عبدالله مرادی

گسترش افراط گرایی سلفی در جهان اسلام و همزمان تشدید خشونت های هژمونیک در نظام بین الملل به بهانه مبارزه با تروریسم، از جمله مهمترین تحولات امنیتی چند دهه اخیر بوده است. بر همین اساس هدف اصلی این پژوهش؛ تبیین مهمترین ترتیبات امنیتی موثر بر شکل گیری و جهت یابی «افراط گرایی سلفی» و متقابلا تاثیراتی که افراط گرایی سلفی بر ترتیبات امنیتی منطقه ای و بین الملل گذاشته، می باشد. به همین جهت پرسش اصلی این پژوهش آن است که: «مهمترین ترتیبات امنیتی موثر بر گسترش افراط گرایی سلفی در طول مقطع پسا جنگ سرد کدامند و افراط گرایی چگونه بر ترتیبات امنیتی منطقه ای و بین الملل تأثیر گذاشته است؟» به عنوان روش پژوهش؛ از طریق تحلیل محتوای کیفی سخنان چهره های مشهور افراطی(برای مطالعه ادراک بین الاذهانی)، هویت یابی این جریان تبیین و با بهره گیری از چارچوب نظری سازه انگاری مهمترین تاثیرات سلفی گری بر ترتیبات امنیتی بررسی می گردد. فرضیه اصلی پژوهش نیز این چنین ارائه می شود که؛ «ترتیبات امنیتی نظام بین الملل هژمونیک پساجنگ سرد و افراط گرایی سلفی در یک رابطه سازا و قوام بخشی متقابل با یکدیگر قرار داشته اند. به گونه ای که؛ ترتیبات امنیتی نظام بین الملل هژمونیک با تاکید بر پویش های منطقه ای ناشی از تجاوز آمریکا به غرب آسیا، باعث هویت یابی، تشدید و جهت دهی به افراط گرایی سلفی شده است و متقابلا نضج افراط گرایی از طریق؛ قوام بخشی به فرهنگ کانتی در میان اعضای غربی نظام، گسترش فرهنگ هابزی علیه اسلام، آشوب و نفی نظم دولت-ملت در سطح منطقه ای، ویژگی هژمونیک نظام بین الملل موجود را قوام بخشیده است.»

اندیشه انقلاب اسلامی، با طرح مفاهیمی چون مقاومت در عرصه منطقه ای و بسط آن در حوزه نظری روابط بین الملل، در نقد استکبار و نظام سلطه، پیامی مبتنی بر تغییر ساختارهای بین الملل ظالمانه موجود و تبیین نظم مطلوب ارائه می دهد. از سوی دیگر در مناظره چهارم دانش روابط بین الملل، رویکردهای متعددی وجود دارند که با تأکید بر تغییر مناسبات بین المللی و در برابر وضع موجود جهتی انتقادی به خود می گیرند. در این میان می توان به «مکتب انتقادی فرانکفورت» با طرح مباحث صنعت فرهنگ، هژمونی، رهایی و ... اشاره کرد. با توجه به ضرورت توسعه دانش نظری، هدف این پژوهش «بررسی تطبیقی ایده ها و راهبردهای ضدسلطه در اندیشه انقلاب اسلامی و نظریه انتقادی مکتب فرانکفورت» بوده است. بر این اساس پرسش اصلی این گونه طرح شده است که «نقاط اشتراک و افتراق اندیشه انقلاب اسلامی و نظریه انتقادی فرانکفورت در طرح ایده ها و راهبردهای ضدسلطه کدم اند؟»پژوهش حاضر به شیوه توصیفی‑ تحلیلی با تکیه بر اطلاعات کتابخانه ای صورت گرفته و با استفاده از رویکرد مقایسه ای برای بررسی تطبیقی مؤلفه های استخراجی از دو نظریه پیش گفته، این فرضیه ارائه شده است: «اندیشه انقلاب اسلامی در مشروعیت زدایی از سلطه و ترسیم افق عادلانه و اخلاقی در سطح بین الملل، واجد رویکردهای مشابه با نظریه انتقادی است؛ اما با تفاوت در مبانی فرا نظری و ماهیت نظریه پردازی، این اندیشه با راهبرد نفی ظلم و تحقق نظام صلح عادلانه بین المللی وارد کنش عملیاتی چندسطحی، دعوت اخلاقی، استحکام درونی، موازنه چندجانبه گرا، مقاومت و بازدارندگی علیه نظام با بازیگرانی متکثر و ابزارهای متفاوت می شود. همچنین به واسطه نگرش تمدنی در انقلاب اسلامی نظم مطلوب مبتنی بر جامعه سازی الهی، تفاوت های جدی با نظام اخلاقی بین المللی در نظریه انتقادی دارد.»

تاریخ معاصر استان خوزستان در اثر وجود برخی مشکلات اقتصادی، زیست محیطی و فرهنگی در داخل و مداخلات تاریخی عوامل بیرونی با مسائل تجزیه گرایی قومی، معضلات امنیتی و برخی جرائم و ناهنجاری های سیاسی اجتماعی پیوند خورده است. استمرار برخی معضلات داخلی و تبلیغات رسانه ای جبهه عربی و فرامنطقه ای باعث تحریک و تهییج معترضان قومی و بدنبال آن پیوند تفکرات قومیت طلبی با اندیشه های وهابیت و تکفیری ها در مناطقی از این استان انجامید. بر این اساس هدف اصلی پژوهش؛ شناسایی مؤلفه های مؤثر در گرایش برخی جوانان شیعی اهواز به تفکرات سلفی- تکفیری و انجام رفتارهای تروریستی در بخش هایی از این استان بود. پژوهش از نوع رویکرد کیفی و مبتنی بر نظریه داده بنیاد انجام شد. جامعه آماری شامل جوانان گرایش یافته به تفکرات سلفی و صاحب نظران مطلع در مورد مسئله بود که به شیوه هدفمند انتخاب و پس از 17 مورد مصاحبه عمیق، اشباع نظری حاصل گردید. در ادامه با تکیه بر رویکرد نظام مند داده بنیاد و فرآیند کدگذاری باز، محوری و گزینشی و الگوی پارادایمی تحقیق ترسیم گردید. نتایج و یافته های پژوهش حاکی از آن بود که مؤلفه های فرهنگی، اقتصادی، رسانه ای، جغرافیایی و بیرونی نقش اصلی و مؤلفه های روان شناختی و سیاسی نقش تسهیل گر را در گرایش جوانان به این تفکرات بر عهده داشته اند.

تأملات نظری در دانش روابط بین الملل مبتنی بر مفهوم محوری «قدرت» شکل گرفته و همچنین کاربست قدرت، عینی ترین رفتار در سیاست خارجی دولت هاست. بااین حال با ورود به دوران جهانی شدن، قدرت در مفهوم، ابعاد، ابزارها، حتی مبانی و گفتمان ها دچار تحول شده است. متناظر با این روند، «جنگ» نیز در نظریه های نظامی دچار تحولاتی در ابزارها، هدف و ... شده است. لذا به نظر می رسد مطالعه تطبیقی میان دو مفهوم قدرت و جنگ در رویکردهای مربوطه، می تواند ضمن توسعه دانش نظری، درک راهبردی از فضای امنیتی-دفاعی پیش رو را نیز ارتقا دهد. بر این اساس این پژوهش  با هدف «بررسی تطبیقی تحول مفهوم جنگ در نظریات نظامی با تحول در مفهوم قدرت در روابط بین الملل» انجام شد. نوع پژوهش «توسعه ای» و روش مورداستفاده ترکیبی از «تبینی-مقایسه ای» است. نتایج پژوهش نشان داد که در تحول مفهومی قدرت و جنگ، می توان یک خط سیر انباشتی و متناظر را شناسایی کرد که طی آن «جنگ هیبریدی» در تناظر با مفهوم «قدرت هوشمند» مفهوم سازی می شود. در یک تحول پارادایمی نیز می توان تناظر دیگری را میان «قدرت پسامدرن» در نظریه روابط بین الملل و «جنگ شناختی» در نظریه های نظامی، ترسیم کرد.

راهبرد نظامی ایالات متحده پس از دوران جنگ سرد متناسب با خواست هژمونی و تحولات محیطی، به ویژه پس از حادثه 11 سپتامبر که نومحافظه کاران با طرح مفاهیم امنیت مطلق، پیشگیری و جنگ پیش دستانه در مبارزه با تروریسم در منطقه ی غرب آسیا راهبرد اساسی در پیش گرفتند، دچار تحولات متعددی شده است. پس از این، در رویکردهای امنیت ملی آمریکا، موضوع تمرکز بیشتر بر منطقه آسیا پاسیفیک مطرح شد و با هژمون گرایی لیبرال در دوره اوباما بر چندجانبه گرایی تأکید گردید. روی کار آمدن ترامپ علاوه بر رفتارهای نامتعارف با اعمال سیاست های دفعی این مسئله را که رویکرد کلان دولت آمریکا واجد چه ابعادی است، پدید آورد. با این تعاریف، پژوهش حاضر می کوشد تا از طریق بررسی اسناد راهبردی ایالات متحده آمریکا در سال های 2017 تا 2020 میلادی به این پرسش پاسخ دهد که راهبرد نظامی-امنیتی آمریکا در دوره ترامپ جهت هژمونی جویی این کشور، واجد چه مؤلفه هایی در حوزه های اصول، هدف گذاری، تعریف تهدیدات و اقدامات اجرایی است. لذا هدف این تحقیق ترسیم چارچوب راهبرد نظامی-امنیتی آمریکا و معنادار ساخت رفتارهای این کشور در جهت تداوم هژمونی است. فرضیه پژوهش حاضر این است که راهبرد نظامی-امنیتی آمریکا در دوره ترامپ، همچنان به عنوان یک اصل ثابت در راستای تلاش این کشور جهت تحقق نظم هژمونیک در نظام بین الملل تعریف شده و از طریق احیا و بیشینه سازی قدرت کشور در شرایطی که بازگشت رقابت قدرت های بزرگ، تهدید اولویت دار آمریکا دانسته می شود، محقق خواهد شد. دفاع چندلایه، بازسازی قدرت نظامی، مداخله گری غیرمستقیم، تجارت امنیت و بازتوزیع هزینه های امنیت اصلی ترین سیاست های اجرایی جهت عینیت بخشی به این راهبرد نظامی -امنیتی بوده است. نوع این تحقیق کاربردی، روش تحقیق توصیفی-تحلیلی با رویکرد کیفی و روش جمع آوری داده ها کتابخانه ای است.

یکی از پیچیده ترین مسائل سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از زمان پیروزی انقلاب تاکنون، نحوه مواجهه و چگونگی تنظیم تعامل بین دو کشور ایران و آمریکا در محیط منطقه ای و نظام بین المللی بوده است. در برهه هایی از تاریخ ایران بعد از انقلاب، این مواجهه در بعضی از مقاطع تا آستانه یک جنگ فراگیر بین دو کشور پیش رفته و در بعضی از برهه ها همانند زمان گفت وگوهای برجامی و انعقاد توافق نامه برجام، زمینه های حل وفصل نسبی اختلافات بین دو کشور فراهم گردیده است. افزایش یا کاهش تعارضات بین دو کشور به مجموعه ای از عوامل به هم پیوسته، ارتباط منطقی و معناداری پیدا می کند و برای یافتن راه حل کاهش تعارضات و تضادها، می بایست متغیرهای اساسی در داخل دو کشور و در محیط بین المللی هماهنگ گردند. در پژوهش پیش رو، به دنبال پاسخ گویی به این پرسش هستیم که چه سناریوهایی را می توان برای آینده روابط ایران و آمریکا در پنج سال آینده دربازه زمانی 2022 تا 2027 میلادی ترسیم کرد؟ ابزار پاسخ گویی به این پرسش، بهره گیری از رویکرد سناریونویسی برپایه فرض است که از رویکردهای اکتشافی در سناریونگاری و برمبنای شواهد، خلاقیت و خبرگانی بوده که با شناسایی فرض های محتمل روابط بین دو کشور و متغیرهای اساسی شکل دهنده به رابطه ایران و آمریکا (ازطریق طوفان مغزی با استفاده از پنل خبرگانی) و دسته بندی آن ها، سناریوها استخراج گردیده اند. یافته های پژوهش بیانگر آن است که براساس متغیرها و فرض های موجود، سناریوی ارجح پیش رو، افزایش رقابت و دشمنی و سناریوی ممکن و محتمل، تعامل مشروط و محدود و سناریوی مصالحه و سازش است. می توان گفت که وزن علائم هشدار به مراتب بسیار بیشتر از اقدامات شکل دهنده، فرض های باربر و اقدامات بیمه کننده رابطه ایران و آمریکاست؛ بنابراین مدیریت تنش ها در روابط دو کشور، باید اولویت سیاست گذاران در دو کشور باشد.

افراط گرایی سلفی ازجمله مهم ترین پویایی های جهان اسلام بوده است که متأثر از مؤلفه های هویت بنیاد درونی و هم چنین فشار ساختاری بیرونی، نضج پیدا کرده است. به گونه ای که تروریسم سلفی به اصلی ترین عامل آشوب منطقه ای و تهدید امنیت بین المللی تبدیل شده است. اما در کنار تبیین چرایی، چگونگی شکل گیری تروریسم سلفی، آنچه ضرورت دارد آیندهِ تداوم و تغییر در وضعیت جریان سلفی در گستره جهان اسلام است. بر این اساس پرسش اصلی این پژوهش آن است که: «مؤلفه های پیش برنده مؤثر بر روند آتی افراط گرایی سلفی در جهان اسلام کدامند؟» در پاسخ به این پرسش با توجه به چارچوب نظری سازه انگاری، می توان فرضیه اصلی پژوهش را این گونه ارائه نمود که؛ «قوام متقابل ساختار نظام بین الملل و افراط گرایی سلفی با تشدید خشونت های دوجانبه نقطه محوری در روند چهار دهه افراط گرایی سلفی در جهان اسلام بوده است و بر همین اساس می توان مؤلفه های امکانی متعددی را در سه سطح داخلی(نظیر؛ استبداد سیاسی، دغدغه های هویتی)، منطقه ای(نظیر؛ وجود دولت های فرقه گرا، رقابت هویتی، عدم موازنه قدرت، خلأهای امنیتی و ...) و بین المللی (ساختار هژمونیک، فشارهای یکسان سازی فرهنگی، ایجاد امت مجازی و ...) برای روند تداوم افراط گرایی در چشم انداز آتی مدنظر داشت. البته افراط گرایی سلفی با مؤلفه هایی چون؛ تغییر در جغرافیای عملیات، تحول کنش تروریستی، باز تعریف دعوت سلفی و ... به انطباق پذیری با تحولات نوین دست خواهد زد.»

تحلیل با رویکرد «بینامتنیت» ارتباط یک متن با سایر متون را بررسی می کند. هدف اصلی این پژوهش، مقایسه تعالیم اخلاقی کیمیای سعادت و طب القلوب است. اخلاق، بخش مهمی از ادب تعلیمی را در ادبیات فارسی به خود اختصاص داده است. به گونه ای که در زبان فارسی آثاری همچون کیمیای سعادت و طب القلوب، با موضوع ادب تعلیمی و سرشار از آموزه های اخلاقی به وجود آمده اند. در بررسی پاره ای از فضایل و رذایل اخلاقی این دو کتاب، درمی یابیم تعالیم اخلاقی در این دو اثر به خوبی نمایان و چشمگیر است. غزالی و نقشبندی در آثار خود به صراحت پیام های اخلاقی خود را به نوع بشر عرضه می کنند. انسان عصر حاضر، به عامل کنترل کننده و بازدارنده از سقوط در منجلاب فساد، بیشتر از روزگاران گذشته نیازمند است. درنتیجه نیاز جهان معاصر به اخلاقیات، برای برون رفت از فسادهای اخلاقی موجود، حیاتی است. بر این اساس با شناخت فضیلت ها و رذیلت های اخلاقی از نگاه این دو نویسنده، می توان به جهان بینی آن ها پی برد و با تعمّق در اندیشه هایشان، درراه معرفت اخلاقیات و نیز معرفی پیام های اخلاقی آن ها در راستای اِعمال آن ها در زندگی فردی و اجتماعی برای نجات نوع بشر از تباهی و فسادهای دنیای کنونی، گام برداشت، نگارنده با رهیافتی توصیفی – تحلیلی با بهره گیری از روش کتابخانه ای موضوع حاضر را در قالب مقاله ای علمی -پژوهشی بررسی و تحلیل کرده است.

تحلیل با رویکرد «بینامتنیت» ارتباط یک متن با سایر متون را بررسی می کند. هدف اصلی این پژوهش، مقایسه تعالیم اخلاقی کیمیای سعادت و طب القلوب است. اخلاق، بخش مهمی از ادب تعلیمی را در ادبیات فارسی به خود اختصاص داده است. به گونه ای که در زبان فارسی آثاری همچون کیمیای سعادت و طب القلوب، با موضوع ادب تعلیمی و سرشار از آموزه های اخلاقی به وجود آمده اند. در بررسی پاره ای از فضایل و رذایل اخلاقی این دو کتاب، درمی یابیم تعالیم اخلاقی در این دو اثر به خوبی نمایان و چشمگیر است. غزالی و نقشبندی در آثار خود به صراحت پیام های اخلاقی خود را به نوع بشر عرضه می کنند. انسان عصر حاضر، به عامل کنترل کننده و بازدارنده از سقوط در منجلاب فساد، بیشتر از روزگاران گذشته نیازمند است. درنتیجه نیاز جهان معاصر به اخلاقیات، برای برون رفت از فسادهای اخلاقی موجود، حیاتی است. بر این اساس با شناخت فضیلت ها و رذیلت های اخلاقی از نگاه این دو نویسنده، می توان به جهان بینی آن ها پی برد و با تعمّق در اندیشه هایشان، درراه معرفت اخلاقیات و نیز معرفی پیام های اخلاقی آن ها در راستای اِعمال آن ها در زندگی فردی و اجتماعی برای نجات نوع بشر از تباهی و فسادهای دنیای کنونی، گام برداشت، نگارنده با رهیافتی توصیفی – تحلیلی با بهره گیری از روش کتابخانه ای موضوع حاضر را در قالب مقاله ای علمی -پژوهشی بررسی و تحلیل کرده است.

دستیابی به صلح در روابط میان کشور از دیرباز از جمله مهم ترین دغدغه های نظریات روابط بین الملل بوده است. هر یک از این نظریات با بهره مندی از مبانی معرفت شناسی و هستی شناسی متمایز خود بر اصول و اهداف متفاوتی در رویکرد به نظام جهانی و نحوه دستیابی به صلح استوارند. اسلام اما به عنوان یک دین که از ویژگی های معرفت شناسی و هستی شناسی فرانظریه ای برخوردار می باشد، متفاوت از نظریه های عمده روابط بین الملل یعنی لیبرالسیم، رئالیسم، مارکسیسم و... به حیات سیاسی - اجتماعی انسان ها در عرصه های ملی و بین المللی می نگرد. بدین لحاظ می توان قواعد رفتاری، تحلیلی و فرانظری به صلح را از مفاد کلان و همه جانبه این دین جامع استخراج نمود. این مقاله، با طرح این سؤال که «رویکرد فرانظری اسلام به صلح در روابط بین الملل چیست و چه ویژگی هایی دارد؟» تلاش دارد، الگوی فرانظری اسلام به صلح و ویژگی های آن را توضیح دهد. فرضیه این نوشتار پژوهشی آن است که: «رویکرد فرانظری اسلام به صلح مبتنی بر تلاش در دستیابی به همزیستی مسالمت آمیز می باشد و ظرفیت های گفتمانی اسلام را می توان به عنوان مبادی گفتگوی جهانی و مقدمه ای بر صلح و دوستی در روابط بین الملل معرفی نمود.» در این پژوهش، تحول مفهوم صلح و بررسی نظریات عمده در روابط بین الملل ارائه و سپس با بررسی و فهم مبانی تنظیم روابط بین الملل تلاش می شود تا دستیابی به صلح در الگوی اسلامی روابط بین الملل ارائه شود.

امیرهوشنگ ابتهاج (ه.ا.سایه) شاعری است دارای سبک ویژه و مختص به خویش. او با توجّه به ذوق سرشار و استعداد و نبوغ شاعرانه اش چیزی بیشتر و بالاتر از آن چه را می طلبد که در جامعه موجود است. از نظر فکری، شاعری اندیشه گرا است که تلفیقی از درون گرایی و برون گرایی را در اندیشه اش می پروراند و آن گاه که از نابسامانی های جامعه بیرون رنج می برد به درون گرایی یا به عبارتی به شعرهای درونی می گراید. ابتهاج در غزلیاتش در عین هنجار گریزی و سنّت شکنی، رگه هایی از عرفان را دخیل می سازد. با همه اصالت و نجابت و سنّت ایرانی بودن، اشعاروی رنگ و بوی تجدد، مرزشکنی و تازگی به خود می گیرد و مفاهیم، مضامین و پیام هایش حتی بادرون مایه های عرفانی رنگ دیگری دارد. این مقاله به روش پژوهشی، توصیفی- تحلیلی، به درون مایه های عرفانی اشعار سایه می پردازد

تشدید گرایش های تکفیری در جهان اسلام، از جمله مسائل مهم مطالعات اسلامی و پربسامدترین تحولات صحنه بین الملل می باشد. در این میان به نظر می رسد مطالعه ای نظام مند در حوزه روابط بین الملل مبتنی بر تعامل پویای ساختار و کارگزار، قدرت تبیین کنندگی بالایی در ارائه الگویی جامع از موضوع تحول به / در «اندیشه تکفیری» داشته و جنبه نوآورانه به پژوهش بدهد. بر این اساس پرسش اصلی این پژوهش آن است که: «نظام بین الملل در مقطع تاریخی پسا جنگ سرد، چگونه بر جریان تکفیری تاثیر گذاشته است؟» با توجه به چارچوب نظری سازه انگاری تلاش می شود تا پاسخ به این پرسش از طریق مطالعه فرایند ادراک بین الاذهانی گروه های افراطی متاثر از ساختار نظام بین الملل صورت گیرد. در این راستا تلاش می شود با روش تحقیق تحلیل محتوای کیفی، نظرات چهره های مشهور گروه های تکفیری (جامعه نمونه) مورد بررسی قرار گرفته تا قوام یافتن هویت تکفیری در تعامل با ساختارهای بین المللی را در قالب یافته های پژوهش: ادارک، نقش و هدف نشان داده و الگوی مفهومی این هویت یابی را ترسیم نماید.