تفسیر سوره بقره

این مقاله دربردارندة تفسیر آیات هشتم تا دوازدهم از سورة بقره است که پاره ای از حالات و کارهای منافقان را در برابر هدایت گری قرآن کریم بیان میکند. آیة هشتم: ریشة نفاق ضعف نفس و درمان آن، تقویت ایمان است. تعبیر «من الناس» نیز برای تحقیر گروه منافقان میباشد. آیة نهم: «خداع» اخفاء به قصد فریفتن دیگران و «یخادعون» به معنای درصدد خداع برآمدن و «شعور» به معنای ریزبینی است. سرّ تغییر سیاق از «یخادعون» به «یخدعون» این است که منافقان درصدد نیرنگ برآمدند، ولی خود فریب خوردند. علت خدعه با خدا، رسوخ هواهای نفسانی در دل منافقان و محروم بودن آنان از دقت و ریزبینی است. آیة دهم: منظور از «قلب» در قرآن قلب مادی نیست، بلکه روح یا مرحله ای از روح است که منشأ صفات انسانی است. افزایش بیماری قلبی منافقان مطابق نظام الهی است؛ زیرا هر کس راهی را با اختیار دنبال کند، در آن به تکامل میرسد. آیات یازدهم و دوازدهم: فساد از دست دادن منافع مورد نظر از شیء است و افساد منافقان کفر باطنی یا دورویی یا تضعیف جامعة اسلامی به سبب جاسوسی آنهاست و خودْمصلح پنداری آنان نیز ناشی از نبودن تشخیص افساد و اصلاح از یکدیگر میباشد.

مقالة حاضر تفسیر آیات 21 تا 24 سوره بقره است. این آیات دربارة راه تحصیل تقوا، آفرینش آسمان ها و زمین، توحید و اثبات اعجاز قرآن است. حاصل تفسیر این آیات عبارت است از: آیة 21: راه به دست آوردن تقوا، عبادت است. موجودات عالم، خدا را تکویناً عبادت میکنند ولی بندگی انسان با علم و اراده و اختیار است. آیة 22: زمین به سان بستری مناسب برای آسایش انسان و آسمان همانند ساختمان عالم و مبدأ آب است و آب مبدأ اصلی گیاهان و روزیهاست و با توجه به این نعمت ها که حیات و بقاء انسان بدان وابسته است، انسان از شریک و مثل قرار دادن برای خدا منع شده است.آیة 23: خداوند از معترضان و منکران قرآن میخواهد که اگر در الهی بودن آن تردید دارند، سوره ای مانند سوره های قرآن بیاورند. آیه ضمن دعوت به همانند آوری(تحدی)، بر اعجازقرآن دلالت دارد. معجزه کاری است خارق العاده، غیر وابسته به علل طبیعی، فوق توان بشر و مقرون به ادعای نبوت و با سایر امور خارق العاده و نیز کرامات فرق دارد. علت مباشر معجزه، انبیا و علت با واسطة آن خداوند است. قرآن از جهت نظم و اسلوب منحصر به فرد، نداشتن اختلاف، امیبودن آوردنده و به لحاظ معنی و محتوا معجزه است. آیة 24: عبارت « وَلَن تَفْعَلُواْ» ضمن تحریک، بر اعجاز غیبی قرآن دلالت میکند و خبر میدهد که بشر هرگز نخواهد توانست سوره ای مانند قرآن بیاورد. به علاوه، منکران نزول قرآن را تهدید کرده، از جهنمی که آتش گیرة آن خود مردم و سنگ ها هستند، بیم میدهد.

مقاله حاضر تفسیر آیات 25 تا 29 سورة بقره است که در آنها ویژگیهای بهشت، تمثیل به پشه، ویژگیهای فاسقان، معاد و آفرینش زمین و آسمان بیان شده است. حاصل تفسیر آیات مزبور عبارت است از: آیة 25: بهشت محیطی مفرح برای زندگی میباشد و در آن انواع میوه ها آماده و نیاز جنسی بهشتیان تأمین است و اینان در آن جاودانه خواهند بود. آیة 26: تمثیل برای رفع ابهام، امری قبیح نیست تا خدا ترکش کند. مؤمنان تمثیل خدا به پشه و غیر آن را حکیمانه میدانند و با آن هدایت میشوند، ولی کافران با نگاه منفی به آن گمراه تر میشوند. آیة 27: دارندگان سه ویژگیِ نقض عهد الهی، قطع اموری که خداوند به وصل آنها امر کرده است و نفع نرساندن به افراد جامعه، زیانکاراند. آیة 28: این آیه همة مردم را از کفر به خدا باز میدارد، با این استدلال که انسان موجودی بیجان بود که خداوند وی را زنده کرد، سپس میمیراند و زنده میکند. آیة 29: تمام آنچه در زمین است برای بهره مندی انسان خلق شده و این، نشان ارزش والای انسان است که توجه به آن باعث میشود او خود را ارزان نفروشد.

این مقاله تفسیر آیات 30 تا 40 سورة بقره میباشد که حاصل آن عبارت است از: آیة 30: حضرت آدم(ع) جانشین خداوند بوده است. ملائکه، فسادگری موجود زمینی را، از فساد ساکنان قبلی زمین یا از تلازم وجود شهوت و غضب با فساد فهمیدند. آیات31- 33: ملاک خلافت، علم به همة اسما است که به آدم(ع) تعلیم داده شد؛ ولی ملائکه قابلیت یادگیری همه آنها را نداشتند. مقصود از خلیفه نوع انسان و موضوع مورد کتمان، کفر شیطان بود. آیة 34: برخی از فرشتگان به هدف خضوع در برابر آدم، مأمور به سجده بوده اند و شمول این فرمان بر شیطان به لحاظ حضور وی در میان آنان بوده است. آیات 35-36: بهشت آدم ، برزخی و آدم و حوا و شیطان مخاطبان امر به هبوط بوده اند. خوردن آدم(ع) از درخت ممنوعه، ترک اولی محسوب میشود. آیة 37: در جریان توبة آدم سه توبه روی داد؛ لطف خداوند به آدم با اعطای کلمات؛ بر زبان جاری کردن آنها از سوی آدم؛ پذیرش توبة آدم از سوی خداوند. آیة 38: محتوای این آیه نخستین پیام تشریعی خداوند به حضرت آدم(ع) است. ظاهر قرآن بازگشت نسل بشر به مرد و زنی است که از خاک آفریده شده اند .

در این مقاله که بخشی از تفسیر چاپ نشده سیدهاشم حسینی تهرانی با عنوان أطیب الثمره فی تفسیر سوره الحمد و البقره است، تفسیر آیات یکم تا بیستم سوره بقره آمده است. در این گفتار، به ترتیب، ترجمه و تجزیه و ترکیب و تفسیر آیات بیان می شود. ضمن آن مطالبی در زمینه تفاوت کلام با کتاب، معانی کلمات کتاب و ریب و تقوا و ویژگی های متّقین مطرح شده است.