درخت حوزه‌های تخصصی

سازگاری و تعامل گروه های گوناگون فرهنگی و آیینی در هند سبب تنوع شخصیتی و پدیداری فرهنگ و هویتی ترکیبی برای این شبه قاره شده است. تنوع اجتماعی، اقتصادی و به خصوص تنوع فرهنگی و عدم مدیریت آن و همچنین توسعه صنعتی و تکنولوژیک، هند را با بحران هویت در ابعاد مختلف و از جمله در فضاها، فرم های زیستی و شهرهای کلان مواجه کرده است. در کنار این، استعمار و به دنبال آن نفوذ شهرسازی و معماری غربی نیز بر بی هویتی شهرهای هند دامن زد به طوری که امروز جنبه های فرهنگی و انطباق اقلیمی در طراحی های معماری فراموش شده است. در چنین شرایطی پارک ها و فضاهای سبز هند با الگوهای انگلیسی ساخته می شدند. این پروژه ها به جای طرح منظرین، صرفاً پروژهای باغبانی بودند که بی ارتباط با محیط پیرامون طراحی می شدند. در این دوران نقش نسل نخست معماران و معماران منظر هندی فارغ التحصیل دانشگاه های بین المللی در بازیافتن و نقش دادن به هویت هندی در حرکت رو به توسعه و پیشرفت کشور هند تعیین کننده بود. محمد شهیر نمونه موفق معمار منظر هندی، با توجه بیشتر به سایت های تاریخی و بازسازی آنها، اصول برآمده از معماری سنتی هند را با زندگی امروز و شرایط فرهنگی آن تلفیق کرد و ترکیبی موفق از سنتی و مدرن در فضاهای شهری را پدید آورد و توانست با طیف وسیع پروژه های منظرین، فرهنگ هندی را برای بازدیدکنندگان به نمایش بگذارد. در این نوشتار پس از مروری بر روند تحولات معماری منظر هند قبل و بعد از استقلال و نسبت آن با هویت و فرهنگ هندی، به رویکرد هویت گرای محمد شهیر در این حوزه به خصوص در پروژه های بنای یادبود راجیو گاندی ""Vir Bhumi""، باغ موزه ""Sanskriti Foundation"" و میدان شهری چوک ""Chowk-Town Square"" پرداخته خواهد شد.

تمرکز شرایط فرسودگی کالبدی و ضعف حیات اقتصادی ـ اجتماعی محلات فرسوده در غیر از نواحی تاریخی به گونه ای است که در ظاهر امر مداخله حداکثری بدون توجه به حفظ هویت و ارزش های محله ای موجود را توجیه می نماید. اما تجربه نوسازی چند سال گذشته نشان می دهد عدم توجه به کیفیت های موجود در شهر می تواند شکست اهداف اصلی را در پی داشته باشد.یکی از اهداف نوسازی شهری در ایران بر اساس سیاست های اخذ شده از برنامه های توسعه شهری دولت و شهرداری ها، حفظ هویت شهر است. اگرچه بحث هویت در مفهوم عام و کلی آن، قدمتی طولانی و هم پای تاریخ تمدن انسان دارد، اما پیشینه این بحث در شهر چندان با سابقه نیست.سهل و ممتنع بودن مفهوم هویت شهر در فرایند شناخت و ادارک، پدیده ای چند بعدی پیش رو قرار می دهد. از آنجا که نظریه منظر، ابعاد مختلف معنایی شهر را مد نظر قرار می دهد، می تواند راه حلی مناسب برای این چالش در نوسازی شهری باشد. لذا این نوشته ضمن پرداختن به مفاهیم نوسازی، هویت، شهر و منظر در صدد است نظریه ای برای رفع بحران هویت در نوسازی شهری ارایه نماید

جدا شدن فضای سکونت یا کار انسان ها از زمین و استقرار در ارتفاع، مشکل کمبود زمین در شهرهای بزرگ را حل می کند؛ اما انسان را از طبیعت و زمین دور می کند. این دوری پایدار نیست و خیلی زود انسان برج نشین به جستجوی گم گشته خود می پردازد. سکنه ساختمان های بلند، علیرغم داشتن آخرین امکانات امروزه، زندگی در یک خانه دارای حیاط و باغچه را آرزو می کنند، حتی اگر این خانه قدیمی و فرسوده باشد؛ این خواسته در خیال ساکنین خانه های واجد باغچه و حیاط، تا از آن جدا نشوند، به آرزو تبدیل نمی شود1. در این مقاله تلاش بر این است تا به چگونگی استیلاء و مهار نیروها و عناصرطبیعت و بوم آوری های2 آن، فراموش کردن و حتی نابودی آن، بازگشت مجدد به بهره گیری مستقیم از آن در معماری و ساختمان سازی و فن آوری های مترتب بر آن پرداخته شود؛ روند طی شده کاوش می گردد و نمونه های بارز آن در سال های اخیر و در حوزه معماری، معرفی و تحلیل می شوند و نتایج آن: 1. کنار گذاشتن، تخریب و تغییر شکل دادن طبیعت و عناصر آن ممکن نیست. 2. الهام گرفتن و الگو سازی از آن درست است. 3. ترکیب آن با فن آوری در معماری هدف است. به بحث کشیده شده و به دست می آید.

افتتاح موزه هنرهاى بدوى (premiers musée des arts) در تابستان 2006 در پاریس، تحقق رویایى قدیمى است که به دنبال درخواست رییس جمهور وقت فرانسه، «ژاک شیراک»، با هدف اختصاص مکانى براى گفتگوى فرهنگ ها و به نمایش گذاشتن هنر و تمدن هاى فراموش شده حوزه آسیا، آفریقا، آمریکا و اقیانوسیه، به اجرا در آمد. پاریس، شهرى است که تا پیش از این میزبان موزه هاى هنرى بزرگى چون ،«ورساى»، «هنر مدرن پمپیدو» و «هنرهاى ملى آسیا» بوده است. طراحى این پروژة نسبتاً عظیم و قابل توجه، از طریق یک مسابقه بین المللى به ژان نوول (Jean Nouve) معمار مشهور فرانسوى سپرده شد. با توجه به نیازهاى خاص پروژه همچون توجه به هویت شهرى، دسترسى و مکان یابى مناسب، سایتى به مساحت 25000 متر مربع در کنار برج ایفل و در حاشیه رودخانه «سن» براى آن مد نظر گرفته شد. «ژان نوول» بخش بزرگى از سایت (در حدود 17500 مترمربع) را، به فضاى باز و باغى عمومى اختصاص داد تا به این ترتیب موزه با زندگى شهر و منطقه ویژه اطرافش ارتباط مناسبى برقرار سازد. به این منظور حجم موزه به صورت پیلوت، بالاتر از سطح سایت در نظر گرفته شد و طراحى محوطه خارجى موزه یعنى باغ «ساحل برانلى» (Quai Branly) به معمار منظر ""ژیل کلمان"" محول گردید. ژیل کلمان در طراحى این باغ که از آخرین پروژه هاى اجرا شده وی نیز به شمار میرود به بهترین نحو از پتانسیل نهفته در گیاهان متنوع براى رساندن مفاهیم مورد نظر در طراحى پروژ هاى با این حجم بالا از استعاره و نمادپردازى بهره برده است. این نوشتار در پى آن است تا از وراى نقد و نگاه به کلیت طرح در کنار خرد فضاهاى متنوع شکل گرفته در باغ موزه برانلى، رویکردهاى کلمان را در طراحى این پروژه مورد نقد و کاوش قرار دهد.

این نوشتار مؤید آن است که ارزیابی دانش معماری در خصوص مجموعه های صنعتی به شناسایی چالش های توسعه آن کمک می کند. تأمل در مؤلفه های توسعه دانش معماری سبب شد تا ارزیابی این دانش در سه بخش دانش نظری (یا تولیدات نظری)، انتقال دانش (یا برنامه های آموزشی) و دانش عملی انجام شود. گفتنی است با توجه به ماهیت متفاوت سه گانه های مذکور، روش ارزیابی هرکدام متناسب با ویژگی های ماهوی آنها انتخاب شد. بدین ترتیب ارزیابی حوزه های نظری به علت ماهیت نوشتاری آن، با روش تحلیل محتوا توأم شد. در این بخش، مقالات علمی پژوهشی (مندرج در پانزده نشریه معتبر معماری تا زمستان 1393)، 2500 عنوان کتاب منتخب، پایان نامه های دانشجویی مقطع کارشناسی ارشد (که طی سال های 1380 تا پایان 1389 در دانشگاه شهید بهشتی به انجام رسیده اند) و رساله های دکتری معماری (که در دانشگاه های داخل کشور تا پایان سال 1391 تکمیل شده اند)، مورد بررسی قرار گرفت تا کمیّت دانش نظری در خصوص معماری مجموعه های صنعتی برآورد شود. لازم به ذکر است این سنجش در مقایسه با شش کاربری منتخب منظر، مسکونی، مذهبی، درمانی، آموزشی و اداری به انجام رسید. در بخش انتقال دانش، ارزیابی مذکور به تحلیل محتوای برنامه ها، گرایش ها، رشته ها و واحدهای درسی مطرح در سه مقطع کارشناسی، ارشد و دکتری معطوف شد. همچنین برای آگاهی از وضعیت دانش عملی، به ارزیابی جهت گیری مسابقات معماری (اعم از مسابقات دوره ای و مسابقات برگزار شده در بازة انتخابی 1389-1386) و نیز بررسی نمونه های انتخابی از واحدهای صنعتی موجود (در قالب 63 واحد صنعتی از شهرک صنعتی کاسپین قزوین) اقدام شد. نتایج نشان می دهد که دانش معماری مجموعه های صنعتی در مقایسه با دیگر کاربری ها از کمترین تولید نظری و انتقال تعلیمی برخوردار بوده است (چالش کمّی). علی رغم چنین وضعیتی، در حوزه عملی با رشدی کمّی قرین بوده و نیازمند توجه کیفی است (چالش کیفی). همچنین توسعه دانش معماری در زمینة مجموعه های صنعتی فاقد ساختار منسجم بوده و عمدتاً به صورت موضعی و گسسته در حال رشد است. نتایج گویای آن است که رفع چالش های یاد شده با انسجام بخشی به سه گانه های مذکور و اتخاذ راهبرد عمل به نظر (در قالب مهندسی معکوس) محقق می شود. تحقیق بر این نکته تأکید دارد که توسعه دانش معماری در خصوص مجموعه های صنعتی با برنامه ریزی در قالب ماتریسی از مؤلفه های تکمیلی و تکاملی متشکل از حوزه های سه گانه میسر می شود.

در این مطالعه بازآفرینی تصوری دریافت و تدوین تصویر اجتماعی - کالبدی در دوره ای خاص از تحول شهر تعریف شده است. به منظور تدوین چنین دریافتی شهر کهن نیشابور با پیشینه فرهنگی - تاریخی غنی برای مطالعه موردی انتخاب شده است. مراجعه به متون تاریخی و ادبی همزمان با دوره مورد مطالعه شهر یعنی از بامداد اسلام تا انتقال شهر به مکان جدید در دوره شاهرخ تیموری و همچنین مشاهدات اسنادی و آثار و نشانه های باقیمانده از شهر کهن اطلاعات مورد نیاز تحقیق حاضر را فراهم آورده است. در این مقاله تصویر اولیه بدست آمده که به صورت نقشه و با مقیاس واقعی ترسیم شده با حاصل تحقیقات قبلی در این زمینه به صورت تحلیلی و مستند مقایسه و تصویر نهایی تراکم شده است. به دلیل نیاز به تحقیق میدانی بیشتر و احتمالا کاوش های باستان شناسی که در کوتاه مدت قابل انجام نیستند. در نقشه نهایی حصار شهر کهن به شکل قطعی ترسیم نشده است. از ویژگی های تصویر جدید ترسیم شده جزییات محلات و حدود دروازه های کهندژ شارستان و محدوده بیرونی شهر کهن است. نتایج بدست آمده می تواند ضمن کمک به تعیین محدوده شهر کهن و حفظ حریم فرهنگی - کالبدی آن نشانه های مستندی را برای انجام تحقیقات باستان شناس بعدی فراهم آورد و در مقابل جمع آوری چنین اطلاعاتی به اصلاح و تکمیل مجدد تصویر شهر کمک خواهد کرد. مجموعه این تلاش ها زمینه های ایجاد جاذبه های فرهنگی و گردشگری شهر کهن و شهر فعلی نیشابور را فراهم آورده و در رشد فرهنگی ساکنین شهر جدید موثر خواهد بود.