درخت حوزه‌های تخصصی

دکتر محمد رجبی، چهره ای آشنا در بین دانشجویانی است که مطالعات غرب شناسی و تاریخ فرهنگ و تمدن دارند. سخنرانی ٥٠ جلسه ای ایشان با موضوع، «سیر فرهنگ و تمدن» در تالار دانشکده حقوق دانشگاه تهران در سال ٧٦ هنوز هم چراغ راه علاقه مندان به مباحث غرب شناسی است. سوابق پژوهشی و اجرایی در کنار آشنایی عمیق با مباحث قرآنی و تفکری و فلسفی، و شناخت فرهنگ و تمدن غرب از نزدیک، از ایشان شخصیتی ویژه ساخته است. از جمله آثار ایشان به ویژه در زمینه مباحث قرآنی میتوان به کتاب «برقی از منزل لیلی» اشاره نمود. صبح روز ١٤ فروردین ٨٩ فرصتی دست داد و در محل کار خدمت ایشان رسیدیم. ایشان علیرغم مشغله ها و جلسات و درگیریهای کاری گسترده، با صبر و حوصله، بنا به درخواست ما، تأملاتشان را پیرامون تفکر دینی بازگو کردند. پس از تنظیم اولیه مصاحبه، متن آن به همراه سؤالات و ابهاماتی که مجال نشد حضوری بپرسیم، خدمت ایشان ارسال گردید. ایشان ضمن بازبینی سؤالات و پاسخ ها، لطف کردند و مصاحبه را کامل تر و تفصیلیتر به دست ما رساندند. با توجه به طولانی بودن این گفتگو، بخش اول آن که به بحث از مراتب تفکر و توضیح تفصیلی مبنای تمامی گونه های تفکر که در قرآن آمده است و نیز چگونگی تقدم ذکر بر فکر، میپردازد؛ در این شماره تقدیم میگردد. بخش دوم مقاله ضمن ارائه توضیحات بیشتر در باب تقدم ذکر بر فکر به مخرب های مسیر «وصول به ذکرالرحمن» میپردازد که در شماره بعد خواهد آمد. لازم به ذکر است که چون این مصاحبه در ایام عید نوروز انجام شده بود، دکتر رجبی در انتهای مصاحبه اشاره ای زیبا به تحویل سال نو و دعای تحویل داشتند که حیفمان آمد علیرغم گذشت چند ماه از آن تاریخ، از مصاحبه حذف کنیم. لذا این اشاره را هم در پایان بخش اول آورده ایم.

در حیطه اخلاق دستوری، رویکردهای مساله محور در پاسخ به این که چه عملی خوب و چه عملی بد است دو نظریه را در اختیار ما نظریه را در اختیار ما نهاده اند: غایت گرایی و وظیفه گرایی. ما در این دو نظریه شاهد تلفیق گرایی، فردگرایی و بی توجهی به تفاوت افراد و شرایط هستیم. این مشکلات ما را به رویکرد فضیلت محور سوق می دهد. در این رویکرد، عملی اخلاقی است که در اجتماع انسانی، کارکردی مناسب داشته و جامعه را به سعادت برساند. در این نگاه، شرایط تحقق فعل و همچنین تربیت اخلاقی افراد جامعه را کانون توجه قرار می گیرد. هنگامی که از مسوولیت رسانه های جمعی در قبال اخلاق در جامعه سخن می گوییم ضرورت اهتمام رسانه ها به تربیت اخلاقی جامعه و بروز فضایل اخلاقی مدنظر قرار می گیرد. به نظر می رسد رویکرد فضیلت محور در خبررسانی چندان مورد توجه نبوده باشد، گو اینکه شاید بتوان رابطه ای میان رویکردهای مساله محور و ارزشهای خبری نشان داد.نتیجه گیری: از منظر فضیلت محوری ملاک نحوه نگارش و پخش یک خبر، تاثیرات تربیتی آن خبر در میان جامعه است. لذا خیر را نباید یک اطلاع رسانی صرف تلقی کرد بلکه خبررسانی، شان و جایگاه اخلاقی در جامعه نیز دارد.

زمینه: ابتلا به عوارض وخیم ناشی از بیماریهای بدخیم و اعلام خبر بد در مورد این قبیل بیماری ها به افراد در تمامی فرهنگ ها و در میان تمامی اقوام و ملل با واکنش های حاوی اضطراب و آسیب زا، هم برای پزشک و هم برای بیمار است. کاستن از شدت واکنش ها و آسیب های مربوط بدانها همواره مورد توجه پزشکان است.روش کار: در این بررسی، چینش ملاحظات اخلاقی ویژه در چگونگی اعلام خبر در کنار مهارت های روانشناختی و ارتباطی پزشک با بیمار و نیز تحلیل شرایط محیطی غالب بر نشست میان پزشک و بیمار ارزیابی شده است.یافته ها: طبقه بندی انواع واکنش های درون شناختی پزشک در قالب برون دادهای اولیه و ثانوی، ارایه الگویی از فرایند پالایش برون دادهای ذهنی و رفتاری پزشک برای کاستن از شدت اضطراب و نمودار تعاملات اضطراب آور در این زمینه در سه مقطع زمانی پیش از اعلام خبر، هنگام اعلام خبر و پس از اعلام آن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته استنتیجه گیری: برون دادهای اولیه و ثانوی ذهنی پزشک شامل واکنشهای جسمی و روانی است که در زمان اعلام خبر یعنی مرحله میانی واکنش ها به اوج می رسد و حتی نمود آن به بیمار انتقال می یابد. واکنش های سازمان یافته پزشک در این مرحله مستقیما بر کاهش اضطراب طرفین موثر واقع می شود و ارزشی خاص در کاستن و مهار واکنشهای آسیب زا دارد.

تأثیر تعامل علم و دین، به ویژه اسلامی سازی علم در تحقق آینده مطلوب جهان اسلام، موجب بیان آرای متفاوت و بحث های گسترده از سوی اندیشمندان مسلمان شده است. ثمره این مبحث در پیشرفت جامعه مسلمانان، منوط به گزینش برترین نظر و نیل به اتفاق نظر دراین باره است. با این اوصاف، مسئله اصلی، عدم حصول اتفاق نظر در این حوزه است که ظاهراً یکی از مهم ترین عوامل آن، عدم شناخت جامع از رابطه علم و دین، به ویژه اسلامی سازی علم است؛ زیرا مسلماً شناخت عمیق و دقیق از جوانب یک موضوع، زمینه ساز گزینش مطلوب و حصول اتفاق نظر اندیشمندان خواهد بود. بنابراین، در بررسی حاضر بر گفتمان «اسلامی سازی علم» که قائل به اسلامی سازی علم مدرن و یکی از گفتمان های مطرح درباره رابطه علم و دین در جهان اسلام است، تمرکز شده است. با استفاده از روش تحلیل گفتمان لاکلا و موفه، نشانه های اساسی که توسط این گفتمان، مفصل بندی شده و نظام معنایی آن را شکل داده، موردبررسی قرارگرفته است. با توجه به نشانه های مهمی مانند تمدن اسلامی، علم اسلامی و نقد تمدن و مدرنیته غربی که در نظام معنایی این گفتمان، مفصل بندی شده است، می توان گفت که تحقق تمدن نوین اسلامی، اسطوره و چشم اندازی است که گفتمان مذکور برای آینده جهان اسلام متصور است. در این مسیر، گفتمان فوق، علوم انسانی مدرن را نامطلوب دانسته و به میدان گفتمانی طرد کرده است و قائل به تولید علوم انسانی اسلامی یا اسلامی سازی آن است. این گفتمان هرچند جهت دهی اسلامی به علوم طبیعی را مطرح می کند، علوم تجربی نوین را مفصل بندی کرده است و از آن برای تحقق چشم انداز مطلوب سود می جوید.

زمینه: با مروری بر پیشینه اخلاق در جهان، ایران باستان و دستورات و رهنمودهای ادیان ایرانی، اسلام و زرتشت و اشاره ای به آیین و آداب اخلاقی در نظم و نثر پارسی، به بررسی و کنکاش واژه پرفشن و مقایسه با مفهوم و کاربرد حرفه و کسب و کار پرداخته شده است. توضیح این که خدمات هر پیشه و شغلی، مانند نجاری، آهنگری و غیره که در قبال دریافت پول (پاداش) ارائه می شود، در واقع همان حرفه و کسب و کار است، ولی خدمات عالیه ای که نه بخاطر پول بلکه در خلوص و قداست و معنویت انجام می شوند و با پاداش مادی و دنیوی قابل جبران نیستند (مانند پزشکی، معلمی، روحانیت، قضا، هنر و ادبیات و....)، از ارج والایی برخوردار هستند و برابر مفهوم کیش قرار دارند. نتیجه گیری: پروفشن و برابر فارسی آن کیش، شامل چند گروه از خدمات متعالی است، در حالیکه دیگر مشاغل هر چند دارای صنف و سندیکا و کد اخلاقی باشند، کیش و رسالت و حرفه شریف نخواهند بود.

آزادی به معنای وسیع آن، فقدان فشار است؛سقوط آزاد جسم یعنی آزاد بودن از تأثیر هر قوه ای جز قوه ثقل.در سیاست، از آزادی فکر و بیان و تشکیل جمعیت یاد می شود که مستلزم نوعی فراغت از قدرت دولت است.مبادله آزاد در بازرگانی به معنای معافیت از موانع و عوارض گمرکی است. فلاسفه مابعد طبیعی مفهوم آزادی مطلق را بر همین مبنا ساخته اند.عمل، در آزادی مطلق، از سلسله علل فارغ می گردد-از جبر برونی و درونی.اعمال نه با فکر شخص موجب می شوند نه با غرایز وعادا او.اختیار در قاموس فلاسفه مابعد طبیعی همین است:قدرت برای عمل آزادانه، چندان که گویی حرکات وجدان و اعمالی که بدان وابسته اند با چیزی در وجود آدمی تغییر می یابد.عمل آزادانه تابع هیچ چیز نیست حتی حال خود آدمی پیش از عمل. آیا می توان چنین تعریفی از آزادی پذیرفت؟اثبات وجود چنین آزادی مطلقی محال است؛چون اثبات یک قضیه نشان دان وجوب و ضرورت آن است و حال آنکه آزادی مطلق، اگر قدرت انجام دادن یا ندادن کاری باشد، خود مستلزم امکان است.در (*).این مقاله، متن سخنرانی نویسنده است که در تاریخ 03/11/1375 در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ایراد شد.

کیمیا براى جابر معرفت کلى است بنابراین، هدف اصلى کیمیا از نظر وى یافتن راهى براى شناخت عالم و مهم ترین جنبهء این هدف جستجوى حکمت واقعى است. هدف این نوشتار بررسى اجمالى تفکر جابر در زمینهء کیمیا با نگرشى هرمنوتیک است.

آنچه در این مقاله آمده گفتاری است تحلیلی که بیشتر دیدگاهی در خصوص فرایند اسلامی شدن دانشگاهها را مطرح کرده است. نظر به اینکه به عنایت الهی کوشش در جهت فعالیتهای علمی وکارشناسی در حوزه فرهنگ به ویژه در نزد نخبگان و دانشگاهیان جزء اولویتهای نظام اجرایی و قانونگذاری قرار گرفته است، جا دارد نظریه ها و دیدگاههای راهبردی جدید و متنوعی مطرح بشود تا کارگزاران و مدیران اجرایی و فرهنگی نظام به ویژه در دانشگاهها معیارهای اندیشه ای و کاربردی تازه ای را به دست آورده و قدری از برخی الگوهای روزمره و تکراری و گاه کلیشه ای به در آیند. مباحثی که در این مقاله به آنها پرداخته شده عبارتند از: مفهوم پایه در اسلامی شدن، رویکردی به سوی اسلامی شدن دانشگاهها و عرصه های عملیاتی آن، الگوی فرهنگی بینش جامعه شناسی امر به معروف و نهی از منکر در بستر اسلامی شدن دانشگاه، ابعاد اجرایی امر به معروف و نهی از منکر، مسائل جامعه شناختی امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه وَلایی، نیازشناسی (نیازهای کاذب- نیازهای حقیقی)، فرهنگ سازی از دیدگاه قرآن، اسلامی شدن دانشگاه و مسئله پوشش زنان و نتیجه گیری.

به منظور بررسی عوامل موثر بر میزان استفاده از فناوری آموزشی در تدریس دانشگاهی، از میان تمامی اعضای هیات علمی دانشگاه های شهید چمران و علوم پزشکی اهواز، تعداد 180 نفر به شیوه نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شدند. بدین ترتیب، سعی شد تعداد نمونه انتخاب شده در هر یک از دانشگاه های مورد پژوهش با تعداد اعضای هیات علمی آن متناسب باشد. سپس پرسشنامه ای حاوی 16 سوال طراحی شد و بر روی آنها اجرا شد. روایی پرسشنامه با استفاده از نظر تخصصی تعدادی از استادان مجرب مورد بررسی قرار گرفت. همچنین آزمون «آلفای کرونباخ» پایایی آن را تایید کرد (a=0.84). پس از جمع آوری داده ها، برای تحلیل آنها از آزمون آماری مجذور کای(X2) استفاده شد. نتایج این پژوهش نشان داد که اعضای هیات علمی دانشگاه های شهید چمران و علوم پزشکی معتقدند که عواملی از قبیل: خسته کننده بودن استفاده از وسایل و تجهیزات آموزشی، نداشتن زمان کافی، عدم آشنایی با ابزارهای آموزشی، مهارت ناکافی در استفاده از این ابزارها، عدم آشنایی با مواد آموزشی مختلف، مهارت ناکافی در تهیه و ساخت مواد آموزشی، سنگینی وسایل و دشواری حمل و نقل آنها، فشار کاری زیاد، تعداد زیاد دانشجویان در کلاس های درس و همچنین ترس و اضطراب ناشی از استفاده نادرست از وسایل آموزشی در کاربرد ناکافی از فناوری آموزشی در تدریس دانشگاهی نقش کمی دارد. همچنین آنها نقش عواملی چون دشوار بودن تهیه و طراحی مواد آموزشی، نامناسب بودن محیط فیزیکی کلاس درس، عدم وجود امکانات و تجهیزات آموزشی لازم، حجم زیاد واحدهای درسی استادان و بالاخره بی توجهی به میزان بهره گیری از تجهیزات و امکانات آموزشی از سوی استادان به هنگام ارزیابی عملکرد آنان در عدم بهره گیری از فناوری آموزشی در تدریس دانشگاهی را زیاد می دانند.به منظور بررسی عوامل موثر بر میزان استفاده از فناوری آموزشی در تدریس دانشگاهی، از میان تمامی اعضای هیات علمی دانشگاه های شهید چمران و علوم پزشکی اهواز، تعداد 180 نفر به شیوه نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شدند. بدین ترتیب، سعی شد تعداد نمونه انتخاب شده در هر یک از دانشگاه های مورد پژوهش با تعداد اعضای هیات علمی آن متناسب باشد. سپس پرسشنامه ای حاوی 16 سوال طراحی شد و بر روی آنها اجرا شد. روایی پرسشنامه با استفاده از نظر تخصصی تعدادی از استادان مجرب مورد بررسی قرار گرفت. همچنین آزمون «آلفای کرونباخ» پایایی آن را تایید کرد (a=0.84). پس از جمع آوری داده ها، برای تحلیل آنها از آزمون آماری مجذور کای(X2) استفاده شد. نتایج این پژوهش نشان داد که اعضای هیات علمی دانشگاه های شهید چمران و علوم پزشکی معتقدند که عواملی از قبیل: خسته کننده بودن استفاده از وسایل و تجهیزات آموزشی، نداشتن زمان کافی، عدم آشنایی با ابزارهای آموزشی، مهارت ناکافی در استفاده از این ابزارها، عدم آشنایی با مواد آموزشی مختلف، مهارت ناکافی در تهیه و ساخت مواد آموزشی، سنگینی وسایل و دشواری حمل و نقل آنها، فشار کاری زیاد، تعداد زیاد دانشجویان در کلاس های درس و همچنین ترس و اضطراب ناشی از استفاده نادرست از وسایل آموزشی در کاربرد ناکافی از فناوری آموزشی در تدریس دانشگاهی نقش کمی دارد. همچنین آنها نقش عواملی چون دشوار بودن تهیه و طراحی مواد آموزشی، نامناسب بودن محیط فیزیکی کلاس درس، عدم وجود امکانات و تجهیزات آموزشی لازم، حجم زیاد واحدهای درسی استادان و بالاخره بی توجهی به میزان بهره گیری از تجهیزات و امکانات آموزشی از سوی استادان به هنگام ارزیابی عملکرد آنان در عدم بهره گیری از فناوری آموزشی در تدریس دانشگاهی را زیاد می دانند.