روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران (اندیشه و رفتار)

هدف : پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی برنامه آموزشی کاهش زورگویی مبتنی بر روش الویز بر میزان رفتارهای زورگویی پسران دبستانی انجام شد. روش : پژوهش تجربی حاضر با طرح پیش آزمون- پس آزمون و پی گیری شش ماهه با دو گروه آزمایش و کنترل اجرا شد. به روش نمونه گیری تصادفی چندمرحله ای ابتدا از نواحی شش گانه آموزش و پرورش شهر اصفهان، یک ناحیه آموزشی و سپس از این ناحیه، چهار دبستان پسرانه به صورت تصادفی انتخاب شد. با اجرای جامعه سنجی روی تمامی دانش آموزان پایه های دوم و چهارم این دبستان ها، 40 پسر زورگو از میان دانش آموزانی که بیشترین انتخاب را به عنوان زورگو داشتند، به صورت تصادفی انتخاب و در دو گروه آزمایش و کنترل قرار داده شدند. برنامه آموزشی کاهش زورگویی مبتنی بر روش الویز برای گروه آزمایش در 10 جلسه 60دقیقه ای به صورت دوبار در هفته، ارایه شد. برای گردآوری داده ها از جامعه سنجی ( So ) و پرسش نامه روابط همسالان ( PRQ ) استفاده شد. یافته ها به روش تحلیل کوواریانس چندمتغیری (مانکووا) تحلیل شدند. یافته ها : یافته ها نشان داد برنامه آموزشی کاهش زورگویی مبتنی بر روش الویز باعث کاهش رفتارهای زورگویی و قربانی در گروه آزمایش در مراحل پس آزمون و پی گیری شد (0001/0 p< ). هم چنین میزان رفتارهای پسندیده اجتماعی در گروه آزمایش در مراحل پس آزمون و پی گیری افزایش یافت (0001/0 p< ). نتیجه گیری : کاربرد برنامه آموزشی کاهش زورگویی مبتنی بر روش الویز می تواند مشکلات مربوط به رفتارهای زورگویی را در مدارس کم کند.

هدف : هدف پژوهش حاضر مقایسه طرحواره های ناسازگار اولیه و الگوهای فرزندپروری در دو گروه دانشجویان دارای شکست عشقی با و بدون نشانگان بالینی بود. روش : با روش نمونه گیری هدف مند و به کارگیری پرسش نامه افسردگی بک ( BDI-II )، پرسش نامه سلامت عمومی ( GHQ-28 ) و پرسش نامه چندمحوری بالینی میلون ( MCMI-III ) 30 دانشجوی دارای شکست عشقی با نشانگان بالینی و 30 دانشجوی دارای شکست عشقی بدون نشانگان بالینی از دانشگاه تبریز انتخاب شدند و به پرسش نامه های نسخه کوتاه طرحواره یانگ ( YSQ-SF ) و محیط خانوادگی- فرزندپروری شیفر ( SFPE ) پاسخ دادند. داده ها با آزمون تحلیل واریانس چندمتغیری ( MANOVA ) تحلیل شدند. یافته ها : یافته ها نشان داد میان طرحواره های ناسازگار اولیه و الگوهای فرزندپروری دانشجویان دارای شکست عشقی با و بدون نشانگان بالینی تفاوت وجود دارد (05/0 p< ). نتیجه گیری : می توان از روی طرحواره های ناسازگار اولیه و محیط خانوادگی اولیه، شدت نشانه های بالینی را در شکست روابط عاشقانه پیش بینی و با رویکرد طرحواره درمانی به این افراد کمک کرد.

هدف : هدف پژوهش حاضر تعیین حساسیت، ویژگی و نقطه برش مقیاس تجدیدنظرشده هوشی وکسلر کودکان ( WISC-R ) در تشخیص اختلال های یادگیری بود. روش : در یک طرح توصیفی- مقطعی با نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای از پایه های سوم تا پنجم دبستان های استان سمنان، 45 دانش آموز مبتلا به اختلال های یادگیری و 45 دانش آموز سالم به پرسش نامه های داده های جمعیت شناختی، WISC-R و فهرست تشخیصی اختلال های یادگیری بر پایه DSM-IV-TR پاسخ دادند. داده ها با کاربرد منحنی ROC تحلیل شدند. یافته ها : یافته ها نشان داد نمره کل 89 با حساسیت 1/71 درصد و ویژگی 6/95 می تواند دو گروه مبتلا و سالم را در 1/94 درصد موارد تمیز دهد (05/0> p ). در دو بخش کلامی و غیرکلامی نیز به ترتیب نمره 44 با حساسیت 4/84 درصد و ویژگی 7/86 درصد و نمره 44 با حساسیت 4/44 درصد و ویژگی 3/93 درصد می تواند دو گروه را به ترتیب در 4/86 درصد و 87 درصد موارد تمیز دهد (05/0> p ). نتیجه گیری : مقیاس WISC-R با نقاط برش مشخص، دارای قابلیت به کارگیری در تشخیص کودکان مبتلا به اختلال های یادگیری است.

هدف : هدف پژوهش حاضر، بررسی روایی، پایایی و ساختار عاملی نسخه 71گویه ای غربال اختلال های هیجانی مرتبط با اضطراب کودک ( SCARED-71 ) بود. روش : نخست نسخه فارسی SCARED-71 به روش ترجمه- ترجمه وارون تهیه شد. سپس 237 نفر (83 پسر و 154 دختر) از دانش آموزان شهر اصفهان به صورت خوشه ای مرحله ای به نسخه 71گویه ای SCARED-71 ، پرسش نامه اضطراب مدرسه ( SAI ) و پرسش نامه تنظیم هیجان شناختی ( CERQ ) پاسخ دادند. یافته ها : ضریب آلفای کرونباخ و پایایی آزمون- بازآزمون کل مقیاس به ترتیب 93/0 و 83/0 و برای خرده مقیاس ها به ترتیب 84/0-57/0 و 82/0-61/0 به دست آمد. تحلیل عامل اکتشافی با روش مؤلفه های اصلی و چرخش واریماکس، به استخراج هفت عامل منتهی شد که روی هم 43 درصد واریانس کل را تبیین کردند. این ساختار به وسیله تحلیل عامل تأییدی نیز تأیید شد. دختران در تمامی خرده مقیاس های SCARED-71 نمره بالاتری نسبت به پسران به دست آوردند. روایی هم گرا و واگرای SCARED-71 نیز با محاسبه همبستگی با خرده مقیاس های CERQ تأیید شد. نتیجه گیری : نسخه فارسی SCARED-71 از روایی و پایایی مناسب برخوردار است.

هدف : هدف تحقیق حاضر، معرفی و ارزیابی پایایی و جنبه های مختلف روایی نسخه فارسی پرسش نامه مشاهده حرکتی برای آموزگاران ( PMOQ-T ) در ایران بود، که از آن برای شناسایی کودکان در معرض خطر اختلال هماهنگی رشدی ( DCD ) استفاده می شود. روش : روایی تفکیکی، روایی سازه، روایی هم زمان، و هم سانی درونی این پرسش نامه با استفاده از یک نمونه 505 نفری از دانش آموزان پسر دبستانی و معلمانشان ارزیابی شد. از معلمان خواسته شد تا این پرسش نامه را تکمیل کنند. نتایج ارزیابی معلمان با عملکرد دانش آموزان در آزمون تبحر حرکتی برونینکس اوزرتسکی ( BOTMP ) و آزمون رشد حرکتی درشت 2 ( TGMD-2 ) قیاس شد. یافته ها : نسخه فارسی PMOQ-T پایایی درونی بالایی داشت (91/0= α). عملکردهای حرکتی کودکان در معرض خطر DCD در BOTMP و TGMD-2 نسبت به کودکان سالم بالاتر بود. تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد نسخه فارسی PMOQ-T دو عاملی است و با نسخه اصلی آن هم خوانی دارد. در نهایت، همبستگی بالایی بین نمرات حاصل از این پرسش نامه با عملکردهای کودکان در BOTMP (75/0-) و دو زیرمقیاس TGMD-2 ] جابه جایی (68/0-) و کنترل شیء (62/0-) [ مشاهده شد. نتیجه گیری : نتایج نشانگر این است که نسخه فارسی PMOQ-T را می توان به عنوان یک ابزار روا و پایا برای غربالگری کودکان در معرض خطر DCD در ایران در نظر گرفت.

هدف : هدف پژوهش حاضر، روان سنجی نسخه فارسی نمایه عوامل حفاظت کننده فردی ( IPFI ) بود. روش : در پژوهش پیمایشی حاضر، 481 دانش آموز دبیرستانی (243 دختر) به روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای از نواحی استان فارس انتخاب شدند. نسخه فارسی IPFI به روش ترجمه- ترجمه وارون تنظیم شد و برای گردآوری داده ها به کار رفت. برای تحلیل داده ها از ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل عاملی استفاده شد. یافته ها : تحلیل عاملی به شیوه مؤلفه های اصلی نشان گر ساختار چهارعاملی توانش شخصی، توانش اجتماعی، تعهد اجتماعی و انسجام اجتماعی بود. ضریب همبستگی نمره کل مقیاس با عوامل توانش شخصی، توانش اجتماعی، تعهد اجتماعی و انسجام اجتماعی به ترتیب 78/0، 67/0، 70/0 و 72/0 بود (01/0≥ p ). ضریب آلفای کرونباخ این عوامل نیز به ترتیب 96/0، 82/0، 86/0 و 77/0 به دست آمد. دونیمه سازی پایایی ابزار را تأیید کرد. نتیجه گیری : نسخه فارسی IPFI از روایی و پایایی مناسب برخوردار است.

هدف : هدف پژوهش حاضر، بررسی روایی و پایایی نسخه فارسی مقیاس اضطراب تعامل اجتماعی ( SIAS ) بود. روش : برای پژوهش توصیفی- مقطعی حاضر 150 نفر از دانشجویان دانشگاه پیام نور به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. پس از ترجمه و ترجمه وارون SIAS ، این مقیاس به همراه پرسش نامه ترس مرضی اجتماعی ( SPIN ) و فرم کوتاه مقیاس ترس از ارزیابی منفی ( BFNE ) برای گردآوری داده ها به کار رفت. داده ها به روش همبستگی پیرسون و t مستقل تحلیل شدند. یافته ها : پایایی به روش آزمون- بازآزمون 79/0 و آلفای کرونباخ 90/0 به دست آمد. هم چنین SIAS توانست میان زنان و مردان تمایز بگذارد، به گونه ای که زنان طبق انتظار نمره بالاتری به دست آوردند (035/0 p= ). همبستگی با دو مقیاس BFNE و SPIN نیز به ترتیب 54/0 (001/0> p ) و 68/0 (001/0> p ) بود. نتیجه گیری : نسخه فارسی SIAS در دانشجویان ایرانی از پایایی و روایی مناسبی برخوردار است.

هدف : هدف پژوهش حاضر، تعیین عوامل مشترک و عوامل اختصاصی اختلال های اضطرابی و افسردگی بر پایه ابعاد شخصیتی نئو بود. روش : 413 (200 پسر و 213 دختر) دانشجوی دانشگاه تبریز به روش نمونه گیری خوشه ای انتخاب شدند و به این پرسش نامه ها پاسخ دادند: پرسش نامه پنج عاملی نئو ( NEO–FFI )، پرسش نامه افسردگی بک ( BDI–II )، شاخص حساسیت اضطرابی ( ASI )، پرسش نامه نگرانی ایالت پن ( PSWQ )، پرسش نامه وسواسی- جبری مادزلی ( MOCI )، پرسش نامه ترس مرضی اجتماعی ( SPIN ) و مقیاس محرک ها- پاسخ های مربوط به ترس مرضی ( PSRS ). برای تحلیل داده ها از روش تحلیل عاملی تأییدی و روش الگویابی معادلات ساختاری استفاده شد. یافته ها : یافته ها نشان گر برازندگی بهتر ساختار پنج عاملی اختلال های اضطرابی و افسردگی در مقایسه با ساختار شش عاملی بود. یافته ها تنها از روایی سه بعد شخصیتی نئو حمایت کرد. از میان الگوهای ساختاری گوناگون ارزیابی شده، بهترین برازش مربوط به ساختاری بود که در آن ابعاد مرتبه بالای روان رنجورگرایی، برون گرایی و باوجدان بودن به شیوه قابل انتظار روی اختلال های اضطرابی و افسردگی اثر معنی داری می گذارد. نتیجه گیری : روان رنجورگرایی ویژگی مشترک اختلال های اضطرابی و افسردگی، برون گرایی پایین ویژگی اختصاصی افسردگی و ترس مرضی اجتماعی و باوجدان بودن ویژگی اختصاصی وسواسی- جبری است.

در ایران ارتباط میان روانپزشکان و روانشناسان با مراجعان هنوز به صورت سنتی است؛ بیماران با تعیین وقت قبلی به مطب متخصصان مراجعه می کنند و در صورت نیاز، مراجعه ادامه پیدا می یابد. اگرچه این روش سال های طولانی بر ارتباط بیماران و پزشکان حاکم بوده است، اما اشکالات و نقایص فراوانی دارد؛ برای مثال بسیاری از بیماران تنها برای پرسیدن یک سؤال ساده مرتبط با روند درمانی به مطب پزشک خود مراجعه می کنند. به ویژه با توجه به سیر مزمن بیماری های روانپزشکی، بیشتر بیماران به درمان های طولانی مدت نیاز دارند و در بسیاری وقت ها تنها برای تجدید داروها به پزشک مراجعه می کنند. در سوی دیگر هم بیمارانی هستند که به دلیل وجود مشکلات در مراجعه به پزشک، پس از دریافت نخستین نسخه، آن را طولانی مدت و بدون مشورت با پزشک تجدید و مصرف می کنند. هر چه فاصله محل سکونت بیمار از مطب پزشک بیشتر باشد، چنین مشکلاتی بیشتر اتفاق می افتد. در بسیاری از شهرستان های کوچک تر، حتی به دلایل فرهنگی، همراهان بیمار، از انتقال او به مطب یا کلینیک تخصصی اجتناب می کنند. با در نظر گرفتن این موارد، روانپزشکی یکی از حوزه هایی است که می تواند از تکنولوژی ارتباطات بیشترین بهره را بگیرد. در دهه اخیر با پیشرفت سریع در عرصه فناوری ارتباطات و اطلاعات، تحولات شگرفی در حوزه های بهداشت و درمان بیشتر نقاط دنیا روی داده است. هر چند یکی از مهم ترین کاربردهای فناوری ارتباطات و اطلاعات در حوزه روانپزشکی در کشور ما، روانپزشکی از راه دور 1 است (1)، با توجه به زیرساخت های مخابراتی کشور، شاید یکی از ساده ترین و ارزان ترین روش های استفاده از فناوری ارتباطات، پست الکترونیک باشد. نشان داده شده است که پست الکترونیک می تواند کیفیت مدیریت درمان را بالا ببرد (2). پست الکترونیک می تواند نیاز به حضور فیزیکی بیماران در مطب را، به ویژه در موارد پی گیری، کاهش دهد. بسیاری از سؤال های ساده و روزمره بیماران از این راه قابل پرسش و پاسخ است. پزشکان نیز می توانند به صورت مؤثرتری با بیماران در ارتباط باشند و حتی در موارد لازم، برای انجام آزمایش ها یا مصرف منظم داروها، ایمیل 2 های یادآوری برای بیماران ارسال کنند. پست الکترونیک می تواند به وسیله پست های الکترونیکی رایج و عمومی، یا با کاربرد انواع اختصاصی که با امنیت بالاتر، برای این نوع ارتباطات تدوین شده اند، انجام شود. نکته قابل توجه در این مورد، تمایل زیاد بیماران برای کاربرد پست الکترونیک برای ارتباط با روانپزشک است. حتی اگر روانپزشکان نخواهند به وسیله پست الکترونیک با بیمار خود در ارتباط باشند، به احتمال زیاد اینترنت و پست الکترونیک ماهیت روابط میان بیمار و روانپزشک را در آینده تغییر خواهد داد (3). در یک بررسی مشخص شد 54 درصد بیماران، درصورتی که بتوانند به وسیله پست الکترونیک با پزشک جدید ارتباط برقرار کنند، پزشک پیشین خود را تغییر خواهند داد (3). با وجود اهمیت بالقوه کاربرد پست الکترونیک در بهبود کیفیت ارایه خدمات درمانی، به نظر می رسد به دلایلی هنوز این ابزار به صورت مؤثر وارد سامانه بهداشت و درمان کشور نشده است، که دلایل آن باید بررسی شود. در یک کنفرانس مهم روانپزشکی 36 درصد روانپزشکان از مراجعان خود ایمیل دریافت کرده بودند و 25 درصد نیز برای بیمار خود ایمیل ارسال کرده بودند. سه مسأله نگران کننده درباره ارتباط ایمیلی بیماران و روانپزشکان عبارت است از: 1- مشکلات مرتبط با ماهیت پست الکترونیک، برای مثال احتمال گم یا حذف شدن یک نامه از طرف بیمار؛ 2- مسایل مربوط به محرمانه ماندن گفته های بیماران، که ممکن است در این نوع ارتباطات به اشتباه فاش شود؛ 3- احتمال صدمه به ارتباط بیمار و روانپزشک، چون بعضی از بیماران باید با پزشک خود به صورت حضوری صحبت کنند. از مزایای بالقوه این نوع ارتباط هم می توان به این موارد اشاره کرد: 1- کاربرد در مسافرت های طولانی یا هنگامی که روانپزشک به هر دلیل برای مدتی نمی تواند در کلینیک حضور یابد. در این موارد ارتباط از طریق ایمیل می تواند تأثیری مثبت بر روند بهبود بیماری داشته باشد؛ 2- هنگامی که بیمار به هر دلیل از ارتباط مستقیم و حضوری با روانپزشک احساس خجالت می کند؛ 3- روانپزشک می تواند چندین بار شرح حال بیمار را مطالعه نماید تا برای کمک به او بهترین تصمیم را بگیرد؛ و 4- به ثبت بهتر موارد مرتبط با بیمار و به عبارت دیگر، مستندسازی کمک می کند (4) . یکی از مهم ترین علل تمایل نداشتن روانپزشکان به استفاده از ایمیل، این است که ایمیل یک سند نوشته شده همیشگی است که می تواند در دادگاه بررسی شود. از سوی دیگر ممکن است تأخیری در پاسخ به ایمیل وجود داشته باشد که در موارد اورژانس و بحران مسأله ساز است. مورد دیگر این است که روانپزشک برای ارزیابی بیمار، از تمام شوا