مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی (دانشگاه اسلامی)

از زمان طرح موضوع «اسلامی شدن دانشگاه» تاکنون، پژوهشهای زیادی سعی در ایضاح، جستارگشایی، تدقیق مفهومی، و آسیب شناسی این موضوع داشته اند. تکوین چنین سامان پژوهشی حول موضوع یادشده اگر چه منجر به ظهور یافته های جدید شده، اما تنوع و پراکندگی این موضوعات موجب شده نتوان دریافتی علمی از مباحث مطرح شده داشت. هدف: محقق در این پژوهش به بازاندیشی در معانی، مفاهیم، پیش فرضها، رویکردها و همه آنچه در پژوهشهای انجام شده طی سالهای گذشته به انجام رسیده، پرداخته است. روش: روش مورد استفاده در این پژوهش، فراتحلیل بوده و به شیوه کیفی و اسنادی انجام شده است. یافته ها: پژوهشهای انجام شده در حوزه اسلامی شدن دانشگاه را می توان مسامحتاً حول پنج مضمونِ گرایش دانشگاهیان به اسلامی شدن، مفهوم اسلامی شدن، راهکارها و موانع اسلامی شدن، امکان و ضرورت اسلامی شدن و اسلامی شدن، ایدئولوژی و قدرت سامان داد. نتیجه گیری: دانشگاهیان در مجموع با کلّیت اسلامی سازی مخالفتی ندارند، اما سیاستها و برنامه هایی که برای اسلامی کردن دانشگاه ارائه و اجرا شده، با چالشهایی مواجه است. راه برون رفت از چالشهای موجود، رسیدن به فهمی مشترک در خصوص موضوع است؛ فهمی که: نقطه نظرات همه ذی نفعان در آن لحاظ شده، با عرف حاکم بر نهادهای علمی بین المللی در تعارض نباشد و متناسب با ارزشها و نیازهای جامعه اسلامی ایران باشد

هدف: محققان در پژوهش حاضر، در پی شناسایی نقاط قوّت، ضعف، تهدید و فرصتهای گروه معارف اسلامی در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی استان گلستان مبتنی بر رویکرد علمی و نیز واکاوی و ارزیابی درونی و بیرونی این گروه آموزشی بوده اند. روش: این پژوهش به شیوه مقطعی و توصیفی- تحلیلی انجام شد. ابزار تحقیق پس از اجماع خبرگان، به روش بارش فکری مبتنی بر مدل راهبردی Swot در بین 28 نفر از اعضای هیئت علمی، مدرّسان و مدیران گروه معارف اسلامی دانشگاههای مرکز استان گلستان در سال 1394 توزیع و پس از ورود اطلاعات به محیط نرم افزار آماری Spss 18 ، با استفاده از شاخصهای مجذور مرکزی تجزیه و تحلیل شد. یافته ها و نتایج: در بین گویه ها، گویه «وجود منابع معتبر و تعدد تألیف در حوزه معارف اسلامی» در رتبه اول قوّتهای گروه معارف، «ناتوانی محتوای دروس معارف در ارائه مدلی کارا و بهینه در زندگی روزمره» اولویت اول نقاط ضعف، «غلبه رویکرد کمّیت گرایی در بین دانشجویان مبنی بر اخذ نمره بالا در دروس معارف برای ارتقای معدل» در رتبه اول تهدیدها و گویه «قدمت یگانه پرستی و اعتقاد وحدانی در بین مردم و همسویی زمینه های فرهنگ ملی با فرهنگ اسلامی» در رتبه اول فرصتهای(محیط بیرونی) گروه معارف اسلامی دانشگاهها گزارش شد.

هدف: ارزیابی همخوانی محتوای برنامه درسی اجرا شده «اخلاق اسلامی؛ مبانی و مفاهیم» با سرفصلها و اهداف قصدشده، بود. روش: روش پژوهش، ترکیبی(کمّی و کیفی) و جامعه آماری تحقیق، 37 استاد دروس معارف اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی قم در نیمسال دوم 95-94 بودند که کل آنان به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه 25 سؤالی استادان با پایایی 955/0، تحلیل سرفصلها، محتوای انتخاب شده برای تدریس و مصاحبه با کارشناسان، برنامه ریزان و مدیران استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها ازآزمون تی تک گروهی در قالب نرم افزار SPSS استفاده شد. یافته ها: 1. میزان همسویی سرفصلهای درس «اخلاق اسلامی؛ مبانی و مفاهیم» با اهداف این درس از دیدگاه استادان نسبتاً مطلوب است. بررسی کیفی نظرات سه گروه مدیران، کارشناسان و برنامه ریزان نیز بیانگر همسویی مطلوب و مناسب بین آنهاست. همخوانی نسبی نتایج ارزیابی کمّی و کیفی، بیانگر همسویی نسبتاً مطلوب بین سرفصلها با اهداف این درس است. 2. همسویی محتوای انتخاب شده برای تدریس درس اخلاق اسلامی توسط اساتید با سرفصلهای این درس نسبتاً مطلوب است؛ اما میزان تناسب محتوای انتخاب شده برای تدریس استادان با اهداف درس بر اساس تحلیل محتوا، بسیار پایین تر از انتظار است. مقایسه نتایج کمّی و کیفی بیانگر این است که میزان همخوانی محتوای انتخاب شده برای تدریس درس اخلاق اسلامی توسط استادان با سرفصل این درس مطلوب نیست. نتیجه گیری: محتوا به عنوان مهم ترین و مؤثرترین عنصر برنامه درسی، نیازمند مهندسی مجدد و تدابیری برای افزایش انطباق با اهداف و سرفصلهای درسی است.

هدف: هدف محققان در این مقاله، اثبات و بیان این نکته بود که الگوی توسعه اجتماعی مدرن نمی تواند به عنوان یک الگوی موفق و کارامد مطرح شود. روش: این مقاله به روش کتابخانه ای تدوین شده است. یافته ها: یکی از ابعاد گسترده و مهم توسعه، بُعد اجتماعی آن است که به معنای ایجاد بهبود در وضعیت افراد یک جامعه و حرکت به سوی زندگی سعادتمندانه بیان شده است. از آنجا که توسعه اجتماعی نسبت به سایر ابعاد توسعه از وجه انسانی بالاتری برخوردار است، بنابر این، مبانی انسان شناختی توسعه اجتماعی مدرن، اثر جهت داری بر این بعد از توسعه مدرن گذاشته و مسیر آن را طوری معیّن ساخته که آن را در تقابل کامل با توسعه اجتماعی مدّ نظر اسلام قرار داده است. نتیجه گیری: در توسعه اجتماعی مدرن، پیامدهایی از جمله: جانشین شدن قانون و قراردادهای اجتماعی به جای شریعت و وحی الهی، فردگرایی و اولویت منافع فرد نسبت به جامعه، علم زدگی و اعتقاد به شأن محوری برای علم، تراکم ساختار و معرفت و از خودبیگانگی در انسان، منجر به ایجاد بحرانهای زیادی در جامعه مدرن غربی مانند بحران عقلانیت، بحران کارامدی و شکاف طبقاتی شده است.

هدف: محقق در این پژوهش، به دنبال آن بود که برای به کارگیری روش داده بنیاد در نظریه پردازی مبتنی بر متون دینی، ضمن تبیین شاخصه ها و وجوه سازگاری و ناسازگاری، شیوه بهره گیری از روش داده بنیاد را در متون دینی ارائه کند. روش: مقاله حاضر مبتنی بر مطالعات درجه دوم و فلسفه علم است. یافته ها: برای استفاده از روش داده بنیاد در متون دینی، نیازمند ارائه برخی مقدمات و مراحل هستیم و چند اقدام مقدماتی از قبیل تعیین موضوع و واژه شناسی، استفاده از روشهای دستیابی و بازخوانی درست متون اسلامی و تعیین معیار در اعتبار سنجی روایات ضرورت اساسی دارد. همچنین شیوه ها و نحوه بهره گیری از مراحل مختلف روش داده بنیاد و متون مرتبط، تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات و کدگذاری های مختلف همواره بایستی مد نظر قرار گیرند. نتیجه گیری: روش نظریه سازی داده بنیاد، ظرفیتها و انعطاف لازم را برای ساختن نظریه در همه حوزه ها به خصوص ارائه نظریه از متون دینی داراست.

هدف: کونتین اسمیت طی مقالاتی مدعی شده است اگر کیهان شناسی کوانتومی مبتنی بر قانونِ تابع موج هارتل- هاوکینگ صادق باشد، فرض وجود خدای خداباوری سنّتی، ما را دچار تناقض می کند. محقق در این مقاله انتقادی، بر اساس مفهوم قانون بر این استدلال وارد شده است. روش: روش این تحقیق، تحلیل عقلانی به همراه استفاده از یافته های علمی بوده است. یافته ها: تعبیر اسمیت ، بر پدید آمدن جهان از «هیچ چیز حقیقی» تأکید دارد، که با آرای نمایندگان مهمی از تلقی های اصلی؛ یعنی تلقی انتظام از قوانین طبیعت، تلقی مبتنی بر واقع گرایی کلیات از قوانین طبیعت، تلقی ضد واقع گرایانه از قوانین طبیعت و تلقی ضد تحویل گرایانه از قوانین طبیعت، سازگاز به نظر نمی رسد. نتیجه گیری: بر اساس آرای نمایندگان مهمی از تلقی های اصلی در مورد قوانین استدلال اسمیت و ادعای وی در مورد «هیچ چیز حقیقی» معتبر به نظر نمی رسد.

هدف: فرهنگ، از مسائلی است که با زندگی آدمی پیوند همیشگی داشته و در طول تاریخ اندیشه بشر، پیوسته مورد توجه بوده است. لذا از زوایای گوناگون در خور بررسی و تأمل است. هدف نویسنده این مقاله، بررسی رابطه و پیوند فرهنگ با عرفان بوده است. روش: در مقدمه نوشتار، تصویری کلی از حوزه های مرتبط با فرهنگ ارائه شده است. سپس به صورتی گذرا به مفهوم شناسی دو واژه محوری عرفان و فرهنگ پرداخته و کوشش شده است بررسی ها در فرایند تحقیق، بر اساس مبنای اتخاذ شده در مورد فرهنگ، پی گرفته شود. پس از آن به اختصار، رابطه عرفان نظری و عملی با فرهنگ واکاوی شده است. یافته ها و نتیجه گیری: با وجود برخی ذهنیتهای درباره نقش انحطاطی عرفان در اجتماع، در این اثر به عرفان به عنوان عامل تغییر در حوزه نگرشها و کنشها توجه شده است. همچنین رابطه فرهنگ و عرفان با کندوکاو مسائلی از جمله: مبانی تحول در عرفان، هدف عرفان و رابطه آن با تغییر، تغییرپذیری انسان، راه و روش، رابطه الگو و ساحتهای سلوکی با فرهنگ، اصالت و در نهایت، نقش فرهنگ عرفانی در مواجهه با تهاجم فرهنگی بررسی شده است.