مطالعات اجتماعی ایران

ایران کشوری چند قومی است. مطالعات انجام شده در سطح ملی درباره اقوام نشان میدهد که برخی از اقوام احساس نابرابری قومی بسیار قویتری نسبت به دیگران دارند و توزیع امکانات و خدمات در کشور را به نفع همه نمیدانند. بنابراین همیشه مطالبات خود را از دولت، ایفا نشده قلمداد میکنند. از جمله این اقوام کردها و ترکها هستند. هدف ما در این مقاله بررسی این ادعا خواهد بود. مقاله حاضر به بررسی تخصیص بودجهها در ایران در دوره ده ساله 1375 تا 1385 پرداخته و با محاسبه سرانه بودجهها برای استانهای کردنشین و ترکنشین در هر سال و میانگین آن برای دوره ده ساله مذکور تفاوتهای موجود آنها را با سرانه بودجه استان تهران و در مواردی با برخی دیگر از استانهای فارس نشین مثل اصفهان مقایسه و نتایج آن را گزارش کرده است. یافتهها نشان میدهند تخصیص بودجه برای این استانها نه تنها با استانهای تهران و اصفهان تفاوت زیادی ندارد بلکه در بسیاری از موارد نمودارها نشان دهنده بودجههای بالاتر این استانها است. چارچوب نظری مقاله بر اساس نظریه طرد اجتماعی استوار است. براساس این نظریه افراد یا گروههایی در جامعه از برخی منابع و حقوق در جامعه محروم و به حاشیه رانده میشوند. طرد از فرآیند توسعه و طرد مادی از جمله ابعاد طرد اجتماعی محسوب میشود. مقاله حاضر از این بعد به مسئله اقوام در ایران میپردازد.

بررسی ها نشان می دهد که تفاوت های معنی داری در سطح باروری و متوسط زنده زایی زنان کُرد و تُرک وجود دارد. هدف از این مقاله کمی کردن تاثیر تعیین کننده های بلافصل بر باروری گروه های قومی در شهرستان ارومیه با استفاده از روش تجزیه بونگارت است. روش تحقیق از نوع پیمایشی است. جمعیت آماری شامل خانوارهای معمولی ساکن در شهرستان ارومیه و زنان 15ـ 49 ساله حداقل یک بار ازدواج کرده است که در داخل خانوارها شناسایی شدند و با ایشان مصاحبه شد. حجم کل نمونه 768 خانوار است. روش نمونه گیری ترکیبی از روش های خوشه ای چندمرحله ای، تصادفی و تصادفی سیستماتیک است. گردآوری داده ها با استفاده از پرسش نامه ساخت یافته صورت گرفته است. نتایج حاکی از آن است که گروه های قومی سطوح متفاوت و روندهای باروری مشابهی را در طول دوره 15 ساله قبل از بررسی تجربه کرده اند. با وجود کاهش سطح باروری، کُردها در دوره پنج ساله منتهی به زمان بررسی هم چنان در مقایسه با تُرک ها میزان باروری بالاتری داشته اند. نتایج حاصل از کاربرد روش تجزیه بونگارت نشان داد که قدرت نسبی بازدارندگی تعیین کننده های بلافصل باروری در میان گروه های قومی متفاوت است. در میان تُرک ها به ترتیب استفاده از وسایل پیش گیری از حاملگی و نازایی پس از وضع حمل در اثر شیردهی بیشترین سهم را در تبیین تفاوت باروری مشاهده شده از بارآوری کل دارند. در میان کُردها نازایی پس از وضع حمل در اثر شیردهی و استفاده از وسایل پیش گیری به ترتیب این تفاوت را تبیین می کنند. بر اساس یافته ها، برای درک بهتر تفاوت های قومی باروری مطالعه مقایسه ای تعیین کننده های بلافصل باروری ضروری به نظر می رسد.

هدف مقاله حاضر مطالعه و تحلیل جامعه شناختی مهم ترین دگرگونی های ساختار جامعه مدنی ایران طی یک قرن گذشته، یعنی فاصله زمانی دو دوره انقلاب مشروطه (1285 تا 1320) و انقلاب اسلامی (1357تا 1388) است. این مطالعه مبتنی بر نظریه نوسازی در جامعه شناسی است که تفکیک و تمایز کارکردی و نیز تخصصی شدن نقش ها و کارکردهای نظام های اجتماعی را در روند توسعه جامعه از سنتی به مدرن توضیح می دهد و تلاش می کند فرآیند رشد و توسعه نظام جامعه مدنی را در ارتباط با سایر فرآیندهای تغییر تکاملی نظام های اجتماعی ایران در دو دوره مشروطه و انقلاب اسلامی تحلیل کند. نتایج این مطالعه که به روش اسنادی و با تکنیک مقایسه ای صورت گرفته است، نشان می دهد که اولین فرآیند تغییر اساسی در جامعه ایران با تغییر سیاسی آغاز شد؛ فرآیندی که منجر به شکل گیری قوای مقننه، مجریه و قضاییه شد. در این دوره، همه نظام های اجتماعی در جامعه ایران به سه نهاد اجتماعی وابسته به هم، یعنی «دین»، «بازار» و «دولت» محدود می شدند. این نظام ها به مرور زمان به هفت نظام اجتماعی نسبتاً مستقل شامل دولت، اقتصاد، دین، آموزش، حقوق، قشربندی اجتماعی و جامعه مدنی گسترش پیدا کردند. آخرین نظام اجتماعی ساخت یافته در جامعه ایران، یعنی جامعه مدنی، به تدریج در ابعاد و جنبه های زیر توسعه و تکامل می یابد: فضای عمومی، سازمان های غیر دولتی، شوراها، مطبوعات، احزاب سیاسی و جنبش های اجتماعی (دانشجویی، زنان و حقوق بشر). هم چنین می توان گفت امروزه نقش ها و کارکردهای جامعه مدنی مانند وظایف و کارکردهای سایر نظام های اجتماعی به طور نسبی در چارچوب سازمان ها نهادینه و تخصصی می شوند.

مقاله توصیفی ـ تحلیلی حاضر با هدف کلی شناخت ویژگی های جامعه شناختی و روان شناختی دختران و زنان روسپی در استان اصفهان تهیه شده است. پرسش اساسی مقاله این است که این گروه از دختران و زنان از چه ویژگی های جامعه شناختی و روان شناختی برخوردارند؟ در پژوهش حاضر، پرونده تمامی 361 نفر دختر و زن روسپی که بین سال های 1380 تا 1385 به مراکز بازتوانی زنان سازمان بهزیستی استان اصفهان مراجعه داشته اند، مورد تحلیل اطلاعات ثانوی قرار گرفت و با 46 نفر دختر و زن روسپی دستگیرشده در سه ماهه اول سال 1386 نیز مصاحبه عمیق به عمل آمد. مقوله روسپی گری براساس آرا و نظرات وینبرگ، ها ردمن، زیگمن، سن و ها گان تحلیل نظری شده است. یافته ها نشان می دهد 69 درصد دختران و زنان روسپی دارای تحصیلات زیر دیپلم اند، 4/65 درصد مجردند و 6/9 درصد متاهل هستند. دامنه سنی آنان در محدوده 29-20 سال و میانگین سنی آنان 28/20 سال است. نابه سامانی خانواده، فقر اقتصادی، اعتیاد، جامعه پذیری ناقص و ضعیف بودن پیوندهای اجتماعی از مهم ترین ویژگی های جامعه شناختی و تنوع طلبی، هیجان طلبی، نداشتن تعادل عاطفی، رفتاری و ضعف هویت اخلاقی از مهم ترین ویژگی های روان شناختی دختران و زنان مورد مطالعه در پژوهش حاضر است.

در خلال چند دهه اخیر و به ویژه از سال 1990 به بعد، به دنبال افول نسبی پارادایم اثباتی و گسترش نسبی رویکرد تفسیری و روش‫شناسی کیفی مبتنی بر آن، در خلال دوره‫ای که به دوره جنگ‫های پارادایمی موسوم است، برخی از محققان با هدف رهاکردن علوم اجتماعی از تقابل‫های سنتی روش‫های کمی و کیفی، برای بازتعریف و مفهوم دهی دوباره به روش تحقیق اجتماعی تلاش کردند. با این تلاش ها روش‫شناسی متاخری تحت عنوان تحقیق با روش‫های ترکیبی ابداع شد که ورای مجادلات پارادایمی سنتی، بر اصول و منطق رویکرد پراگماتیسم مبتنی است. این روش بعد از شیوه‫های کمی و کیفی به عنوان جنبش روش‫شناختی سوم مطرح شده است. تحقیق با روش‫های ترکیبی عبارت است از استفاده هم زمان یا متوالی از هر دو روش کمی و کیفی که ضمن تلفیق هر دو روش، به ترکیب جدیدی ورای استفاده مستقل از هر یک از آن ها دست یافته و در عین حال منطق پارادایمی هر دو روش را نیز در نظر بگیرد. بر این اساس، مقاله حاضر درصدد است به مطالعه انواع طرح‫های تحقیق با روش‫های ترکیبی بپردازد. با توجه به دامنه، ابعاد و ویژگی‫های وسیع و پیچیده این روش‫شناسی متاخر، محتوای مقاله عمدتاً بر نوع‫شناسی طرح‫های تحقیق کاربرد پذیر در تحقیقات ترکیبی متمرکز شده است. بنابراین ابتدا به بنیادهای پارادایم پراگماتیسم و مقایسه آن با سایر پارادایم‫های مسلط در علوم اجتماعی پرداخته می‫شود، سپس ابعاد متفاوت تحقیق با روش‫های ترکیبی و عناصر کمی و کیفی آن مورد توجه قرار می‫گیرد. در نهایت، طیفی از نوع ‫شناسی‫های متداول از طرح‫های ترکیبی، معیارهای نوع‫شناسی و نیز اصول و روش های فنی برخی از مهم ترین انواع آن معرفی می‫شوند.

کشورها ـ اعم از جهان سوم یا توسعه یافته ـ از گذشته تاکنون با مسئله وفاق روبه رو بوده اند. وفاق اجتماعی می-تواند به کاهش انحراف از قواعد اجتماعی، کاهش فساد سیاسی، اخلاقی و اداری، جلوگیری از رواج پدیده موسوم به پارتی بازی، خویشاوندگرایی و در کل کاهش شکاف بین اخلاق نظری و عملی و کاستن از چند پارگی و افزایش انسجام اجتماعی یاری رساند. از آن جا که ایران در حال طی کردن فرآیند توسعه است و ایلام نیز یکی از استان های کمتر توسعه یافته با مسایل اجتماعی خاص می باشد، مطالعه پدیده وفاق می تواند کمک موثری برای برنامه ریزی توسعه پایدار باشد. چهارچوب نظری این مقاله براساس نظریات دورکیم و پارسونز به عنوان معماران نظریه وفاق اجتماعی استوار است. روش تحقیق پیمایش با استفاده از پرسش نامه بوده است. حجم نمونه 778 نفر (380 نفر شهری، 363 نفر روستایی و 35 نفر از جامعه عشایری) می باشد. نتایج تحلیل آماری نشان می دهد، میزان وفاق اجتماعی عام در میان کل پاسخ گویان در حد متوسط بوده است. نتایج آزمون اف نشان داد که تفاوت معنی داری از لحاظ میزان وفاق اجتماعی بین این سه جامعه وجود دارد. میانگین وفاق اجتماعی عام در جامعه شهری بالاتر از دو جامعه دیگر بوده است. نتایج تحلیل رگرسیون چند متغیره رابطه معنی دار بین متغیرهای مشارکت اجتماعی، تقدیرگرایی، قشر اجتماعی و تحصیلات با وفاق اجتماعی و متغیر استفاده از وسایل ارتباط جمعی با وفاق را نشان می دهد. کلیه متغیرهای مستقل وارد شده در معادله رگرسیونی 41/0 از تغییرات واریانس متغیر وابسته را تبیین کرده اند که بیشترین سهم، متعلق به مشارکت اجتماعی و کمترین سهم مربوط به قشر اجتماعی بوده است.

پژوهش حاضر عوامل موثر بر ارتکاب جرم را در بین زنان حاشیه نشین و زنان مجرم زندانی در اهواز بررسی می کند. زنانی که در مناطق مرکزی (غیرحاشیه ای) شهر زندگی می کنند به عنوان گروه گواه در نظر گرفته شده اند. واحد تحلیل در ای ن تحقیق فرد بوده است و حجم نمونه شامل 200 نفر از زنان عادی و مجرم بالای 18 سال شهر اهواز است که با استفاده از شیوه نمونه گیری طبقه ای انتخاب شده اند. در سطح استنباطی از آزمون خی دو و رگرسیون لجستیک و هم چنین ضرایب فی، کندال، کرامرز و ضریب همبستگی استفاده گردیده است. یافته ها نشان می دهد بین متغیرهای مستقل (نوع منزل مسکونی، تحصیلات، وضعیت اشتغال، شغل پدر، طبقه اجتماعی و محل سکونت [حاشیه و غیرحاشیه]) با متغیر وابسته (ارتکاب جرم) رابطه معنی داری وجود دارد و فقط متغیر محل تولد با متغیر وابسته هیچ گونه رابطه معناداری را نشان نمی دهد.