۱.
کلیدواژه‌ها:
پیوند ادبی نامه ها شعر فارسی سعدی مولانا خالد نقشبندی
پیوند عمیق ادبیات کردی با زبان و ادبیات فارسی و بررسی وجوه مختلف این ارتباطات می تواند بسیاری از زوایای حیات فرهنگی و هنری منطقه را نشان دهد. بی گمان شاعرانی همانند حافظ و سعدی تاثیر مهمی بر شعر و اندیشه در سراسر خاورمیانه داشته و توانسته اند علاوه بر گسترش شعر و ادبیات فارسی، در حوزه هنر و ادبیات اسباب همگرایی فرهنگی و ادبی در حوزه ادبیات منطقه شوند. در حوزه شعر کردی شاعران بسیاری همانند؛ ملای جزیری، نالی، محوی دراشعارخود در حیطه های ادبی، زبانی و فکری تحت تاثیر شاعرانی همانند حافظ، سعدی و مولانا و... بوده اند. علاوه بر شاعران کرد، مولانا خالد نقشبندی یکی از شاعران و ادیبان قرن دوازدهم هجری و یکی از چهره های تاثیر گذار در حوزه عرفان و تصوف درکردستان و خاومیانه است که در نامه های فارسی خود بسیار تحت تاثیر شعر فارسی و به ویژه اشعار حافظ و سعدی بوده است. ما دراین مقاله نامه های مولانا خالد را بررسی کرده، به شیوه ای توصیفی-تحلیلی به تشریح دلایل تاریخی و ادبی و اجتماعی بهره گیری مولانا خالد از اشعار سعدی شیرازی پرداخته ایم که مشخص شد مولانا خالد بر اساس سوابق فرهنگی مشترک و آموزش زبان فارسی در حجره ها و مراکز علوم دینی کردستان و همچنین ارتباط با کردستان ایران با زبان فارسی وآثار سعدی آشنایی یافته است و در نامه های خود در مضامین پند و اندرز ، هشدار وانذار، بیان دوستی و محبت و عرفان و تصوف از اشعار و افکار سعدی بهره برده است.
۲.
کلیدواژه‌ها:
فخری هروی هفت کشور اساطیر نماد نجوم سیارات
در میان فنون هنرمندانه ای که در فرهنگ و تمدّن انسان جلوه های گسترده و متنوّعی داشته، شگرد نمادپردازی، همواره در آثار ادیبان بزرگ مورد توجّه بوده است. نماد با هنر بیان اندیشه ها و عواطف به صورت غیرمستقیم می تواند مفاهیم و موضوعات عمیق و ریشه ای را به شیوه ای جامع و گسترده بیان کند و با ارائه معانی گوناگون از صورتی واحد، بازتاب دهنده امور درونی، ذهنی و عاطفی نویسنده باشد. فخری هروی از جمله نویسندگانی است که با آفرینش هفت کشور، میراثی ارزشمند در عرصه ادبیات داستانی به جای گذاشته است. او در این اثر از اسطوره و نماد به عنوان مهم ترین شاخصه های ادبی بهره برده است. نویسنده اجرام آسمانی را که شامل نقوش دوازده گانه صور فلکی و هفت سیاره است، مطابق با باورهای عصر خود در چهره ای نمادین که زیرساخت های اساطیری دارد به تصویر کشیده است. مقاله حاضر با روش توصیفی-تحلیلی، به رمزگشایی و تحلیل تعابیر و گزاره های نمادین هفت کشور براساس قرائن و شواهد درون متنی می پردازد و با چشم اندازی به باورها و ریشه های اساطیری در جهت نمایان سازی هر چه بهتر مفاهیم گام برمی دارد، تا بدین گونه، حقیقت، درک اثر، دریافت روش و اندیشه نویسنده حاصل آید. براساس نتایج پژوهش، توصیف نمادین افلاک هفتگانه و اشاره تلویحی به ویژگی های هر یک از آن ها از قبیل وارستگی، سخاوتمندی، پاس داشت دیگران، تواضع، عدالت گستری و قدرت نمایی با هدف رونمایی از ارزش های اخلاقی و اعتباربخشی به آن ها انجام شده است.
۳.
کلیدواژه‌ها:
فارسی میانه زردشتی وجه مفاهیم وجهی گواه نمایی بافت
در این مقاله، نخست وجه و شیوه های بازنمایی آن در زبان ها، معرفی و به نظرات جدید زبانشناسان در طبقه بندی وجه، و نیز مفهوم آن در علم منطق و سنت مطالعات ادبی اشاره می شود. پس از آن، برخی مفاهیم وجهی و صورت های زبانی که بر آنها دلالت دارند، با ذکر مثالهای متعدد از متون فارسی میانه زردشتی معرفی می گردند. در زبان فارسی میانه زردشتی، وجه از طریق صرف فعل، افعال وجهی، برخی اسم ها و صفت ها و برخی ادوات بازنمایی شده است. افزون بر این، افعال، اسم ها، صفت ها، ادوات و عبارت های دیگری نیز هستند که طی روند دستوری شدگی، به ابزاری برای بازنمایی وجه بدل شده و بر انواع مفاهیم وجهی مانند حدس و گمان، شک و تردید، و قصد و درخواست دلالت داشته اند. نتیجه این پژوهش آن است که در فارسی میانه، وجه نه فقط از طریق صرف فعل، بلکه از طریق سایر صورت های زبانی نیز بازنمایی می شود و گاهی هم از طریق بافت جمله معلوم می گردد
۴.
کلیدواژه‌ها:
تاریخ سیستان محمّدبن وصیف تصحیف لتام لگان
در بسیاری از دست نویس های موجود، به دلیل خطای کاتبان و اعمال سلیقه متعمدانه آنها در تغییر و جایگزین کردن کلمات مهجور، بخشی از واژگان محفوظ در این متون دستخوش تغییر شده است. در این میان، یکی از بایسته های فرهنگی برای پیشبرد زبان و ادبیّات فارسی آن است که این واژگان که از بلای تصحیف، تحریف و تغییرِ چنان کاتبانی به دور نمانده اند بازیابی و معرفی شوند. نگارندگان با توجّه به اهمّیّت وافر این نوع از پژوهش، به بررسی و روشن کردن یک جای نام در شعر محمّدبن وصیف سگزی پرداخته اند. بنا بر قول نویسنده تاریخ سیستان، محمّدبن وصیف، در بیتِ «به لتام آمد رتبیل و لتی خورد پلنگ/...» به غلبه یعقوب لیث بر رتابله اشاره دارد. «لتام» در این بیت از نظر محقّقان شناخته شده نیست و این ناشناختگی، مایه برآشفتگی بسیار شده است. این مقاله، ابتدا اقوال مختلف را در مورد واژه مورد مناقشه بررسی و نقد کرده و در نهایت هیچکدام از ضبط ها را نپذیرفته است. نتیجه پژوهش حاضر، پیشنهاد این نکته است که «لتام»، تصحیفی از «لگان / لکان» است.
۵.
کلیدواژه‌ها:
پیوند معنوی شیخ صفی الدین پادشاهان صفوی مشروعیت قزلباشان
جایگاه صوفیان برجسته صاحب طریقت، به واسطه شهرت کراماتشان در دوره های زمانی مختلف تداوم می یافت که از جنبه های مهم آن حلقه مریدان فراوان و اهمیت مرقدشان برای زیارت و تحصن بود. در دوره صفوی، وراثت عنوان مرشد کامل طریقت توسط شاهان و کارویژه ها و کرامات منبعث از آن، مهم ترین دلیل تداوم جایگاه مشروعیت بخش صوفیان برجسته به ویژه شیخ صفی الدین اردبیلی موسس طریقت صفویه بود. بر این منوال، پژوهش حاضر درصدد یافتن پاسخ به این پرسش است: چه پیوند معنوی میان پادشاهان صفوی با شیخ صفی الدین اردبیلی وجود داشت؟ برای پاسخگویی، این فرضیه را به آزمون می گذاریم که از یک سو، جایگاه کشوری و لشکری مهم صوفیان و قزلباشان و از سوی دیگر، جنگ های ممتد با حکومت عثمانی سبب شد تا پادشاهان مذکور با بهره گیری از عنوان مرشد کامل طریقت و ویژگی های منبعث از آن که میراث شیخ صفی الدین بود، بتوانند مریدان را منسجم و به اطاعت از خود جلب نمایند. پژوهش حاضر، با استفاده از روش تحقیق تاریخی و شیوه جمع آوری داده های کتابخانه ای از منابع دست اول تاریخی پس از توصیف و طبقه بندی ویژگی های شخصیتی شیخ صفی الدین ازجمله رویاهای صادقه به تحلیل و تفسیر این ویژگی ها و تاثیرات آن بر شرایط سیاسی- نظامی دوره موردنظر می پردازد.
۶.
کلیدواژه‌ها:
آیین های نمایشی لیستِک کرمانج هویت تاریخی
افکار، اندیشه ها و جهان بینی ها به عنوان مولفه هایِ غیرمادی فرهنگ از دیرباز تاکنون در قالب هایی مادی همچون رقص، نمایش، بازی و موسیقی نمود پیدا کرده و حفظ می شوند. نوعی از حرکات نمایشی - آیینی در میان قوم کُرمانج ساکن در شمالِ خراسان رواج دارد که تحتِ عنوان «لیستِک» شناخته می شود؛ این رقص یا بازی را می توان به عنوان یکی از نمودهای مهم فرهنگی این قوم برشمرد که خود متاثر از افکار و اندیشه ها، سبک زندگی و هویتِ تاریخی کُرمانج های این منطقه می باشد. هدف پژوهش حاضر، توصیف و تحلیل این رقص ها جهت شناخت هر چه بهتر یکی از جلوه های شاخص هویت تاریخی این قوم بوده است. بر این مبنا، سوال اصلی پژوهش این گونه شکل می یابد که ساختار فرمی و محتوای نمادین حرکات آیینی نمایشی قَرسه ای کُرمانجی چگونه است؟ با این هدف و بر اساس فعالیتی کتابخانه ای - میدانی، به تحلیل ساختار فرم و محتوای نمادین منتخبی از این لیستِک ها پرداخته شده است. بر مبنای نتایج پژوهش لیستِک های کُرمانجی چه به لحاظ ساختار و فرم اجرا و چه به لحاظ محتوا، متاثر از هدف مهاجرت این قوم از موطن اصلی خود، جهت دفاع و حراست از مرزهای شمال شرقی ایران بوده است؛ به همین منظور، غالبِ حرکات لیستِک بازان در این بازی ها مُعرّف ماهیتی جنگاورانه و نظامی و با هدف حفظ و تقویت استقامت و نیروی بدنی و قوای جنگی آنها می باشد.
۷.
کلیدواژه‌ها:
پل بندهای ساسانی پل بند جره نظام آبیاری اسرا و صنعتگران رومی
پس از سقوط اشکانیان و پیروزی اردشیر بابکان در ابتدای قرن سوم میلادی پادشاهی قدرتمند ساسانی تشکیل شد. حکومت مرکزی یک پارچه ای که توانست طی قرنها عظمت و شکوه ایران عصر هخامنشی را بازگرداند. پادشاهان ساسانی از جمله شاپور اول اقدام به فعالیتهای عمرانی بسیاری نمودند، زیرا پیروزی ساسانیان در جنگهای متعدد با رومیها باعث شد تا بتوانند از تخصص اسرای رومی استفاده نمایند. یکی از ویژگیهای معماری ساسانیان، ساخت بناهای چندمنظوره و ترکیبی از جمله پل و بند است. در این دوره پل بندهای متعددی در خوزستان ایجاد شدکه گاهی در نوع خود شاهکاری در معماری محسوب می شدند.دلیل این امر سیاست ساسانیان در استفاده بهینه از آب رودخانه ها بود. در این مقاله سعی شده به دانش هیدرولیک پل/بندهای ساسانی پرداخته شود زیرا این بناها به عنوان یک بازدارنده در مقابل طغیان رودخانه ها عمل می کرده اند؛ همچنین این مقاله به معرفی پل بندهای ساسانی در شوشتر و رامهرمز، می پردازد که توسط نگارنده مورد پژوهش قرارگرفته اند. نتایج نشانگر انطباق ساختارهای معمارانه بر طرحی نظام مند و سبکی شناخته شده از دوره ساسانی و دلالت های برآمده از بررسی مدارک سفالی مجاور حوزه سد جره در تأیید این تاریخ گذاری است. این نوشتار تلاش می کند به این پرسش پاسخ دهدکه چه شواهدی در ارتباط با بکارگیری اسرای رومی که در جنگها به اسارت ساسانیان درآمدند را می توان شناسایی نمود؟ همچنین بررسی چگونگی ماهیت بنای پل/بند جره از نظر کاربری به چه صورت است؟ روش پژوهش بر مبنای پژوهشهای میدانی و مطالعات کتابخانه ای صورت گرفته و سعی در تبیین بناهای عام المنفعه و سازه های نویافته در جنوب غرب دارد.
۸.
کلیدواژه‌ها:
اسطوره ایزدبانو قصه فرهنگ بختیاری زن
از زن در اساطیر ، تصاویر گوناگونی ارائه شده که این تصاویر با دگردیسی هایی در قصه های عامیانه باقی مانده است . این تصاویر اسطوره ای در ایجاد الگوی رفتاری و همچنین نشان دادن نوع نگرش و میل افراد جامعه به مسائل زنان نقش مهمی دارند که بدین سبب ، بررسی آن ها اهمیتی شایان می یابد . هدف در این پژوهش نیز بررسی چهره اسطوره ای زن در قصه های عامیانه مکتوب در فرهنگ بختیاری با روش اسنادی است . نتایج پژوهش نشان می دهد چهره ایزدبانویی زن در قصه های بختیاری ، سبب می شود تا زنان به سوی باروری ، عقل گرایی و فردیت حرکت کنند و چهره اهریمنی زن که از طریق ماده دیوان ترسیم می شود ، کهنه نمونه ای است برای ترسیم نقش ویرانگری و لذت جویی زن . در این قصه ها ، شخصیت ننه ماهی با آناهیتا ، تمتی با چیستا ، زن زیبا با دیوپری و سر اَره پا تیشه با دیو بوشاسب قابل تطبیق است . خواستگاری کردن زن از مرد ، تصمیم گیری زن برای امور زندگی ، نقش فعّال داشتن در امور کشاورزی و کشته شدن مردخدای توسط زن خدای نیز نشانه های زن سروری در این قصه ها هستند . همچنین در برخی از قصه ها ، برای رشد محصولات کشاورزی و دور کردن موجود اهریمنی باید دختری به ازدواج موجود شریر و اهریمنی درآید که این موضوع نیز می تواند ریشه در رسم قربانی کردن ، به ویژه زنان ، برای خدای غله داشته باشد .
۹.
کلیدواژه‌ها:
شاهنامه فردوسی تصحیح گویش سرخه ای گویش طبری واژه «لو»
بازنگری در متون گذشته و تطبیق واژه های مبهم یا ناآشنای آن ها با واژه های رایج و زنده در برخی گویش ها-البته پس از اطمینان از اینکه، از رهگذر خطای محرِّران و نسخه نویسان نیست- می تواند رافع ابهامات ناخواسته متونی باشد که به سبب ناآشنایی مصحِّحان و فرهنگ نویسان با گویش ها یا غفلت از آن ها، به نادرست ثبت شده یا به جرح و تعدیل ذوقی انجامیده و گاه در فرهنگ ها به اشتباه معنا شده است. در میان متون کلاسیک فارسی، شاهنامه فردوسی به سبب گرایش ذاتی آن به احیای زبان فارسی و دقت در کاربست واژه های سره فارسی، زمینه ای مناسب برای بازنمایی مشکل ضبط و ثبت صحیح بیت ها و واژه های در فرایند تصحیح و فرهنگ نویسی است. بنا بر همین ضرورت، این جستار به شیوه استقرایی و با بررسی مفهوم واژه «لو» از خلال گویش های رایج و زنده مانند گویش سرخه ای و طبری، ضمن بیان معنای صحیح و دقیق آن در شاهنامه و اثبات نادرستی درج معنای «پشته یا بلندی» در مصراع «رهی تازه پیش آیدت پر ز لو» به این نتیجه رسیده است که تمامی نسخه های موجود شاهنامه به دلایلی مانند در اختیار نداشتن نسخه ای که واژه «لو» در آن به کار رفته باشد با بی اعتنایی به ضبط این بیت در برخی فرهنگ های فارسی ازجمله فرهنگ جهانگیری و فرهنگ دهخدا از ضبط درست واژه «لو» و بیت مربوط با آن غافل مانده اند.
۱۰.
کلیدواژه‌ها:
شاهنامه فردوسی ایران باستان ساسانی طاهر ذوالیمینین بینامتنیت
تداوم فرهنگ و اندیشه سیاسی ایران باستان در دورانِ ایرانِ اسلامی موضوعی است که تاکنون توجه زیادی به آن شده است. پژوهش های بسیاری درباره اندرزنامه ها و سیرالملوک ها، به ویژه سیاست نامه خواجه نظام الملک انجام گرفته است. در این میان یکی از نخستین اندرزنامه هایی که در قرونِ نخستین اسلامی نوشته شده، اندرز طاهر به پسرش عبدالله است. محتوایِ این اندرزنامه با اندرزهای پادشاهانِ ساسانی در شاهنامه فردوسی، موضوعی است که تاکنون به آن توجه نشده است. این پژوهش با هدف تحلیل و تطبیق فرهنگِ سیاسی ایرانیان در شاهنامه فردوسی و نامه طاهر به عبدالله با استفاده از روشِ بینامتنیّت، نگاشته شده است. بسیاری از سازه های فرهنگِ سیاسی ایرانیان مانند: پاسداشتِ خاندان های کهن، توجه به تخمه و نژاد، الهی بودن مقامِ سلطنت، سنت عهد و پیمان، میانه روی، نکوهش بدگمانی و دروغ، مشورت با خردمندان، سنّتِ بارعام، سنتِ چشم و گوشِ شاه، سفارش برای بکار بستنِ پند و اندرز؛ بیانگر وجودِ رابطه بین متنِ نامه طاهر با متنِ اندرزهای پادشاهان ساسانی در شاهنامه فردوسی است. در این پژوهش سعی شده با استناد به منابع کهن، به ویژه شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، به روش توصیفی - تحلیلی به این پرسش پاسخ داده شود که کدام یک از سازه های فرهنگِ سیاسی ایرانیان در نامه طاهر و شاهنامه فردوسی قابل تطبیق است؟
۱۱.
کلیدواژه‌ها:
گویش رودانی گویش های بشکردی صرف فعل گویش شناسی ساخت کنایی (ارگاتیو)
رودانی گویش مردم شهرستان رودان، از توابع استان هرمزگان است که دارای گونه های متعددی از جمله جغینی، پاکوهی، رودخانه ای، برنطینی، آبنمایی و خوراجی است. این گویش متعلق به مجموعه گویش های بشگردی است و یکی از گویش های ایرانی نوِ جنوب غربی به شمار می رود. این مقاله به بررسی صرف فعل در این گویش می پردازد. داده های پژوهش به شیوه میدانی، از طریق مصاحبه با گویشوران از گروه های مختلف سنی، تحصیلی و جنسیتی گردآوری شده است. در این پژوهش مقولات ماده فعل، تکواژهای تصریفی فعل، انواع فعل از نظر زمان، وجه، نمود و نوع ساختمانی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند. براساس یافته های این پژوهش، مهم ترین ویژگی های صرف فعل، کاربرد گونه ای از ساخت کنایی (ارگاتیو) در ماضی های متعدی است. وجود نوعی مضارع درجریان که با استفاده از مصدر ساخته می شود از دیگر مختصات این گویش است. همچنین hasten «هستیدن» در این گویش هم در مضارع اخباری و هم در ماضی ساده صورت های واژه بستی و صورت های منفصل دارد.
۱۲.
کلیدواژه‌ها:
پریان افسانه افسانه های جادویی طومار نقالی سامنامه زیستگاه پریان باغ های زیرزمینی
پریانی بسیار در روایات کهن پدیدار شده اند، گاه زیانکار، گاه یاری رسان. پری در افسانه، همچون همتای اساطیری اش صاحب نیرو و قدرتی ماورایی است؛ اما هیأتی ایزدانه ندارد. بیشتر آثار نگاشته شده در خصوص پریان درباره تبارشناسی آنان و جای پای حضورشان در ادبیات کلاسیک ایرانی است و اثری نگاشته نشده که به ابعاد تنانی، روانی و ارتباط پریان با جهان هستی بپردازد. حال آن که چنین نوشتاری می تواند دستمایه ای برای نویسندگان خلاّق در حوزه ادبیات کودکان و نوجوانان و حتی بزرگسالان باشد. در این نوشتار به کمک کتاب طبقه بندی قصه های ایرانی نوشتهه اورلریش مارزلف و به روش اکتشافی، قصه هایی که در آن پری حضور داشتند مورد مطالعه قرار گرفتند. روشن شد که پریان گرچه سرزمین خود را دارند اما در جهان آدمیان در دوردست ها، قلعه ها، سرچشمه های آب، باغ های زیرزمینی زندگی می کنند. زیبایی آسمانی دارند، هم زن و هم مردند، با آدمیان وصلت می کنند، اما تنها وصلت دختر-انسان است که با مردپری دوام می آورد. برخی حیوانات هم ممکن است یک پری باشند. خلق و خوی آنها آمیزه ای از خوبی و بدی است و رازهایشان را باید حرمت نهاد. پیکرگردانی های بی شمار دارند و ارتباطی انداموار با جهان گیاهان. گویی پری را می توان بوده ای سیال میان جهان گیاهی، حیوانی و حتی انسانی تصویر کرد.
