رادیکالیسم اسلامی

مقاله ی حاضر در صدد است تا با نگاهی جدید به موضوع تحولات جاری پاکستان نشان دهد که ماهیت تحولات و چالش های کنونی، متفاوت از تمامی مقاطع بعد از استقلال این کشور است. شکل گیری مطالبات جدید در نیروهای اسلامی (که درنتیجه تحولات بین المللی، منطقه ای و ملی می باشد) مبانی ساخت قدرت در پاکستان را با چالشی جدید رو به رو ساخته است . از جمله آثار قطعی این فرایند باز تعریف نقش دین در سیاست است. با طرح این مساله می توان ادعا نمود که مسیر( Trajestory )دولت سازی پاکستان بعد از استقلال، منطق و منابع داخلی و خارجی خود را از دست داده ، با بحران جدی روبه رو شده است . در حال حاضر دو بدیل اسلام گرایی و دموکراسی ( با تاکید بر مستقل سازی حوزه دین از سیاست) چالشی جدید را برای تاثیرگذاری بر فرآیند دولت سازی جدید در پاکستان آغاز کرده است. مجموع مطالب فوق حکایت از آن دارد که ابهام و سردرگمی نظری و رفتاری موجود درجامعه سیاسی پاکستان که بر آمده از تقابل دیدگاه های متفاوت در حوزه دولت سازی در پاکستان است، ماهیت موضوعات امنیتی در این کشور را دچار تحول ساخته و الگوی درگیری و همکاری را متفاوت با گذشته ساخته است.

سقوط حکومت اخوانیِ مصر به رهبری محمد مُرسی در پی کودتای ارتش در سال 2013، این سازمان و به طور کلی آینده اسلام سیاسی را در این کشور دچار پرسش وجودی و ماهوی کرده است. نوشتار حاضر در کنار بررسی وضعیت اخوان پسا کودتا و جریان های گوناگون و گاه مقابل هم در این سازمان، به دنبال بررسی امکان و احتمال گسست و چگونگی آن در این سازمان است. برای این منظور افزون بر طبقه بندی گرایش های کنونی و دسته بندی های درونی اخوان، در تلاش برای پاسخ به این پرسش است که: آیا اخوان امکان بازسازی دوباره خود را دارد؟ علاوه بر این، امکان دگردیسی اخوان و تحول و تغییر پارادایم کنش این گروه به سمت رادیکالیزاسیون اسلامی جهادی بررسی خواهد شد. نوشتار حاضر با مفروض گرفتن دیالکتیک سه گانه عوامل داخلی، منطقه ای و بین المللی، به تأثیر و تأثر این متغیرها بر آینده و تشکیلات اخوان نظر دارد. برای این منظور به جهت گیری بین المللی حول محور اخوان و تلاش های آنها در این زمینه به صورت خلاصه می پردازد و در پایان، سناریوهای پیشِ روی این گروه را در بازی سیاسی داخلی مصر پس از بررسی چگونگی و چرایی امکانِ گسستِ سازمانی در اخوان و پتانسیل انشعاب آن بررسی خواهد کرد. پژوهش حاضر از روش تحقیق کتابخانه ای به همراه تحلیل متون و اسناد دستِ اول موجود در کنار تحلیل گفتار شخصیت های اصلی اخوان، بررسی مصاحبه های افراد و مسئولان اخوانی و نخبگان سیاسی مصر استفاده کرده و همچنین به بررسی داده های میدانی و آماری موجود مرتبط نیز پرداخته است. به باور نوشتار حاضر، استفاده از یک تئوری خاص به منظور شناخت وضعیتِ حال حاضر راهگشا نخواهد بود و با توجه به ماهیت چندگانه بررسی کنونی، ضرورت نگرش توصیفی تحلیلیِ عمیق با رویکرد طراحیِ مدل را در چرایی وضعیت حاضر، بدون وابستگی به نظریه ای خاص پیشنهاد می کند

این مقاله سعی دارد بر اساس اسناد موجود در آرشیوهای اسنادی کشور و تاریخ شفاهی (خاطرات) جمعیت فدائیان اسلام، بستر ظهور، تحولات و پایگاه اجتماعی آنها را به بحث گذارد. فرض مهم این نوشتار آن است که آنها اجتماعی جدید در ایران بودند و نقد اساسی به تحولات فرهنگی رضاشاه و حوزه های علمیه داشتند. اعضای آنها بیشتر شاگردان بازاری، برخی از روحانیان سطح خوانده شامل می شد و ارتباط بسیار با شأن اجتماعی مهم به نام لوطیان داشتند. متوسط سن، بیست و یک ساله و از درون هیآت های مذهبی که خاص جامعه ایرانند برخاستند. اسناد و صورت بازجویی های بجا مانده، امکان ارائه روایتی جدید از آنها فراهم می کند که متفاوت با روایت همدلانه بازماندگان و روایت متنفرانه مستشرقان است.

پس از استقلال پاکستان و شکل گیری نظام جمهوری مبتنی بر شریعت اسلام، اوضاع داخلی ناآرام و نظام سیاسی متزلزل در این کشور وجود داشته است. معضل قابل تامل پاکستان، مربوط به ساختار داخلی این کشور و دخالت بیگانگان است. مناقشه های قومی و سرزمینی، بی ثباتی سیاسی، نداشتن توسعه اقتصادی و اجتماعی، تهدیدهای فراملیتی، جرایم سازمان یافته و بالاخره رقابت قدرت های منطقه ای و فرا منطقه ای مهم ترین چالش های امنیتی در پاکستان بوده است. با توجه به شرایط کنونی پاکستان، این نوشتار در صدد پاسخ به این پرسش است که پس از استقلال پاکستان، چه عواملی زمینه های شکل گیری بحران امنیتی در این کشور را ایجاد کرده اند؟ روش پژوهش تحلیلی توصیفی و ابزار گردآوری داده ها نیز کتابخانه ای است. مهم ترین یافته های پژوهش حاکی از این است که در پاکستان ترکیب پیچیده و چندلایه ای از عوامل داخلی و خارجی که تأثیرات تقویت کننده ای بر یکدیگر دارند، باعث شکل گیری بحران امنیتی شده است. در این نوشتار استدلال شده است که پاکستان به سوی یک حکومت چندپاره پیش رفته و مداخله مستمر کشورهای بیگانه برای پشتیبانی یا سرکوب گروه های تروریستی، به ناامنی و افزایش منازعات دامن زده است. نوآوری این پژوهش، تببین تحولات پاکستان از منظر مطالعات امنیتی جهان سوم و رویکرد لیتل است.

مناطق قبیله ای فدرال پاکستان برای قدرتهای صنعتی فرامنطقه ای یک خلاء موثر امنیتی در مسیر مبادلات تجاری شرق به غرب جهان جهت نظارت بر عملکرد چین و روسیه و کشورهای جنوب شرق آسیا به عنوان غول های تجاری- صنعتی، همچنین کنترل بر ذخایر معدنی و مسیرهای ترانزیت انرژی، شناخته می شود. دراین مقاله با روش تحلیلی-توصیفی ضمن پاسخ به این پرسش که جایگاه مناطق قبیله ای فدرال پاکستان در گسترش بحران امنیتی در منطقه چگونه ارزیابی می شود به این نتیجه می رسیم که مناطق قبیله ای فدرال به دلیل خلاء های قانونی ناشی از عدم نظارت دولت مرکزی و تام الاختیار بودن روسای قبایل در فرایندهای حقوقی، بستر مساعد برای نگهداری، رشد، پرورش و آموزش گروههای رادیکالیسم اسلامی به عنوان بازوهای فوق العاده موثر قدرتهای صنعتی برای اجرای طرح های اقتصادی-امنیتی ایجاد کرده است، که این موضوع می تواند ناامنی و بی ثباتی بوجود آورد و بحران امنیتی در منطقه را گسترش دهد.

نزدیک به دو دهه قبل گروه های بنیادگرا به طور سازمان یافته فعالیت خود را در سراسر قاره آفریقا گسترش دادند و موجی از رادیکالیسم اسلامی را در کشورهای مختلف آفریقایی به نمایش گذاشتند. یکی از جدیدترین گروه های اسلامی که رادیکالیزه شده، «بوکو حرام»، در کشور نیجریه است. نگارندگان مقاله حاضر کوشیده اند، با مطالعه موردی این گروه، روند شکل گیری رادیکالیسم اسلامی در نیجریه را مورد بررسی قرار دهند. در این راستا تلاش شده است با بهره گیری از نظریه جنبش های اجتماعی «آلن تورن» به این سؤال که چه عواملی زمینه ساز ظهور و رشد رادیکالیسم مذهبی در نیجریه گردیده است، پاسخ داده شود. بر اساس فرضیه نگارندگان، متغیرهای داخلی همچون، فقر گسترده مناطق مسلمان نشین نسبت به مناطق مسیحی، عدم حضور مؤثر مسلمانان در عرصه سیاسی، وجود درگیری های قومی سابقه دار، احساس هویت زدایی در بین مسلمانان از سوی دولت سکولار، در کنار عواملی خارجی مانند حمایت گروه های تروریستی بین المللی، به رادیکال شدن و استفاده هر چه بیشتر بوکو حرام از خشونت، منجر شده است. نتایج حاصل از تحقیق بیانگر این امر است که برای کاهش خسارت جانی و مالی ناشی از فعالیت های بوکو حرام لازم است به جای مبارزه، راهکار مواجهه را در پیش گرفت تا در کنار کاستن از شدت حملات، پیوستن نیروهای جدید به این گروه را نیز کاهش داد؛ بنابراین در گام اول استفاده از راهبردهای سازش و اقناع می تواند راهکاری مناسب در جهت توقف حملات بوکو حرام به شمار آید.