گفتمان اسلام گرایی

مسئلة اساسی این مقاله،اسلام گرایی به عنوان گفتمان سیاسی- اجتماعی است. فرضیة پژوهش این است که گفتمان اسلام گرایی نوعی مقاومت دربرابرسلطةگفتمان مدرنیتة غربی است. گفتمان اسلام گرایی با تعریف سیاسی از اسلام، نیروهای به حاشیه راندة گفتمان مدرنیزاسیون را جذبمی کند. این گفتمان با صورت بندی جدیدیاز اسلام، الگوی بدیلی برای مدیریت جامعهپیشنهاد می کند. گفتمان اسلام گراییمدرنیزاسیون غربی درکشورهای اسلامی را به چالش می کشد. اسلام گرایان با به دست دادن روایتی سیاسی از اسلام، به گردآورینیروهای مقاومت دربرابر سلطة گفتمان مدرنیتة غربی می پردازند.

در گفتمان های اسلام گرا، تغییرات اجتماعی جهان اسلام جهت، معانی و بایسته های متفاوتی به خود گرفته است. این مقاله با استفاده از روش تحلیل گفتمان لاکلا و موفه نظام معنایی خرده گفتمانهای اسلام گرا را در قالب خرده گفتمانهای نوگرا، اصل گرا، و تمدن گرا (با تکیه بر اسناد موجود از سوژه های سیاسی مؤثر در شکل گیری آنها) بررسی نموده و اسطوره و بایسته هایی که هریک برای تغییرات اجتماعی در جهان اسلام ترسیم می کنند را ارائه نموده است. هرچند نشانه بیداری اسلامی به عنوان منبع و جهت این تغییرات در خرده گفتمانهای اسلام گرا مفصل بندی شده با این وجود با توجه به نظام معنایی متفاوت آنها، اسطوره(چشم انداز) و بایسته هایی که هریک برای به ثمر رسیدن آن مطرح می کنند متمایز می باشد. بر اساس دستاوردهای این مقاله اسطوره ای که گفتمان نوگرایی برای این تغییرات ترسیم می کند تحقق «مدرنیته اسلامی»، اسطوره گفتمان اصل گرایی«بازگشت به جامعه اسلامی» (به همان سبک موجود در سنت سلف صالح) و اسطوره تمدن گرایان نیز ایجاد «تمدن نوین اسلامی» می باشد. از آنجا که هیچ یک از این گفتمانها تا کنون نتوانسته اند به عنوان گفتمانی هژمونیک در جهان اسلام مسلط شوند لذا چشم انداز تغییرات اجتماعی در معرض رقابت های گفتمانی قرار دارد. 

ابهام پژوهش این است که علی رغم هژمونیک شدن حجاب اسلامی از اواسط 1358 ه . ش و به ویژه با حذف گفتمان سکولاریسم (وبه دنبال آن انگاره حجاب مورد نظر آن) و هژمون شدن گفتمان اسلام گرایی (به عنوان تنها گفتمان موجود که می توانسته انگاره ی خود از حجاب را بدون رقیب هژمون سازد) از سال 1360 ه ش، مسأله ی حجاب همچنان موجودیت داشته است. پرسش این است که: «چگونه و چرا مسأله ی حجاب در جمهوری اسلامی ایران ایجاد گشته و تداوم یافته است؟» پژوهش حاضر با روشی توصیفی – تحلیلی این فرضیه را به آزمون گذاشته است که «مسأله حجاب معلول قرائت های متفاوت خرده گفتمان های گفتمان اسلام گرایی (گفتمان های جنگ، سازندگی، اصلاح طلبی و اصول گرایی)، بر مبنای فضای گفتمانی خود، از انگاره ی حجاب اسلامی (حد حجاب شرعی (حد حجاب حداکثری و حداقلی) و تکلیف حکومت در الزام یا عدم الزام به حجاب) است». واکاوی منابع و داده های دست اول تاریخی و ردیابی فرآیند منازعات گفتمانی حجاب در این دوره، فرضیه ی طرح شده را اثبات می نماید.

انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری می 2023 ترکیه در یکصدمین سال تأسیس نظام جمهوری برگزار شد که مبنایی برای بررسی مؤلفه های سیاسی، دینی و هویتی در شناخت سیاست و حکومت در این کشور است. نتایج و رقابت های انتخاباتی میان ائتلاف ها و احزاب مختلف در ترکیه در روندی تاریخی و بر مبنای نوع بینش گفتمانی آنان قابل تحلیل و فهم است. هدف این پژوهش بررسی تحول گفتمانی در ترکیه در نتیجه انتخابات 2023 ترکیه و تأثیر آن بر آینده فعالیت جریان های سیاسی در این کشور است. روش پژوهش، تحلیل گفتمان و بر اساس الگوی لاکلا و موفه است. زیرا، عناصر معنایی که در جریان رقابت انتخاباتی شکل گرفت بر آرایش سیاسی پارلمان و در پیروزی رجب طیب اردوغان نقش داشت. این مقاله با مفروض گرفتن تحول در گفتمان سیاسی در ترکیه و با تکیه بر رهیافت تحلیل گفتمانی مدعی است داده های تحلیل در این انتخابات نشان از سازگاری عناصر دو گفتمان رقیب ملی گرایی و اسلام گرایی دارد و همچنین کثرت گرایی سیاسی در اندیشه جبهه مخالفان شرایط چند گفتمانی در ترکیه را فراهم کرده است. اینکه نظام معنایی هر یک از این گفتمان ها خود را چگونه با ارزش های دینی، احترام به نشانه های ملی و پذیرش اصول دموکراسی و سکولاریسم بر مبنای هویت فرهنگی ملت ترکیه تطبیق دهند، بر زیست آنها تأثیرگذار است.