مطالب مرتبط با کلیدواژه

خاقانی


۱۰۱.

بررسی تأثیرپذیری خاقانی از شاهنامه فردوسی در مضامین مدح و مفاخره(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: مطالعات زبان و ادبیات غنایی سال هفتم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲۵ 69 - 86

کلیدواژه‌ها: شاهنامه فردوسی خاقانی مدح مفاخره

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۰ تعداد دانلود : ۲۴۷
شاهنامه فردوسی متنی است تأثیرگذار بر تمام ادبیات فارسی پس از خودکه حتی خاقانی شروانی ، با همه خلّاقیت هایی که در دیوانش هویداست و با تمام تلاشی که در گریز از آشکار شدن این تأثیرپذیری دارد، نتوانسته است بدون هیچ تأثیری از فردوسی بماند. به طوری که برای بررسی تمام جنبه های تأثیرپذیری خاقانی از فردوسی رساله ای مفصّل و جداگانه نیاز است. در این مقاله تأثیر مضمونی شاهنامه فردوسی بر خاقانی ، تنها پیرامون دو دسته مضمونِ مدح و مفاخره بررسی شده است. خاقانی نیز همچون اکثر قصیده سرایان زبان فارسی، مقدار قابل توجهی از اشعارش را با هدف ستایش سروده است. در این دسته مضامین با ذکر شواهدی تأثیر سخن فردوسی را می توان بررسی و طبقه بندی کرد. بخش مهمی از شاهنامه حماسه است. در حماسه خودستایی ، به هر ریخت، جایگاه ویژه ای دارد. بنابراین شاهنامه بهترین آبشخور برای این دسته از مضامین است. خاقانی نیز که در مفاخره زبانزد است و مفاخرات او محل بحث هایی نیز بوده است، از تأثیر شاهنامه بر کنار نمانده است
۱۰۲.

شیوه بینابین در غزل: نگاهی به غزل های عاشقانه خاقانی(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: مطالعات زبان و ادبیات غنایی سال هشتم بهار ۱۳۹۷ شماره ۲۶ 35 - 54

کلیدواژه‌ها: غزل خاقانی عشق معشوق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۶ تعداد دانلود : ۳۲۰
شعر خاقانی را از منظرها و رویکردهای مختلفی مورد نقد و تحلیل قرار داده اند؛ اما نکته ی مهمی که در باب شعر خاقانی تا حدود زیادی مغفول مانده؛ ساحت تغزلی و عاشقانه ی شعر اوست. دو عامل عمده را می توان در این کم توجهی دخیل دانست؛ نخست؛ توانایی کم نظیر خاقانی در عرصه ی قصیده سرایی که عمده ی نگاهها و نقدها را به سمت خویش کشانده و دیگر جنبه های شعر او و از جمله غزلیات وی را تحت تأثیر قرار داده است. دوم، نظرات برخی از محققان نسل قدیم که با نگاهی کلی و اجمالی، غزل های خاقانی را چندان قوی و تأثیر گذار ندانسته اند. در این مقاله با محور قرار دادن غزل های عاشقانه ی خاقانی در صدد پاسخ به این پرسش ها بوده ایم که آیا غزل های عاشقانه ی خاقانی، در روند تکاملی غزل عاشقانه نقش و تأثیری داشته اند؟ آیا نظرات مخالفی که برخی از محققان در باب جنبه های تغزلی شعر خاقانی ارایه کرده اند با واقعیت شعر او همخوانی دارد؟ آیا خاقانی توانسته است در غزل هایش خود را از کمند روح قصیده پرداز و دشوارگوی خود برهاند؟ یافته های این پژوهش، نشان دهنده ی آن است که خاقانی ضمن تأثیرات عمیقی که بر شعر شاعران غزل سرای پس از خویش گذاشته، نقش مهمی در تحول و تکامل عاشقانه های شعر فارسی نیز داشته است و او یکی از حلقه های اصلی پیوند میان تغزلات شاعرانی مثل رودکی، فرخی و منوچهری به عنوان آغازگران شعر عاشقانه ی فارسی و غزل های مولوی، سعدی و حافظ به عنوان خداوندان عرصه ی غزل و عاشقانه سرایی است.
۱۰۳.

تدقیق در بعض اصطلاحات موسیقی در شعر خاقانی(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: مطالعات زبان و ادبیات غنایی سال هشتم زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲۹ 45 - 54

کلیدواژه‌ها: ادبیات غنایی خاقانی موسیقی نقد ادبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۳ تعداد دانلود : ۳۵۸
در شماره یازدهم فصلنامه درّ دری مقاله ای با نام «عدم آشنایی خاقانی با موسیقی سنتی» از فیروز فاضلی (استادیار دانشگاه گیلان) و مجید ایران نژاد نجف آبادی (دانشجوی دکتری) منتشر گردید، در اینجا به نقد و بررسیِ آن مقاله پرداخته شده است. به عقیده بنده ، خلافِ نظر مؤلفان مذکور ، اینکه خاقانی در شعرش به چگونگیِ دقیق و تعریفِ مصطلحاتِ موسیقی نپرداخته ، دلیل بر عدم شناخت او نیست ؛ بلکه او مصطلحاتِ موسیقی را مانند برخی اصطلاحاتِ دیگر علوم ، در خدمتِ شعرش گرفته و به طور کلّی رسالت او در سخن سرایی ، تعریف مصطحات علومِ دیگر نیست . لازم به ذکر است آنچه در این مقاله فراهم آمده، مشتی است نمونه خروار و بررسیِ کامل مقاله «عدم آشنایی خاقانی با موسیقی سنتی» باعث اطاله کلام و نیز بررسی مفصلِ موسیقی شناسیِ خاقانی مجالی فراخ تر می طلبد. به عقیده بنده مؤلفان هیچ شناختی در موسیقی قدیم نداشته و جز کتابِ واژه نامه موسیقیِ ستایشگر کتابی در علم قدیم موسیقی حداقل برای این مقاله ندیده اند خواسته اند موسیقیِ امروز که آن طور که پیداست در آن هم تبحری ندارند را در شعر خاقانی بیابند و تعمیم دهند که البته امری ناشدنی است.
۱۰۴.

ارتباط تصاویر حیوانی با عاطفه، روحیات و باورهای خاقانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ادب غنایی سال نوزدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۳۶ 9 - 28

کلیدواژه‌ها: خاقانی جانوران تصویر روحیات باورها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۴ تعداد دانلود : ۲۵۹
خاقانی شاعری است که تمایل زیادی به تصویر سازی دارد. برای این کار از طیف گسترده ای از عناصر مادی و انتزاعی بهره برده است. یکی از عناصری که کاربرد زیادی درساخت تصاویر قصاید وی دارد،گونه های مختلف جانوران است. دراین تحقیق که به صورت توصیفی- تحلیلی انجام گرفته، جایگاه جانوران در قصاید خاقانی،بررسی شده است. بایدگفت وی در مجموع بر اساس کاربرد86 نوع مختلف ازجانوران،1177تصویرارائه کرده است. دراین میان به ترتیب بسامد، مرغ به طور مطلق، اسب، سگ، شیر و مار  بیشترین کاربرد را داشته اند. استفاده شاعراز تصویر جانوران قالبی ومتعارف نیست، بلکه گاه درباره حیواناتی از جمله شیر،سگ و فیل، اوصاف تازه و غیرمتعارفی درنظرگرفته که تاحدود زیادی سبب برجستگی مضامین اشعارش شده است. سؤال اصلی تحقیق، بررسی ارتباط تصویر جانوران با عواطف، روحیات و باورهای شاعر است.
۱۰۵.

بازخوانی انتقادی شروح آثار خاقانی و نظامی با تکیه بر برخی از اصطلاحات بازی های نرد و شطرنج(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن شناسی ادب فارسی سال سیزدهم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۵۰) 15 - 32

کلیدواژه‌ها: اصطلاح ش‍طرن‍ج نرد خاقانی نظامی نقد شرح

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۱ تعداد دانلود : ۲۹۲
متون برجسته نظم و نثر کهن فارسیْ بخشی از میراث فرهنگی ایران را تشکیل می دهد. آشنایی با جنبه های مختلف این بخش از میراث فرهنگی، در گرو دسترسی به اَشکال و شرح های معتبر و بدون تحریف و یا کم تحریف آن متون است؛ در مقابل، مراجعه به نسخه ها و شرح های نامعتبری از این آثار، به فاصله گیری از شکل اصیل آنها و بیگانگی با مظاهری از میراث فرهنگی خواهد انجامید. آثار خاقانی و نظامی ازجمله این متون است که پژوهشگران مختلفی کوشیده اند گامی برای گشودن گره های لفظی و معنایی و... آنها بردارند که گاهی موفق بوده و گاهی به خطا رفته اند. در این پژوهش با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی مبتنی بر استقراء، به خوانش انتقادی برخی از شروح اشعار خاقانی و نظامی با محوریّت اصطلاحات بازی های شطرنج و نرد و متعلّقات آن پرداخته می شود؛ همچنین از مطالب بحث شده، شرح مقرون به صواب ارائه خواهد شد. دستاوردهای پژوهش نشان می دهد که برخی از شارحان در رویارویی با ترکیبات و اصطلاحات این دو بازی، یا چشم بسته گذشته اند و یا متوجه اصل مسئله نشده و درنهایت برداشت های غیرموجّهی داشته اند. نگرش نویسندگان، بازخوانی انتقادی این شروح است؛ به همین سبب از نشان دادن وجوه نامتناسب و توجیه ناپذیرِ برداشت های صورت گرفته در این شرح ها ناگزیر بوده ایم.
۱۰۶.

مضامین ابراهیمی در دیوان خاقانی

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۲ خرداد و تیر ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۱۸۸) 219 - 243

کلیدواژه‌ها: خاقانی پشتوانه فرهنگی قصص انبیا دیوان ابراهیم (ع)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۶ تعداد دانلود : ۲۰۵
پشتوانه فرهنگی سترگ و توان سخنسرایی شگفت، دو عنصر بنیانیِ طریق غریب خاقانی است. پیوند این دو سخنی فاخر با مضامین، تصاویر و تعابیر بدیع و نو به بار آورده است. گستردگی و تنوع از ویژگیهای بارز پشتوانه فرهنگی خاقانی است. او از علومی چون طب، نجوم، تفسیر، تاریخ، جانورشناسی، کانیشناسی و ... آگاهیهای درخور توجهی داشته و در جای جای آفرینشهای ادبی خود از آنها بهره برده است. قصص انبیا با به برجستگیای که در تفاسیر و تواریخ دارد، بسیار مورد توجه خاقانی بوده است. سرگذشت حضرت ابراهیم(ع) به عنوان یکی از این قصص، جاذبههای متعددی برای خاقانی داشته که در این جستار به تبیین و تحلیل آنها پرداختهایم.
۱۰۷.

تجلّی صفات ائمه هدی (ع) در دیوان خاقانی

نویسنده:
منبع: تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دوره ۳ بهار ۱۳۹۰ شماره ۷ 81 - 106

کلیدواژه‌ها: خاقانی مذهب چهارده معصوم (ع) مدح و ستایش ائمه دین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۶ تعداد دانلود : ۱۱۹
محققان بر این باورند که خاقانی در مذهب بر طریقه تسنن و پیرو شافعیه بوده است و ملاک خود را اشعاری می دانند که بدیل برای بعضی از ائمه شافعیه سروده است . اما با نگاهی به اشعار خاقانی، ارادت خاص ایشان به ائمه معصومین را در می یابیم. حضرت علی (ع) و حضرت امام زمان (عج)، بیش از دیگران مورد تلمیح و اشاره خاقانی بوده اند. او در چندجا از اشتیاقش برای زیارت امام رضا (ع) سخن می گوید. همچنین تلمیحات وتضمینات خاقانی به احادیث معتبر شیعه درباره حضرت علی و نیز اشعار او در رثای امام حسین(ع) و تلمیحاتی که به واقعه کربلا دارد، می تواند گواه مدّعای ما در باب علاقه مندی او به مذهب تشیّع باشد. اطلاعات و آگاهی های خاقانی از امامان تنها به احادیث ختم نمی شود، او درباره جزئیات زندگی و تاریخ سیاسی دوران امامان، معصوم اطلاعات وسیعی دارد و به بسیاری از آنها اشاراتی کرده است. هرچند خاقانی، چندان به مفهوم انتظار نپرداخته است اما اشاره به «مهدی صاحب الزمان» و نیز روایاتی که درباره دجّال وجود دارد، در دیوان او به وفور یافت می شود و بارزترین ویژگی که او در وجود آن حضرت دیده است،مسأله اقامه عدل به دست ایشان می باشد که به صراحت از ممدوح خویش خواسته است تا خود را به این صفات آراسته گرداند.  
۱۰۸.

درهم تنیدگی تناسبات تخییلی در یک بیت خاقانی

نویسنده:
منبع: تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دوره ۵ تابستان ۱۳۹۲ شماره ۱۶ 173 - 192

کلیدواژه‌ها: خاقانی درهم تنیدگی تخییلی ایهام تناسبات هنری ابهام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۱ تعداد دانلود : ۹۵
شاعران برای رسیدن از زبان عادی به زبانی متعالی و ادبی، ناگزیر به گریز از هنجارهای زبان متداول و آویختن به دامن خیال هستند. ایهام و انواع آن به عنوان یکی از ابزارهای زیبا شناختی و تخییم در خیمه ی خیال، پویاترین دست مایه ی زبان شعری خاقانی شروانی است، که ابرام در این امر موجب شده، از یک سو یکی از مؤلفه های دشواری شعر او و از سویی یکی از زیبایی های حصری و فردی ژرفا بخش و ابهام آفرین هنری او محسوب شود. هدف ما در این پژوهش، نشان دادن درهم تنیدگی تناسبات هنری و شبکه های ایهامی در محور افقی    هم نشینی واژگان یک بیت از قصیده ی عبرت آموز "ایوان مداین" و تشریح معانی اسطوره ای بیت با توجه به بستر منسجم در محور عمودی شعر می باشد، که خاقانی به عنوان معلم اخلاق در کلیت این قصیده به خصوص در بیت مورد بحث توانسته است در لایه های زیرین شعر به تمامی انسان ها غور اندیشی عبرت آموزی را تعلیم دهد.
۱۰۹.

کدخدای حجره ی راز (بیان دیدگاه های عرفا در باب عزلت و بررسی آن در دیوان خاقانی با رویکرد روایی و تمثیلی)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دوره ۷ تابستان ۱۳۹۴ شماره ۲۴ 119 - 132

کلیدواژه‌ها: خاقانی عرفان عزلت روایی و تمثیلی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶۲ تعداد دانلود : ۲۰۱
یکی از مفاهیم پرکاربرد در حوزه ی متون عرفانی بحث در مورد «عزلت» و مفاهیم وابسته بدان مانند خلوت، گوشه نشینی و چله نشینی می باشد. این مفهوم چنان پراهمیت می باشد که بسیاری از نظریه پردازان تصوف را واداشته تا بخش هایی را در آثار خود بدان اختصاص دهند. ایشان نیزگاه آن را ستوده و سفارش کرده و گاه آن را نکوهیده و حتی حرام دانسته و گاه نیز به تقسیم بندی آن پرداخته اند. این مقاله برآن است که به بررسی و تحلیل دیدگاه ها و بیان نظریات ایشان با رویکرد روایی و تمثیلی در این زمینه بپردازد و به دنبال آن این مفهوم را به طور خاص در دیوان خاقانی مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد.
۱۱۰.

مقایسه و بررسی سبک شناسانه عناصر زبانی، بلاغی و محتواییِ قصیده و نامه ای از خاقانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن پژوهی ادبی پاییز ۱۴۰۰ شماره ۸۹ 307 - 331

کلیدواژه‌ها: خاقانی نثر شعر مقایسه سبک شناسی حفده

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۷ تعداد دانلود : ۲۰۰
سبک شناسان بر اساس تقسیم بندی ادوار مختلف، سبک شعریِ شاعران قرن ششمِ حوزه گنجه و ارّان را «آذربایجانی» نام نهاده اند که از نظر مختصات با سبک «خراسانی» متفاوت است. جریان نثرنویسی حاکم بر این دوره نیز اندک تفاوتی با دوره قبل داشت و نویسندگان تلاش می کردند تا به تقلید از زبان عربی، اندک اندک به ویژگی های موجود در سبک فنی چنگ زنند و آن ها را در نوشته های خود دخیل کنند که این حرکت در پایان قرن هفتم به نثر مصنوع و متکلّف منجر شد. با وجود عقب بودن بیش از یک قرنِ جریان نثرنویسی از جریان شعرگویی در قرن ششم با پدید آمدن «شاعرانِ نثرنویس»، فاصله زمانی از بین رفت و شتاب آمیختگی مختصاتِ سبکی شعر و نثر بیش از بیش شد. خاقانی شاعری نثرنویس است که بدون در نظر گرفتن ویژگی های نثری دوره خود و عقب بودن بیش از یک قرنِ نثر از شعر در شعر و نثر خود به یک شیوه عمل کرد و به تقلید از مصنوع گویی خود در شعر در سرعت بخشیدن حرکت نثر «مرسل» به سوی «فنی نویسی» نقش مهمی را ایفا کرد و روند حرکتِ نثر مُرسل به سوی نثر فنی و مصنوع را بیش از بیش شتاب بخشید. بنابراین، در این پژوهش برآن شدیم تا با مقایسه سبک شناسانه عناصر زبانی، ادبی و محتواییِ نامه و قصیده ای از خاقانی که هر دو در باب امام عمده الدین حفده است به اثبات مدعای خود بپردازیم.
۱۱۱.

تحلیل محتوای غنایی منشآت خاقانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن شناسی ادب فارسی سال سیزدهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴ (پیاپی ۵۲) 1 - 17

کلیدواژه‌ها: تحلیل محتوا ادبیات غنایی منشآت خاقانی نثر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۴ تعداد دانلود : ۲۴۳
منشآت خاقانی نمونه ای فاخر از کیفیت نثر فارسی است که با وجود اهمیت بسیار، پژوهشگران کمتر به آن توجه کرده اند. ازسوی دیگر، ادبیات غنایی منثور نیز در مقایسه با نوع منظوم آن، مغفول مانده است و برخی این نوع کلام را برای ادب غنایی، کارآمد ندانسته اند. این پژوهش با تکیه بر روش تحلیل محتوا و با بررسی جنبه های غنایی متن منشآت ، پرتوی بر شناخت ادب غنایی منثور می افکند. با این هدف، نخست با توجه به گونه های شناخته شده ادب غنایی، مانند حسب حال، مدح، هجو، شکواییه و...، متن کتاب بادقت مطالعه و قطعات دربردارنده محتوای غنایی استخراج و براساس فراوانی معرفی شد. برپایه نتایج، همان اندازه که نثر به طبیعت زبان نزدیک تر است، منشآت نیز سیمای عاطفی خاقانی را آشکارتر بازمی تاباند؛ حسب حال ها، مدایح، هجویه ها و شکواییه ها به ترتیب بیانگر تنهایی و سرگشتگی خاقانی، طبع والایش، ناسازگاری او با محیط پیرامونش و خاطر نازک و سریع التأثیر اوست. نمونه های به دست آمده بیانگر آن است که بر خلاف تصور رایج، نثر فارسی هیچ نقصانی در بیان محتوای غنایی ندارد و گاهی بنابر مقیدنبودن نویسنده به محدودیّت رعایت وزن، نثر غنایی تأثیرگذاری و برجستگی ادبی بیشتری نیز دارد.
۱۱۲.

ذکر شمه ای از محاسن نسخه تهران در خوانش دیوان خاقانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان فارسی و گویش های ایرانی سال پنجم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (شماره ۱۰) 79 - 101

کلیدواژه‌ها: خاقانی دیوان تصحیح نسخه تهران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۷ تعداد دانلود : ۱۷۹
خاقانی از خیال پردازترین شعرای زبان فارسی است. دریافت زوایای شعر او که در پرده باریک اندیشی، خیال انگیزی، بهره گیری از علوم و فرهنگ عامه مستور است، از همان آغازین روزها کسانی چون شادی آبادی، معموری و آذری را به شرح اشعار وی واداشت. از آن پس کاتبان، شارحان و مصححان در گذرگاه خاقانی پژوهی، این بارِ سنگین را با خود تا دنیای چاپ و طبع آورده اند. پیچیدگی دیوان خاقانی، لغزشگاه همه خاقانی پژوهان گردیده ژوهان گردیده است؛ چنانکه هیچ نسخه ، تصحیح و شرحی مبرا از عیب نیست. یکی از نسخ در تصحیح ها، طبع عبدالرسولی، موسوم به نسخه تهران بود. سجادی با بهره گیری از نسخ لندن به عنوان نسخه اساس و نسخ معتبر دیگر در کنار نسخه تهران بار دیگر دیوان خاقانی را منتشر کرد. بعد از او نیز کزازی و منصور در این راه گام نهادند. با اینکه تصحیح سجادی بعد از طبع عبدالرسولی بود، اما در برخی موارد هنوز ضبط نسخه تهران بر طبع سجادی برتری دارد. سجادی غالبا به خاطر اعتماد به نسخه لندن و برای ارائه وجهی جدید، مأنوس و متفاوت، وجه صحیح نسخه تهران را نادیده گرفته، موارد سقیم را وارد متن خود کرده است. در این مقاله نمونه هایی از وجوه نسخه تهران که در بیشتر موارد منحصر و غریب است، ارائه می شود و براهین صحت این وجوه با دلایل درون متنی، بیرون متنی، پیرامتنی و زیبایی شناسی اقامه می گردد.
۱۱۳.

کارکرد استعاره در شعر خاقانی بر اساس نظریه زبان شناسی شناختی (لیکاف و جانسون)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: بلاغت کاربردی و نقد بلاغی سال پنجم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۹) 137 - 148

کلیدواژه‌ها: استعاره شعر کلاسیک خاقانی زبان شناسی شناختی لیکاف و جانسون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۴ تعداد دانلود : ۲۵۰
ب رخلاف نظریه کلاسیک که استعاره را موضوعی صرفاً ادبی و زبانی می داند، نظری ه معاص ر ادع ا می کند نظام ادراک ی ان سان، اساس اً سرش تی اس تعاری دارد و اس تعاره ب ه ش کل ناخودآگ اه و غیراختیاری، در زندگی روزمره انسان به طور گسترده به کار می رود. با طرح این نظریه از سوی لیکاف و جانسون ، استعاره مفهوم کلاسیک خود را از دست داد و وارد مرحله ی تازه ای از مفاهیم شد. تعاریف گوناگونی که از زبانشناسان در باب استعاره مطرح شد ما را برآن داشت تا شعر خاقانی را که اوج اعتلای انواع استعاره بود را مورد واکاوی قرار داده و تمامی مبانی زبانشناسی نوین را بر پایه استعاره مفهومی و تعاریف لیکاف و جانسون در شعر وی بیابیم، زیرا که وی در فهم استعاره، حوزه پنداری الف را مبدا قرار داده تا به وسیله عوامل شناختی بتوان به مقصد لفظ استعاری مورد نظر رسید. در این پژوهش که با روش تحلیل ابیات و توصیف آنها انجام گرفته، استفاده خاقانی از انواع نگاشتها با درک استعاره های گوناگون به همراه آوردن نمونه شواهد مثال بر پایه تحلیل و ترسیم اشکال مختلف برای فهم بیشتر مخاطبان شکل گرفته است تا این امر را به اثبات برسانیم که استعاره در شعر خاقانی از نظر زبانشناسی شناختی تمامی معیارهای موجود را داراست و نظریات معاصر درباب استعاره های به کار گرفته شده در شعر او نمود قابل توجه ای دارد.
۱۱۴.

پژوهشی درباره دو اصطلاح طیار و باجگاه در شعر خاقانی

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبی و بلاغی سال دوم بهار ۱۳۹۳ شماره ۲ (پیاپی ۶) 101 - 112

کلیدواژه‌ها: خاقانی باجگاه طیار مَآصِیر نقد جوانمردان بغداد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۷ تعداد دانلود : ۱۱۰
خاقانی ، شاعر پرآوازه ی قرن ششم ، در دیوان اشعار خود در قصیده و قطعه ای اصطلاح طیار و باجگاه را در کنار یکدیگر به کار برده است . در پژوهش حاضر ضمن تبیین معنای اصطلاحی این لغات، سیر تحول آن تا عصر خاقانی بررسی و این نتیجه دریافت شده که طیار علاوه بر معنی ترازو به کشتی های سریع السیری گفته می شد که در جایگاه هایی به نام ایستگاه طیار نگهداری می شد . اصطلاح باجگاه نیز با اخذ مالیات به ویژه با مالیاتهای که از کشتی های مختلف در مآصیر بغداد- محلهای ویژه ی باج های دریایی – دریافت می شد مرتبط است . افزون بر آن در قطعه مورد نظر خاقانی با قدم گذاشتن در یکی از باجگاه های بغداد به هجو ملاحان پرداخته و آن ها را بی کرم دانسته .با توجه به قراین تاریخی و سال ورود وی در هر دو سفر ِحجش به بغداد و دیدن اوضاع و احوال اجتماعی و اقتصادیِ مرکزِ خلافت اسلامی گویا به نوعی قصد انتقاد از بغداد و به ویژه جوانمردان آن داشته است.
۱۱۵.

جستاری در مرثیه های خاقانی شروانی

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبی و بلاغی سال سوم بهار ۱۳۹۴ شماره ۲ (پیاپی ۱۰) 76 - 90

کلیدواژه‌ها: خاقانی مرثیه مرگ سوز و درد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۸ تعداد دانلود : ۱۷۸
یکی از موضوعات دلپذیر و موثری که از آغاز شعر دری تا امروز توجه ادب شناسان و شعر دوستان را جلب کرده است، مرثیه سرایی در شعر فارسی است. این نوع شعر نظر به ارتباطی که با افکار و احساسات شخصی شاعر دارد، از قدیمی ترین دوران شعر فارسی در دیوان شاعران موجود است. خاقانی شروانی یکی از شاعرانی است که در غالب موضوعات رایج روزگار خود طبع آزمایی کرده و مهارت و استادی خود را در انواع سخن به ثبوت رسانده است. در دیوان او نعت خدا و رسول، حکمت و موعظه، ستایش عزلت و انقطاع، حبسیه و وصف حال، مرثیه و وصف هجران دیده می شود.در این مقاله به بررسی مرثیه در دیوان خاقانی پرداخته شده است. خاقانی که همچون دیگر انسان ها، همواره در گذر حوادث و رویدادهای تلخ و شیرین بوده، دیوان او پر است از سوگ سروده هایی در ماتم عزیزان و خویشاوندان. سوز و درد خاقانی و اوج احساس او بیشتر در مراثی فرزند، عمو، پسر عمو و همسر او نمایان است. سوز دل و آتش درون او در این مراثی به حدی است که هر گونه حجابی را به آتش می کشد و با زبانی ساده اما گیرا غوغای دلش را بر ملا می کند. اگرچه در سایر مرثیه ها داد سخن داده و حق سوگنامه را ادا کرده است و شرط اساسی مرثیه که همانا لطافت و رقت و دردانگیزی و شورآفرینی و قوت تاثیر و دلنشینی است، در مراثی این شاعر در سر حد کمال احساس می شود.
۱۱۶.

پلی بر تصاویر بدیع، صنایع بدیعی و صور خیال در شعر خاقانی

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبی و بلاغی سال ششم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۲۱) 41 - 58

کلیدواژه‌ها: خاقانی دشواری صنایع لفظی و معنوی ابداع و پرهیز از تقلید

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۷ تعداد دانلود : ۱۴۴
شعر فنی یکی از دشوارترین و پیچیده ترین سبک های شعر فارسی است که در قرن ششم رواج یافت. خاقانی از بزرگترین شاعران این سبک به شمار می رود. یکی از سئوالاتی که مطرح می شود این که خاقانی به چه شیوه ای از علوم بلاغی بهره گرفته و این کاربرد چه تأثیری بر شعر او گذاشته است؟ کتاب ها و مقالات زیادی پیرامون سبک شعر خاقانی و دشواری های شعری او نوشته شده است ولی به دلیل گستردگی اشعار و مضامین متنوع و دیر فهم بودن اشعار خاقانی هنوز این ضرورت وجود دارد که پژوهش گران به تحقیق و تفحص بپردازند و پیچیدگی ها و دشواری های شعری او را برطرف نمایند. انجام پژوهش های جدید درباره خاقانی و اشعار او سبب می شود که خوانندگان بتوانند با زبان و شعر خاقانی ارتباط بیشتری برقرار کنند و آن ها را بهتر درک کنند. خاقانی برای خلق تصاویر بدیع و شگفت انگیز در اشعار خویش از صنایع بدیعی و صور خیال به شیوه هایی خاص بهره برده است. اگرچه این بدیع گویی سبب پیچیدگی اشعار او شده ولی به لحاظ هنری و آفرینش ادبی بسیار درخور توجه است. در این مقاله با ارائه نمونه هایی از اشعار خاقانی، لفظ پردازی های او در شعر تبیین شده و جایگاه این شاعر سترگ در سبک فنی نقد و بررسی شده است. در ادامه برخی از دشواری های شعری، علل این مغلق گویی و پیچیدگی بررسی شده است.
۱۱۷.

مقاله کوتاه: بازیچ یا شیشه بازیچ چیست؟(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: شعرپژوهی سال سیزدهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴ (پیاپی ۵۰) 267 - 288

کلیدواژه‌ها: خاقانی وجه غریب شیشه ی بازیچ شیشه ی نارنج شیشه بازی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۸ تعداد دانلود : ۱۴۸
دیوان خاقانی مشحون از تصاویر، تعابیر و مفردات غریبی است که باعث دیریابی اشعار وی شده است. یکی از بسترهایی که خاقانی در آن مفردات دیریاب استعمال نموده ، فرهنگ عامه ی جغرافیا و اقلیم زیستی خود بوده است. «شیشه ی بازیچ» از نمونه واژه هایی است که مربوط به منطقه ی اران و جغرافیای زیستی خاقانی بوده که در برخی نسخ کاتبان و به تبع آن مصححان برای مأنوس سازی، این وجه غریب را به «شیشه ی نارنج» و «شیشه ی بازیچه» تحریف کرده اند؛ یعنی ازیک طرف به خاطر تسامح در نقطه گذاری، آن را به «شیشه ی نارنج» و ازطرف دیگر با افزودن هاء غیرملفوظ، به «شیشه ی بازیچه» بدل کرده اند که البته گویا مورد دوم شکل دیگری از تلفظ همان بازیچ است. وجه غریب «شیشه ی بازیچ» یا «بازیچ» در برخی نسخ محفوظ مانده است. با دقت در موارد استعمال، نشانه هایی ایضاحی از این پدیده نمایان گر می شود. این پدیده که به خاطر غرابت استعمال از فرهنگ ها نیز فوت گردیده ، آن گونه که از ابیات مستعمل در آن برمی آید، حقه ای شیشه ای مربوط به مشعبدان و معرکه گیران است که گاه آن را از گلاب و آب پر می کرده و بر سر می گذاشته و با آن حرکات نمایشی و محیرالعقول انجام می داده و گاه نیز با شعبده از آن اشکالی و اشیای را بیرون می آورده اند. به خاطر جنس شیشه ای این پدیده، گاه به آسمان تشبیه شده که شیشه سان بودن آن در اساطیر هم مذکور است و گاه دل و گاه شیشه ی کافور به آن مانند شده است.
۱۱۸.

تقابل؛ ویژگی سبکی خاقانی شروانی

نویسنده:
منبع: پژوهش های نثر و نظم فارسی سال اول تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱ 11 - 47

کلیدواژه‌ها: ساخت گرایی فردینان دو سوسور تقابل خاقانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۱ تعداد دانلود : ۱۵۹
یکی از مفاهیم نقد نو- که ریشه در تفکّرات باستانی و اساطیری بشر دارد- تقابل های دوگانه است که اساس تفکّر فلسفی- علمی مغرب زمین را تشکیل می دهد. این اصطلاح از مفاهیم بنیادین ساختارگرایان و در رأس آن ها فردینان دو سوسور است. طرح مسأله ی تقابل و نشان دادن روابط متقابل در متون، علاوه برمعرّفی ساختار، می تواند متضمن فوایدی چون درک معانی متون، بر اساس همین تقابل ها وقرینه سازی ها باشد. برهمین اساس، قصاید خاقانی، بررسی شده و این دریافت حاصل گردیده است که تقابل، یکی از ویژگی های سبکی خاقانی و از مهمترین ابزارهای مضمون سازی اوست. نگارندگان، با مطالعه ی 400 بیت و بررسی تقابل های موجود، دریافته اند که در این 400 نمونه، 185 بیت دارای تقابل اند و با دسته بندی آن ها به نتایج زیر رسیده اند: انواع تقابل ها درشعرخاقانی؛ تقابل های لفظی یا واژگانی 89 مورد، تقابل های تلمیحی 34 مورد، تقابل های مفهومی30 مورد، تقابل های دستوری12 مورد، تقابل های عددی11 مورد و تقابل های حروفی 6 مورد 1. توجّه به این نکته می تواند در گشودن گره های ناگشوده و در یافتن دشواری های سخن سراینده ی شروانی، سودمند واقع شود. دراین مقاله ، ابتدا نظری اجمالی به ساختگرایی و ساختگرایان به ویژه فردینان دو سوسور شده و سپس تقابل های موجود در شعر خاقانی مورد بررسی و تحلیل قرارگرفته است.
۱۱۹.

اشارات عیسوی مهم ترین موتیف تلمیحی دیوان خاقانی

نویسنده:
منبع: پژوهش های نثر و نظم فارسی سال چهارم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱۰ 249 - 271

کلیدواژه‌ها: خاقانی موتیف تلمیحات عیسوی تصویرگری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۵ تعداد دانلود : ۱۴۱
کاربرد شاعرانه اصطلاحات عیسوی و سود جُستن از نام مبارک حضرت عیسی (ع) و مریم (س) به جهاتی بیشتر از سایر پیامبران، در اشعار خاقانی دیده می شود که این کاربرد شاعرانه را می توان اساسی ترین و مهم ترین مویتف و بن مایه تلمیحاتِ مجموعه آثار خاقانی (دیوان، منشآت و ختم الغرائب)، به حساب آورد. خاقانی با بهره گیری از داستان و سرگذشت عیسی (ع)، مقاصد و مضامین شعری خود را در زمینه های گوناگون تبیین و تعبیر کرده است. در این جُستار هدف بر آن است تا به بررسی این شگرد خاقانی به عنوان یک بن مایه و عنصر تکرار شونده بپردازیم؛ لذا، ابتدا مفهوم موتیف و بن مایه را بازگو کرده ایم و سپس این بن مایه را در کاربرد اشارات عیسوی در شعر خاقانی پی گرفتیم و به این نتیجه رسیدیم که خاقانی برای دست یابی به اغراضی مانند خودستایی، مدح، هجو، توصیف و... از این موتیف تلمیحی بهره یرده است.
۱۲۰.

در باب مفتاح الکنوز (شرح رضاقلی خان هدایت بر دیوان خاقانی)

نویسنده:
منبع: پژوهش های نثر و نظم فارسی سال پنجم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۱۲ 185 - 220

کلیدواژه‌ها: خاقانی دیوان شرح رضاقلی خان هدایت مفتاح الکنوز

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۰ تعداد دانلود : ۱۴۵
دیوان خاقانی شروانی به دلیل دشواری مشهورش از دیرباز مورد توجّه شارحان بوده و شروح متعددی نیز بر آن نگاشته شده است. یکی از این شروح، اثری از ادیب و سخن شناس برجسته عصر قاجار، رضاقلی خان هدایت (1215-1288ق) است. هدایت شرح خود را مفتاح الکنوز نام نهاده و کوشیده تا با تأملی گذرا پاره ای از مشکلات دیوان خاقانی را حل کند. این شرح با وجود پاره ای از فواید از برخی کاستی ها برکنار نمانده است. در جستار حاضر به پژوهش در باب این شرح پرداخته ایم.