درخت حوزه‌های تخصصی

دکارت را پدر فلسفه جدید نامیده اند؛ زیرا وی با درانداختن شیوه خود در روش، در پی تأسیس الگوی جدیدی از معرفت شناسی بود. این روش در تمام ابعاد فلسفه وی نمایان است به گونه ای که نظام اخلاقی وی بر این روش استوار است، وی برخلاف شهرتی که در روش به دست آورد، هرگز نتوانست به همان میزان، در اخلاق که دغدغه وی بود، مقبولیت عام بیابد؛ زیرا وی نتوانست طرحی جامع و منسجم در اخلاق پی ریزی کند. این پژوهش، به معرفی اخلاق در مختصات فکری وی می پردازد. هدف این پژوهش، تبیین اخلاق دکارتی در سه حوزة اخلاق موقت، اخلاق باور و اخلاق دائم می باشد. نتیجه بررسی توصیفی تحلیلی هر یک از این حوزه ها، آن است که اخلاق موقت برخلاف اسمش، اخلاقی پایه برای دو تعبیر دیگر اخلاقی مدنظر ماست. اخلاق دائم را هم باید «مستنتج» نامید. در تبیین ارتباط هر یک از این اخلاقیات، که به صورت پلکانی قرار دارند، باید اذعان کرد که نمی توان از اخلاق موقت، جهشی به سوی اخلاق دائم داشت. اخلاق موقت، مقدم بر روش، اخلاق باور دوشادوش روش و در نهایت، اخلاق دائم مؤخر از روش دکارتی است. در هر یک از این عرصه ها نقدهایی مطرح شده است.

هدف از این تحقیق، ارزیابى برنامه درسى اجراشده اخلاق اسلامى دانشگاه ها از منظر دانشجویان است. روش تحقیق، توصیفى از نوع پیمایشى و جامعه آمارى نیز 273 دانشجوى کارشناسى دانشگاه آزاد اسلامى واحد قم مى باشد که درس اخلاق اسلامى را در نیمسال دوم 93 94 پاس کردند. نتایج تحقیق نشان داد: نیازهاى مبنا قرار گرفته در تدوین اهداف درس اخلاق اسلامى دانشگاه ها، پوشش دهنده نیازهاى فردى و اجتماعى در یک جامعه اسلامى در حد متوسط بوده، همپوشى کامل میان اهداف و نیازها در درس اخلاق اسلامى وجود ندارد. 2. روش هاى یاددهى یادگیرى به کار گرفته شده در تدریس درس اخلاق اسلامى، با اهداف این درس در سطوح شناختى، عاطفى و رفتارى همسویى اندکى دارد. 3. روش هاى ارزشیابى به کار گرفته شده در ارزشیابى پیشرفت تحصیلى دانشجویان در درس اخلاق اسلامى، همسو با اهداف این درس در سطوح شناختى، عاطفى و رفتارى نیست. 4. میزان دستیابى دانشجویان به اهداف درس اخلاق اسلامى در سطوح شناختى، عاطفى و رفتارى نامطلوب است؛ بنابراین، افزایش اثربخشى برنامه درسى اخلاق اسلامى دانشگاه ها، مستلزم برنامه ریزى براساس نیاز سنجى واقع بینانه مبتنى بر رویکرد ترکیبى هدف محور مسئله محور و ارتقاى مهارت هاى حرفه اى مدرسان مى باشد.

این سؤال اساسی مطرح می شود که اگر نظام آموزشی منحصرا جنسیتی (سنتگرا) و نظام آموزشی آندروژنی (تجدد گرا) هر دو مردود است، نظام آموزشی جامع نگر و مطلوبی که مطابق با ساختار اسلامی ایرانی کشور ما باشد و موجبات دستیابی به پیشرفت را برای زنان جامعه فراهم آورد، چگونه نظامی خواهد بود؛ لذا به منظور ایجاد فهمی عمیق و جامع از نظریات متفاوت در زمینه رشد علمی زنان و دستیابی به الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، پس از جمع آوری تعدادی از آثار و منابعِ نظریه پردازان در این حوزه به تحلیل مضمون این آثار پرداخته شده است. در این روش، ابتدا قسمتهایی از متون منتخب، که از زوایای گوناگون به رشد علمی زنان پرداخته است، استخراج شد؛ سپس، عبارتی که نماینده مفهوم آن قسمتها باشد با عنوان شناسه اولیه، شناسه گذاری شد. در ادامه شناسه های انبوه اولیه در قالبها و عناوین کلی به صورت شناسه گذاری ثانویه قرار گرفت و تلخیص گردید؛ پس از پایان این مرحله، شناسه گذاریهای ثانویه در قالبها و عناوینی بمراتب کلی تر به صورت شناسه گذاری نهایی قرار گرفت. بر پایه شناسه بندیهای نهایی در می یابیم که دیدگاه اسلام بر یکسان بودن ارزش زنان با مردان با وجود داشتن حقوق و تکالیف مشابه و متفاوت در پیشگاه الهی مبتنی است. اصل وجود دو بعدِ انسانی و جنسیتی در همه افراد، موجب می شود تا بر همین پایه، اولا در ابعاد انسانی و مشترک زنان و مردان، علوم و دروس ِمشترکی بین دو جنس آموخته شود و ثانیا در بعد جنسیتی مخصوص به هر جنس نیز، علوم و دروس ِهر جنس به تفکیک به هر گروه جنسی آموخته شود. هم چنین در بعد جنسیتی باید توجه کرد که این تفاوتها باید مکمل یکدیگر باشد و نهاد واحدی باید برای برنامه ریزی و تعیین وظایف و حقوق جنسیتی دو جنس وجود داشته باشد.

انسان ها به دنبال سعادت در دنیا و آخرت هستند و از هلاکت و عذاب اخروی گریزانند. آدمی ناچار است برای هدایت خویش، به آیات و روایات مراجعه کرده و به آموزه های اخلاقی معصومان عمل کند. یکی از رذیله های زیان بار اخلاقی، عُجب است که موجب هلاکت، فاسد شدن و حبط اعمال می شود. برای رهایی از عجب و آسیب های خودپسندی، ابتدا باید عوامل ایجاد آن و زیان ها و پیامدهای آن از روایات استنباط شود؛ زیرا با شناخت علل عجب، می توان از آن عوامل دوری کرد و با آگاهی از زیان های حاصل از عجب، زمینۀ تنبّه انسان فراهم آمده، و برای دوری از عجب، تلاش می کند. بر اساس روایات، عواملی مانند بزرگ پنداشتنِ اعمال و کوچک شمردن و فراموشی گناهان علل ایجاد عجب هستند. همچنین، طبق روایات پیامدهایی مانند تسلط شیطان بر انسان، دوری از خداوند، ایجاد کینه و دشمنی در اطرافیان، تنهایی، وحشت، توقف رشد علمی، جهالت، کاهش اعمال نیک و پوشیده ماندن عیوب، برخی از زیان های حاصل از عجب هستند.

نظریه تکامل یا فرگشت، تأثیر بسیاری بر حوزه های فکری و فرهنگی گذاشته و به گمان برخی، باورهای دینی و اخلاقی را با چالش زیادی مواجه کرده است. برخی گفته اند، قدرت گرایی نیچه نیز مبتنی بر نظریه تکامل است. اخلاق تکاملی نیز به طور مسلم، برگرفته از نظریه تکامل می باشد. به نظر می رسد، این نظریه منافاتی با باورهای دینی و اخلاقی نداشته و علی رغم بطلان قدرت گرایی، اخلاق برگرفته از آن (اخلاق تکاملی)، به عنوان یکی از مصادیق اخلاق سکولار، می تواند ناظر به همه عناصر یک نظام اخلاقی، اعم از معناداری، واقعیت داری، توجیه عقلانی ارزش ها، ارائه راه برای تشخیص مصادیق رفتارهای با ارزش و بالاخره، تضمین عمل به ارزش های اخلاقی، سخن گفته و در تمامی این حوزه ها، از خود دفاع کند. در عین حال، به نظر می رسد، اخلاق تکاملی ناقص بوده، تاب برابری با اخلاق دینی را ندارد.

قرآن کریمبرخی از ویژگی های انسان را فطری و غیراکتسابی و مقتضای ذات و درون انسان معرفی می کند. یکی از این ویژگی ها، «فطرت خداخواهی انسان» است. در قرآن کریم، ساختار وجودی انسان، خداآشنا و خداخواه است و این مسئله به هیچ وجه ناشی از یک سلسله عوامل بیرون از ذات و مسائل اجتماعی، تربیتی و جغرافیایی نیست. البته برای شکوفایی این ویژگی درونی باید هر انسانی سطحی از رشد شخصیتی را از سر بگذراند و به لحاظ رفتاری در وضعیتی سالم و اخلاقی باشد. در غیر این صورت، فطرت به شکوفایی نمی رسد و دچار انحراف می شود، هرچند در مواقع اضطرار و در بن بست ها، این ویژگی خود را نشان می دهد، اما اگر وضعیت روحی و رفتاری مطلوب نباشد، پنهان می شود و آدمی دچار حیرت و سردرگمی می گردد. برای این ویژگی فطری، البته یک سلسله دلایل عقلی نیز وجود دارد که مفسران به آن ها اشاره کرده اند. این ویژگی فطری هم با آموزه های وحیانی نسبت دارد و هم با عوالم پیشین که در این زمینه، اختلاف جدی میان مفسران وجود دارد.

یکی از ابعاد وجود انسان که کمتر به آن توجه شده، ساحت غیرشناختی نفس آدمی است. فیلسوفان اسلامی در ذیل قوه محرکه و قوه عملی انسان به طور پراکنده به توضیح این بعد از انسان پرداخته اند؛ اما دیدگاه واحدی درباره قوه عملی بیان نکرده اند. این مقاله ضمن پذیرش اهمیت شناخت و ارزشمندی قوه عاقله و نیز استناد شناخت حسن و قبح افعال به قوه نظری، تفسیر غیر شناختی از قوه عملی را قابل دفاع تر می داند. همچنین این پژوهش نشان می دهد با توجه به آیات قرآن، قوه عملی به عنوان مبدأ امور غیراداکی در انسان، جایگاه مهمی در سعادت آدمی دارد. نقش قوه عملی در حصول ایمان، ارتباط قوه عملی با فضایل و رذایل اخلاقی، نقش این قوه در تحقق عدالت و عمل صالح و تأثیر قوه عملی بر قوه نظری یا قوه شناختی از محورهایی است که در آیات قرآن به اهمیت قوه عملی اشاره دارد. با توجه به موارد ذکرشده، استکمال قوه عملی در سعادت نهایی انسان ضرورت می یابد و علاوه بر جنبه شناختی نفس باید به ابعاد غیر شناختی آن نیز توجه نمود.

قرآن کریم یک الگوی کامل برای رفتار های سالم و اخلاقی در روابط اجتماعی و فردی است و آگاهی اخلاقی منجر به رفتار اخلاقی خواهد شد. هدف این پژوهش، تبیین تأثیر معنویت بر رفتار اخلاقی در خانواده، در میان دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد بین الملل سولدوز و واحد نقده می باشد. روش پژوهش، به لحاظ هدف کاربردی، و از حیث جمع آوری داده ها، توصیفی – همبستگی با استفاده از الگوی معادلات ساختاری است. از جامعه آماری تحقیق با استفاده از فرمول کوکران و نمونه گیری تصادفی طبقه بندی شده، تعداد 302 نفر برای نمونه انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده های پژوهش، شامل پرسش نامه معنویت پارسیان و دونینگ، و پرسش نامه رفتار اخلاقی لوزیر می باشد. به منظور آزمون نیکویی برازش از مدل سازی معادلات ساختاری با رویکرد حداقل مربعات جزئی تجزیه وتحلیل صورت گرفت. نتایج تحلیل نشان داد، معنویت بر رفتار اخلاقی در خانواده تأثیر مثبت و معناداری دارد. معنویت 39/0 از تغییرات رفتار اخلاقی در خانواده را تبیین می کند. از میان ابعاد معنویت، فعالیت معنوی 29/0، اهمیت اعتقادات معنوی 29/0، خودآگاهی 20/0 و نیازهای معنوی معادل 16/0 از تغییرات رفتار اخلاقی را تبیین می کند. ضریب معناداری مسیر معنویت بر رفتار اخلاقی در خانواده معادل 36/6 می باشد که از مقدار معیار 96/1 بیشتر است.

یکی از مسائل مطرح در فلسفه اخلاق این است که آیا گزاره های اخلاقی واقع نما هستند و می توان آنها را اثبات پذیر دانست، یا اینکه قوام این گزاره ها، به اعتبار ذهن بوده و برهان ناپذیر به شمار می آیند. با توجه به اهمیت دیدگاه بدیع علامه طباطبائی، در این نوشتار سعی شده تا دیدگاه ایشان در زمینة واقع نما بودن یا نبودن گزاره های اخلاقی و نیز نسبیت یا اطلاق اخلاقی استخراج شود و دیدگاه ایشان مورد بررسی قرار گیرد. توصیف و تحلیل اندیشه های ایشان، حاکی از این است که گرچه ایشان به نظریه اعتباری بودن گزاره های اخلاقی معتقد است، اما اولاً، سخن وی تنها در مورد انشائیات (الزام اخلاقی) درست است و نه در گزاره های اخباری. ثانیاً، اثبات ناپذیری اعتباریات در قلمرو اخلاق، دلیلی بر نسبیت اخلاقی محسوب نمی شود.