کتب درسی تاریخ

پژوهش حاضر با هدف تبیین ابعاد و مؤلفه های بیداری اسلامی و تحلیل جایگاه آن در کتاب های درسی تاریخ دوره دوم متوسطه ایران صورت پذیرفته است. روش پژوهش توصیفی شامل؛ تحلیل اسنادی و نیز تحلیل محتوا بوده و رویکرد آن نیز کاربردی محسوب می گردد. جامعه پژوهشی، شامل دو بخش؛ متون مرتبط با ابعاد و مؤلفه های بیداری اسلامی و 4 عنوان کتاب درسی تاریخ دوره دوم متوسطه (تاریخ ایران و جهان 1 و 2، تاریخ معاصر ایران و تاریخ شناسی) چاپ شده در سال تحصیلی 95-1394 می باشد که با توجه به ماهیت موضوع و محدودیت جامعه پژوهشی، از نمونه گیری صرف نظر شده و کل جامعه آماری مورد تحلیل واقع شده است. ابزارهای اندازه گیری، فرم فیش برداری و نیز سیاهه تحلیل محتوای محقق ساخته بوده است. داده های اسنادی به شیوه کیفی و داده های تحلیل محتوی با استفاده از شاخص های توصیفی در فرایند تحلیلی آنتروپی شانون مورد بررسی قرار گرفته اند. عمده ترین یافته های پژوهش بیانگر آن است که: 1. چارچوب مفهومی بیداری اسلامی را می توان بر اساس مدارک و مستندات مرتبط در 3 بُعد و 48 مؤلفه تدوین نمود. 2. در م ج م وع کتاب های درسی تاریخ دوره دوم متوسطه 2656 مرتبه به ابعاد و مؤلفه های بیداری اسلامی، توجه کرده بودند که میزان فراوانی و درصد آن در کتاب های تاریخ ایران و جهان 1 و 2، تاریخ معاصر ایران و تاریخ شناسی به ترتیب 357 (4/13 %)، 740 (9/27 %)، 1342 (5/50 %)، 217 (2/8 %) می باشد. 3. همچنین در بین ابعاد مورد بررسی بعد شناختی با میزان بار اطلاعاتی 907/0 و ضریب اهمیت 359/0 بیش ترین و بعد عملکردی با میزان بار اطلاعاتی 789/0 و ضریب اهمیت 312/0 کم ترین توجه را به خود اختصاص داده اند.

تعلیم و تربیت از مهم ترین نظام های اجتماعی در ادوار مختلف تاریخ بوده است. آموزه های تاریخی نیز بخشی از محتوای تعلیم و تربیت هر دوره محسوب می گردد که متناسب با شرایط سیاسی و اجتماعی، آن را به شیوه های گوناگون آموزش می داده اند. امروزه شناسایی و تعمیم روش هایی که آموزش رشته های مختلف را تسهیل کند، از مهم ترین دل مشغولی های برنامه ریزان تعلیم و تربیت می باشد و درس تاریخ به عنوان یکی از پیچیده ترین رشته های علوم انسانی، نیازمند به کارگیری شیوه های مؤثر در آموزش آن است؛ بنابراین، شناخت نقش و جایگاه آموزش تاریخ در روند نظام تعلیم و تربیت ایران از سویی اتصال با فرهنگ غنی ایرانی-اسلامی و پیشینه درخشان علمی آن را امکان پذیر می سازد و از سوی دیگر زمینه را برای کاربست آموزه های تاریخی فراهم آورده، این دانش انسان ساز را ژرفا می بخشد. در همین راستا، در این پژوهش قصد بر آن داریم به مهم ترین هدف از آموزش تاریخ یعنی نقش و جایگاه تربیتی آموزش تاریخ در نظام تعلیم و تربیت با روش توصیفی-تحلیلی و با اتکا به منابع کتابخانه ای بپردازیم. یافته های پژوهش حاکی از آن است که آموزش و مطالع ه تاریخ در دنیای کنونی به درس فراگیری در نهادهای آموزشی تبدیل شده و نقش عمده ای در تربیت جوانان دارد و ارائ ه درست و علمی درس تاریخ به دانش آموزان و دانشجویان این فرصت را می دهد که با تقویت حس خودشناسی و هویت یابی از طریق تأمل در تاریخ و عبرت آموزی از آن و نیز کسب مجموعه ای از رفتارهای مناسب بر اساس آموزه های تاریخی، به جهان بینی منسجمی برای فهم و تفسیر مفاهیم اساسی زندگی دست یابند.