طفره روی اجتماعی

درک رفتار طفره روی اجتماعی در فعالیت های گروهی موضوعی مهم است؛ زیرا طفره روی اجتماعی به کاهش عملکرد افراد در گروه ها نسبت به زمانی که به صورت انفرادی عمل می کنند، اطلاق می گردد. مقاله حاضر در چارچوب مدل معادلات ساختاری، عوامل موثر بر طفره روی اجتماعی را بررسی کرده است. در این راستا پرسش نامه ای بین یک نمونه 140 نفری از دانشجویانی که در گروه های مطالعاتی، سازمان دهی شده بودند، به اجرا درآمد. یافته ها نشان داد که فقط ویژگی های مربوط به کار از تاثیر معناداری بر طفره روی اجتماعی برخوردار است؛ بنابراین، طراحی کارهای انگیزشی، ایجاد استانداردهای کاری و هویت بخشی به کار عمده ترین شاخص هایی محسوب می گردند که به حذف یا کاهش طفره روی اجتماعی کمک می کنند.

از دیرباز پدیده طفره روی اجتماعی به عنوان یکی از عوامل مهم مؤثر بر کاهش کارایی گروه های کاری در سازمان ها مورد مطالعه قرار گرفته است. از آن جایی که امروزه بسیاری از فعالیت های کارکنان در سازمان های وابسته به یکدیگر بوده و به صورت گروهی انجام می شود، در تحقیق حاضر بر آن شدیم تا عوامل مؤثر بر طفره روی اجتماعی در میان شاغلین بخش خصوصی را شناسایی کنیم. جامعه مورد مطالعه کارشناسان شاغل در سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات پاسارگاد آریان (فناپ) است. این تحقیق از نظر رویکرد کیفی و تحلیلی- توصیفی، از نظر گردآوری اطلاعات پیمایشی و از نظر نتایج حاصله کاربردی است. در چارچوب این پیمایش از روش نگاشت شناختی علّی برای دسترسی به ادراکات در خصوص علل طفره روی اجتماعی استفاده شده است. در تحلیل داده ها از روش های تحلیل نقشه های شناختی علّی شامل تجزیه و تحلیل شاخص های پیچیدگی، تجزیه و تحلیل قلمرو، تحلیل مرکزیت نسبی، تحلیل پیامدها و همچنین تجزیه و تحلیل نقشه های شناختی مشترک استفاده شده است. در نهایت عوامل مؤثر بر طفره روی اجتماعی در چهار گروه عوامل فردی، سازمانی، شغلی و گروهی به دست آمده است. عوامل انگیزه های بیرونی، نارضایتی شغلی، انگیزه های درونی، عدم ادراک انسجام گروهی بیشتر از سایر عوامل مؤثر بر طفره روی اجتماعی مورد توافق شرکت کنندگان در تحقیق بوده است.

در چنددهه ی گذشته رفتارهای انحرافی از جمله طفره روی اجتماعی در کانون توجه محققین مطالعات سازمانی قرارگرفته است. طفره روی سازمانی به تمایل فرد برای کاهش عامدانه تلاش ذهنی و جسمی خود در حین فعالیت اشاره دارد. نظر به اهمیت نقش این رفتارها در عملکرد سازمان، این تحقیق به بررسی دو متغیر سازمانی مؤثر بر آن در سطح بیمارستان های دولتی اهواز می پردازد. جامعه آماری تحقیق شامل کارکنان درمانی به تعداد 822 نفر بودند که از بین آنها 265 نفر با روش نمونه گیری طبقه ای به عنوان نمونه آماری انتخاب و اطلاعات موردنیاز با بهره گیری از پرسشنامه های عدالت ادراک شده نیهوف و مورمان(1993)، مبادله ی رهبر-عضو لادن و مث لیدن(1998)، مبادله ی عضو-تیم سیرز(1989) و طفره روی اجتماعی جورج(1992) در بازه زمانی زمستان 97 جمع آوری شدند. ضریب آلفای ترکیبی بدست آمده برای پرسشنامه های مذکور به ترتیب برابر با 876/0، 948/0، 939/0 و 925/0 بودند. داده ها با بهره گیری از نرم افزارهای SPSS21 و Smart PLS2 تحلیل شدند. تحقیق نشان داد که روابط مبادله ای (رابطه رهبر-عضو و عضو-تیم) تاثیر معناداری بر ادراک از عدالت توزیعی و مراوده ای و طفره روی اجتماعی دارند. اما صرفاً عدالت توزیعی قادر است اثر رابطه رهبر-عضو بر طفره روی اجتماعی را بطور معناداری میانجی گری کند. این امر نشان می دهد که اعضای درگیر روابط مبادله ای چنانچه احساس کنند از نظر مادی و اقتصادی کمتر منتفع شده اند، بیش از سایر اعضاء مبادرت به طفره روی خواهند نمود.

از گذشته تاکنون پدیده طفرهروی اجتماعی بهعنوان یکی از مهمترین عوامل مؤثر بر کاهش کارایی تیمها مورد مطالعه قرارگرفته است. هدف اصلی این پژوهش مطالعه تأثیر طفرهروی اجتماعی بر عملکرد تیمی در شرکتهای واقع در پارک علم و فناوری دانشگاه تهران بوده است. بهعلاوه، پژوهش حاضر به نقش میانجی سرمایه اجتماعی تیمی در این رابطه میپردازد. فلسفه این پژوهش اثبات باوری، رویکرد آن قیاسی و استراتژی آن پیمایش است. بدین منظور و پس از مرور ادبیات و طراحی مدل مفهومی، پرسشنامهای مشتمل بر 23 سنجه به پاسخدهندگان ارائه شد. جامعه آماری تحقیق حاضر را تیمهای مستقر در شرکتهای واقع در پارک علم و فناوری دانشگاه تهران تشکیل میدهد که از بین آنها 124 تیم به عنوان نمونه انتخاب شدهاند. روایی صوری و محتوایی پرسشنامه بر اساس نظر متخصصان و استفاده از پرسشنامه استاندارد و روایی سازه نیز بر اساس تحلیل عاملی تأییدی تأیید شد. پایایی از مجرای آزمونهای آلفای کرونباخ، پایایی مرکب و میانگین واریانس استخراج شده تأیید شد. سپس، دادههای گردآوریشده به کمک نرمافزار اسمارت پیالاس و از طریق ماتریس همبستگی، آزمون معادلات ساختاری و آزمون برازش مدل مورد تحلیل قرار گرفتند. درنهایت، مشخص شد که طفرهروی اجتماعی بر عملکرد تیمهای دانشبنیان مؤثر است. همچنین سرمایه اجتماعی در رابطه میان طفرهروی اجتماعی و عملکرد تیمی نقش میانجی ایفا میکند.

در عصر اطلاعات، جوامعی دارای رشد و توسعه خواهند بود که چرخه تولید دانش و نوآوری در آنها از رونق و استمرار بیشتری برخوردار باشد و در این بین، دانشگاه ها به عنوان پایگاه های اصلی تولید علم، نقشی اساسی در این امر ایفا می نمایند، از این رو لازم است که نظام تولید دانش در دانشگاه مورد مطالعه، آسیب شناسی و بررسی مستمر قرار گرفته تا از آسیب های احتمالی مصون بماند. یکی از مهم ترین منابع تولید علم در دانشگاه ها فرآیند تدوین و ارزیابی پایان نامه ها است. اما به دلیل این که این امر در یک گروه شامل: دانشجو، استاد راهنما، استاد مشاور و استاد داور صورت می پذیرد در برخی از مواقع ما شاهد وقوع پدیده طفره روی اجتماعی هستیم. از این رو، محققین تمرکز خود را بر روی شناسایی عوامل موثر بر ایجاد این طفره وری قرار داده و با این هدف و با استفاده از روش تحقیق آمیخته اکتشافی و استفاده از روشِ تحلیل محتوای کیفی در بخش کیفی (برای شناسایی عوامل موثر بر طفره روی اجتماعی از دید خبرگان و دست یابی به مدل اولیه) و سپس در مرحله دوم استفاده از روش پیمایشی و استفاده از مدل معادلات ساختاری در بخش کمّی (به منظور تایید کمَی مدل استخراج شده در بخش کیفی) به بررسی عوامل موثر در ایجاد طفره روی اجتماعی پرداخته و پس از دست یابی به کفایت نظری در مصاحبه با خبرگان و اجرای روش تحلیل محتوای کیفی، اقدام به توزیع پرسش نامه با استفاده از روش پیمایشی نموده و به 14عامل موثر بر طفره روی اجتماعی در تیم های تدوین پایان نامه حوزه ی علوم انسانی در 2 دسته عوامل تیمی(شامل: بی انگیزگی اعضای تیم، محدودیت زمانی اعضا، نامناسب بودن موضوع، مرتبط نبودن تخصص اساتید، ضعف ارتباطات درون تیمی، رویکرد محافظه کارانه اعضا، تعداد اعضا، خطاهای ادراکی افراد) و عوامل فراتیمی(شامل: ضعف فرهنگ کار تیمی در کشور، سیاست های دانشگاه، رویه های توزیع پایان نامه، بهینه نبودن نظام نظارت، فراهم نکردن منابع تحقیق توسط دانشگاه، دیدگاه مادی نسبت به علم و رفتارهای غیرعلمی) دست یافته اند.

هدف: هدف اصلی این پژوهش درک ابعاد و نشانگرهای طفره روی اجتماعی و کاوش عوامل اثرگذار بر آن در بخش دولتی صنعت پالایش و پخش نفت بود.طراحی/ روش شناسی/ رویکرد: پژوهش حاضر دارای صبغه ترکیبی است، بخش کیفی آن با استفاده از روش تحلیل مضمون و متعاقب آن بخش کمی براساس الگوی شناسایی شده در بخش کیفی انجام شد. در بخش کیفی از ادبیات موضوع و مصاحبه های نیمه ساختارمند استفاده شد، مصاحبه ها به صورت هدفمند و با روش گلوله برفی با کارشناسان خبره صنعت صورت و در بخش کمی پرسشنامه ای براساس الگوی استخراجی طراحی و توسط اعضای شاغل با روش نمونه گیری خوشه ای تکمیل شد.یافته های پژوهش: در نتیجه تحلیل داده ها؛ هشت نشانگر، دو بعد (کفایتی و رقابتی) و پنج عامل اثرگذار (کاری، فردی، سازمانی و مدیریتی، گروهی و اجتماعی) شناسایی شد که در بخش کمی از طریق روش معادلات ساختاری اعتبار و صحت الگوی بدست آمده مورد تایید قرار گرفت.محدودیت ها و پیامدها: بخش کیفی مبتنی بر پارادایم تفسیری است و در این بخش ذهنیت پژوهشگران و پیش فرض های آنان در استخراج مفاهیم تاثیرگذار بوده است، و در بخش کمی طولانی بودن پرسشنامه پژوهش و ماهیت مقطعی داده ها قابلیت اعتماد نتایج را کاهش می دهد.پیامدهای عملی: کاهش تلاش افراد در گروه ها به نسبت کار انفرادی (طفره روی اجتماعی) یکی از مشکلات شایع گروه های کاری است. شناسایی ماهیت و عوامل اثرگذار بر آن می تواند در سیری یادگیرنده موجب کاهش این پدیده مخرب در سازمان ها شود.ابتکار یا ارزش مقاله: این پژوهش با بررسی مفهوم سازی طفره روی اجتماعی و طیف وسیع عوامل اثرگذار بر این پدیده در فضای کار سازمانی به پژوهش های این حوزه می افزاید.

هدف از این پژوهش، بررسی تأثیر مبادله رهبر- پیرو بر طفره روی اجتماعی کارکنان با تاکید بر نقش میانجی اعتماد به رهبری و تعهد سازمانی و همچنین نقش تعدیل گری سبک دلبستگی می باشد. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش، توصیفی- همبستگی و به طور خاص مدل معادلات ساختاری است. جامعه آماری پژوهش،کلیه کارکنان بانک کشاورزی استان قم (200 نفر) می باشد که به روش تصادفی طبقه ای 148 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای سنجش متغیرها از مقیاس مبادله رهبر- پیرو لیدن و ماسلین (1998)، مقیاس طفره روی اجتماعی جرج (1992)، مقیاس اعتماد به رهبری مک آلیستر (1995)، مقیاس تعهد سازمانی آلن و میر (1990) و مقیاس سبک دلبستگی برنان و همکاران (1998) استفاده شد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که مبادله رهبر- پیرو از طریق اعتماد به رهبری و نیز تعهد سازمانی بر طفره روی اجتماعی کارکنان تاثیر منفی و معنی دار دارد. علاوه بر آن، نقش میانجی گری تعهد سازمانی و اعتماد به رهبری در رابطه میان مبادله ی رهبر- پیرو و طفره روی اجتماعی کارکنان، تأیید شد. نهایتاً نقش تعدیل گری سبک دلبستگی در رابطه مبادله ی رهبر- پیرو با اعتماد به رهبری و تعهد سازمانی، تأیید نشد، اما تاثیر مستقیم و منفی سبک دلبستگی بر اعتماد به رهبری و تعهد سازمانی، به دست آمد.

یکی از شاخص های مهم در مطالعات سازمانی, رضایت شغلی می باشد. اگر کسی از حرفه اش راضی نباشد، عکس العمل هایی مانند ترک خدمت، شایعه پراکنی، آسیب رساندن به سازمان و وسایل آن، کم کاری و طفره روی سازمانی در محیط کاری از خود نشان می دهند که با کاهش بهره وری فردی همراه است. پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر رضایت شغلی بر رفتارهای ضد تولید در محیط کار با تاکید بر طفره روی اجتماعی در صورت گرفته است. نتایج این مقاله حاصل پژوهشی کاربردی و از نوع توصیفی - پیمایشی می باشد. جامعه آماری کارکنان سازمان تامین اجتماعی هشتپر است.روش جمع آوری داده ها میدانی بوده و به منظور گردآوری داده ها از پرسشنامه هنجاریابی شده استفاده شده است. پایایی پرسشنامه توسط ضریب آلفای کرونباخ بالاتر از 7/0 برآورد گردید. روایی ابزار تحقیق به روش روایی محتوا تایید شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از روش مدلسازی معادلات ساختاری مبتنی بر رویکرد حداقل مربعات جزیی توسط نرم افزار آماری Smart PLS3 استفاده شد. یافته های تحقیق نشان داد که رضایت شغلی بر رفتارهای ضد تولید تاثیر منفی و معناداری دارد. همچنین نقش طفره روی اجتماعی در رابطه رضایت شغلی و رفتار ضد تولید مورد تایید قرار گرفت.

1 پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه سرپرستی سوءاستفاده گرانه با طفره روی اجتماعی از دید کارکنان یک شرکت دولتی با روش توصیفی- تحلیلی و از نوع پیمایشی به رشته تحریر درآمده است. جامعه آماری تحقیق 250 نفر از کارکنان شرکت می باشد. ابزار اندازه گیری در این پژوهش پرسشنامه ای مشتمل بر 3 سوال مشخصات فردی و 15 سوال درخصوص آزمون فرضیه هاست. پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ 912/0 حاصل گردید. روش آماری نیز از آزمون کلموگروف – اسمیرنف برای بررسی نرمال بودن توزیع داده ها، همچنین برای آزمون فرضیات تحقیق، آزمون ضریب همبستگی پیرسون و برای برازش مدل رویکرد تحلیل معادلات ساختاری استفاده شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که بین سرپرستی سوءاستفاده گرانه و طفره روی اجتماعی کارکنان شرکت رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد. و نتایج حاصل از ارزیابی برازش مدل ساختاری نشان می دهد که به ازای یک واحد تغییر در متغیر سرپرستی سوء استفاده گرانه، متغیر طفره روی اجتماعی 82/0 تغییر خواهد یافت.

هدف پژوهش حاضر طراحی مدل طفره روی اجتماعی جهت شناخت ابعاد، عوامل موثر و پیامدهای آن در بخش دولتی صنعت پالایش و پخش نفت بود. گردآوری داده های این پژوهش با رویکرد کیفی به وسیله ادبیات موضوع و 12 مصاحبه نیمه ساختارمند به شیوه گلوله برفی با کارکنان خبره این صنعت در حوزه فعالیت های گروهی صورت گرفت. برای تحلیل داده ها از روش تحلیل مضمون (ترکیبی) استفاده شد. پس از کدگذاری داده ها، الگوی ارتباطی مضمون های کشف شده به صورت مدل ترسیم و روایی و قابلیت اطمینان یافته ها بررسی و تایید گردید. نتایج به دست آمده 78 مفهوم منحصر به فرد را نشان داد که در 2 بعد (طفره روی کفایتی و طفره روی رقابتی) برای پدیده طفره روی اجتماعی، 5 عامل اثرگذار ( عوامل مرتبط با کار، عوامل فردی، وضعیت گروه، عوامل سازمانی و مدیریتی و عوامل اجتماعی ) و 5 پیامد ( عواطف فرد، عملکرد فرد، عملکرد گروه، جوّ گروه و وضعیت سازمان ) قرار گرفته است.

هدف از این مقاله، فراهم آوردن چارچوبی مفهومی برای سپرسازی از مذهب در سازمانها است.  سپرسازی از مذهب، ایده ی نویی است که فقدان متون کافی در این زمینه، پژوهشگران را بر آن داشت طی مصاحبه های عمیق با 13 خبره ی دانشگاهی در حوزه دین پژوهی و مدیریت رفتار سازمانی، با استفاده از رویکرد ساختاری نظریه داده بنیاد به ارائه الگوی جامع و منسجم برای مفهوم سازی سپرسازی از مذهب بپردازند. روایی پروتکل مصاحبه با استفاده از روایی صوری و محتوا و پایایی آن با توافق بین دو کدگذار حاصل شده است. الگوی نهایی، ضمن روشن ساختن ماهیت سپرسازی مذهبی، به تفکیک، عوامل علّی، زمینه ای و مداخله گر موثر در بروز این عارضه را نمایان می سازد و راهبردها و پیامدهای مثبت ناشی از مهار سپرسازی را در کنار پیامدهای منفی سپرسازی از مذهب معرفی می کند. نتایج این مطالعه نشان داد سپرسازی از مذهب مفهومی چند وجهی است که در چهار سطح: ذهنی، کنش وظیفه ای، کنش اجتماعی و سطح عملکردی قابل شناسایی است. همچنین مشخص گردید بروز سپرسازی از مذهب تابع عواملی خاص بوده، تا حدی قابل پیش بینی است. این مطالعه در نهایت به معرفی راهبردهای کنش سپرسازی از مذهب و  زمینه بروز آن و  پیامدهایش پرداخته است.

امروزه نیروی انسانی به عنوان مهم ترین و با ارزش ترین منبع در موفقیت سازمان ها شناخته می شود. از همین رو، سازمان ها تلاش های گسترده ای برای بهبود شرایط کارکنان، بهبود عملکرد و افزایش انگیزه آنان انجام می دهند. در این مسیر موانعی وجود دارد که مانع از دستیابی به بهره وری مطلوب می شود. طفره روی اجتماعی یکی از مواردی است که به طور مستقیم منجر به کاهش عملکرد و بهره وری کارکنان به ویژه در یک محیط گروهی می شود. طفره روی اجتماعی پیامدهای منفی بسیاری برای سازمان ها به همراه دارد و به طور مستقیم بر عملکرد سازمان تأثیر منفی برجای می گذارد. با توجه به شیوع پدیده طفره روی در سازمان ها از یک سو و کمبود مطالعات جامع در خصوص پیشینه پدیده مذکور، پژوهش حاضر بر آن شد تا این موضوع را با روش فراترکیب بررسی کند. در این راستا از 93 مقاله با محتوای مرتبط، 31 مقاله از نظر روش تحقیق کیفی بودند که مبنای تحلیل قرار گرفتند. برای ارزیابی پایایی یافته ها از ضریب کاپا و برای ارزیابی پایایی، انتقال پذیری، تایید پذیری و پایایی از ضرایب آلفای هلشتاین، پی اسکات و کرپیندرف استفاده شد. ضرایب بدست آمده برای این معیارها به ترتیب 711/0، 834/0، 770/0 و 860/0 بود که به معنای تایید معیارهای فوق می باشند. در نتیجه این تحلیل، 38 کد، 14 موضوع و 6 دسته عامل شناسایی شد که به ترتیب اهمیت شامل عوامل مدیریتی، شغلی، محیطی، فردی، ساختاری و تکنولوژیک بودند. محیطی، شخصی، ساختاری و فناوری. 

این پژوهش با هدف طراحی الگوی کاهش طفره روی اجتماعی در سازمان های دولتی دورکار با رویکرد ارتقای بهره وری انجام شد. این پژوهش از منظر نوع توصیفی و از منظر نتیجه کاربردی بوده و با استفاده از روش آمیخته (کمی – کیفی) به انجام رسید که استخراج 5 بعد اصلی از 16 مؤلفه و 51 شاخص در بخش کیفی با استفاده از تحلیل مضمون مصاحبه با 20 نفر از خبرگان دانشگاهی و سازمانی در حوزه طفره روی اجتماعی صورت گرفت و برای دست یابی به الگو در بخش کمی از روش الگو سازی ساختاری تفسیری (ISM) و همچنین پرسشنامه استفاده شد. جامعه آماری در بخش کمی، کارشناسان ارشد شرکت خدمات انفورماتیک بودند. در تجزیه و تحلیل داده های کیفی از نرم افزار Maxqda و در تجزیه و تحلیل داده های بخش کمی حاصله از 96 پرسشنامه و نرم افزار های SPSS وPLS  استفاده شد. تحلیل داده های کیفی و کمی پژوهش دست یابی به 5 بعد سازمانی، رفتاری، نظام های مدیریتی، فرهنگی و اهداف/رویکردها بود که طی تحلیل های صورت گرفته متغیر سازمانی به عنوان متغیر مستقل، متغیر اهداف/استراتژی به عنوان متغیر وابسته، متغیر نظام های مدیریتی به عنوان متغیر میانجی و در نهایت متغیرهای رفتاری و فرهنگی به عنوان متغیرهای رابط شناسایی شدند. الگوی حاصله از تحلیل ISM منتج به ارائه الگویی 3 سطحی بود که بعد سازمان تأثیرگذارترین و بعد اهداف/ رویکردها به عنوان تأثیرپذیرترین بعد شناخته شد. بهره گیری از نتایج الگوی اکتشافی این پژوهش می تواند به صورت عملی منتج به کاهش طفره روی اجتماعی در سازمان های دورکار شده و در عین حال ارتقای بهره وری در این سازمان ها را به همراه داشته باشد.