جستارهای سیاسی معاصر

جهانی شدن، با فروپاشی نظام دو قطبی و پایان جنگ سرد به صورت روزافزون جهان را درنوردید و تغییرات تأثیرگذاری را در حوزه‌های مختلف به‌ویژه در حوزه هویت ایجاد کرد. برخی اندیشمندان این پدیده را به‌نوعی عامل یکسان‌سازی هویت جهانی و برخی دیگر آن را موجب پراکندگی هویت و مقاومت و بازیابی هویت‌های بومی ارزیابی می‌کنند. لذا به نظر می‌رسد جهانی‌شدن از منظر هویتی، در اکثر جوامع به‌خصوص در جامعه ایرانی معضلاتی را موجب شده است. در این مقاله به این سوال پاسخ داده می‌شود که جهانی شدن چه تأثیری بر هویت جامعه ایرانی داشته است؟ بنابراین اگرچه ابتدا به بررسی مفهوم جهانی‌شدن و تفاسیر مختلف آن ﻣﻰپردازیم؛ قالب تئوریک ما در این مقاله تحت تأثیر مکتب گرامشی و آراء کاکس است. فرضیه نوشتار نیز بر این اساس است که پدیده جهانی‌شدن موجب ایجاد چندگانگی(تکثر) هویتی و شکل‌گیری نوعی از «هویت کاذب» در جامعه ایرانی است که به سردرگمی و تعارض ختم می‌شود. راه مقابله با آن ایجاد نوعی آگاهی و وحدت هویتی با اولویت‌بندی مشخص است. روش این مقاله، پژوهشی کیفی ناظر بر توصیف و تحلیل بر اساس داده‌‌های عینی و مبانی نظری است.

در حالی که تحولات جهان عرب بعد از آغاز جنبشهای مردمی در سال 2011 در دگرگونی سیاست خارجی عربستان نقش اساسی داشت، به قدرت رسیدن ملک سلمان به عنوان نقطه عطفی مهم در تغییر جهت­گیری سیاست خارجی ریاض از رویکردی محافظه­کارانه به فعالانه و تهاجمی محسوب می­شود. بر این اساس این مساله اهمیت می­یابد که عربستان سعودی در شرایط جدید چه اهداف و مطلوبیتهایی را در خصوص نظم منطقه ای دنبال می­کند؟ مساله مهم دیگر آن است که عربستان در پیشبرد این اهداف چه ظرفیتها و فرصتهایی را در اختیار دارد یا با چه موانع و چالشهایی مواجه است؟ یافته اصلی مقاله آن است که عربستان اهداف خود در خصوص نظم منطقه­ای را در سه سطح یا لایه تعریف کرده است که عبارتند از: هژمونی­گرایی سخت در محیط پیرامونی یا حوزه شبه جزیره عربی؛ هژمونی­گرایی نرم در حوزه جهان عرب و؛ موازنه­سازی در سطح خاورمیانه. این کشور از ظرفیتها و فرصتهای مناسبی برای پیشبرد اهداف خود برخوردار است که شامل ظرفیتها یا عناصر قدرت ملی، فرصتهای ناشی از بحران در محیط منطقه­ای و همچنین روابط و حمایتهای بین­المللی است. اما در مجموع برخی ضعفهای ساختاری، حضور و نقش آفرینی طیف قابل توجهی از بازیگران منطقه­ای به عنوان رقیب و شکنندگی شرایط و روابط و سرعت تحولات منطقه به عنوان موانع عمده پیش روی رهبران سعودی محسوب می شود.

سیاست خارجی هر بازیگری با توجه به نقش عوامل گوناگونی شکل می‌گیرد؛ بنابراین شناخت، تحلیل و مدیریت مناسب رفتارها در عرصه سیاست خارجی نیازمند شناخت این عوامل است. با توجه به دشمنی رژیم صهیونیستی با جمهوری اسلامی ایران، لازم می‌آید تا نقش عوامل مذکور در سیاست خارجی این رژیم مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. هدف مقاله حاضر ارائه تصویری عملیاتی از سیاست خارجی این رژیم است تا در مقام نقد و مقابله با سیاست‌های آن به کار گرفته شود. با این توصیف مقاله حاضر دارای اهمیت کاربردی بوده و به‌طور مشخص به این سؤال می‌پردازد که عوامل تأثیرگذار بر تصمیم‌سازی سیاست خارجی رژیم صهیونیستی کدم‌اند؟ با توجه پیچیدگی عوامل تأثیرگذار، در این پژوهش با استفاده از مدل روزنا که ساختاری چندوجهی دارد و با کمک روش توصیفی – تحلیلی، این عوامل شناسایی شده‌اند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که سیاست خارجی این رژیم با توجه به تأثیرات چهار عامل اصلی شکل می‌گیرند که عبارت‌اند از: عوامل «ارضی»، «منزلتی»، «انسانی» و «ساختاری» (غیرانسانی).

نگاهی به تحولات یک قرن اخیر در خاورمیانه نشان می دهد اسلام گرایی نه تنها در بیشتر رویدادها، تحولات و دگرگونی‌های مهم غائب نبوده، بلکه همیشه به عنوان کنش‌گری فعال در این رویدادها نقش آفرینی کرده است. یکی از بارزترین آن‌ها حضور فعال اسلام­گرایان در انقلاب­های عربی سال 2011 و تحولات پس از آن بوده است. در این تحولات، خوانش های مطرح گفتمان اسلام سیاسی اعم از از شیعی، سنی یا معتدل و افراطی و بنیادگرا و... نقش آفرینی کرده اند. این امر را می توان نقطه عطفی در بازیگری همه جانبه اسلام گرایان در تحولات خاورمیانه به حساب آورد. هر چند روندهای طی شده در چند سال اخیر حاکی از افزایش تهدیدات و آسیب­های اسلام­گرایان و گفتمان اسلام سیاسی بوده است، اما این امر به معنی پایان کار گفتمان اسلام سیاسی نیست، بلکه می­تواند حاکی از میزان نفوذ و قدرت اسلام گرایان در معادلات سیاسی- امنیتی، اجتماعی و فرهنگی خاورمیانه و فضای وسیع کنش­گری آنان باشد. این که گفتمان اسلام سیاسی چه وضعیتی در آینده این منطقه خواهد داشت، سوال اصلی این مقاله است. این سوال با بهره گیری از مبنای مفهومی و نظری تحلیل گفتمان انتقادی لاکلاو موف و با استفاده از روش آینده پژوهی تحلیل لایه لایه‌ای علت­ها، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و با توجه به یافته­های تحقیق در نهایت سناریوهای مطلوب و مرجح تدوین گردیده است.

فضای پس از توافق هسته­ای منجر به شکل­گیری نظمی نوین و دیدگاه­های متنوع درباره هویت، قدرت و نفوذ منطقه­ای جمهوری اسلامی ایران شده که در پی آن سعودی­ها و رژیم صهیونیستی بیش از دوران قبل از پساتحریم به تعامل، مقابله و صف­آرایی امنیتی مقابل قدرت مضاعف ایران پرداختند. ما در این پژوهش با بهره­گیری از نظریه سازه­انگاری در راستای پاسخ به این سوال اصلی برمی­آییم که فضای پساتحریم چه تاثیراتی را بر روابط سعودی- صهیونیستی در مقابل جمهوری اسلامی ایران بر جای گذاشته است. در پاسخ به سوال اصلی این فرضیه مطرح می شود که فضای پساتحریم، معادلات هویتی متخاصم و برساخته قدرت را بین جمهوری اسلامی ایران و عربستان و رژیم صهیونیستی بیش از گذشته شدت بخشیده است. براساس فرضیه مطروح، یافته­های پژوهش عبارتند از اشتراکات و تعاملات صهیونیستی- سعودی در نگاه به ایران پس از توافق، تلاش برای برجسته نمودن و برساخته نمودن نقش خشونت محور انگاره­های شیعی ایران در منطقه، بهم پیوستگی آموزه­های سعودی با برساخته­های گروه های تکفیری نظیر داعش، ائتلافهای ساختگی در برابر قدرت منطقه­ای جمهوری اسلامی ایران و حرکت واشنگتن در مسیر افراط­گرایی سعودی و برساختگی فراروایت­های مطرح است. روش تحقیق بکار رفته توصیفی – تحلیلی و روش گردآوری مطالب کتابخانه ای و اینترنتی می­باشد.

در دهه هفتاد میلادی امریکا به متحدین خود در کشورهای اقماری، از جمله ایران، توصیه کرد به اصلاحاتی دست بزنند تا از انقلاب و گسترش کمونیسم در جهان جلوگیری شود. کارتر در نطق­های انتخاباتی و دکترین خود وعده داد که ایالات متحده دیگر از دیکتاتورهای متحد خود دفاع نکند و آنها را وادار کند حقوق بشر را رعایت کنند، اما در عمل به جای آنچه که او "تعهد مطلق" به حقوق بشر خواند در کنار دیکتاتور ایران قرار گرفت. سئوال پژوهش: دلائل تناقض در نظریه و اجرای دکترین کارتر کدامند؟ فرضیه: دکترین کارتر برای حفظ منافع نظام سرمایه‌داری در پارادایم جنگ سرد صورتبندی شد و از آنجا که منافع این نظام را به خطر می‌انداخت در اجرا دچار تناقض شد. روش تحقیق: در این پژوهش از روش‌ تحلیل محتوی استفاده شده و داده‌های مربوطه از نطق‌ها و پیام‌های کارتر و اسناد مرتبط جمع‌آوری شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که موقعیت ژئوپولیتیکی ایران در پارادایم جنگ سرد باعث شد که کارتر به‌جای تلاش برای گسترش حقوق بشر با چشم بستن بر نقض حقوق بشر در ایران از دیکتاتوری شاه به‌منظور سد نفوذ کمونیسم و حفظ منافع سرمایه‌دار حمایت کند. روند ذبح حقوق بشر در مسلخ منافع سرمایه‌داری از جانب امریکا تا به امروز ادامه داشته است.

حقوق شهروندی از جمله مفاهیمی است که در حوزه حقوق عمومی و علوم سیاسی از جایگاه ویژه ای برخوردار است، تا جایی که مفهوم شهروندی در طول تاریخ و در حوزه اندیشه های سیاسی همواره سهم به سزایی را به خود اختصاص داده است. به نظر می رسد که این مفهوم همواره یک مفهوم پایدار و ثابت نبوده، بلکه جریان های سیاسی و متغیرهای تاریخی بر باز تعریف آن تاثیرگذار بوده است. همچنین انقلاب اسلامی و اندیشه های بنیانگذار آن، امام خمینی (ره)، نیز به شکلی اساسی ماهیت و روندهای حقوق شهروندی در ایران را تغییر داد. این پژوهش تاثیر انقلاب اسلامی ایران بر مفهوم و حوزه های عمومی حقوق شهروندی را بررسی می کند. سوال محوری این است که انقلاب اسلامی ایران چه تاثیری بر تحول مفهومی و روندهای عمومی حقوق شهروندی در جامعه ایران داشته است؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که انقلاب اسلامی از دو زاویه بر تحول مفهومی و روندهای حقوق شهروندی تاثبرگذار بوده است. نخست، با گسترش سازوکارهای مشارکت مردمی، روندها و حوزه های حقوق شهروندی را گسترش داد. و دوم، با برجسته شدن نقش مذهب در سیستم سیاسی جمهوری اسلامی، مذهب به عنوان یک متغیر اساسی مردم سالاری را در بطن تحولات اجتماعی ایران نهادینه کرده است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی، و روش گردآوری داده ها منابع کتابخانه ای و اینترنتی است.