برخی احادیث منقول از امامان معصوم(ع) در ذیل آیات قصه آدم(ع) ناظر بر تأویل آیات هست که این تأویلات در نگاه نخست، بامعنای ظاهری الفاظ آیه معارض به نظر می رسد.این پژوهش راهکارهای برون رفت از این تعارض بدوی را از میان رویکردهای مختلف تفسیری استخراج نموده است. و با روش توصیفی - تحلیلی و انتقادی این راهکارها را بررسی کرده و به این نتایج دست یافته است که 1) راهکار دیدگاه بطنی نگری به دلیل صرف نظر کردن از ظاهر قرآن و استناد بی ضابطه به روایات تأویلی نمی تواند گزینه مناسبی برای این برون رفت باشد.2) راهکار نماد انگاری هم الفاظ قرآن را پوسته ای برای معنای تأویلی در روایت در نظر می گیرد که علاوه بر اینکه واقعیت قصه را نفی می کند به دلیل اصالت دادن به تأویل وارده در روایت به اعتبار سنجی روایات از طریق مطابقت با ظاهر قرآن کمکی نمی کند ولی3) با استفاده از روش جری و تطبیق و بهره گیری از قاعده تطبیق مفهوم بر مصادیق متعدد؛ در روایات تأویلی اسماء تعلیمی، کلمات القائی، عهد آدم (ع)، شجره ممنوعه و هدایت امکان رفع تعارض وجود دارد و روایت نمایان شدن ابلیس در آرواره ی مار از اسرائیلیاتی است که از تورات وارد کتاب های تفسیری ما گشته است.
جریان حدیثی غالب محدثان شیعی، در سده یازدهم و دوازدهم ، جریان اخباری معتدل است. ظاهر امر این است که ایشان به صرف وجود حدیث در مجامع حدیثی به صحت آن حکم می کنند؛ولی در حقیقت مبانی جهت شناخت حدیث دارند و در عمل بدان ها پایبند هستند. ایشان در عمل سند و متن حدیث را مورد بررسی قرار می دهند. از دیدگاه ایشان خبر واحد به دلیل سیره علما و آیه های نفر و نبا دارای حجیت است. برخی از مبانی ایشان جهت شناخت و تعامل با حدیث عبارت است از: حجیت ظواهر قرآن و استناد به آن در شرح روایات، رویکرد میانه به عقل، نگاه دوگانه به اجتهاد، پذیرش تقسیم رباعی حدیث، پذیرش وجود تعارض غیر مستقر در روایات و توجه به علم رجال. مقاله به روش تحلیل محتوا از نوع توصیفی تحلیلی انجام شده و گردآوری مطالب به روش کتابخانه ای صورت پذیرفته است. در تحلیل موضوع از داده های منابع شرح الحدیثی محدثان اخباری معتدل سده های یازدهم و دوازدهم مدرسه حدیثی اصفهان استفاده شده است.
قاضی نعمان (د. 363ق) از تأثیرگذارترین دانشمندان اسماعیلیه در طول تاریخ این مذهب است. از روزگار صفویه که برخی از آثار او، به ویژه کتاب حدیثیِ دعائم به طور چشم گیری به فضای امامیه راه یافت، بحث های دنباله داری درباره وی و آثار حدیثی اش در میان امامیان درگرفته که این بحث ها به مرور، به ویژه در سده اخیر، پختگی بیش تری یافته است. درمیان برجسته ترین فقیهان معاصری که در این باره، نظرات شایان توجهی ابراز داشته اند، باید از آیت الله شبیری زنجانی و آیت الله سیستانی یاد نمود. مقاله پیشِ رو، در پی آن است که به واکاوی دیدگاه های این دو اندیشمند درباره قاضی نعمان و آثار حدیثی وی بپردازد. در این راستا، با مقایسهٔ دیدگاه های این دو فقیه با داده های موجود در آثار خود قاضی نعمان، منابع دست-اول تاریخی و پژوهش های اسماعیلیه پژوهان معاصر، روشن شد که آیت الله سیستانی موشکافانه انگیزه تألیف دعائم را این گونه تشخیص داده اند که فاطمیان با تشکیل حکومت، به ضرورت وجود قانونی برای کشورداری پی بردند و به همین خاطر، پیگیر تألیف دعائم شدند. هم چنین آیت الله شبیری زنجانی نیز با ریزبینی، به این مسئله پی برده اند که قاضی نعمان به منظور روشن تر شدنِ مراد حدیث و فتوای خود، گاه در عبارت های احادیث دعائم دست برده است.
فضای صدور کلام معصومان، بستر تولد آن ها و هم چون قرینه حالیه، همراه کلامشان بوده است، بر این بنیان فهم صحیح از روایات در گرو تلقی احادیث همراه با فضای صدور آن ها است، اما خواسته یا ناخواسته، غالباً در مجموعه های حدیثی که روایاتش مورد رجوع حدیث خوانان و استناد اهل فن قرار می گیرد، عنایتی در قامت آثار این نهاد نقش آفرین نشده است. البته تلاش های برخی از فضلای معاصر در تبیین برخی زوایای مربوط به فضای صدور روایات ستودنی است. نوشتار حاضر سعی کرده با بیان راه های رسیدن به فضای صدور از جمله شناخت مخاطب مستقیم،خانواده نگری روایات، شناخت شئون معصومعلیه السلام، موافقت با محکمات عقلی و نقلی و عمومات فوقانی و گزاره های تاریخی معتبر و شناخت اندیشه های فقهی و عقیدتی مقابل هر امام معصوم علیه السلام و شناخت فرهنگ گفتگو و قواعد و اصول صدور متن عصر تشریع و تبیین شریعت همراه با نمونه-هایی در آثار دانشیان فقه، رسیدن به فضای صدور روایات و گونه های متفاوت تاثیر آن ها را ممکن جلوه دهد؛ پرواضح است اعتبار سنجی این راه ها مجالی دیگر می طلبد.
امام صادق علیه السلام به دلیل موقعیت زمانی ومکانی خود بیشتر از دیگر معصومان علیهم السلام در فرهنگ سازی شیعیان نقش اساسی داشتند. به نظر می رسد با تحلیل احتجاجات ایشان در حدیث اول از باب « ائمه ارکان زمین هستند» ااز کتاب الحجه اصول کافی شیخ کلینی، طبق نظریه های زبان شناسی، می توان به بینش های تازه ای دست یافت. این مقاله براساس نظریه کنش گفتار جان سرل می باشد. نظریه کنش گفتاری یکی از نظریاتی است که در تکوین تحلیل گفتمان نقش اساسی داشته است. تحلیل گفتمان ، مطالعه ای عام چگونگی ساخت و القای معنی در جریان تولید ودرک متن توسط گویش وران است که بر ساختار جمله تمرکز می کند و شکل تولید شده جمله در یک بافت معین پاره گفتار می باشد که اگر در مفهوم تولید گذاشته شود کنش گفتاری نامیده می شود. از دیدگاه سرل، کنش گفتاری به پنج گروه اظهاری، ترغیبی، عاطفی، تعهدی و اعلامی تقسیم می شود. بررسی نشان می دهد که در احتجاجات امام صادق(ع) کنش اظهاری بیش از دیگر کنش هاست.روش استفاده در این بررسی توصیفی، تحلیلی به صورت تحلیل محتوا (گفتمان) است. واحد تحلیل، جمله قرار گرفته است و ابزار تحقیق کتابخانه ای می باشد.کلید واژه: احتجاجات، امام صادق (ع) ،باب الحجه ، اصول کافی، کنش گفتاری، جان سرل.
یکی از نظریه های مربوط به استدلال نظریه پرسش و پاسخ فیلسوف بلژیکی، میشال مایر است.نظریه مایر تحت عنوان"پرسمان استدلالی" به اهمیت و کارکرد سؤال در استدلال های متکلم و نقش آن در تأثیر گذاری بر مخاطب و اقناع او می پردازد.در واقع سؤال به عنوان یکی از سودمند ترین ابزار های زبان برای استدلال است. این اهداف می تواند در جهت آگاهی بخشی،توبیخ،برملا سازی حقایق،روشنگری و..باشد.در این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی آن دسته از سخنان امام سجاد(ع) که حاوی پرسش هایی استدلال محور بوده است مورد بررسی قرار گرفته است و جبنه استدلالی مورد تحلیل و بررسی واقع شده است.با توجه به اینکه امام سجاد به لحاظ تاریخی،اجتماعی و سیاسی در دوران خفقان و مراقبت های شدید دستگاه بنی امیه قرار داشتند سخنان ایشان در صورت های گوناگون آن، از پرسمان استدلالی بهره جسته است تا با توجه به شرایط حاکم به شکل غیر مستقیم آنچه مد نظر حضرت بوده است مانند: افشای ستم دستگاه بنی امیه،تبیین احکام دین، تبیین صفات شیعیان حقیقی و... را به مخاطب انتقال دهد.کاربست سازه بلاغی تشبیه و استعاره پتانسیل استدلالی سخن را غنا بخشیده و قدرت استدلال را برای اقناع مخاطب بالا می برد.
«حدیث» به دلیل جایگاه مهمی که در سپهر اندیشه مسلمانان داراست؛ همواره مورد توجه آنان بوده است. بر این اساس، فهم روشمند حدیث، که در گرو طی فرآیند فهم حدیث و توجه به آسیب های فهم حدیث است مورد اعتنا و توجه عالمان بوده است.توجه به آسیب های فهم حدیث گویای این نکته است که طی فرآیند فهم حدیث ، سبب فهم روشمند از حدیث نمی شود.یکی از آسیب های فهم حدیث، بی توجهی به «مصب حدیث» است. نگارنده در این نوشتار، به دنبال راه های دستیابی به مصب حدیث است .بر اساس پژوهش نگارنده ، تاکنون نوشتاری در باره آسیب مذکور و راه های دستیابی به مصب حدیث منتشر نشده است. این تحقیق با به کار بستن روش توصیفی- تحلیلی، به این نتیجه رسید که راه های دستیابی به مصب حدیث عبارتند از: جغرافیای سخن، توجه به متکلم بودن معصوم(ع)، تکیه بر باورهای کلامی، شخصیت پرسشگر، تصریح معصوم(ع)، توجه به سیاق و رجوع به سخنان دیگر معصوم(ع).
نظریه «عقلانیت و معنویت» با تقسیم امور به خردپذیر، خردستیز و خردگریز، وجود خدا را خردگریز دانسته است. در این بین با توجه به اینکه در نهج البلاغه گزاره های متعدد توحیدی وجود داشت سعی شد در برابر این سؤال که چه نقدی بر خردگریز بودن خدا از منظر نهج البلاغه وجود دارد؟ پاسخ آن با استفاده از روش تحلیلی استنباطی با تأمل در گزاره های نهج البلاغه بررسی شود. نتایجی که از تحلیل به دست آمد این است که از نگاه نهج البلاغه وجود خداوند بدون شناختِ ذات او برای عقل قابل اثبات است و خردگریز بودن آن در نظریه به نظر می رسد نشأت یافته از عدم تفکیک شناخت اجمالی و تفصیلی باشد؛ زیرا عدم توجه به این مهم باعث شده است ملکیان آنچه را که نقطه قوت خداشناسی می باشد مبنی بر فراتر بودن ذات خدا از درک عقل، آن را محل ضعف خداشناسی بپندارد.
در بسیاری از روایات، مفاد آیات قرآن بر مصادیق، تطبیق شده است. از این روایات تحت عنوان روایات جری نام برده می شود. از آن جا که مصادیقی که آیات قرآن بر آنها تطبیق شده است، انواع گوناگونی دارند، از این رو، گونه شناسی روایات جری، اهمیت و ضرورت می یابد. سؤال اصلی این پژوهش آن است که روایات جری به چه گونه هایی قابل تقسیم اند؟ در راستای تحقق پاسخ به سؤال مذکور، ابتدا روایات جری مورد مطالعه قرار گرفت و با روش توصیفی- تحلیلی مشخص شد که روایات جری به شش گونه قابل تقسیم هستند که عبارت اند از: یک: روایات بیان کننده مصداق اطلاق یا عموم آیه در زمان نزول، دو: روایات بیان کننده مصداق اطلاق یا عموم آیه در گذر زمان، سه: روایات بیان کننده مصداق اتمّ اطلاق یا عموم آیه در زمان نزول، چهار: روایات بیان کننده مصداق اتمّ اطلاق یا عموم آیه در گذر زمان، پنج: روایات بیان کننده مصداق باطنی آیه در زمان نزول، شش: روایات بیان کننده مصداق باطنی آیه در گذر زمان.
