علوم سیاسی

محور مقاله حاضر، بررسی ابعاد و روند تأثیر مناقشات کلام سیاسی به عنوان یکی از عوامل مهم بر رقابت های سیاسی در دوره تأسیس نظام جمهوری اسلامی ایران است. برای این منظور با برخی دخل و تصرفات، از روش اسکینر در بررسی زمینه های ذهنی و عینی، و تقسیم بندی دیوید ساندرز در چهره های ثبات و بی ثباتی در واکاوی تأثیر مناقشات بر رقابت های سیاسی الهام و بهره گرفته شده تا شرایط شکل گیری مناقشات کلامی سیاسی و رقابت های سیاسیِ برآمده از آن در دوره تأسیس جمهوری اسلامی بررسی شود. مهم ترین مناقشات کلام سیاسی این دوره، ابعاد سیاسی توحید، جامعیت، مشروعیت، اسلام و حاکمیت ملی است. تغییر رژیم، تغییر حکومت، چالش های مسالمت آمیز و چالش های خشونت آمیز، چهار شکل اثرپذیری از مناقشات کلامی به شمار می آید. بر این پایه، مرام نامه ها تأثیر مستقیم حداکثری، مواضع و رویکردهای سیاسی تأثیر مستقیم حداقلی، تأسیس احزاب سیاسی جدید تأثیر غیرمستقیم حداکثری و رخدادهای سیاسی تأثیر غیرمستقیم حداقلی است. مقاله بر آن است که این دوره شاهد افزایش رقابت های سیاسی و افزایش بی قاعدگی های رقابت سیاسی بر اثر افزایش مناقشات کلامی سیاسی می باشد.

این مقاله با فرض گرفتن جریانی به نام «سیاست نامه نویسی» در تاریخ اندیشه سیاسی سده های میانه ایران، به دنبال آن است تا مبانی فکری این جریان اندیشه را بازخوانی کند. ازاین رو، با برشمردن پنج مؤلفه بنیادین، بر آن است تا وجوه مفهومی و معنایی آنها را در متون موسوم به خدای نامه ها و سیاست نامه ها مشخص نماید. این پنج مؤلفه عبارت اند از: فرّ ایزدی، عدالت، توأمانی دین و سیاست، اَشَه، و شاه آرمانی. در این راستا، مقاله کوشیده است تا نه تنها این مفاهیم را برای کشف سازه های استدلالی شان درون کاوی کند، بلکه می خواهد چگونگی وابستگی و پیوستگی این مفاهیم را به یکدیگر نشان دهد. فرضیه این مقاله آن است که مجموعه این مفاهیم مؤلفه هایی جدا از یکدیگر نیستند، بلکه خوشه ای مفهومی اند که در ارتباطی نظام مند با همدیگر قرار دارند؛ به نحوی که در هر مفهوم هاله ای از معانی دیگر مفهوم ها حضوری نامحسوس، ولی درعین حال قابل شناسایی دارد.  

گفتمان معاصر خلافت، جهاد را به مثابه کنش اصلی خود در راه مبارزه با نظم بین الملل برگزیده و این وضعیت، یکی از مهم ترین دشواری های پدیدآمده در روابط بین الملل طی دو دهه اخیر را سبب شده است. به رغم اهمیت این موضوع، تلاش های صورت گرفته برای مطالعه و توضیح این وضعیت چندان ثمربخش نبوده است. مشخصاً این مطالعات از فهم ماهیت بین المللی رفتار جهادی در پیوستگی با هویت دینی و تبار تاریخی آن به صورت نسبی بازمانده است. پژوهش پیشِ رو درصدد آن است که با لحاظ تبار تاریخی و هویت دینی گروه های جهادی، گامی در مسیر فهم ماهیت بین المللی این گروه ها و کارکرد نظم ستیزشان در عرصه سیاست جهانی بردارد. هدف آن است که میان این حوزه تأمل (تبار تاریخی و کارکرد معاصر بین المللی) ارتباطی منطقی برقرار گردد و براین اساس، توضیحی از ماهیت پدیده جهاد معاصر به مثابه موقعیتی نوظهور و یگانه در زمینه و زمانه معاصر حاصل آید؛ پدیده ای که بی گمان امروزه در قامت عاملی بحران زا در عرصه روابط بین الملل ظهور یافته است. برای انجام این مهم مباحث در دو سطح سامان یافته است. ابتدا و در بخش نخست مطالعه، تبارشناسی جهاد تعقیب گردیده است و سپس در بخش دوم، به توضیح نحوه و منطق حضور آن در عرصه بین الملل پرداخته شده است. روش شناسی مطالعه در انجام این مهم، نظریه گفتمان است

یکی از مسائل اساسیِ نظریه سیاسی و بین المللی، از گذشته تاکنون متوجه این مهم بوده است که چگونه می توان از دریچه بصیرتی نو در عرصه فرمانروایی داخلی و فراگیر به ایجاد اخلاق صلح و امنیت پایدار کمک کرد. از چشم انداز عصر جهانی، مسئله صلحِ قابل اتکا، به محاق رفته است. بروز صلح شکننده در نظام بین الملل، توجه متفکرانی بزرگ، از جمله یورگن هابرماس، مایکل والزر، جان راولز و دریدا را برانگیخته است. براین اساس، نویسنده در نوشتار حاضر از این مفروضه اولیه خود دفاع خواهد کرد که امکان ارائه نظریه ای برای صلح پایدار در جهان متکثر امروزی وجود دارد. مقاله حاضر پیش از ارائه و دفاع از مفروضه خود، با ابتنا به دیدگاه های متفکران مورد اشاره در این نوشته، به استناد چالش های فرارو در جهان، چهار اصل بنیادی را در این زمینه به بحث خواهد گذاشت. مقاله به روش توصیفی تحلیلی نوشته شده و از نظریه هنجاری انتقادی به منظور عملی ساختن صلح در تراز غیرغربی و همسو با مشارکت جهان زیست های فرهنگی متکثر بهره خواهد برد

جان استوارت میل، فیلسوف لیبرال مسلک بریتانیایی، در رساله ای درباره آزادی با تکیه بر مفهوم ضرر، در صدد ارائه اصل و معیاری برای تحدید دامنه اقتدار و دایره دخالت دولت در حوزه خصوصی شهروندان و تعیین و تحدید مرز و محدوده آزادی های فردی برآمد که امروزه با نام «اصل ضرر» شناخته می شود. تلاش و تأملات میل در این راستا و اصل ابداعی او، هرچند در نظر بسیاری تحسین و یا تلقی به قبول شده است و از زمان طرح و تدوین، به عنوان یکی از اصول محوری لیبرالیسم شناخته می شود، ولی مدلول و محتوای این اصل و انگاره همواره مناقشه برانگیز و آماج نقد و انتقادهای اساسی بوده و حتی برخی هواداران لیبرالیسم نیز با اذعان به کاستی ها و کم مایگی آن، در پی تجدیدنظر و ارائه تقریرهایی تعدیل یافته و منسجم از آن برآمده اند. در این مقاله، پس از اشاره به پیش فرض های میل در تدوین اصل ضرر، به تبیین، بررسی و نقد مبنا و مدعای «اصل ضرر» و واکاوی جایگاه آن در سیاق و ساختار نگرش لیبرالیستی و سودگرایانه میل پرداخته شده است

انقلاب اسلامی مرجعیت دوباره دین را در حوزه های مختلف زندگی، از جمله دولت مطرح کرد، ولی تبیین مناسب رابطه دین و دولت در قالب الگوهای رسمی و غیررسمی، قرین موفقیت نبوده و چالش های نظری و عملی به دنبال داشته است. هدف این مقاله، ارائه راهکاری برای تبیین رابطه دین و دولت از طریق کنش ارتباطی در حوزه عمومی و از طریق دموکراسی گفت وگویی به دور از سلطه قدرت و ثروت است تا در کاربست آن عقلانیت های مختلف از یکه تازی در عرصه دولت بپرهیزند. این نوشتار با رویکرد تحلیلی به تبیین نظریه انتقادیِ مبتنی بر کنش ارتباطی می پردازد و گفت وگو در حوزه عمومی را پیشنهاد می کند تا گفت وگوی دین و دولت در امور مبهم، از طریق رضایت و اقناع عمومی باشد

سقوط حکومت اخوانیِ مصر به رهبری محمد مُرسی در پی کودتای ارتش در سال 2013، این سازمان و به طور کلی آینده اسلام سیاسی را در این کشور دچار پرسش وجودی و ماهوی کرده است. نوشتار حاضر در کنار بررسی وضعیت اخوان پسا کودتا و جریان های گوناگون و گاه مقابل هم در این سازمان، به دنبال بررسی امکان و احتمال گسست و چگونگی آن در این سازمان است. برای این منظور افزون بر طبقه بندی گرایش های کنونی و دسته بندی های درونی اخوان، در تلاش برای پاسخ به این پرسش است که: آیا اخوان امکان بازسازی دوباره خود را دارد؟ علاوه بر این، امکان دگردیسی اخوان و تحول و تغییر پارادایم کنش این گروه به سمت رادیکالیزاسیون اسلامی جهادی بررسی خواهد شد. نوشتار حاضر با مفروض گرفتن دیالکتیک سه گانه عوامل داخلی، منطقه ای و بین المللی، به تأثیر و تأثر این متغیرها بر آینده و تشکیلات اخوان نظر دارد. برای این منظور به جهت گیری بین المللی حول محور اخوان و تلاش های آنها در این زمینه به صورت خلاصه می پردازد و در پایان، سناریوهای پیشِ روی این گروه را در بازی سیاسی داخلی مصر پس از بررسی چگونگی و چرایی امکانِ گسستِ سازمانی در اخوان و پتانسیل انشعاب آن بررسی خواهد کرد. پژوهش حاضر از روش تحقیق کتابخانه ای به همراه تحلیل متون و اسناد دستِ اول موجود در کنار تحلیل گفتار شخصیت های اصلی اخوان، بررسی مصاحبه های افراد و مسئولان اخوانی و نخبگان سیاسی مصر استفاده کرده و همچنین به بررسی داده های میدانی و آماری موجود مرتبط نیز پرداخته است. به باور نوشتار حاضر، استفاده از یک تئوری خاص به منظور شناخت وضعیتِ حال حاضر راهگشا نخواهد بود و با توجه به ماهیت چندگانه بررسی کنونی، ضرورت نگرش توصیفی تحلیلیِ عمیق با رویکرد طراحیِ مدل را در چرایی وضعیت حاضر، بدون وابستگی به نظریه ای خاص پیشنهاد می کند