آموزش تاریخ

پیشینه اشتراکات و پیوندهای فرهنگی ایران و آسیای صغیر به روزگار کهن می رسد. رفت و آمد پیوسته مردمان دو سرزمین و دادوستد اندیشه و فرهنگ بر بستر تجارت روندی طبیعی در روزگاری بود که هنوز مرزهای مدرن و موانع جدید شکل نگرفته بود. این تعاملات فکری و فرهنگی در دوره صفوی و تحت تأثیر برآمدن این دولت شیعی در برابر دولت سنی عثمانی تا اندازه ای به محاق رفت. اما حضور و فعالیت ایرانیان در آسیای صغیر متوقف نشد و مهاجرت و پناهندگی طیفی از هنرمندان و اهل ادب ایرانی به عثمانی و گرایش سلاطین عثمانی به فرهنگ ایرانی و زبان فارسی پیوندهای دیرینه را در میانه ی منازعات سیاسی، نظامی و ایدئولوژیک حفظ کرد. ایران و عثمانی در اوج اختلافات مذهبی و کمابیش همزمان با منازعاتی مشابه در اروپا، چند سال زودتر از اروپاییان به مصالحه و دیپلماسی روی آوردند و معاهده ذهاب(1049/1639) راه را برای تداوم مناسبات دو دولت بر بستر گفتگو و دیپلماسی هموار کرد. این معاهده بنیانی فراهم آورد تا پس از سقوط صفویه و بالا گرفتن اختلافات، بار دیگر نادرشاه به زبانی دیگر آن را در مذاکرات نجف احیا کند و در دوره قاجاریه نیز دو دولت در برابر تهدیدی که از جانب استعمار غربی و روس متوجه شان بود به هم نزدیک شوند. در دوره قاجاریه و به تناسب روند شتابناک نوسازی غرب گرا در عثمانی، نمایندگانی از هیئت حاکمه چون امیرکبیر و سپهسالار و هم طیفی از روشنفکران منتقد ایرانی که استانبول را پناهی برای انتشار اندیشه های اصلاح خواهانه خود یافتند، در جهت أخذ یک الگوی اصلاح و نوسازی متناسب و پیشنهاد آن به دولت ایران گام برداشتند. پژوهش حاضر بر محور این پرسش نگارش یافته است که جایگاه عثمانی شناسی و ترکیه شناسی در متون درسی تاریخ چگونه است؟ بررسی متون درسی تاریخ در سطح مدارس و دانشگاه حاکی از آن است که این موضوع در کتب تاریخ مدارس، عمدتاً به برخی مسائل سیاسی و رویارویی های نظامی بر محور دوره صفویه و یا قاجاریه فروکاسته شده است. وانگهی، تعریف این «شناخت» در رشته دانشگاهی تاریخ هم وضعیت مطلوبی را نشان نمی دهد. کمیت و کیفیت ارائه این شناخت در رشته تاریخ حکایت از آن دارد که شناخت از تاریخ عثمانی و ترکیه جدید هنوز بر محوری سنتی و بر مدار نگرشی ارائه شده است که رویکرد علمی و روشمند بر آن حاکم نیست. در حالی که مناسبات دو دولت افزون بر بعد سیاسی و نظامی، دارای بعد پررنگ فرهنگی و فکری است، اما در آموزش تاریخ عملاً این بعد نادیده گرفته شده است. این در حالی است که مطالعه تجربه تاریخی دو کشور ایران و ترکیه و مشخصاً تجربه گذار آنان به تجدد، می تواند الگوی مناسبی برای فهم بهتر سرشت تحولات معاصر این دو بستر و مقوله تجدد در جهان اسلام پیش رو نهد. فروکاستن مناسبات ایران و عثمانی به مسائل سیاسی و نظامی و تقلیل تجربه تجدد در دو کشور به افراد- همچون رضاشاه و آتاترک- حکایت از عدم شناخت چیستی تحولات عثمانی و ترکیه جدید دارد که همچنان در ایران گرفتار خوانشی سطحی است

  آموزش و تدریس تاریخ در دانشگاه ها ی کشور با چالش های ساختاری و عملکردی متعددی مواجه است. از یک سو بی توجهی نظام دانشگاهی به تدریس به مثابه مهم ترین مقوله در آموزش  و توجه افراطی به پژوهش موجب بروز نوعی بی انگیزگی در اساتید نسبت به تدریس شده و از سوی دیگر تدریس تاریخ  در مدارس و حتی دانشگاه ها  غالبا به روش سنتی و شیوه سخنرانی صورت می گیرد که این امر فاقد هر نوع تحولی است. این امر ریشه در عوامل  مختلفی دارد که شناسائی آن ها نیاز به پژوهش عمیق  دارد.   سئوالاتی که دراین پژوهش مطرح می شود اینست که آموزش و تدریس تاریخ در دانشگاه های ایران با چه چالش هایی مواجه است؟ برای رفع چالش های تدریس و آموزش تاریخ چه راهکارهایی وجود دارد؟ برایپاسخ به این پرسش ها با روش تاریخی و کتابخانه ای و بررسی شواهد عینی این نتیجه حاصل آمد که اولویت پژوهش نسبت به تدریس در دانشگاه ها و غلبه شیوه های سنتی تدریس از مهم ترین عوامل عدم تحول آموزش و تدریس تاریخ در دانشگاه های کشور است و برای برون رفت از این امر باید روش ها و ابزارهای نوین آموزش و تلاش برای ارتقای سطح فهم و تفکر تاریخی در دانشجویان مورد توجه قرار گیرد و در قوانین و نظام نامه های آموزشی دانشگاه ها بازنگری با هدف ارتقای جایگاه آموزش و تدریس صورت گیرد

«آموزش نوین تاریخ با دارالفنون آغاز می شود»؛ این از مفروضات پژوهشگران و مورخان حوزه تاریخ آموزش تاریخ است که دست کم در نیم قرن گذشته بر آن تکیه و تاکید داشته اند. مسئله «سرآغاز» همواره یکی از پربحث ترین مسائل در بررسی پدیدارهای تاریخی است اما مورخان در این باره بر مبنای همین پیش فرض خطا، نتایج یکسانی گرفته اند و در تکرار آن تردید نکرده اند. پژوهش پیش رو، کوشیده با تکیه بر اسناد نویافته از جمله روزنامه وقایع اتفاقیه مدرسه مبارکه دراالفنون، صورت بودجه و مخارج مدرسه، نظام نامه مدرسه، گزارش های رسمی، مکاتبات اداری مدرسه، روزنامه ها، خاطرات، سفرنامه ها و متون تاریخ نگارانه این مفروض را به چالش بکشد و خطای آن را آشکار کند. مسئله اصلی که این پژوهش از آن مستخرج شده به تاثیر نهادها و رخدادهایی پرداخته که «پارادایم تاریخ نویسی سنتی» در دوره قاجار را با بحران مواجه کرده بود و مدرسه دارالفنون به عنوان نخستین نهاد آموزشی نوین رسمی از این حیث مورد بررسی قرار گرفت که برنامه درسی این مدرسه در نسبت با آموزش تاریخ می توانست در ایجاد بحران در تاریخ نویسی سنتی اثربخش باشد. بنابراین به دنبال آغاز تدریس تاریخ در این مدرسه به عنوان «درس عمومی» یا «رشته تحصیلی» در منابع تاریخی و پژوهش های معاصر نتایج متناقضی یافت شد؛ در پاسخ به این پرسش که «آیا در دارالفنون عصر ناصری و مظفری - از آغاز تاسیس 1268 تا 1324ق - دانش تاریخ به مثابه یک رشته تحصیلی یا یک درس عمومی مستقل تدریس می شد؟» مورخان و پژوهشگران معاصر بر مبنای پیش فرضی نادرست با اطمینان به این پرسش پاسخ مثبت داده اند، اما منابع اصلی خلاف این نتیجه را هویدا می کند. بنابراین در این نوشتار با بررسی این پژوهش ها و نقد آنها از طریق متون و منابع تاریخی از جمله اسناد نویافته به این پرسش پاسخ دادیم که آغاز تدریس تاریخ در دارالفنون چه زمان و چگونه رخ داد؟ و سرگردانی مورخان و پژوهشگران معاصر در یافتن مسئله سرآغاز به چه سبب است؟

یکی از روش های موثر در تدریس، روش تدریس به شیوه معکوس یا روش یادگیری معکوس(وارونه) است که این شیوه با در نظر داشتن محتوای آموزشی و امکانات آموزشگاه، درصدد متنوع سازی کلاس درس و مشارکت بیشتر دانش آموزان و فراگیران در فرآیند تدریس است. بر این اساس، سوال اصلی این پژوهش آن است که ابزارهای مهم برای شیوه یادگیری معکوس در آموزش درس تاریخ چیست؟ نویسندگان به روش توصیفی-تحلیلی، روش گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و با استفاده از تجربیات خدمت در کلاس های درس آموزش وپرورش، درصدد پاسخگویی به سوال و ابهام فوق می باشند. این پژوهش ضمن مفهوم سازی از روش تدریس معکوس، به بیان مشخصات بارز این روش می پردازد و می توان در تدریس معکوس درس تاریخ( دوره دوم متوسطه) از آن ها استفاده کرد. خروجی این نوشتار نشان دهنده آن است که در آموزش تاریخ، می توان از روش یادگیری معکوس به خوبی استفاده نمود و از آن در بیان حوادث، رویدادهای سیاسی - اجتماعی سلسله های تاریخی استفاده کرد. حجم انبوه تولیدات مستند، نقشه های تاریخی و همچنین استفاده از روش های تدریس چون گروه بندی کلاسی و بارش مغزی نیز در فرآیند تدریس به شیوه یادگیری معکوس در درس های تاریخ و علوم اجتماعی کاربرد مؤثری دارند و می بایست، مدرسان این کتاب های درسی به تلفیقی از روش های تدریس مسلط باشند.

امروزه بیش از هر زمان دیگری لزوم توجه به دروس مرتبط با آموزش تاریخ در ابعاد مختلف آموزشی و پرورشی بیش از پیش احساس می شود. در این بین، گرایش به استفاده از سناریوهای مختلف در روش های تدریس به عنوان امری ضروری و اجتناب ناپذیر می باشد. برخلاف روش های سنّتی تدریس تاریخ، در روش های تأمل محور که با محوریت مباحثه شکل می پذیرد، اطلاعات به صورت مستقیم انتقال داده نمی شوند، بلکه افراد طی مراحلی به تفکّر واداشته شده و در هر مرحله از آموزش به کشف مسئله یا حل مشکل هدایت می شوند. در این راستا نظریات بازسازی اجتماعی در آموزش با تأکید بر لزوم اصلاح و توسعه زندگی اجتماعی با تکیه بر فضایی باز مشارکتی و آزادانه نظرات و عقاید خود را مطرح می سازد تا اقدام به شکل گیری و بسط تفکّر انتقادی در دانش آموزان نماید. در پاسخ به سؤال مقاله که نقش آموزش مباحثه محور تاریخ در رشد تفکّر انتقادی بر اساس مؤلفه های موجود در نظریات بازسازی چیست، صحت فرضیه تأثیرات به کاربردن روش تدریس مباحثه محور دروس تاریخی در رشد تفکّر انتقادی دانش آموزان بر اساس مؤلفه های نظریات بازسازی گرایی اجتماعی مورد تایید قرار می گیرد. بر این اساس یاقته مقاله با استفاده از روش توصیفی از نوع کیفی، تحلیلی و با استمداد از نمونه گیری هدفمند در بهره گیری از نظرات خبرگان و اساتید حوزه تاریخ و علوم اجتماعی در قالب جامعه آماری نخبگانی نشان می دهد که تدریس مباحثه محور دروس تاریخی، در افزایش تفکّر انتقادی دانش آموزان بر اساس مؤلفه های نظریات بازسازی نقش مهمی را ایفا می نماید.

در سال های اخیر، آموزش تاریخ یکی از ابعاد مطالعات اجتماعی، در جهان کنونی محسوب می شود که مورد توجه محققان مختلف قرار گرفته و پژوهش های انجام شده در این عرصه به مرور در حال افزایش است. لذا این مقاله با هدف بررسی سیر تحولی مقالات منتشر شده در حوزه آموزش تاریخ در آموزش و پرورش ایران و در وهله دوم شناسایی مسیرهای جدید برای تحقیق و پژوهش برای توسعه این علم در عرصه آینده پژوهی انجام شده است. پژوهش حاضر از نوع مروری است که بر اساس آن، پایگاه های اطلاعاتی نورمگز، پرتال جامع علوم انسانی، پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، سیویلیکا، علم نت، مگیران و... با استفاده از کلیدواژه های: آموزش تاریخ در مدارس، تحلیل محتوای کتاب درسی، تدریس تاریخ در مدارس، منابع آموزش تاریخ، آسیب شناسی آموزش تاریخ، نقش رسانه در آموزش تاریخ، فواید آموزش تاریخ مورد جست وجو قرار گرفت. تمامی مقالات ژورنالی منتشر شده از سال 1385 تا 1400 مورد بررسی و مورد تحلیل قرار گرفت. پس از مطالعه و ارزیابی محتوای مقالات، شکاف های پژوهشی و عرصه های مورد توجه قرار گرفته مقالات بررسی و تحلیل شد. یافته های پژوهش نشانگر آن است که موضوعات اصلی مورد بررسی در مقالات پانزده سال اخیر شامل؛ ابزارهای آموزشی و منابع درسی بوده و روش کیفی بیشترین فراوانی را دارا بود. همچنین پیشنهاد های پژوهش بر رویکردها و عرصه های نوین آموزش تاریخ در مدارس متمرکز بودند.

امروزه افزایش حس مسئولیت پذیری دانش آموزان یکی از دغدغه های سیستم های آموزشی در سراسر دنیا است. بدیهی است بدون داشتن شهروندانی خیر، یک جامعه نمی تواند به توسعه ی مدنی مطلوب دست پیدا کند. یکی از راهکار های علاقه مند سازی دانش آموزان و دانشجویان به فعالیت های داوطلبانه نظیر وقف، استفاده از رویدادهای تاریخی و تبیین نقش خیرین تاریخی در آبادگری سرزمین خود است. موقعیت مناسب زنان در ساختار حکومت مغولان واهتمام ایشان به فعالیتهای نیکوکارانه بعنوان نمود معنویت و البته نمایش قدرت، شرایطی پدید آورد که مورد استفاده مطلوب زنان خاندان حاکمه محلی قرار گرفت. در این جهت خواتین مسلمان دربارهای سلغری و قراختایی با بهره گیری از ملاحظات مورد نظر ایلخانان و همنوا با راهبرد کلی فرهیختگان ایرانی برای مواجهه با مغولان نامسلمان و مهار رفتارهای غیر مدنی آنان، به سنت مألوف وقف و معموری ولایات پرداختند و تجربه کارآمدی برجای نهادند. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی بر این مدعاست که: نظر به نامسلمانی حاکمان مغولی، مبادرت زنان مسلمان دربارهای اسلامی فارس و کرمان به وقف و فعالیت های آبادگرانه، موجبات برتری حیات مدنی در مقابل حیات ایلی، احیا و تداوم سنن ایرانی- اسلامی، هماوردی با سلطه مغولان نامسلمان و غیرمستقیم اسلام پذیری آن ها را فراهم آورد. از این رو، با اهتمام به زمینه های نظری و تاریخی موضوع، چگونگی، چرایی و پیامدهای رویکرد مذکور را مورد بررسی قرار می دهد. لذا، تبیین جایگاه واقفین زن و پیامدهای وقف در دوره ی ایلخانان در آموزش تاریخ، می تواند انگیزه ی فراگیران برای شرکت در فعالیت های داوطلبانه مدنی را افزایش دهد. همچنین پرداختن به این قبیل مسائل بر جذابیت و کاربردی بودن آموزش تاریخ می افزاید. 

هدف اصلی از آموزش ایجاد یادگیری در فراگیران است. این امر با تدریس اتفاق می افتد. آموزش تاریخ در مدارس و حتی دانشگاه ها غالباً مبتنی بر شیوه های  سنتی و روش سخنرانی و مباحثه های منفعلانه با هدف انباشتن ذهن فراگیران و تقویت حافظه است. توجه به فهم و ادراک تاریخی، تشویق و ایجاد تفکر تاریخی از جمله اهدافی است که آموزش نوین تاریخ باید در پی آن باشد. تحقق این اهداف به ابزارها و تغییر نگرش های خاصّی نیاز دارد. یادگیری ترکیبی یک روش آموزشی است که تکنولوژی و رسانه های دیجیتال را با کلاس های درس معلم محور تلفیق کرده و به فراگیران انعطاف پذیری بیشتری برای شخصی سازی تجربه یادگیری شان می دهد. از سوی دیگر امروزه گرایش به یادگیری مجازی همگام با یادگیری حضوری در دانش آموزان روز به روز در حال افزایش است و این یکی از ابزارها برای اجرای یادگیری ترکیبی می باشد. مقاله حاضر سعی دارد به استفاده همگام از آموزش حضوری و مجازی در تدریس تاریخ بپردازد. سئوال  این پژوهش اینست که: چگونه می توان از یادگیری ترکیبی در آموزش تاریخ بهره گرفت؟ یافته های تحقیق که با روش توصیفی - تحلیلی از منابع مختلف کتابخانه ای و استفاده از تجارب مؤلف در تدریس در دو فضا بدست آمده، حاکی از آن است که آموزش حضوری اگرچه اهمیّت زیادی در فراگیری درس تاریخ دارد، اما در شرایط خاصّ مانند وضعیّت فعلی ناشی از همه گیری بیماری کرونا و تعلیق آموزش حضوری، استفاده مناسب از فضای مجازی همگام با آموزش حضوری می تواند یادگیری پایدار در درس تاریخ را امکان پذیر سازد.

در این پژوهش به بررسی فرآیند یادگیری در کلاس معکوس درس تاریخ پرداخته شده است. یافته ها پژوهش نشان می دهد که محور اصلی فرآیند یادگیری فراگیران در کلاس معکوس یادگیری فعال می باشد که این یادگیری تحت تاثیری عواملی از جمله شرایط علّی )انگیزه های بیرونی و درونی)؛ راهبردهای فرآیند یادگیری(مشارکتی، اکتشافی، مستقل و عمیق)؛ زمینه )مدیریت زمان، مواد آموزشی و طرح درس) و شرایط مداخله گر )عوامل فردی، آموزشی، سازمانی و فرهنگی) قرار دارد که در نهایت منجر به بهبود پیامدهای (فردی و تحصیلی) در یادگیری درس تاریخ در فراگیران می شود. این پژوهش با توجه به تجربه عینی آن در کلاس های درس تاریخ استان خراسان رضوی و در دبیرستانهای شهرستان های مشهد تدوین شده است. هم چنین محتوای آن برای همکاران عزیزم در استان خراسان تدریس شده است. روش تنظیم این مقاله به صورت کتابخانه ای و میدانی بوده است.

با بازگشایی تدریجی مدارس در سال تحصیلی 1401-1400 شاهد آن بودیم که معلمان از هر دو آموزش مجازی و حضوری برای تدریس بهره بردند. در این پژوهش به دنبال واکاوی برداشت ها و باورهای دبیران تاریخ شهرستان سنندج از رویکردِ جدید نسبت به آموزش یعنی آموزش ترکیبی می باشیم. پژوهش کیفی و از نوع پدیدارشناسی است. میدان تحقیق این پژوهش کیفی معلمان تاریخ دوره متوسطه دوم شهرستان سنندج می باشد. معلمان به صورت هدفمند انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها از مصاحبه نیمه ساختاریافته استفاده شد و گردآوری داده ها و فرآیند مصاحبه تا اشباع نظری ادامه یافت. متن مصاحبه پیاده شد و سپس به رویت مصاحبه شونده ها رسید سپس با استفاده از نرم افزار مکس کیودا (MAXQDA)  نسخه 2020 مضامین اصلی و مضامین فرعی استخراج گردید. یافته ها شامل 5 مضمون اصلی: آموزش حضوری در آموزش ترکیبی، آموزش مجازی در آموزش ترکیبی، ضرورت آموزش ترکیبی، فرهنگ استفاده از فضای مجازی برای آموزش و خانواده درآموزش مجازی. نتایج پژوهش نشان داد که با توجه تجربه دو ساله آموزش مجازی دبیران و دانش آموزان، لازم در دوران پساکرونا از این تجارب و محتوا در آموزش استفاده شود. نظر به ارتباط بیشتر والدین با مدرسه، در آموزش مجازی لازم است سازوکاری اتخاذ شود تا این ارتباط در بستر آموزش ترکیبی برقرار باشد. از سوی دیگر معلمان نیز با بازگشایی تدریجی مدارس به نوعی آموزش ترکیبی را تجربه کردند.

از نظر هویتی در ایران  دو گفتمان  ایران گرایی و گفتمان اسلام گرایی بر سر تثبیت معانی در حال رقابت هستند. توسعه و پیشرفت یک جامعه نیازمند گفتمانی است که بتواند میان همه سوژه ها حس همبستگی، تعلق سرزمینی و هویت مشترک ایجاد کند. این در حالی است که  برخوردهای افراطی میان سوژه های طرفدار هرکدام از این دو گفتمان در این زمینه اثرات منفی دارد. شخصیت و نگرش افراد نسبت به فرهنگ و میراث مشترک اجتماعی در مدرسه، طی فرایند آموزش صورت می گیرد و درس تاریخ جایگاه بسیار مهمی در این زمینه دارد. در پژوهش حاضر با استفاده از نظریه گفتمان، کتاب تاریخ یازدهم متوسطه را مورد بررسی قرار می دهیم. سؤال پژوهش این است که مؤلفه ها و مفاهیم در این کتاب به سوی چه معنی مرکزی و گفتمانی فصل بندی شده است؟ تجزیه و تحلیل متن کتاب بیانگر این است که جهت گیری کتاب حاضر به سوی تثبیت معانی حول محور گفتمانی است که دال مرکزی آن متشکل از دال های اصلی دو گفتمان قبلی و با تأکید بر ایران است.

یادگیری مسئله محور روشی آموزشی فعّال و مبتنی بر سازنده گرائی است. سازنده گرایی ، ریشه در اندیشه های علمی و تربیتی دانشمندانی همچون پیاژه ، برونر و جان دیوئی دارد، و بر نقش فعّال یادگیرنده در درک و فهم و ساختن دانش و علم تاکید دارد. حلّ مسئله معتبرترین فعالیت یادگیری است که دانش آموزان می توانند انجام دهند. در یادگیری مسئله محور، یادگیرنده از طریق توسعه راهبردهای یادگیری فراشناختی، کارکردن در گروه های کوچک و حلّ مسائل واقعی، نقش فعّالی در ساخت دانش پیدا می کند. درس تاریخ به جهت تأکید بر محفوظات، استفاده افراطی از روش سخنرانی، مشکلات ساختاری و گاه محتوائی کتاب درسی تاریخ از جاذبه اندکی برای تدریس برخوردار است. فراگیران غالباً از ملال آور بودن موضوعات تاریخی یاد می کنند. بنابراین مدرس تاریخ بایستی در پی یک روش مناسب برای آموزش باشد . یادگیری مسئله محور از جمله شیوه های است که علاوه بر علاقمند نمودن دانش آموزان به درس تاریخ در توسعه فهم و سواد تاریخی دانش آموزان مؤثر می باشد. سئوال اصلی این پژوهش اینست که یادگیری مسئله محور را چگونه می توان در آموزش تاریخ بکار بست؟ در پاسخ به این سئوال و با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و استناد به تجربه عملی نگارندگان، این نتیجه حاصل آمد که در تدریس تاریخ به روشمسأله محور موضوعات آموزشی در دل مسأله اصلی تلفیق می شوند وتدریس براساس مسئله به شیوه عملی می تواند اشکال متنوعی داشته باشد. شیوه پروژه محور از جمله این روش ها است که به صورت نمونه عملی مورد بررسی قرار گرفته است.

ایران در طول تاریخ روابط خارجی گسترده و پرفرازونشیبی با روسیه داشته است. این رابطه در دویست سال گذشته به یکی از مهم ترین روابط خارجی ایران تبدیل شده و به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر سرنوشت ایران تأثیر گذاشته است. در نتیجه این رابطه، تصویرهای مختلفی از روسیه در ذهن نخبگان و مردم عادی ایران برساخته شده است. در زبان فارسیآثار زیادی درباره نقش روسیه و اتحاد شوروی در تاریخ ایران نوشته شده است. در حالی که پژوهشگران ایرانی توجه چندانی به تصویر و جایگاه ایران در روسیه نداشته اند. در این مقاله به دنبال پاسخ این پرسش هستیم که چه تصویری از ایران در اتحاد شوروی و روسیه وجود داشته و دارد و تحولات رخ داده در دو کشور چه تأثیری بر آن داشته است؟ در پاسخ این فرضیه مطرح می شود که با وجود رخ دادن تغییرهای مهم هویتی در هر دو کشور روسیه و ایران، تغییری در تصویر برساخته از ایران در منابع آموزشی روسیه ایجاد نشده است. با استفاده از روش مطالعه موردی و تحلیل مضمون منابع آموزشی تاریخ در مدرسه های اتحاد شوروی و فدراسیون روسیه، تلاش می کنیم به درک روشن تری از جایگاه و تصویر ایران در ذهن همسایه شمالی دست یابیم. نتیجه تحلیل منابع، نشان می دهد که با وجود شکل گرفتن تغییرهای بنیادین هویتی در هر دو کشور روسیه و ایران، در تصویر برساخته از ایران در روسیه تغییر چندانی رخ نداده و ایران همواره در جایگاهی حاشیه ای و کم اهمیت قرار داشته است.

درس تاریخ در زمره مهم ترین دروس در نظام آموزشی ایران و بسیاری از کشورهای محسوب می شود؛ چرا که تاریخ هر سرزمینی بخشی از هویت و شناسنامه ملی آن ها می باشد. ارزشیابی، یکی از ارکان اساسی در فرایند تعلیم و تربیت می باشد. در آموزش تاریخ نیز ارزشیابی تأثیر اساسی دارد و می توان در ارزشیابی آن از آزمون های شفاهی و کتبی بیشتر استفاد کرد. ارزشیابی از آموزش تاریخ با مشکلات و مسائلی مواجه هست، از جمله حجم زیاد مطالب کتاب و ارزشیابی عمدتاً بر سنجش محفوظات ذهنی و طراحی آزمو ن های حافظه محور تمرکز دارد. از طرف دیگر، ارزشیابی میزان موفقیت هدف ها را نشان می دهد و به طور مستمر و مداوم برنامه های آموزشی را می سنجد، بنابراین اگر برنامه های آموزشی و درسی و فرایند یاددهی - یادگیری دائماً در حال ارزشیابی نباشند، آموزش حالت پویایی خود را از دست می دهد و حالت ایستا به خود می گیرد. معایب و محاسن آن مشخص نمی شود و چنین موقعیتی با روح آموزش و پرورش سازگار نیست. توجه به این نکته بسیار مهم است که امروزه زمان وادار کردن دانش آموزان به درس خواندن از طریق ایجاد ترس از امتحان و نمره های تک رقمی و ... گذشته است. در حالی که ضرورت دارد معلم در کلاس و حتی خارج از کلاس بر اساس طراحی و تفکر قبلی خود، فرصت هایی برای یادگیری ایجاد کند. در جستار حاضر به اهمیت کارکردهای روش های گوناگون ارزشیابی مستمر و چالش ها و فرصت های آن در آموزش تاریخ از جنبه های مختلف پرداخته شده است

یکی از جنبه هایی که توجه خاص علمای تعلیم و تربیت را به خود جلب کرده است، سال های اولیه زندگی کودک می باشد. در این سنین است که چارچوب اصلی شخصیت کودک پی ریزی شده و در مراحل بعدی رشد و تکامل می یابد. این مسئله باعث گردیده که به تعلیم و تربیت کودک با دیدی عمیق و علمی نگاه شود و کودک به عنوان رکن اساسی تعلیم و تربیت بیش از پیش مورد توجه متخصصان و مسئولان تربیتی قرار گیرد. بنابراین در آموزش دوران کودکی از آنجا که این دوره روی زندگی اجتماعی و تحصیلی کودکان تأثیر بسزایی می گذارد، باید تمام جوانبی که یک کودک در زندگی حال و آینده خود به طور حتم با آن روبه رو می شود را به او آموزش داد. تاریخ از جمله علومی است که آموزش آن اهمیت زیادی دارد. در جامعه ایران آموزش درس تاریخ و آشنایی با دوران گذشته، از دوران دبستان به دانش آموزان ارائه می شود. تاریخ به عنوان معلم عقل و احساس، نقش مهمی در حیات جامعه بازی می کند که مهم ترین هدف از آموزش تاریخ، تربیت نسل جوان می باشد. این تربیت ابتدا توسط خانواده و سپس معلمان در مدرسه انجام می شود که بازی بهترین روش برای آموزش تاریخ در راستای تربیت کودکان می باشد. از این رو پژوهش حاضر قصد بر آن دارد با روش توصیفی-تحلیلی و با اتکا به منابع کتابخانه ای به چگونگی آموزش تاریخ به کودکان با تأکید بر نقش تربیتی آن بپردازد

یکی از مهمترین پدیده های آموزش که در آینده بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد، هوش مصنوعی است که با توجه به اهمیت و کاربرد آن در آموزش، بسیار مورد توجه قرار گرفته است. بکارگیری  هوش مصنوعی در آموزش تاریخ ، در آینده ای نزدیک ضرورت  می یابد فلذا پژوهش در حیطه ی کاربرد ها، چالش ها و فرصت ها و همچنین نحوه ی صحیح استفاده از هوش مصنوعی، از مهمترین وظایف پژوهشگران تاریخ محسوب میشود. در این پژوهش ضمن پرداختن به این موضوعات، به بررسی نقش هوش مصنوعی در آموزش تاریخ، می پردازیم.و با توجه به نتایج حاصل شده میتوان گفت که کاربرد هوش مصنوعی درآموزش تاریخ میتواند  تاحدودی ازکاستی های تدریس سنتی بکاهداما نمیتوان آنرا جایگزین مناسب تری برای معلمان دانست. هوش مصنوعی در کنار معلم می تواند تا حد قابل توجهی از استرس و فشار کاری معلم و دانش آموز بکاهد و  در اثربخشی آموزش تاریخ نقش بسزایی داشته باشد

ابوالقاسم سحاب تفرشی از فرهیختگان اواخر عهد قاجار و عصر پهلوی اول بوده است. در کارنامه علمی سحاب، آثار بسیار متنوعی دیده می شود؛ بالاخص آثار تاریخی مانند اولین نمونه ها از نگارش های جدید ایرانیان درباره تاریخ حیات امامان شیعه، شرح حال نویسی نامداران تاریخ اسلام به زبان فارسی، کتاب آموزش تاریخ و کتابهای درسی و تاریخ آموزش است. سحاب حدود هفتاد اثرعلمی شامل تألیفات، ترجمه ها نگاشته است که اغلب این آثار تاریخی هستند؛ از جمله مهمترین آثار تاریخی و آموزش تاریخ می توان به تاریخ خجسته، تاریخ ائمه اطهار(ع)، مقالاتی در مورد کشور های اسلامی و تاریخ اسلامی شدن آنها، ترجمه کتابهای تاریخ مانند تاریخ قرآن، تاریخ نقاشی در ایران و... و تاریخ ایران(باستان) برای دوره ابتدایی توجه وی به تاریخ آموزش با توجه به موارد ذکر شده، نشان از توجه به تاریخ و آموزش تاریخ را به اثبات می رساند. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر اسناد و منابع کتابخانه ای، برآن است تا ضمن بررسی آثار تاریخی ابوالقاسم سحاب، توجه به تاریخ و آموزش تاریخ وی را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. 

تعلیم و تربیت از مهم ترین نظام های اجتماعی در ادوار مختلف تاریخ بوده است. آموزه های تاریخی نیز بخشی از محتوای تعلیم و تربیت هر دوره محسوب می گردد که متناسب با شرایط سیاسی و اجتماعی، آن را به شیوه های گوناگون آموزش می داده اند. امروزه شناسایی و تعمیم روش هایی که آموزش رشته های مختلف را تسهیل کند، از مهم ترین دل مشغولی های برنامه ریزان تعلیم و تربیت می باشد و درس تاریخ به عنوان یکی از پیچیده ترین رشته های علوم انسانی، نیازمند به کارگیری شیوه های مؤثر در آموزش آن است؛ بنابراین، شناخت نقش و جایگاه آموزش تاریخ در روند نظام تعلیم و تربیت ایران از سویی اتصال با فرهنگ غنی ایرانی-اسلامی و پیشینه درخشان علمی آن را امکان پذیر می سازد و از سوی دیگر زمینه را برای کاربست آموزه های تاریخی فراهم آورده، این دانش انسان ساز را ژرفا می بخشد. در همین راستا، در این پژوهش قصد بر آن داریم به مهم ترین هدف از آموزش تاریخ یعنی نقش و جایگاه تربیتی آموزش تاریخ در نظام تعلیم و تربیت با روش توصیفی-تحلیلی و با اتکا به منابع کتابخانه ای بپردازیم. یافته های پژوهش حاکی از آن است که آموزش و مطالع ه تاریخ در دنیای کنونی به درس فراگیری در نهادهای آموزشی تبدیل شده و نقش عمده ای در تربیت جوانان دارد و ارائ ه درست و علمی درس تاریخ به دانش آموزان و دانشجویان این فرصت را می دهد که با تقویت حس خودشناسی و هویت یابی از طریق تأمل در تاریخ و عبرت آموزی از آن و نیز کسب مجموعه ای از رفتارهای مناسب بر اساس آموزه های تاریخی، به جهان بینی منسجمی برای فهم و تفسیر مفاهیم اساسی زندگی دست یابند.  

هدف از پژوهش حاضر، بازنمایی تجارب دبیران مقطع متوسطه دوم شهرستان سنندج از آموزش مجازی درسِ تاریخ است. پژوهش کیفی و از نوع پدیدارشناسی است. میدان تحقیق این پژوهش کیفی معلمان تاریخ دوره متوسطه دوم شهرستان سنندج می باشد. معلمان به صورت هدفمند انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها از مصاحبه نیمه ساختاریافته استفاده شد و گردآوری داده ها و فرآیند مصاحبه تا اشباع نظری ادامه یافت. پس از ضبط مصاحبه، متن آنها تهیه گردیده سپس با استفاده از نرم افزار مکس کیودا (MAXQDA)  مضامین اصلی و مضامین فرعی استخراج گردید. یافته ها شامل 6 مضمون اصلی: تدریس، دانش آموز، معلم، خانواده، سخت افزار و نرم افزار و جو و فرهنگ فضای مجازی می باشد. نتایج پژوهش نشان داد که لازم است معلمان در دوره های ضمن خدمت، تدریس موثر در فضای مجازی را آموزش ببینند؛ خانواده ها در تدریس مجازی مشارکت مطلوبی دارند که باید این مورد تقویت شود؛ و هم چنین مشاکت کنندگان تأکید داشتند تا ترتیبی اتخاذ شود تا دانش آموز، کم ترین آسیب را از موارد نامطلوب فضای مجازی ببینند.    

آموزش و تدریس، امری حساس و دشوار است که معلم می تواند با استفاده از تکنولوژی های آموزشی و امکانات مناسب، آن را به یک فعالیت دلخواه و مورد علاقه دانش آموزان مبدل کند؛ به گونه ای که میزان یادگیری فراگیران را نیز چند برابر کند. یکی از درس های مهم در نظام آموزشی هر کشور از جمله ایران، درس تاریخ است. تاریخ هر ملتی نمادی از هویت آن ملت است و هر زمان که معلمان تاریخ، مهارت های لازم را برای کاربرد فناوری های نوین داشته باشند، می توانند بر میزان یادگیری دانش آموزان، اثرگذار باشند. یکی از رویکردهای آموزشی نوین که ریشه در فلسفه ساختن گرایی دارد، نقشه مفهومی است. هدف ما از نگارش این مقاله، آشنا کردن معلمان با نرم افزار  iMindMapاست. این نرم افزار با تکیه بر نقشه مفهومی، تاثیر بسزایی در تدریس محتوای تاریخ به ویژه آموزش سلسله های تاریخی ایران خواهد داشت. همچنین استفاده از این روش، باعث یادگیری عمیق و مؤثر  فراگیران خواهد شد. بدین منظور پس از توضیح این نرم افزار و بیان امکاناتش برای مثال، سه نمونه اجرایی برای آموزش سلسله های سه قوم آریایی ها، سلجوقیان و صفویان از کتاب مطالعات اجتماعی پایه های هفتم، هشتم و نهم آورده شده است.