مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی (دانشگاه اسلامی)

هدف: شناسایی علل و فرایندهای مانع روند اسلامی شدن دانشگاهها در بعد از انقلاب اسلامی، هدف اصلی این تحقیق بوده است. روش: در این نوشتار، مبتنی بر روش تبارشناسی، به مطالعه سیر تاریخی شکل گیری دانشگاه در جامعه ایران مبادرت شده است. یافته ها: گفتمان دانشگاه اسلامی، از حیث سویه های سیاستی و محتوایی، در پیوستاری از «اسلامی کردن» تا «اسلامی شدن» با زیر عنوانهای یازنمادگرایی و ظاهرگرایی، گزینش گری و انضباط محوری، برنامه زدگی و نظارت گری تا آزادی گرایی، رها سازی و ... به بالا و پایین می رود.  از حیث تغییر و تحول علمی نیز در پیوستاری از ثابت بودن علم در تمامی هستی شناسی ها تا بومی گرایی و سپس تا بدیل سازی جزءنگر و فراتر از آن، بدیل سازی کل نگر، بحثهای مختلفی جاری می باشد.   نتیجه گیری: مبتنی بر نگرش تبارشناسانه به موانع اسلامی شدن دانشگاهها، شناسایی اولین صورت بندی صحیح برای مطالعه این پدیده، نه در انقلاب فرهنگی، که در ورود تاریخی مدرنیته به گردونه ارزشهای دینی جامعه ایرانی مستقر است.  براین اساس، انقلاب فرهنگی و طرح مسئله دانشگاه اسلامی، ماهیتی عارضی بر اصلیت دانشگاه تلقی نشده و بلکه ماهیتی از گشتی به اصالت دینی و فرهنگی جامعه ایران را در مواجهه با عارضه مدرنیته، مورد توجه قرار می دهد

هدف از آموزش دروس معارف اسلامی در دانشگاهها، ارتقای سطح اعتقادات و پایبندی های دینی دانشجویان به موازات رشد علمی آنها در فضای دانشگاه است. متبلور کردن رفتارهای مذهبی و پدیداری خصیصه های مطلوب شخصیتی، می تواند نشان موفقیت در فرایند تعلیم و تربیت باشد. هدف این تحقیق، سنجش میزان گرایش دانشجویان دانشگاه مازندران به دروس معارف اسلامی از حیث ابعاد شناختی، احساسی و آمادگی عملی و بررسی عواملی است که بر گرایش آنها تأثیرگذار است. روش: این پژوهش با روش کمّی و به صورت پیمایشی، با استفاده از تکنیک پرسشنامه در میان 447 نفر از دانشجویان دانشگاه مازندران با روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انجام شده است. سنجه های گرایش به دروس معارف اسلامی از اعتبار صوری و ضریب پایایی کافی(ضریب آلفای 0.77) برخوردار بوده است. یافته ها: میانگین گرایش دانشجویان به دروس معارف اسلامی برابر با 3.02 و در سطح متوسط است. بیشترین میزان، به جنبه احساسی و کمترین میزان، به جنبه شناختی گرایش دانشجویان اختصاص دارد. عملکرد اساتید معارف در نظر 40.4 درصد از دانشجویان، در سطح قوی و کیفیت متون آموزشی معارف اسلامی در نظر 48.3، در سطح متوسط ارزیابی شده است. همچنین هر دو عامل از تأثیر بالایی بر میزان گرایش دانشجویان به دروس معارف اسلامی برخوردارند. نتیجه گیری: ارتقای محتوای آموزشی افزایش گرایش دانشجویان به دروس معارف اسلامی، مهم و ضروری به نظر می رسد

هدف: هدف این نوشتار، توجه به جریان بسیار مهم و روبه گسترش مهاجرت نخبگان از رشته های مهندسی و حرکت آنان به سمت رشته های علوم انسانی در مقطع تحصیلات تکمیلی و واکاوی و تبیین انگیزه ها و دلالتهای مهاجرت آنان است. روش: این تحقیق با روش کیفی به مصاحبه با 40دانش آموختهرشته های مهندسی دانشگاههای شریف، تهران، امیرکبیر و علم و صنعت پرداخته که در خلال سالهای دهه80 با تغییر مسیر تحصیلی و زندگی خود، رشته های علوم انسانی و هنر را برای ادامهراه خود انتخاب کرده اند. یافته ها: جریان مهاجرت نخبگان مهندسی به علوم انسانی، نه یک جریان واحد، بلکه حداقل متشکّل از شش جریان ماهیتاً متفاوت است که به صورت سنخ شناسی شش گانهفراریان، منفعت جویان، اثرگذاران کلان، خود جویان، تحول خواهان انقلابی و رفرمیست ها طبقه بندی می شوند. نتیجه گیری: نتایج این پژوهش کیفی نشان می دهد که عدم رضایت از تحصیل در رشته های فنی، عنصر مشترک در میان مهاجران است. عدم ارضای استعدادها و نیازهای متعالی انسان، عدم ارضای روحیه تأثیرگذاری و نقش آفرینی عمومی و اجتماعی و بی ارتباطی با آرمانهای فرهنگی و سیاسی انقلاب اسلامی از یکسو و جهان مدرن از سوی دیگر،از مهم ترین دلایل انصراف این نخبگان از رشته های مهندسی و ورود آنان به دنیای علوم انسانی است؛ دلایلی که هریک متضمّن یکی از بیماری های عمیق نظام آموزش عالی امروز ایران است

  هدف: با توجه به اینکه شناخت یک موضوع، مقدّم بر تلاش برای تحقق آن موضوع است،این پژوهش درصدد شناسایی و معرفی برخی از مؤلفه های دانشگاه اسلامی از دیدگاه رهبر انقلاب است. روش: در پژوهش حاضر، داده های متون و سخنرانی های رهبر انقلاب پیرامون دانشگاه اسلامی با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی،تجزیهو تحلیل شده و تلاش بر این بوده که چارچوب موضوع تدیّن و تعالی معنوی در دانشگاه اسلامی استخراج و تدوین شود. یافته ها: دستاوردهای تحقیق حاکی از آن است که «تدیّن و تعالی معنوی» یکی از مؤلفه های اصلی دانشگاه اسلامی و خود مشتمل بر 12 مؤلفه فرعی ذیلاست: خداجویی دین مدار، معرفت توحیدی، حضور هدایتگر روحانیت، استهداء و استمداد از پروردگار، خواندن مدبّرانه قرآن و دعا، تعهد به مبانی، نماز، پرهیز از دنیاپرستی، حجاب، ایمان به قضا و قدر الهی، امربهمعروف و نهی از منکر، انتظار. نتیجه گیری: دانشجو و دانشمند اسلامی در پی علم اند و علم، حقیقتی بی منتهاست که خالق متعال، عالی ترین مرتبه و نیز مبدء آناست. براین اساس و مبتنی برتحلیل بیانات رهبری، همه فعالیتهای جوینده علم، در مسیر تدیّن به طور هم سو و هم افزا رو به سوی مبدء متعال دارند.این اساسی ترین مؤلفه معنوی در دانشگاه اسلامی است که «تدیّن و تعالی معنوی» ناظر به توضیح این مهم است

هدف: در معرفت شناسی معاصربرای توجیه باورها در حوزه های مختلف معرفتی، دو رویکرد درون گرایی و برون گرایی مطرح است. در درون گرایی، موجّه و مستدل کردن باورها توسط عوامل معرفتی درون دستگاه ادراک انسان صورت می گیرد و برای این کار به هیچ عاملی بیرون از این دستگاه تمسک نمی شود. اما در برون گرایی، علاوه بر عوامل درون دستگاه ادراک، به یک سلسله عوامل بیرون از دستگاه معرفت نیز تمسّک می شود. هدف این مقاله، بررسی مسئله توجیه معرفتی در معرفت شناسیابن سینابوده است. تا روشن شود در توجیه معرفتی، درون گرایانه یا برون گرایانه عمل می کند یا امر به گونه ای دیگر است؟ روش: روش تحلیل در این نوشتار، توصیفی- تحلیلی عقلی است و از روشهای دیگری مثل روش نقلی، تجربی و ... استفاده نمی شود. یافته ها: ابن سینا در تعریف صدق، نظریه مطابقت را می پذیرد و در مبحث ملاک صدق، نظریه مبناگرایی را به عنوان روش توجیه به کار می گیرد. این فیلسوف در جریان توجیه مبناگرایانه، عقل را حاکم بر دیگر قوای ادراکی مثل وهم و حواس می داند. در این جریان، اولیات زیربنای تمام ساختمان معرفت بشری است و در صورت فقدان آنها، این سازه هیچ توجیهی ندارد. جریان توجیه در یک سیر قهقهرایی به این قضایا ختم می شود و همه باورها در تمام حوزه ها توسط همین قضایای بدیهی موجّه می شوند. نتیجه گیری: ابن سینا در فرایند توجیه، درون گرایانه عمل می کند و البته این فیلسوف به یک عامل بیرونی به نام عقل فعال نیز توجه دارد. البته عقل فعال اگر بر عقل انسان افاضه ای کند، همان افاضات به عواملی درونی تبدیل می شوند و نقش توجیه را در دستگاه معرفت بازی می کنند. ابن سینا به ترکیبی از درون گرایی و برون گرایی با غلبه رویکرد درون گرایانه قائل است

هدف: امروزه مباحث جنجال برانگیزی پیرامون نقش مذهب در زندگی انسان وجود دارد. پرورش تفکرانتقادی که یکی از مهم ترین اهداف آموزش و پرورش است، از جهت گیری مذهبی تأثیر می پذیرد. لذا پژوهش حاضر بر آن بود تا تأثیر انواع جهت گیری مذهبی را بر هریک از گرایشهای تفکرانتقادی بررسی کند. روش: روش پژوهش، توصیفی از نوع همبستگی بود.  شرکت کنندگان پژوهش شامل 352 نفر(189 دختر و 163 پسر) از دانشجویان مشغول به تحصیل در سال 92-91 دانشگاه شیراز بودند که به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند. به منظور بررسی  متغیّرهای پژوهش، هریک از شرکت کنندگان پرسشنامه خودگردانی مذهبی (ریان و همکاران، 1993) و سیاهه گرایش به تفکرانتقادی ریکتس(2003) را تک میل کردند. پایایی ابزارهای پژوهش به وسیله ضریب آلفا ی کرونباخ و روایی آنها به کمک روش تحلیل عاملی تعیین شد. یافته ها: نتایج تحلیل رگرسیون حاکی از آن بود که جهت گیری مذهبی همانندسازی شده همهگرایشهای تفکر انتقادی، اعم از ابتکار، بلوغ شناختی و اشتغال ذهنی را به صورت مثبت و جهت گیری مذهبی درون فکنی شده آنها را به صورت منفی پیش بینی می کند. نتیجه گیری: افرادی که جهت گیری مذهبی شان از نوع همانندسازی است، گرایش به تفکر انتقادی بالایی دارند و بالعکس افرادی که جهت گیری مذهبی آنها از نوع درون فکنی شده است، گرایش به تفکر انتقادی پایینی دارند.

هدف: هدف از این مقاله، بررسی سیاست هویت فرهنگی اسلام در وضعیت جهانی شدن است. فرهنگ اسلامی در شرایط جهانی شدن، از حیث نظری، چه نوع مواجهه ای با سایر فرهنگها خواهد داشت. روش: طبیعی است به دلیل پرسش از چیستی مواضع، بیشترین رهیافت به کار برده شده، رهیافت توصیفی باشد؛ اما در جایی که بحث به سیاست مطلوب مربوط بوده، رهیافت تجویزی هم بر داوری و توصیف افزوده شده است. یافته ها: در چارچوب نظری، پس از بحث درباره مفاهیم کلیدی، محورهای ذیل به عنوان محورهای بررسی مشخص شده است: 1. درک روند جاری، 2. فرهنگ جهانشمول و فنّاوری، 3. عقلانیت، خیر و غایت ایدئولوژیک، 4. سیاست هویت. در بررسی های به عمل آمده، ضمن تأیید امکان جهانی شدن و امکان سیاست هویت عام و جهانشمول از دیدگاه اسلام؛ دو نوع سیاست هویت متفاوت و در عین حال تکمیل کننده در حیطه «هویت محیطی» و «هویت فلسفی» مورد تأیید اسلام تشخیص داده شد. نتیجه گیری: هویت فلسفی که امری برساخته است، سیاست هویتی اولیه «سیاست گفتگویی» در ذیل عقلانیت حقجوی اسلامی است؛ اما در صحنه واقعیات ثانویه در چارچوب اصول سیاست خارجی اسلام از قبیل قواعدی مثل «نفی سبیل» و «اسلام یعلو ولا یعلی علیه»، این سیاست هویت قابلیت تغییر می یابد.