جانوران

این مقاله، تحلیل نشانه شناسانه تعدادی از نمادهای جانوران در شعر صائب تبریزی و بیدل دهلوی، دو شاعر برجسته سبک هندی است. هدف اصلی از این بررسی، نمایش چگونگی کارکرد نمادهای جانوران در ساختار زبان شاعرانه است. این نمادها به شکل بن مایه های اصلی، در دوره های مختلف و در آثار ادبی تکرار می شوند و با توجه به مقتضای حال، محور دلالتی آنها را گسترش می دهند. پایه تحلیلی این بررسی به طور عمده، بر موقعیت نمادین این نشانه ها در شعر بنا شده است و ضمن تحلیل کارکرد و نقش این نشانه های نمادین در گسترش دامنه معنایی اشعار مورد نظر، نوعی طبقه بندی صوری بر اساس پیش فرض های دلالتی نقش این جانوران در حافظه اجتماعی و ذهنیت راوی این سروده ها در نظر گرفته شده است.

مثنوی به سبب ساختار داستانی اش، همواره مورد توجه بوده است. شاید شخصیت پردازی های مبتنی بر عناصر داستانی، این اثر بی بدیل عرفانی را به یک شاهکار ادبی تبدیل کرده است؛ چراکه پرداختن به نقش آفرینی پدیده های غیر انسانی، خصوصاً شخصیت های جانوری و شناسایی کارکردهای مثبت یا منفی و رمز گشایی از آن ها، به ما در درک مفاهیم پیچیدة مثنوی کمک شایانی می کند. بنابراین داستان های مثنوی فقط وسیله ای در خدمت تفهیم و شرح مفاهیم انتزاعی و عرفانی یا اخلاقی نیستند، بلکه این داستان ها با ساختار ویژة مبتنی بر عناصر داستانی حیطه های «معرفت شناسی»، « انسان شناسی»، و «هستی شناسی» را نیز دربر دارند. در این مقاله، سعی شده است به تحلیل و بررسی داستان ها ی مبتنی بر شخصیت های جانوری در مثنوی، مطابق با معیارهای منتقدان ادبی معاصر دربارة عناصر داستانی، پرداخته شود تا معلوم شود که مولوی، با وجود فاصلة زمانی بسیار با عصر ما، به رعایت و کاربست بسیاری از عناصر داستانی مثل شخصیت پردازی، طرح (پیرنگ)، نوع داستان، گفت وگو، درون مایه، و شیوة روایت پای بند بوده است.

یکی از جلوه های دل انگیز و پر شور مثنوی، انعکاس خُلق و خوی انسانی است که معمولاً در قالب حکایات و تمثیلات نمادین و با نقش آفرینی موجودات و پدیده های غیر انسانی متجلی شده است. مولانا در این تمثیلات در پی آن است که با نگاهی نقادانه به جهان طبیعت و عالم معنا، برای تعمیق و تبیین آموزه های عرفانی و تعالیم آموزه های اخلاقی، از هر عنصر و شگردی بهره بگیرد، تا چراغی فرا راه سالکان حقیقت و جویندگان راه سعادت بیفروزد و آنان را به سر منزل مقصود هدایت کند. از جملة هنرنمایی های مولوی در این زمینه، بهره گیری اخلاقی و عرفانی از شخصیت ها و تمثیلات جانوری است. که در این مقاله بعد از مقدمه، به اختصار به نمونه هایی از فضایل و رذایل اخلاقی که در حکایت های جانور محور مثنوی به آن ها اشاره شده، پرداخته می شود.

خاقانی شاعری است که تمایل زیادی به تصویر سازی دارد. برای این کار از طیف گسترده ای از عناصر مادی و انتزاعی بهره برده است. یکی از عناصری که کاربرد زیادی درساخت تصاویر قصاید وی دارد،گونه های مختلف جانوران است. دراین تحقیق که به صورت توصیفی- تحلیلی انجام گرفته، جایگاه جانوران در قصاید خاقانی،بررسی شده است. بایدگفت وی در مجموع بر اساس کاربرد86 نوع مختلف ازجانوران،1177تصویرارائه کرده است. دراین میان به ترتیب بسامد، مرغ به طور مطلق، اسب، سگ، شیر و مار  بیشترین کاربرد را داشته اند. استفاده شاعراز تصویر جانوران قالبی ومتعارف نیست، بلکه گاه درباره حیواناتی از جمله شیر،سگ و فیل، اوصاف تازه و غیرمتعارفی درنظرگرفته که تاحدود زیادی سبب برجستگی مضامین اشعارش شده است. سؤال اصلی تحقیق، بررسی ارتباط تصویر جانوران با عواطف، روحیات و باورهای شاعر است.

یکی از معروف ترین تمثیل ها، تمثیل حیوانی است که فرنگیان به آن فابل می گویند و آن را یکی از انواع ادبی می دانند، در فابل قهرمانان حکایت جانوران اند که هر کدام نماینده طبقه ای از مردم جامعه هستند. کتاب مرزبان نامه از شاهکارهای نثر مصنوع از زبان حیوانات و به تقلید از کلیله و دمنه نوشته شده است. مؤلف کتاب هنرمندانه و با دید وسیع اجتماعی و فرهنگی، توانسته است از قهرمانان داستان ها که همان جانوران هستند، به عنوان ابزاری مناسب برای طرح عقاید خود بهره ببرد. با تأمل در داستان ها به نظر می رسد مسائل اخلاقی بسیار حکیمانه و پند آموز بیان شده اند و هیچ نکته منفی که حاوی پیامدهای بد اخلاقی باشد، دیده نمی شود.

طبیعت و بخش های مختلف زیست بوم به علت بی توجهی انسان، به سرعت در حال تخریب و نابودی هستند و پژوهش ها در راستای ارزش نهادن به جانوران و حفظ حقوق آنان ضروری است. اخلاق محیط زیست از شاخه های مهم بحث حفاظت از محیط زیست است و هدف از این تحقیق، ارائه رویکرد اخلاقی صوفیان در احترام و ارزش نهادن به حیوانات است تا به عنوان الگوی اخلاقی عملی، قابل طرح و کاربرد باشد. در شرح حال صوفیان، تذکره های عرفانی و آثار و روایات عرفانی نوشته ها و حکایات بسیاری از سیره قولی و فعلی آنان در شفقت، ارزش گذاری و علاقه مندی به جانوران مشاهده می شود، که نشان از علاقه و احترام ژرف صوفیان نسبت به جانوران است. دوستداری و ارزش نهادن به جانوران در این مقاله شامل چند عنوان اصلی می شود که به آن پرداخته شده است: همنشینی با جانوران اهلی و غیراهلی، پندگیری از جانوران، اجتناب از آزار جانوران و ترک گوشت خواری، الفت و شفقت با جانوران، مؤانست و خدمت جانوران به عارفان، گفتار و نصایح عارفان در تکریم جانوران، گفتار عارفان در باب رعایت حقوق جانوران، اثر ایجابی نیکی و ستم به جانوران و اثر سلبی نیکی و ستم به جانوران. روش انجام این تحقیق کتابخانه ای است و توصیف و تحلیل داده های جمع آوری شده نشان می دهد که صوفیان جزء گروه خاصی از دینداران بوده اند که از دیرباز در رفتار اخلاقی خود، به حیوانات علاقه ویژه ای داشته و به حقوق آن ها احترام گذاشته و ارزش ذاتی برای آنان قائل بوده اند.

موجودات زنده فرصت هایی را برای جلب علاقه دانش آموزان و ایجاد تجربیات آموزشی متنوع فراهم می کنند. در این میان، مراقبت انسانی و رفتار با حیوانات می تواند یکی از مهم ترین جنبه های آموزش زیست شناسی باشد که طیف وسیعی از دستورالعمل های مشاهده ای و آزمایشی را دربر می-گیرد؛ درعین حال دانش آموزان را برای ادامه تحصیل در رشته های مرتبط با زیست شناسی و پزشکی، تشویق و آماده کند. مطالعات خارج از کلاس مانند سپردن مسئولیت نگهداری و مراقبت از حیوانات در خانه و بازدید از پارک های جانورشناسی نیز فرصتی را برای آموزش اصول رفتاری، ریخت شناسی، اکولوژیکی و تکاملی جانوران فراهم می کند که لزوماً در کتاب های درسی یافت نمی شوند، اما می توانند محتوای کتاب ها را تقویت کنند و درعین حال تشویق به مطالعه بیشتر و تأمل متفکرانه شوند. در این مطالعه مروری که با استفاده از مقالات سایت های گوگل اسکولار ، پاب مد و ساینس دایرکت ؛ در محدوده زمانی 1980 تا 2021 و کلیدواژه های آموزش زیست شناسی، جانوران، آزمایش و اخلاق انجام شد. هدف مقاله حاضر این است که علاوه بر معرفی مزایای استفاده از حیوانات در آموزش زیست شناسی، ملاحظات اخلاقی مربوط به آزمایش بر روی حیوانات زنده و پرورش افراد آگاه و سالمی که برای موجودات زنده ارزش و احترام قائل هستند، موردنقد و بررسی قرار گیرد.

نمادها اغلب از طبیعت، آیین های ملی و اساطیری و دین و مذهب سرچشمه می گیرند و یکی از شیوه های ارتباط و انتقال مفاهیم اند. در ادبیات فارسی از نام انواع جانوران در موارد متعدّد و در معانی متنوّع استفاده شده است. جانورانی که نامشان گاه در معنای واقعی و گاه در معنای غیرواقعی و نمادین به کار رفته است. در پژوهش حاضر به بررسی نمادین چارپایان و پرندگان در کتاب نگارستان جوینی پرداخته شده و از جهت معنای نمادین و معنای واقعی دسته بندی شده، سپس بسامد هر مورد نیز آورده شده است. نگارستان معین الدین جوینی کتابی است که به تقلید از گلستان سعدی در قرن هشتم نوشته شده است. روش تحقیق بر پایه مبانی نظری و به شیوه توصیفی تحلیلی است و ابزار تحقیق، کتاب و کتابخانه و منابع اطلاعاتی در این زمینه بوده است. هدف از نگارش  تحقیق این بوده که جانوران در نگارستان معین الدین جوینی در چه مفاهیم نمادینی به کار رفته اند و بسامد هرکدام را مشخص کند. نتیجه پژوهش نشان می دهد جوینی در کتاب نگارستان به ترتیب فراوانی از حیوانات و پرندگان، در مفهوم نمادین و مفهوم حقیقی استفاده کرده است. تعداد کاربرد مفاهیم حقیقی در همه گونه ها بیشتر از مفاهیم نمادین است.

جانوران در ادب فارسی همواره نقش پر رنگی داشته اند و شاعران و نویسندگان در زمان های گوناگون و بر حسب مقتضیات روزگار به جانوران اشاره کرده اند. فروغ فرخزاد از جانوران همچون بسیاری پدیده های دیگر بهره گرفته و مطالب خود را بیان کرده است. در اوایل که شخصیت شعری مستقل و خاص وی شکل نگرفته (دفاتر اسیر و دیوار)، تشبیه قدیمی و تکراری شخص (شاعر، عاشق) به مرغ را بسیار ذکر نموده و خود را مرغی اسیر و گرفتار در دام عشق دیده است. به تدریج و در اثر مطالعات و تجربه های بیشتر، شخصیت شعری فرخزاد شکل می گیرد و در دفترهای شعر بعدی، فروغی دیگر ظاهر می گردد؛ بدین معنی که اندیشه او دگردیسی یافته و مَن شخصی وی به مَن اجتماعی و انسانی مبدل شده است. بر همین اساس نگاه او به جانوران تغییر کرده است و جانوران دیگری نیز نظیر مار، کلاغ، موش و...در شعرش مجال بروز یافته اند. در نوشتار پیشِ رو با استفاده از منابع کتابخانه ای و به شیوه توصیفی - تحلیلی به نشانه های آشکار حضور جانوران در شعر فروغ فرخزاد پرداخته شده است.

اژدها موجودی افسانه ای و عجیب که تقریباً به شکل سوسمار و یا مار غول پیکر تصویر شده و در تمامی اساطیر جهان نقش پررنگی دارد. این موجود اساطیری در فرهنگ تمام ملل به جز چین، نماد پلیدی و ناپاکی است که از دهانش آتش بیرون می جهد و دشمن انسان و موجودات دیگر است، و قصد دارد که انسان را از بین ببرد و جهان را نابود کند و در این نقش جنبه اهریمنی و دیوخویی آن بیش تر نمایان می شود. بر همین اساس، در افسانه ها و اساطیر جهان، قهرمانان و پهلوانان پیوسته با این حیوان بدسرشت، در نبرد هستند تا جهان را از وجود آن پاک کنند. حاصل پژوهش نشان می دهد که این حیوان بدسرشت و اهریمنی، نه تنها با قهرمانان نبرد می کند، بلکه با موجودات و جانوران دیگر هم رابطه خوبی ندارد و شواهد و تصاویر به جا مانده از گذشته حکایت از آن دارد که با حیوانات افسانه ای دیگر نظیر سیمرغ و شیر هم در حال نبرد بوده است. در تصاویر به جا مانده، حتی نبرد دو اژدها نیز دیده شده است.

مقاله حاضر به بررسی و مقایسه مولکول های معنایی نام 35 جانور در بوشهر و 35 جانور در شهرکرد بر اساس رویکرد معنایی- شناختی هسییه (2006) می پردازد. داده های پژوهش از پاسخ 100 گویشور بوشهری و 100 گویشور شهرکردی و بررسی منابع نوشتاری هم چون کتاب های ضرب المثل، شعر، داستان و مانند آن به دست آمد. در این پژوهش ابتدا نام های پرکاربرد در گفتار روزمره از میان نام جانوران بومی استخراج شد، سپس پرسش هایی در قالب پرسشنامه از گویشوران اصیل و بومی هر منطقه درباره جانوران پرسیده شد. از طریق تحلیل داده های پرسشنامه برای هر جانور یک یا چند مولکول معنایی به دست آمد. سپس برای هر مولکول معنایی به تفکیک نام جانور و منطقه، استعاره های زیربنایی متناسب شناسایی شد. رفتار و عادت، ظاهر، هوش، غذا و عادت غذاخوردن، کاربرد، ویژگی های برجسته، معنای متداعی و معنای قراردادی از جمله استعاره های زیربنایی برای طبقه بندی مولکول های معنایی جانوران می باشند. نتایج پژوهش نشان می دهد که استعاره زیربنایی «رفتار و عادت» در دو منطقه بیش ترین کاربرد را در توصیف مولکول های معنایی جانوران دارد.