مطالعات اجتماعی ایران

هدف مطالعه حاضر بررسی وضعیت نزاع های خیابانی شهروندان سنندج و عوامل و مؤلفه های مؤثر بر آن است. روش نوشتار حاضر کیفی و مبتنی بر نظریه زمینه ای است که در آن 15 نفر از افراد درگیر در نزاع های خیابانی ازطریق نمونه گیری هدفمند و گلوله برفی انتخاب شده و در مطالعه مشارکت کرده اند. داده های پژوهش به روش مصاحبه نیمه ساختاریافته جمع آوری شده و از روش مقایسه ای مداوم استراوس و کوربین نیز برای تحلیل داده ها استفاده شده است. از میان 64 کد اولیه، هفت مقوله انتخاب شد و با توجه به روابط و مقایسه آنها، مقوله "بی قوارگی اجتماعی انسداد کنش ارتباطی" به منزله مقوله مرکزی معرفی شد. یافته های پژوهش مبتنی بر مصاحبه با افراد درگیر در نزاع های خیابانی و کدگذاری پاسخ ها، حاکی از آن است که سه دسته عوامل علّی، زمینه ای و مداخله ای در الگوی پارادایمی مؤثر شناخته شده اند: عوامل علّی شامل ضعف مهارت های ارتباطی، کاهش آستانه تحمل و اختلافات مالی و خانوادگی؛ عوامل زمینه ای، ازجمله شامل محل سکونت، پایگاه اجتماعی اقتصادی و تحصیلات فرد و والدین، و مؤلفه های مهیاکننده موقعیت نزاع و درگیری در سطح شهر سنندج بوده اند؛ عوامل مداخله گر یا  تسهیل کننده دربرگیرنده خشونت ساختاری و فقر فرهنگی بوده است. از نتایج این مطالعه برمی آید که اثر متقابل این عوامل و تعامل بین آنها زمینه های نزاع، گرایش به نزاع و درنهایت وقوع نزاع خیابانی در شهر سنندج را فراهم کرده است.

در پژوهش حاضر، نحوه مواجهه جوانان با گفتمان هویتی حاکم و شیوه های مقاومت، مذاکره یا موافقت آنان با این گفتمان، درعین دسترسی به گفتمان های دیگر، مطالعه می شود. به این منظور، از حوزه های نظری مرتبط با مطالعات فرهنگی و برساخت گرایی در چارچوب نظریه تحلیل گفتمان استفاده شده است. چارچوب نظری پژوهش از ترکیب نظری رویکرد لکلائو و موفه درباب سلطه و گفتمان و الگوی رمزگذاری و رمزگشایی استوارت هال به دست آمده است. در این پژوهش، از روش شناسی تحلیل گفتمان استفاده شده است. در ابتدا، با ۳۸ نفر از جوانان شهر سنندج مصاحبه عمیق و نیمه ساخت یافته به عمل آمد. سپس، متون فراهم آمده از مصاحبه درمقایسه با متون گفتمان هویت رسمی، که درقالب «منشور تربیتی نسل جوان» بازنمایی شده است، قرار گرفت و پیوندها و منازعه های گفتمانی آنها تحلیل شد. مطابق یافته های تحقیق، عرصه نظم هویتی جوانان کانون منازعه و رقابت فرادستیِ گفتمان های متنوعی است که هرکدام برطبق موقعیت گفتمانی خود برای فراخوانی جوانان و برساخت هویت آنها می کوشند. دراین میان، گفتمان های مخالف و معارض گفتمان هویتی مسلط (اصول گرایی در چارچوب انقلاب اسلامی)، بیشترین حضور و تأثیر را در تکوین هویت اجتماعی جوانان شهر سنندج در ابعاد سه گانه ملی، قومی و مذهبی داشته اند. سرانجام اینکه، ناسازگاری الگوی هویتی رسمی با خواسته ها و موقعیت جوانان بحران هویت و ناکارآمدی را به دنبال داشته است.

قتل ناموسی هنجار اجتماعی دیرپایی است که با وجود وقوع تحول های گوناگون و عمیق در ابعاد حیات اجتماعیِ جوامع امروزی هم چنان پابرجا مانده است. هدف اصلی تحقیق حاضر بررسی اثر هم زمان ساختارهای اجتماعی و فرآیندهای یادگیری بر نگرش به قتل های ناموسی است. این پژوهش به صورت مقطعی و با استفاده از روش پیمایش انجام شده است. جامعه آماری پژوهش، تمام مردان و زنان بالای 18 سال شهر مریوان در استان کردستان بوده اند که 384 نفر از آنان به منزله نمونه تحقیق انتخاب شدند. با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای و با ابزار پرسش نامه، داده های لازم گردآوری شد. چارچوب نظری تحقیق، نظریه ساختار اجتماعی یادگیری اجتماعی رونالد ایکرز بوده است. نتایج توصیفی تحقیق نشان می دهد که یک پنجم از پاسخگویان،نگرش مثبتی به قتل های ناموسی داشته اند(27.6 درصد مردان و 5.3 درصد زنان)، درحالی که نگرش 2/38 درصد (28.1 درصد مردان و 55.6 درصد زنان) منفی بوده است. نتایج آزمون تحلیل رگرسیون نیز حاکی از آن است که متغیر یادگیری اجتماعی، قوی ترین و مهم ترین پیش بینی کننده مستقیم نگرش مثبت به قتل ناموسی است. از میان عوامل ساختاری، متغیرهای احساس نابرابری جنسیتی، پذیرش باورهای مردسالارانه، و پای بندی به باورهای دینی سنتی، به ترتیب، مهم ترین متغیرهای پیش بینی کننده نگرش مثبت به قتل ناموسی بوده اند. اثرگذاری متغیرهای ساختار اجتماعی بر نگرش به قتل ناموسی، با میانجی گری متغیرهای یادگیری اجتماعی انجام می گیرد. 

هدف مقاله پیشِ رو، بررسی تأثیر ابعاد و سطوح قوم گرایی بر ترجیحات و رفتارهای باروری زنان کُرد و ترک در شهر ماکو است. روش مطالعه پیمایشی است و  نمونه تحقیق را 384 نفر از زنان متأهل 15 تا 49 ساله کُرد و ترک در شهر ماکو تشکیل داده اند. مطابق یافته های پژوهش، تفاوت های قومی معناداری در ترجیحات و رفتارهای باروری زنان کُرد و ترک وجود دارد. میانگین باروری زنان کُرد (2/2 فرزند) بیشتر از زنان ترک (9/1 فرزند) است. متوسط باروری ایده ال برای زنان کُرد 6/2 و برای زنان ترک 1/2 فرزند به دست آمده است. نتایج مطالعه نشان داد که زنان کُرد در مقایسه با زنان ترک قوم گراترند. با استناد به نتایج، میزان قوم گرایی رابطه مثبت و معناداری با باروری دارد و هرچه قوم گرایی افزایش یابد، باروری زنان نیز افزایش می یابد. نتایج تحلیل چندمتغیره نیز نشان داد که با وجود کنترل اثر مشخصه های اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی، قوم گرایی همچنان تأثیر قوی و معناداری بر ترجیحات و رفتارهای باروری زنان بررسی شده در هر دو گروه قومی دارد، هرچند شدت این اثرگذاری برای کُردها بیشتر از ترک هاست.

عدالت، آزادی، برابری و رهایی از تبعیض و نابرابری درمیان انسان ها، به ویژه میان زنان و مردان، از پیام های اصلی ادیان آسمانی و به خصوص دین اسلام است. هدف این پژوهش، بررسی رویکرد یکی از جریان های مذهبی فعال اهل سنت در کردستان، یعنی جماعت دعوت و اصلاح،  به زنان است. روش مطالعه حاضر کیفی است و برای انجام عملیات میدانی از روش مردم نگاری و برای تحلیل داده ها از نظریه مبنایی استفاده شده است. با استناد به مصاحبه نیمه ساخت یافته با 30 عضو فعال جماعت دعوت و اصلاح ساکن شهر سنندج، اعضای جماعت با اتخاذ رویکرد نو به مسئله زنان و با اعطای مسئولیت به آنان، رویکردی جدا از سنت گرایی ملی و دینی درقبال زنان اختیار کرده اند. جریان مذهبی مزبور، با تفسیر جدید از فقه و متون دینی، به دفاع از حقوق زنان و انتقاد از وضع موجود در کردستان درباب زنان پرداخته و رویکرد اسلامی را بهترین مدافع و حافظ حقوق زنان معرفی می کند. رویکرد جماعت دعوت و اصلاح درباب زنان و جایگاه آنها در جامعه، بازاندیشانه، اصلاحی و در پیِ حمایت از حضور و فعالیت زنان در عرصه های اجتماعی و سیاسی در جامعه است. رویکرد اعضای جماعت به زنان ذیلِ سه سنخ تناسب گرایی، سنت گرایی، و اخلاق گرایی اسلامی تقسیم پذیر است.

کشور ایران اقوام بسیار متنوعی را در خود جای داده است. مطابق منابع و شواهد، شکاف قومی در میان بخشی از اقوام ایرانی فعال شده است. فعال شدن شکاف قومی عوامل پرشماری دارد و پیامدهای سیاسی اجتماعی آن نیز پیچیده است. هدف این تحقیق، بررسی زمینه های تاریخی و اجتماعی مؤثر بر شکاف قومی و سازوکار فعال شدن آن در میان پنج قوم ایرانی است. مبانی نظری تحقیق در نظریه استین روکان و نظریه های چندمتغیره قومی ریشه دارد. جامعه آماری شامل اقوام ساکن در ایران است. روش تحقیق تاریخی تطبیقی است. اتکای مطالعه بر منابع اسنادی بوده و بیشتر از داده های ثانوی استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که شکاف قومی در فرآیندی تاریخی در میان بعضی اقوام ایرانی فعال شده است. تشکیل دولت متجدد مرکزگرا، ملت سازی ناقص و ایجاد نابرابری قومی در ابعاد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، و احساس تبعیض قومی نقشی برجسته در این فعال شدن داشته است. مدیریت توزیع عدالت و کاهش نابرابری در ابعاد مختلف شکاف قومی فعال را ترمیم و آن را به شکاف غیرفعال تبدیل خواهد کرد.