درخت حوزه‌های تخصصی

تحقیقات علم سنجی با توانایی ارزیابی پژوهش های علمی و با بهره گیری از شاخص های چندگانه در تبیین ظرفیت ها، عملکرد علمی و فناوری در ابعاد مختلف، بر جذابیت آن در میان پژوهشگران افزوده است. پژوهش حاضر باهدف فرا تحلیل پژوهش های علم سنجی پژوهشگران ایرانی از منظر کاربرد پایگاه های اطلاعات علمی برای گردآوری داده های موردنیاز پژوهش های این حوزه انجام شده است. روش پژوهش حاضر فرا تحلیل است. جامعه آماری پژوهش برابر با 170 مقاله است که مبتنی بر ملاک اعتبار درون سنجی تمامی آن برگزیده شدند. برای استخراج داده های موردنیاز پژوهش، مقالات فارسی و انگلیسی چاپ شده در مجلات داخلی در حوزه علم سنجی در بازه زمانی پاییز 1392 تا تابستان 1395 باهدف شناسایی میزان استفاده از پایگاه های اطلاعات علمی موردمطالعه و تحلیل قرارگرفته اند. بر این اساس در گام نخست ارزیابی پژوهش ها، مفروضات همگنی و خطای انتشار بررسی شدند؛ اندازه اثر ثابت با استفاده از مدل کوهن تفسیر شد. بر اساس تحلیل محتوای مقالات درمجموع 233 مورداستفاده از 51 پایگاه اطلاعات علمی گزارش شده است. بیشترین استفاده متعلق به پایگاه وب آو ساینس بوده و پایگاه اسکاپوس در جایگاه بعدی قرار دارد. 30 عنوان پایگاه تنها یک مرتبه مورداستفاده قرارگرفته اند. یافته ها حکایت از همگنی اندازه اثر و عدم سوگیری انتشار مطالعات موردبررسی بوده و اندازه اثر ثابت شیوع استفاده از پایگاه های اطلاعات علمی در پژوهش های علم سنجی در سطح معنی داری 000/0 برابر با 869/0 است. ارزیابی نمره استاندارد یافته ها بر اساس مدل کوهن نشان می دهد که اندازه اثر شیوع کاربری پایگاه های اطلاعات علمی (869/0) در بازه سوم یعنی زیاد ارزیابی می شود. نتایج فرا تحلیل گویای آن است که پایگاه های اطلاعات علمی خارجی منبع اصلی پژوهش ها بوده اند. این در حالی است که پایگاه های اطلاعات علمی داخلی نیز در تعدادی از پژوهش ها مورداستفاده قرارگرفته اند، ولی به علت عدم توانایی دریافت خروجی کلی از نتایج بازیابی شده، متناسب با نرم افزارهای سنجش علم و حتی نرم افزارهای آماری عمومی این پایگاه ها قابلیت بسیار پایینی برای استفاده در پژوهش های این حوزه دارند. میزان استفاده از پایگاه های داخلی از پایگاه های اطلاعاتی غیر استنادی خارجی نیز کمتر است. برنامه ریزی پایگاه های اطلاعات علمی بومی برای تبدیل شدن به پایگاه های استنادی به عنوان مهم ترین ابزار و بستر برای ارزیابی نظام علمی و فناوری کشور و مطالعات علم سنجی ضروری است.

در این پژوهش، به بررسی میزان ربط مدارکی پرداخته شده است کهدر حوزه موضوعی کشاورزی با استفاده ازابزار بازیابیبین زبانیِgoogle، بازیابی می شوند. بدین منظور، ابتدا با استفاده از مقالات موجود در مجلات فارسیِ دارای چکیده انگلیسی، به استخراج عبارت ها و اصطلاحات تخصصی فارسی حوزه موضوعی کشاورزی و معادل انگلیسی آنها اقدام شد. تعداد 30 عبارت و اصطلاح تخصصی در قالب سه دسته استخراج گردید:دسته اول، عبارت های موضوعی که فقط در رشته کشاورزی کاربرد دارند. دسته دوم، اصطلاحات تخصصی کشاورزی که در سایر رشته ها نیز کاربرد دارندو دسته سوم، اصطلاحات تخصصی کشاورزی که در خارج از این حوزه تخصصی، اصطلاح عمومی محسوب می شوند.سپس به جستجوی مدارک با استفاده از این عبارات و اصطلاحات پرداخته شد و نتایج جستجواز نظر میزان ربط موضوعی با حوزه کشاورزی مورد بررسی قرار گرفت. یافته های پژوهش حاکی از آن است که ابزار بازیابی بین زبانیِ google در بازیابی بین زبانی مدارک مرتبط برای دو دسته عبارت و اصطلاح تخصصی کشاورزی با موفقیت عمل نمی کند، یک دسته عبارات و اصطلاحاتی که علاوه بر رشته کشاورزی در رشته های دیگر نیز کاربرد دارند و دسته دیگر، عبارات و اصطلاحاتی که در خارج از حوزه موضوعی کشاورزی جزء واژگان عمومی محسوب می شوند. اما در مورد عبارات و اصطلاحاتی که فقط در رشته کشاورزی کاربرد دارند، عملکرد به نسبت مطلوب تری دارد.

هدف: تحلیل مقایسه ای روش های پژوهش و ابزار گردآوری داده ها در نشریات منتخب علم اطلاعات و دانش شناسی ایران. روش شناسی: داده های 943 مقاله از نشریات مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، تحقیقات اطلاع رسانی و کتابخانه های عمومی، و تحقیقات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاهی به روش مشاهده اسنادی و تحلیل محتوا با کمک سیاهه وارسی در دو بازه زمانی 1384-1388 و 1389-1393 بررسی شده است. یافته ها: روش پیمایشی و مروری پراستفاده ترین روش های پژوهش هستند. استفاده از روش مروری در پنج ساله دوم و پس از تغییر درجه علمی نشریات کاهش به نسبت زیاد داشته و میان دو بازه زمانی مدنظر تفاوت معنادار وجود داشته است. در پنج ساله نخست، مشاهده اسنادی و پرسشنامه پرکاربردترین ابزارهای گردآوری داده ها بوده است. پس از تغییر درجه علمی نشریات، کاربرد مشاهده اسنادی کاهش به نسبت شدیدی داشته است. آزمون خی دو تفاوت معناداری را در میزان استفاده از ابزارهای گردآوری داده ها در دو مقطع زمانی ذکرشده نشان می دهد. نتیجه گیری: تغییر درجه علمی نشریات همراه با تحول در شیوه آموزش روش شناسی پژوهش در علم اطلاعات و دانش شناسی می تواند زمینه ساز نوآوری و تنوع روش شناختی در پژوهش های رشته شود.

ساختار داده ابزاری برای ذخیره و بازیابی بوده و به طور کلی، روش منطقی و ریاضی یک سازماندهی خاص از داده ها نامیده می شود. کشف توالی های مختلف ژنوم و پروتئین در جانداران مختلف نیاز به نمایه سازی آن و نوع ساختار داده متناسب، در جهت بازیابی سریعتر را افزایش داده است. ساختارهای داده رشته ای در طول سال های اخیر پرکاربردترین ساختارهای داده نمایه سازی ژنوم بوده است. به لحاظ روش پژوهش این مقاله حاضر مروری بوده و با بررسی مقالات مختلف مرتبط، سه نوع ساختار داده نمایه سازی پایگاههای ژنوم از جمله رشته ای، درخت پسوندی، آرایه پسوندی و نمودار مارپیچ مستقیم کلمه را معرفی می نماید. نتایج پژوهش نشان می دهد که درخت پسوندی و نمودار مارپیچ مستقیم کلمه ساختارهایی با حجم بالا و آرایه پسوندی حجم کمتری را در حافظه اشغال می کنند. درخت پسوندی و نمودار مارپیچ مستقیم کلمه، نسبتا پویا بوده اما آرایه پسوندی ساختاری مرتب شده بوده و تغیر داده ها در این ساختار به سختی صورت می گیرد. آرایه پسوندی می تواند بر روی حافظه های جانبی ذخیره پیاده سازی شود با وجود اینکه بازیابی داده ها در آن به کندی صورت می گیرد. اما در مورد نمودار مارپیچ مستقیم کلمه امکان ذخیره سازی در حافظه جانبی امکان نداشته و درخت های پسوندی نیز ناکارآمد می باشد.