پژوهشنامه رسانه بین الملل

امروزه کارکرد اصلی رسانه ها ارائه تصویر موردنظر خود به مخاطبانشان است. ازاین رو این مسئله که تصویر ارائه شده در رسانه به ویژه شبکه های برون مرزی صداوسیما، تصویری باورپذیر، چندجانبه و همسو با سیاست های کلی جمهوری اسلامی ایران باشد، از اهمیت بالایی برخوردار است. سؤال اصلی در پژوهش حاضر آن است که تصویر ارائه شده از ایران در دو تارنمای پرس تی وی فرانسوی زبان و فرانس 24 در چه زمینه هایی همسو یا در تقابل با یکدیگر هستند؟ تمامی مطالب بارگذاری شده با موضوع ایران در تارنمای پرس تی وی فرانسوی زبان و فرانس 24 در بازه زمانی بهمن 1400 با استفاده از روش تحلیل محتوا بررسی شد. یافته های پژوهش نشان داد که تمرکز تارنمای پرس تی وی فرانسوی زبان در ارائه تصویر از ایران، بر خبر و تحلیل هایی با موضوع سیاسی و دفاعی بوده است. در مقابل، در فرانس 24، حجم گسترده محتوای سیاسی از ایران در کنار حجم اندک اخبار اجتماعی و فرهنگی با سوگیری خاص، از ایران تصویر کشوری خشن و بی قانون ارائه می کند. پیشنهاد می شود پرس تی وی فرانسوی زبان، ضمن توسعه کمی و کیفی با رصد بیشتر، واکنش سریعتری به گزارش های فرانس 24 داشته باشد و به موازات برنامه های سیاسی، به برنامه های غیرسیاسی نیز توجه بیشتری داشته باشد.

با ظهور فناوری های نوین و گسترش رسانه های اجتماعی، افق های جدیدی به روی رادیو گشوده شد. چنانکه رادیو می تواند تعاملی دوسویه با مخاطبان خود داشته باشد و با استفاده از امکانات رسانه های اجتماعی، اعتماد مخاطب و وفاداری آن را کسب کند. با توجه به اهمیت این موضوع، بررسی عواملی که بر مشارکت و درگیرسازی کاربران مؤثر است؛ برای رسانه رادیو اهمیت پیدا می کند. هدف این پژوهش شناسایی و صورت بندی عوامل مؤثر بر افزایش مشارکت کاربران در اینستاگرام رادیو انگلیسی برون مرزی صداوسیماست. در این پژوهش از نظریه های استفاده و رضامندی و همگرایی رسانه استفاده شده است. روش تحقیق، تحلیل مضمون و شیوه جمع آوری اطلاعات، مصاحبه نیمه ساختمند با 15 صاحب نظر حوزه رسانه است. یافته های تحقیق نشان می دهد عوامل مؤثر در درگیرسازی مخاطب در رسانه های اجتماعی برون مرزی از جمله اینستاگرام رادیو انگلیسی شامل هشت مضمون اصلی است. «تعامل با مخاطب»، «تخصص، آشنایی و استفاده به موقع از قابلیت های رسانه های اجتماعی» و «مخاطب شناسی در تحریریه رادیوها» از عوامل مؤثر در مشارکت مخاطب شناخته شده و استفاده به موقع از «راهبردهای افزایش درگیر کردن (مشارکت دادن) مخاطب» و «اشتراک مخاطبان در محتوای رسانه» بر رفتار کاربر در مشارکت کردن مؤثر است. همچنین مضمون های «خط مشی رسانه»، «ملاحظه اخلاقی و فرهنگی» و «اسناد سیاست گذاری و راهبرد برون مرزی» که از نتایج به دست آمده در تحقیق است؛ به صورت مستقیم بر مشارکت و درگیرسازی مخاطب تأثیر گذار است و می تواند رسانه های برون مرزی را برای داشتن مخاطب فعال و وفادار یاری کند.

تصمیم جنجالی دونالد ترامپ، رئیس جمهوری سابق ایالات متحده آمریکا، در انتقال سفارت کشور خود از تل آویو به بیت المقدس و در نتیجه شناسایی این شهر به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی در 6 دسامبر سال 2017، از سوی جامعه بین المللی با واکنش های انتقادآمیز بسیاری مواجه شده است. این تصمیم به ویژه با لحاظ صدور قطعنامه جدید مجمع عمومی در 30 دسامبر 2023 که متضمن درخواست نظر مشورتی جدید از دیوان لاهه درخصوص اشغال فلسطین است، نیازمند واکاوی از دریچه ای جدید و طبق ضوابط حقوق بین الملل خواهد بود. بر این اساس، هدف این مقاله تبیین ابعاد حقوقی تصمیم ریاست جمهوری آمریکا و احراز مسئولیت بین المللی دولت مزبور در پرتو طرح مسئولیت بین المللی دولت ها، مصوب کمیسیون حقوق بین الملل سال 2001، است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و مبتنی بر استناد علمی به متون و اسناد قانونی از جمله قطعنامه ها، آراء قضایی و دکترین حقوقی است. رسانه های برون مرزی می توانند با تبیین و روشنگری در زمینه اصول اساسی حقوق بین الملل نظیر تعهد کشورها به عدم شناسایی وضعیت های غیرقانونی ناشی از نقض حقوق بشر و سایر قواعد آمره بین المللی، افکار عمومی را در راستای موضع گیری صحیح در قبال نقض قوانین بین المللی تجهیز نمایند و مانع از عادی سازی تصمیمات و اقدامات مغایر قواعد حقوق بین الملل در عرصه جهانی گردند.

مقاله حاضر به بررسی تطبیقی مواضع احزاب جمهوری خواه و دموکرات آمریکا در قبال برجام در بستر توئیتر می پردازد. اهمیت این موضوع از یکسو به برجام، به عنوان توافقی بین المللی و از سوی دیگر به جایگاه دیپلماسی عمومی و نقش توئیتر بازمی گردد. هدف از نگارش این مقاله، فهم تفصیلی تأثیر رویکردهای حزبی بر موضع گیری در حوزه سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران با محوریت برجام است. برای دستیابی به این هدف، توئیت های 9 عضو برجسته از دو حزب جمهوری خواه و دموکرات که فعالیت توئیتری جدی دارند، از ابتدای ژانویه 2015 میلادی تا انتهای دسامبر 2019 میلادی پیرامون برجام با روش تحلیل مضمون مطالعه شدند. سپس مضامین استخراج شده از این توئیت ها در قالب سه نوع مضمون پایه، سازمان دهنده و فراگیر دسته بندی شدند. آنچه به عنوان یافته پژوهش می توان به آن اشاره کرد، شباهت دو حزب مذکور در سیاست های کلان در خصوص ایران و تفاوت آن ها در موافقت یا مخالفت با برجام به عنوان تاکتیک حزب دموکرات است. بر همین اساس نیز نمی توان برجام را به عنوان توافقی بلندمدت به رسمیت شناخت و لازم است تصمیم گیران حوزه سیاست خارجی در ایران پیشبرد این حوزه را منوط به برجام نکرده و به سایر گزینه ها نیز بیندیشند. در نهایت به نظر می رسد که استفاده از توییتر نقش مهمی در تلاش اعضای هر دو حزب سیاسی اصلی ایالات متحده برای ارتباط با مخاطبان خود در خصوص برجام داشته است.

امروزه هر کشوری که بخواهد گفتمان خود را ترویج کند و در عرصه های منطقه ای و بین المللی تأثیرگذار باشد، ضروری است دیپلماسی عمومی خویش را از طریق رسانه های برون مرزی دنبال کند. ایران نیز با درک این ضرورت، درصدد ترویج گفتمان انقلاب اسلامی توسط رسانه های بین المللی خود است. هدف اصلی این پژوهش ارائه الگوی مطلوب برای کاربست دیپلماسی عمومی گفتمان انقلاب اسلامی در معاونت برون مرزی سازمان صداوسیما است. روش پژوهش مصاحبه نیمه ساختار یافته با صاحب نظران و روش تجزیه و تحلیل داده ها بر اساس نظریه داده بنیاد الگو اشتراوس و کوربین و نرم افزار  مکس کیو دی ای بوده است. 25 صاحب نظر در حوزه دیپلماسی و رسانه به روش گلوله برفی و با معیار اشباع نظری به صورت هدفمند انتخاب شدند. یافته های پژوهش نشان داد کاربست دیپلماسی عمومی گفتمان انقلاب اسلامی در معاونت برون مرزی سازمان صداوسیما تابعی از شرایط علّی (مبارزه با ایران هراسی، مقابله با هجمه رسانه ای علیه کشور، روشنگری در مسائل مهم بین المللی)، شرایط زمینه ای (تعامل دین و سیاست، انعکاس فرهنگ و تمدن ایرانی- اسلامی) و شرایط مداخله گر (بیداری اسلامی، اشاعه گفتمان مبارزه با نظام سلطه، تشریح دستاوردهای اقتصاد مقاومتی) است. این عوامل، شرایط را برای اعمال کنش ها و تعاملات (تشکیل کارگروه گفتمان انقلاب اسلامی، شکستن انحصار قدرتمند رسانه های غربی، ترجمه، دوبله و تولیدات محتوایی، سینمایی، موسیقی، هنری و فرهنگی) مهیا می کنند که پیامدهای (تکامل روند انقلاب اسلامی، صدور انقلاب اسلامی، تقویت جبهه مقاومت و تضعیف نظام سلطه، بیداری و وحدت اسلامی، سبک زندگی سالم) را به دنبال دارد. 

گفتمان های سیاسی در عرصه بین المللی با نهادهای رسانه ایِ بین المللی پیوند عمیقی پیدا کرده اند. در این چارچوب، قدرت های سلطه طلبِ غربی، درصدد هستند از طریق رسانه ها، پادگفتمان اصلی خود در غرب آسیا، یعنی گفتمان محور مقاومت اسلامی را به حاشیه برانند. بر این اساس، این مقاله با هدف تبیین گفتمان سه رسانه بین المللی سی ان ان، یورونیوز و بی بی سی انگلیسی درباره محور مقاومت اسلامی نگاشته شده است. برای این منظور، از هر کدام از این سه رسانه، 4 گزارش خبری طولانی، مهم و متمرکز بر لبنان، ایران، فلسطین و یمن به روش نمونه گیری هدفمند در بازه زمانی 1 ژانویه 2022 تا 31 ژانویه 2023 انتخاب و با روش تحلیل گفتمان انتقادی و مدل ون دایک، مطالعه شدند. در گفتمان این رسانه ها، برای ایجاد نارضایتی و شکاف در میان حامیان و اعضای محور مقاومت، فعالیت منطقه ای آنها با تنگناهای اقتصادی شان پیوند می یابد و برجسته می شود. این رسانه ها ضمن داشتن رویکردهای مختلف در سطح خرد، در سطح کلان، پیوسته کاستی ها و نقصان های وجه سخت افزاری گفتمان محور مقاومت اسلامی را فرامی خوانند ولی وجه نرم افزاری این گفتمان را که شامل مفاهیم جهان شمولی مانند استکبارستیزی، عدالت خواهی و استقلال طلبی است، به همراه کاستی ها و نقصان های گفتمان خودی (غربی) به غیاب می برند.

حق بهره مندی از محیط زیست سالم در گفتمان حقوق بشر در زمره نسل سوم این حقوق قرار دارد. در اسناد بین المللی محیط زیستی متعددی به نقش رسانه بر آگاهی بخشی و مشارکت در فرآیند دسترسی به آموزش، مشارکت و اطلاع رسانی محیط زیستی پرداخته شده است. در این مقاله سعی شده است با روش تحلیلی و توصیفی با ارجاع ویژه به نقش رسانه در تضمین حق بر محیط زیست سالم به تعهدات رسانه ای و اطلاع رسانی محیط زیستی دولت ها در اسناد و کنوانسیون های پایه محیط زیستی پرداخته شود. سؤال اصلی این است چه نسبتی میان رسانه و ایفای تعهدات محیط زیستی بین المللی در تضمین و ارتقاء بعد حق بر اطلاع رسانی و مشارکت در تصمیم گیری های محیط زیستی وجود دارد. فرض اساسی این مقاله در پاسخ به پرسش اصلی این است که با بررسی و تحلیل برخی اسناد بین المللی محیط زیستی می توان تعهداتی را در ارتباط با رسانه و محیط زیست شناسایی کرد. مهمترین یافته جدید این مقاله تبیین ارتباط میان حق بر محیط زیست و رسانه در چارچوب تعهدات بین المللی دولت ها در کنوانسیون های بین المللی محیط زیستی است.

انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری می 2023 ترکیه در یکصدمین سال تأسیس نظام جمهوری برگزار شد که مبنایی برای بررسی مؤلفه های سیاسی، دینی و هویتی در شناخت سیاست و حکومت در این کشور است. نتایج و رقابت های انتخاباتی میان ائتلاف ها و احزاب مختلف در ترکیه در روندی تاریخی و بر مبنای نوع بینش گفتمانی آنان قابل تحلیل و فهم است. هدف این پژوهش بررسی تحول گفتمانی در ترکیه در نتیجه انتخابات 2023 ترکیه و تأثیر آن بر آینده فعالیت جریان های سیاسی در این کشور است. روش پژوهش، تحلیل گفتمان و بر اساس الگوی لاکلا و موفه است. زیرا، عناصر معنایی که در جریان رقابت انتخاباتی شکل گرفت بر آرایش سیاسی پارلمان و در پیروزی رجب طیب اردوغان نقش داشت. این مقاله با مفروض گرفتن تحول در گفتمان سیاسی در ترکیه و با تکیه بر رهیافت تحلیل گفتمانی مدعی است داده های تحلیل در این انتخابات نشان از سازگاری عناصر دو گفتمان رقیب ملی گرایی و اسلام گرایی دارد و همچنین کثرت گرایی سیاسی در اندیشه جبهه مخالفان شرایط چند گفتمانی در ترکیه را فراهم کرده است. اینکه نظام معنایی هر یک از این گفتمان ها خود را چگونه با ارزش های دینی، احترام به نشانه های ملی و پذیرش اصول دموکراسی و سکولاریسم بر مبنای هویت فرهنگی ملت ترکیه تطبیق دهند، بر زیست آنها تأثیرگذار است.

تکنیک های اقناعی، تأثیر زیادی در جذب و اثرگذاری بر مخاطبان تلویزیون دارند. یکی از شبکه هایی که با کاربست این تکنیک ها به دنبال تأثیرگذاری بر افکار عمومی منطقه غرب آسیا است، شبکه 11 رژیم صهیونیستی، معروف به «کان 11» می باشد. پژوهش حاضر با تحلیل و بررسی برنامه های سیاسی این شبکه، با هدف شناسایی تکنیک های اقناع انجام شده است. این پژوهش از نوع تحقیقات کاربردی و روش پژوهش از نوع کیفی با رویکرد تحلیل محتوا است. بر این اساس، از بین برنامه های سیاسی این شبکه تلویزیونی، 10 مورد گزارش خبری در سال 2020 به صورت هدفمند انتخاب و با استفاده از فرایندهای کدگذاری و طبقه بندی، مطالعه شد. یافته ها شامل 169 کد بود که بر اساس اصول اقناع، 109 کد به عنوان پاتوس و 60 کد به عنوان لوگوس طبقه بندی شد. در نهایت برای شاخص پاتوس 8 تکنیک و برای شاخص لوگوس 6 تکنیک به دست آمد. نتایج نشان داد که شبکه تلویزیونی کان 11، در گزارش های خبری بیشتر اخبار خود را در قالب تکنیک های پاتوس )شاخصی که احساسات مخاطب را درگیر می کند) با 64/50 درصد گزارش گری کرده است. در حالی که این شبکه فقط در 35/50 درصد از گزارش ها را با شاخص لوگوس (شاخصی که عقل و منطق مخاطب را درگیر می کند) ارائه نموده است.

به مثابه بازار تجاری- انتخاباتی، تروریسم نیز نوعی بازار سیاسی دارد که گروه های تروریستی به عنوان تولیدکنندگان و فروشندگان ایده هایشان به مخاطبان، به برندسازی روی می آورند تا از این طریق بتوانند ادراک اعمال شان را برای خریداران و مخاطبان (گروه های هدف) جذاب کنند. دولت اسلامی عراق و شام (داعش) و روش های تبلیغاتی و برندسازی آن از جمله موارد مهم برای بررسی ساختار برندسازی گروه های تروریستی است. برندسازی تروریستی نوعی پروپاگاندای رسانه ای برای مخاطبان هدف است. هدف اصلی این پژوهش تمرکز بر جنبه های ارتباطی مجله آنلاین تبلیغاتی داعش (دابق) برای تبیین بازاریابی سیاسی و برندسازی داعش است. بر همین مبنا، فرض اساسی پژوهش این است که داعش از طریق برندسازی ایده های خود و تمرکز بر ادراک ترس و خشونت در بازار سیاسی تروریسم، توانسته است در مدت زمان محدود، مخاطبان متفاوتی را در بین گروه های خاص جذب کند. روش پژوهش تحلیل محتوای شماره های چاپ شده مجله دابق است تا از طریق متن پژوهی، روش های بازاریابی سیاسی و برندسازی داعش نمایان شود. یافته های پژوهش نشان می دهد که امروزه با وجود ضعیف شدن این گروه، هنوز ایده های اساسی آن از جمله آرمان خلافت اسلامی از طریق راهبرد های بازاریابی و برندینگ دنبال می شوند، هر چند در بعد فیزیکی- عملیاتی، این گروه ضربه های سختی را متحمل شده است.