد و البقره»(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
در این مقاله که بخشی از تفسیر چاپ نشده سیدهاشم حسینی تهرانی با عنوان أطیب الثمره فی تفسیر سوره الحمد و البقره است، تفسیر آیات یکم تا بیستم سوره بقره آمده است. در این گفتار، به ترتیب، ترجمه و تجزیه و ترکیب و تفسیر آیات بیان می شود. ضمن آن مطالبی در زمینه تفاوت کلام با کتاب، معانی کلمات کتاب و ریب و تقوا و ویژگی های متّقین مطرح شده است.
بررسی تطبیقی دیدگاه های لغت شناسان و اهل بیت(ع) در معناشناسی واژه های قرآن(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه های تخصصی:
اهل بیت پیامبر آگاه ترین افراد به قرآن کریم بوده اند و یکی از نقش های آنان در تبیین قرآن مجید، بیان معنای کلمات آن است در نوشتار حاضر، با تمرکز بر احادیث تفسیری اهل بیت(ع) شش نقش ذیل برای معناشناسی واژه های قرآن استخراج شده است و بر این نکته تأکید شده که در اکثر قریب به اتفاق روایات مفرداتی منقول از اهل بیت(ع)، بیان معنای ظاهری الفاظ قرآن مقصود نیست؛ از این رو، معنای بیان شده برای کلمات قرآن در بیشتر این روایات، با معنای بیان شده در کتب لغت و تفاسیر عامه قابل جمع است.
کارکردهای 12 گانه سیاق در تعیین و تبیین معنای آیات و واژگان قرآن
حوزه های تخصصی:
هر واژه در کتاب لغت دارای معنا یا معانی خاصی است ولی وقتی همین واژه در متن قرار می گیرد معنای دقیق خود را پیدا می کند و از این رو بهترین راه برای تعیین معنای واژه، توجه به قرائن کلام و بافت و سیاق است. این پژوهش با روش تحلیلی توصیفی در صدد ارائه تعریف دقیقی برای سیاق و بیان آثار کارکردی آن در تبیین واژگان قرآن بوده و به نتائج زیر نائل شده است: سیاق، هرگونه دلیل دیگری است که در فضای الفاظ و عباراتی که می خواهیم آن ها را بفهمیم قرار دارد و به لفظی و معنوی ، پیوسته و گسسته تقسیم می شود و دارای این کارکردهاست: عدم امکان معنای الفاظ بدون کمک سیاق؛ ارائه معنای واژه دقیقتر از معنای ارائه شده توسط اهل لغت؛ تعیین معنای لفظ مشترک در آیه ؛ تبیین فرق یا فروق بین الفاظِ به ظاهر مترادف؛ تشخیص حذف و محذوف در آیات؛ تعیین نقش دستوری واژه در متن؛ تعیین مصداق واژه های مشترک معنوی؛ تعیین وجه واژه های دارای وجوه متعدد؛ ترجیح و تعیین یکی از قرائت های مرتبط با واژه ها؛ قبول یا رد روایت های تفسیری مرتبط با معنای واژه ها ، تعیین معنای واژگان اضداد در آیات ؛ کشف اعجاز لغوی قرآن؛ تعیین معنای صحیح واژه های ناظر بر احکام فقهی.
تحلیل واژگان کاوی در تفسیرهای ادبی قرآن (با تأکید بر مکتب تفسیر ادبی معاصر)(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
پژوهش های قرآنی سال بیست و ششم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۹۹)
105 - 126
حوزه های تخصصی:
تفسیر ادبی قرآن، تفسیری مبتنی بر علوم ادبی است که در دوران معاصر به وسیله امین الخولی، به شکل یک مکتب درآمد. این مکتب، یکی از رکن های خود را «واژگان کاوی» قرار داده است از آن روی که کشف معنای درست مفردات قرآن، نخستین گام برای فهم آن است. پژوهش حاضر، با روشی توصیفی- تحلیلی، واژگان کاوی را در تفسیرهای ادبی معاصر و گذشته بررسی کرده، نتیجه آنکه مکتب معاصر، واژگان کاوی را بر مبانیِ «دگرسانی معنایی واژگان» و «تطابق زبان قرآن با زبان عربی» استوار ساخته و بر این پایه، کشف معنای دقیق کلمه را منوط به کشف معنای عصر نزولی آن نموده است، و کشف این معنا را در گرو استمداد از مولفه هایِ «تشخیص معرّب از عربی»، «تکیه به معنای حسّی»، «بهره گیری از ذوق عربی» دانسته است. از نگاه این مکتب، بعد از کشف معنای عصر نزولی، باید کاربردهای واژه را در قرآن کاوید تا معنای قرآنی آن به دست آید، و در گام پایانی- با تکیه بر مبنای عدم ترادف- معنایی ویژه بیان گردد. بررسی تطبیقی این مؤلفه ها نشان می دهد که بیشتر آنها در تفاسیر ادبی کهن نیز استفاده شده و تفاوت آن با مکتب معاصر، از ابعادِ «عدم پایبندی به مؤلفه ها»، «عدم پیوند میان مؤلفه ها» و «عمیق تر نبودن تحلیل ها» در تفسیرهای گذشته است.
واکاوی مفهوم واژه «عجب» در قرآن کریم با رویکردی انتقادی
وجوه مختلف معنایی واژگان قرآن گاه معنای مختلفی ارائه می دهند. گاه نیز تغییری در معنای کلی آیات قرآن ایجاد نمی کنند؛ امّا فهم ظرایف معانی قرآن را دشوار می کنند و نقاط ضعفی در فهم معنا را آشکار می کنند. یکی از موادی که وجوه معنایی متفاوت آن گاه ترجمه و تفسیری دور از ذهن ایجاد کرده، ماده «ع ج ب» است که در آیات متعددی از قرآن دیده می شود. بیش تر مفسران و مترجمان عربی و فارسی آن را در کاربردهای قرآنی به «شگفتی» و مترادف های آن معنا کرده اند. شمار اندکی از مفسران نیز کوشیده اند با تفکیک میان کاربردهای مختلف، برخی از موارد کاربرد این ماده را به مفهوم «خوشایندی» و مانند آن معنا کنند. این درک اخیر معمولاً در میان مترجمان قرآن به زبان های اروپایی بیش تر دیده می شود. نبود قاعده ای مشخص برای تمییز معنای این ماده در هیئت های گوناگون آن موجب تشتت آراء شده است. مطالعه حاضر به واکاوی معنای مشتقات ماده ع ج ب اختصاص دارد و بنا ست که در آن با روشی توصیفی تحلیلی، این ماده را بررسی لغوی و صرفی کنیم و با مرور آراء مفسران درباره آیات حاوی این ماده معنای صحیح آن را در هر موضع کاربردش تبیین کنیم. دستاورد این مطالعه بنا ست سنجش این قاعده باشد: ماده ع ج ب در تمام ابواب ثلاثی مجرد تنها به معنای شگفتی است؛ اما در باب إفعال از ثلاثی مزید به هردو معنای خوشایندی و ناخوشایندی محتمل است که به طبع با توجه به سیاق آیه، معنای صحیح استخراج می شود.
درنگی در معنای «ایمان به غیب» در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
سفینه سال نوزدهم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۷۷ «ویژه باور شناخت»
۱۸۲-۱۷۴
حوزه های تخصصی:
یکی از گویندگان در باره معنای ایمان به غیب در آیه «ٱَلݧݩَّذٖینَ یݦݩُؤݨْمݫِںݧݩݐُونَ بِالْغَیْبِ» (بقره: 3) نکاتی گفته است، به این مضمون که مراد از آن، ایمان به حقایق پنهانی و فراتر از احساس بشر نیست، بلکه به معنای ایمان آوردن در پنهانی است. گوینده، که کلمه «بالغیب» را در این آیه قید می داند، به آیات دیگر استناد کرده است. نگارنده این مقاله کلام گوینده را به پنج بخش تقسیم کرده و در هر بخش بر اساس قواعد ادبی، روشهای مقبول در تفسیر و نیز کلام مفسّران، خطا در کلام گوینده را نشان داده و به این نتیجه می رسد که مراد آیه، ایمان به حقایق غیبی و فراتر از ادراک حسّی بشر است.
Re-examination of the Semantic Components of "Ishfāq" in the Holy Qur'an with Especial Emphasis on Historical Semantics(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
"Ishfāq" is among the highest frequency words belonging to the semantic field of "fear" in the holy Quran. Nevertheless, a study of lexicographical and exegetical sources indicates that there is not enough knowledge concerning the semantic components of this term, and its differences with such words as Khawf and Khashiyyah considered close in meaning with the former. The present research is an attempt to trace the oldest history of the root "sh-f-q" in Semitic languages, making use of historical semantics methodology. Studying the semantic changes of this root towards the Quranic Arabic, this study seeks to reexamine its semantic components in the holy Quran. Although some Muslim lexicographers hold that there is a polysemy between the words "shafaq" meaning the redness of the horizon after sunset, and "Ishfāq", meaning fear, considering both from the same etymon, this study concludes that there is no etymological relation between the above-mentioned words, each having its own distinctive historical origin. "Ishfāq" involves two significant semantic components, i.e. fear and scarcity. It thus signifies a kind of fear emanating from scarcity of water, food, money, etc.
زبان آرامی را جدی بگیریم؛ جستارهایی با رویکرد مطالعات قرآنی
منبع:
آینه پژوهش سال ۳۴ مرداد و شهریور ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۲۰۱)
183 - 199
حوزه های تخصصی:
مقاله حاضر به پیوندهای عمیق آرامی و عربی در میان زبان های سامی متمرکز است و مباحث آن در چهار بخش تدوین یافته است که عبارتند از: 1. درآمدی بر زبان های سامی؛ 2. پیوندهای آرامی و عربی؛ 3. پیوندهای آرامی تلمودی و عربی قرآن؛ 4. نمونه کاوی: کارکرد «دابه الأرض» (نمل: 82) در پرتو زبانهای سامی. در نهایت، بخش جمع بندی بر تأکید دوباره بر ضرورت راه اندازی رشته زبان های سامی در برخی دانشکده های علوم قرآنی می پردازد. به نظر می رسد، در زبان های سامی، آرامی و عربی از عمیق ترین و وسیع ترین پیوندها برخوردارند.