روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران (اندیشه و رفتار)

هدف : هدف پژوهش حاضر مرور شواهد اثربخشی و هزینه- اثربخشی انواع خدمات جامعه نگر به بیماران مبتلا به اختلال های روانپزشکی بود. روش : بانک های اطلاعاتی کاکرین و پاب مد و فهرست منابع پژوهش های مرتبط بررسی شد. بررسی های مروری نظام دار و کارآزمایی های بالینی شاهددار تصادفی ارزیابی شدند. معیار ورود شامل دربرگرفتن شاخص های اثربخشی و هزینه- اثربخشی مدل های ارائه خدمات بود. این شاخص ها در مورد خدمات ارائه شده به بیماران مبتلا به اختلال های شدید و خفیف روانپزشکی مقایسه شدند. یافته ها : خدمات ارائه شده شامل درمان جامعه نگر پیگیرانه، مدیریت بیمار، ویزیت در منزل، مداخله در بحران، یادآوری، آموزش خانواده و بیمار و اشتغال حمایت شده بود. اثربخشی و هزینه- اثربخشی درمان جامعه نگر پیگیرانه و آموزش خانواده قوی ترین شواهد را داشتند و بر شاخص هایی چون میزان بستری، مدت بستری و تداوم تماس با سامانه درمانی اثربخش بودند. شواهد مربوط به هزینه- اثربخشی سایر مدل ها ناکافی یا متناقض بود. در مورد اختلال های خفیف روانپزشکی، الگوهای ارائه خدمات شامل غربالگری و ارائه بازخورد صرف، آموزش پزشکی پیوسته، رهنمودهای بالینی، مداخله/ مراقبت مبتنی بر تلفن، سامانه ارجاع و مشاوره-رابط، برنامه پیشگیری و درمانی مبتنی بر اینترنت، برنامه پیشگیری مبتنی بر مدرسه برای افسردگی و/یا اضطراب و مراقبت مشارکتی بود. مؤثرترین و هزینه- اثربخش ترین الگوها، مراقبت های مشارکتی و مراقبت های ارائه شده اینترنتی بود. کاهش نشانه های بیماری، رضایتمندی بیمار و کاهش بار اقتصادی ناشی از بیماری تحمیل شده بر خانواده از جمله پیامدهای مثبت مداخله ها بود. نتیجه گیری : شواهد در مورد الگوهای ارائه خدمات به بیماران مبتلا به اختلال های روانپزشکی خفیف تر به طور عمده از مدل های مشارکتی برای ارائه خدمات و در مورد اختلال های شدیدتر از مدل های پیگیری فعال و آموزش خانواده حمایت می کنند. این مدل ها روی پیامدهای بالینی اثربخشند، قابل اجرا هستند و هزینه- اثربخشی مطلوبی دارند.

هدف: هدف پژوهش حاضر بررسی رشد و توسعه تولیدهای علمی پژوهشگران ایران، طی سال های 2011-2000 در حوزه روانشناسی بود. روش: مجله های تخصصی روانشناسی در طبقه بندی موضوعی پایگاه JCR شناسایی و داده های موردنظر با جست وجو در پایگاه مدلاین بازیابی شد و مورد بررسی قرار گرفت. بررسی نتایج جست وجو در پژوهش حاضر به بازه زمانی 2010-2000 محدود شد. جامعه آماری بر اساس قانون پراکندگی برادفورد و با توجه به تعداد استنادها، مجله های هسته و مجله های دارای عامل تأثیر بالاتر از سه تعیین شد. بدین ترتیب از میان 71 مجله حوزه روانشناسی در پایگاه JCR ، تعداد 19 مجله معیار لازم برای ورود به پژوهش را داشتند و بررسی شدند. یافته ها: تمامی 19 مجله انگلیسی زبان بودند. 84 درصد آن ها مربوط به کشورهای آمریکا و انگلستان و 16 درصد مربوط به دو کشور هلند و سوئیس بود. تعداد 19 مقاله از کل مقاله ها به ایران متعلق بود که آن را در میان 58 کشور، پس از آرژانتین و پیش از سنگاپور در رتبه سی و دوم قرار داد. 56 نویسنده از 12 مرکز دانشگاهی، نویسنده مسئول مقاله های ایرانی بودند و 11 درصد مقاله های آن ها به صورت مشترک و با همکاری بین المللی تدوین شده بود. نتیجه گیری: طی سال های 2010-2000 تعداد تولیدهای علمی ایران در مجله های مورد بررسی، اندک ولی دارای رشد به نسبت صعودی است.

هدف : هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی درمان شناختی- رفتاری گروهی در کاهش شدت درد و پریشانی های روان شناختی زنان مبتلا به کمردرد مزمن بود. روش : در این پژوهش نیمه آزمایشی، از طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل استفاده شد؛ از میان تمامی زنان مبتلا به کمردرد مزمن مراجعه کننده به بیمارستان امام خمینی (ره) و یک مطب خصوصی در شهر تهران در سال 1389، تعداد 30 زن با میانگین سنی 33 سال و 7 ماه به طور تصادفی انتخاب و به تصادف در دو گروه آزمایش و کنترل جایگزین شدند. گروه آزمایش در 12 جلسه 90 دقیقه ای درمان شناختی- رفتاری تورک و فری به صورت گروهی شرکت کرد و گروه کنترل تنها پی گیری شد. هر دوگروه پیش و پس از جلسه های درمانی به دو مقیاس ناتوانی کمردرد کبک ( QBPDS ) و افسردگی، اضطراب، استرس ( DASS ) پاسخ دادند. داده ها با آزمون t مستقل تحلیل شدند. یافته ها : یافته ها نشان گر کاهش معنادار شدت کمردرد (05/0 p< ) و افسردگی، اضطراب و استرس (05/0 p< ) در گروه آزمایش به دنبال شرکت در جلسه های درمانی بود. نتیجه گیری : درمان شناختی- رفتاری با تغییر رفتارهای ناکارآمد، تصحیح شناخت های ناسازگار و احساس های مخرب مرتبط با درد، باعث می شود اثرهای زیانبار درد به کمترین حد برسد و پریشانی های روان شناختی بهبود یابد.

هدف: هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر آموزش گروهی مبتنی بر درمان پذیرش و تعهد (ACT) بر استرس شغلی و فرسودگی شغلی کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی واحد آزادشهر بود. روش: تعداد 96 نفر از کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی واحد آزادشهر به صورت نمونه گیری در دسترس برای شرکت در پژوهش نام نویسی کردند و به طور تصادفی، به سه گروه آزمایش، گفت وگو و شاهد اختصاص یافتند. گروه آزمایش در چهار جلسه 5/1 ساعته آموزش گروهی مبتنی بر ACT، با استفاده از الگوی باند و هیس، شرکت کرد. در گروه گفت وگو، آزمودنی ها در چهار جلسه 5/1 ساعته درباره تغذیه و ورزش (نامربوط به موضوع اصلی مورد پژوهش) آموزش دیدند. گروه سوم هیچ آموزشی ندید. سه ماه پس از آموزش اصلی، در مرحله پی گیری گروه های آزمایش و گفت وگو دو جلسه 5/1 ساعته را گذراندند. در این جلسه ها نیز همان مطالب قبلی مرور و تمرین شد. آزمودنی ها پیش و پس از مداخله ها و در مرحله پی گیری به پرسش نامه های استرس شغلی اسیپو (OOSI) و فرسودگی شغلی ماسلاخ و جکسون (MJJBI) پاسخ دادند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش تحلیل واریانس با اندازه گیری های مکرر استفاده شد. یافته ها: آموزش گروهی مبتنی بر ACT، افزون بر کاهش نمره کلی استرس شغلی (001/0p<)، به کاهش برخی از مؤلفه های استرس شغلی، شامل اضافه بار نقش (05/0p<)، ابهام نقش (001/0p<)، مرز نقش (01/0p<) و مسئولیت (001/0p<)، منجر شد. هم چنین، آموزش مبتنی بر ACT مؤلفه احساس کاهش دستاورد شخصی را کاهش داد (05/0p<). نتیجه گیری: آموزش گروهی مبتنی بر ACT به کاهش استرس شغلی منجر می شود، اما بر فرسودگی شغلی اثر قابل توجهی ندارد.

هدف: هدف پژوهش حاضر مدل یابی اختلال های هیجانی بر اساس دو عامل ترس و پریشانی در نمونه غیربالینی ایرانی بود. روش: در پژوهش حاضر که از طرح های مدل یابی معادلات ساختاری بود، 800 دانشجوی کارشناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به روش خوشه ای چند مرحله ای انتخاب و به پرسش نامه هراس و ترس مرضی آلبانی (APPQ)، مقیاس پاسخ به محرک های ترس خاص (PSRS)، پرسش نامه اختلال ترس مرضی اجتماعی (SPI)، پرسش نامه اختلال اضطراب فراگیر- ویرایش چهارم (GADQ-IV)، پرسش نامه رفتار عمومی (GBI) و پرسش نامه افسردگی بک- ویرایش دوم (BDI-II) پاسخ دادند. تجزیه و تحلیل داده ها به روش مدل معادلات ساختاری انجام شد. یافته ها: یافته ها نشان داد نشانه های هراس، برون هراسی، ترس مرضی اجتماعی و ترس مرضی خاص از عامل ترس و نشانه های افسردگی، افسرده خویی و اضطراب فراگیر از عامل پریشانی بار گرفتند. این یافته ها از ثبات و تکرار پذیری مدل یابی اختلال های طیف درونی سازی بر اساس دو عامل ترس و پریشانی در نمونه مورد بررسی حکایت داشت. نتیجه گیری: گر چه این یافته ها با یافته های پژوهش های انجام شده در جوامع غربی سازگار بود، اما نتیجه گیری در مورد ثبات و جهان شمولی ساختار دو عاملی اختلال های طیف درونی سازی به طور عام و تکرار-پذیری آن در جامعه ایرانی به طور خاص، نیازمند بررسی های بیشتر است.

هدف: هدف پژوهش حاضر ارزیابی واکنش و رضایت بیماران روانپزشکی مراکز سلامت روان جامعه نگر از نقش رابط درمان و پی گیری های تلفنی در مدل درمانی مراقبت مشارکتی بود. روش: در این پژوهش توصیفی، از میان 991 بیمار شناسایی شده در مراکز سلامت روان جامعه نگر منطقه 16 تهران، از بهمن 1389 تا فروردین 1391، تعداد 131 نفر به صورت تصادفی ساده انتخاب شدند و در مورد رضایت از شیوه برخورد و ارائه خدمات رابط درمان مورد بررسی قرار گرفتند. بررسی ها به صورت تلفنی و به وسیله روان شناس انجام شد. تحلیل یافته ها به روش آمار توصیفی انجام شد. یافته ها: از پی گیری های انجام شده، 6/75 درصد آزمودنی ها به تلفن رابط درمان پاسخ دادند و از این افراد 6/94 درصد از تماس های تلفنی و نقش رابط درمان رضایت داشتند. نتیجه گیری: رابط درمان می تواند پذیرش و رضایت بیماران از فرایند درمان را افزایش دهد.

هدف: هدف پژوهش حاضر مقایسه طرح واره های ناسازگار نخستین در مجرمان جنسی و غیرجنسی بود. روش: در پژوهش علی- مقایسه ای حاضر 45 مجرم جنسی از زندان های قزل حصار و رجائی شهر تهران به شیوه نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. 45 مجرم غیرجنسی همتا با این گروه نیز بر اساس متغیرهای سن، وضعیت تأهل، سطح تحصیلات و شغل از ندامتگاه کرج انتخاب شدند. نسخه کوتاه پرسش نامه طرح واره (SQ-SF) یانگ روی دو گروه اجرا شد و داده ها با تحلیل واریانس یک راهه و تحلیل تشخیصی گام به گام تحلیل شدند. یافته ها: میانگین نمره مجرمان غیرجنسی در طرح واره اطاعت بالاتر از مجرمان جنسی بود (006/0=p). تحلیل تشخیصی گام به گام نشان داد تابع تشخیصی برای مجرمان جنسی و غیرجنسی با هم متفاوت است (001/0=p) و دو طرح واره اطاعت و بی اعتمادی/ بهره کشی بهترین طرح واره های پیش-بینی کننده عضویت مجرمان در دو گروه مجرم جنسی و غیرجنسی بودند، ولی میزان موفقیت تابع در پیش بینی گروه مجرمان رضایت بخش نبود. نتیجه گیری: با توجه به محدود بودن تعداد طرح واره های متفاوت میان دو گروه، به نظر می رسد هسته آسیب شناسی و طرح واره های زیربنایی در دونوع جرم جنسی و غیرجنسی به طور تقریبی یکسان است و عوامل دیگری جز طرح واره ها در وقوع نوع جرم مؤثر هستند.

هدف: هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه ازدواج به وصال نرسیده با کارکرد جنسی و خودابرازی جنسی بود. روش: 18 زوج به وصال نرسیده به روش نمونه گیری در دسترس به مقیاس خودابرازی جنسی همسران (SSDS)، شاخص بین المللی کارکرد نعوظ (IIEF) و شاخص کارکرد جنسی زنان (FSFI) پاسخ دادند. داده ها به روش مجذور خی و همبستگی پیرسون تحلیل شدند. یافته ها: میان ازدواج به وصال نرسیده و دو عامل کارکرد جنسی پایین و خودابرازی جنسی پایین رابطه مثبت معنادار وجود داشت. میان کارکرد جنسی و خودابرازی جنسی نامطلوب رابطه وجود نداشت. نتیجه گیری: در زوج های با ازدواج به وصال نرسیده، کارکرد جنسی و خودابرازی جنسی به شدت پایین است و این متغیرها روی هم تأثیر تعاملی دارند.

طی سال های اخیر فناوری اطلاعات و ارتباطات به بالابردن کیفیت ارائه خدمات بهداشتی و درمانی کمک شایانی کرده و در موارد بسیاری برای برقراری ارتباط بهتر و مؤثرتر میان پزشکان و بیماران استفاده شده است. پزشکی از راه دور1، استفاده از پست الکترونیک وسیستم های پشتیبان تصمیم گیری بالینی مثال هایی از این دست هستند. در حوزه روانپزشکی نیز فناوری های نوین می توانند کاربردهای بسیار مؤثری در ارتقای سطح خدمات داشته باشند (1، 2). یکی از کاربردهای فناوری در حوزه پزشکی استفاده از پیامک2 (SMS) است که می تواند کاربردهای متعددی در حوزه بهداشت و پزشکی داشته باشد. در نوشته حاضر تلاش شده است ضمن اشاره به تجربه های کسب شده و منابع معتبر چاپ شده در این حوزه، به طور اختصاصی به این موضوع پرداخته شود که آیا در حوزه روانپزشکی نیز می توان برای برقراری ارتباط مؤثرتر میان بیماران و روانپزشکان از پیامک استفاده نمود و چه چالش هایی می تواند در این ارتباط وجود داشته باشد؟ یکی از کاربردهای پیامک در حوزه پزشکی، ارسال یادآور به بیماران برای حضور به موقع در کلینیک است. یافته های پژوهشی در این خصوص نشان گر تأثیر قابل توجه پیامک در کاهش میزان فراموشی و مراجعه نکردن به کلینیک است (5-3). از دیگر کاربردهای پیامک می تواند یادآوری مصرف به موقع دارو به بیماران باشد. یکی از مشکل هایی که می تواند باعث شکست درمان یا پاسخ ناقص به درمان شود، فراموشی بیماران در مصرف به موقع دارو یا مصرف نامنظم آن است. بررسی های انجام شده در مورد بیماری هایی مانند دیابت، آسم و سل نشان گر تأثیر استفاده از پیامک در مصرف صحیح و به موقع دارو (نسبت به گروه کنترل) بوده است (8-6). مرور منابع با موضوع استفاده از پیامک در حوزه روانپزشکی نشان گر سودمند بودن آن است. تعداد منابع در این حوزه بسیار کم است، ولی وجود شواهدی از مؤثربودن استفاده از پیامک در سایر رشته های پزشکی، ضرورت تفکر و شروع پژوهش در مورد استفاده از پیامک در حوزه روان پزشکی را می رساند. در جست وجوی انجام شده در pubmed تنها چند مقاله با موضوع استفاده از پیامک در حوزه روانپزشکی یافت شد که در سه زمینه انجام شده بودند: یادآوری زمان ویزیت پزشک، یادآوری مصرف دارو و تأثیر بر رفتار و عملکرد فرد. هم خوان با یافته های مربوط به سایر حوزه های پزشکی، یک بررسی جامع در شهر لندن نشان داد فرستادن پیامک در دو نوبت پنج و هفت روز یا سه و هفت روز پیش از ویزیت، سبب کاهش حضورنیافتن بیماران برای ویزیت روانپزشکی می شود (9). در پژوهش دیگری تأثیر ارسال روزانه پیامک یادآور مصرف دارو، به مدت سه ماه، در میزان مصرف منظم دارو3 در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا بررسی شد. یافته ها نشان داد میزان مصرف منظم دارو در گروه دریافت کننده پیامک بیش از گروه کنترل بود (10). با توجه به این که بیشتر افراد دست کم یک خط تلفن همراه دارند و استفاده از آن بسیار فراگیر است، در بیشتر نقاط کشور تلفن های همراه در دسترس هستند و به ویژه برای دریافت پیامک مشکلی ندارند و سامانه های اینترنتی متعددی وجود دارد که می توانند ارسال به موقع پیامک به بیماران را به صورت خودکار انجام دهند و فقط کافی است که به موقع و فقط برای یک بار برنامه ریزی شوند، کاربرد پیامک در حوزه روانپزشکی منطقی به نظر می رسد. از سوی دیگر مهم ترین چالش این حوزه مسائل مربوط به ایمنی و محرمانه ماندن امور است. بسیار مهم است که روانپزشکان مطمئن شوند پیامک های ارسالی آنان برای بیماران، در قالب یک سیستم مطمئن و ایمن ارسال می شود که امکان خطا در ارسال آن ها بسیار کم است (11، 12). راهکارهای پیشنهاد شده برای حل این مشکل عبارتند از: 1) استفاده از پایگاه های پست الکترونیک ویژه که برای این نوع مکاتبات طراحی و پیاده سازی شده اند و از درجه امنیت بالایی برخوردارند و 2) استفاده از نرم افزارهایی که متن را به صورت رمزنگاری1 میان فرستنده و گیرنده مبادله می کنند. در این صورت حتی در صورت دسترسی سایر افراد به متن مورد مکالمه، امکان فهم آن وجود ندارد. چالش بعدی هزینه های ارسال پیامک است. در این خصوص گفتنی است پیامک هایی که با سامانه های اینترنتی ارسال می شوند، هزینه بسیار پایینی دارند، که حتی در صورت ارسال تعداد بسیار زیاد پیامک در طول ماه، کل هزینه بالا نیست و بنابراین می تواند به وسیله خود روانپزشکان پرداخت شود. به احتمال زیاد بسیاری از روانپزشکان در صورت اطمینان از تأثیر مثبت ارسال پیامک و نتیجه گرفتن بیماران از درمان، حاضر خواهند بود این هزینه را پرداخت کنند. هم چنین می توان هزینه را از خود بیمار دریافت کرد، که مبلغ کل آن برای یک بیمار در طول یک ماه ممکن است به اندازه نیمی از هزینه یک ویزیت تخصصی نباشد. در نتیجه گیری می توان گفت ارسال پیامک یک تکنولوژی به نسبت