سید محمود حسینی

خشکسالی به عنوان بلای طبیعی و پدیده ای اجتناب ناپذیر از دیرباز در پهنه وسیع کشورهای مختلف ـ به ویژه مناطق واقع در اقلیم های گرم و خشک به دفعات به وقوع پیوسته و خسارات زیادی در زمینه های اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و مانند آن به همراه آورده است. بدون تردید، نخستین گام به منظور مقابله مناسب با خشکسالی و پیامدهای آن، شناخت و درکدقیق این پدیده و تاثیرات ناشی از آن در ابعاد مختلف است، تا بتوان براساس آن، راهبردها و راهکارهای اثربخشی را در این زمینه تدوین کرد و به کار گرفت. با توجه به اهمیت موضوع، تحقیق حاضر با هدف «واکاوی و تبیین تاثیر خشکسالی در مناطق روستایی شهرستان زنجان» صورت پذیرفت. این تحقیق از نظر ماهیت، از نوع پژوهش های کمی، از لحاظ میزان و درجه کنترل، غیرآزمایشی و از نظر نحوه گرد آوری داده ها، از نوع تحقیقات میدانی قلمداد می شود. جامعه آماریِ تحقیق را 683 نفر از کشاورزان روستای حاج آرش تشکیل داده اند که با توجه به جدول مورگان و کرجس، تعداد 250 نفر از آنان از طریق نمونه گیری تصادفی ساده برای انجام تحقیق انتخاب شدند. برای گرد آوری داده ها از پرسشنامه استفاده گردید. اعتبار (روایی) پرسشنامه با نظر پانل متخصصان و صاحبنظران در زمینه موضوع مورد پژوهش مورد تایید قرار گرفت. برای تعیین قابلیت اعتماد (پایایی) ابزار تحقیق پیش آزمون انجام گرفت که مقدار آلفای کرونباخ محاسبه شده برای هر یکاز مقیاس های اصلی پرسشنامه در حد مناسب (بالای 75/0) بود. داده های گرد آوری شده با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی (شامل فراوانی، درصد و میانگین) و آمار استنباطی (شامل تحلیل عاملی) و همچنین بررسی وضعیت منطقه از نظر شدت خشکسالی از شاخص استانداردشده بارش (SPI) استفاده شد. نتایج به دست آمده براساس شاخص SPI در خصوص وقوع خشکسالی در منطقه مورد مطالعه بین سال های 1384 تا 1387 حاکی از آن بود که طی سال های 1385 و 1386 منطقه مورد مطالعه در وضعیت خشکسالی ملایم و در سال 1387 در وضعیت خشکسالی متوسط بوده است. همچنین یافته های تحلیل عاملی نشان داد که تاثیر خشکسالی در روستای حاج آرش در سه عامل اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی ـ روانشناختی ظاهر می شود، که این سه عامل در مجموع در حدود 39/61 درصد واریانس را تبیین می کنند.

تحقیق پیمایشی حاضر با هدف بررسی صلاحیت های تسهیلگری کارشناسان ترویج کشاورزی کشور انجام شده است. جامعه آماری این تحقیق، شامل کلیه کارگزاران ترویج کشاورزی کشور بوده و بر پایه فرمول کوکران حجم نمونه 232 نفر تعیین گردید. نمونه ها بر اساس روش نمونه گیری چند مرحله ای انتخاب شدند و از یک پرسشنامه محقق ساخته برای گردآوری داده ها بهره گرفته شد. روایی محتوایی پرسشنامه از سوی گروهی از کارشناسان ترویج وزارت جهاد کشاورزی و اعضای هیات علمی ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه تهران مورد تأیید قرار گرفت. ضریب آلفای کرونباخ برای بخش های مختلف پرسشنامه (سه دسته صلاحیت های تسهیلگری از هر دو جنبه میزان اهمیت و برخورداری) بین 87/0 و 83/0 بدست آمد. داده های گردآوریشده از طریق نرم افزارSPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته های تحقیق حاکی از این است که میزان صلاحیت تسهیلگری نزدیک به 80 درصد پاسخگویان در حد متوسط و پایین است. ضرایب همبستگی محاسبه شده، رابطه مثبت و معنیداری بین ""برخورداری از صلاحیت تسهیلگری"" و سابقه خدمت، همکاری در طرح های تحقیقی - ترویجی، بازدیدهای میدانی، عضویت پاسخگویان در تعاونیها، گذراندن دوره آموزشی در زمینه تسیهلگری، شرکت در گردهماییهای ترویجی و تجربه در زمینه برگزاری کلاس آموزشی را نشان داده است. مقایسه میانگین ها با استفاده از آزمون t نشان داده است که تفاوت معنیداری بین میزان صلاحیت تسهیلگری پاسخگویان برحسب رشته تحصیلی، بومی و غیربومی بودن، گذراندن دوره های آموزشی در زمینه تسهیلگری، تجربه فعالیت به عنوان تسهیلگر وجود دارد. با توجه به آزمون تحلیل واریانس یکسویه (F)، تفاوت معنیداری بین صلاحیت تسهیلگری پاسخگویان بر اساس واحد محل خدمت و برحسب سطح تحصیلات (در سطح معنیداری یک درصد) وجود دارد.

با وجود این که امروزه مباحث پایداری کشاورزی مورد توجه جدی قرار گرفته، اما اقدامات صورت گرفته برای عملیاتی نمودن این مفهوم بسیار ناچیز بوده است. توسعه بخش کشاورزی بدون درنظر گرفتن وضعیت شاخص‌های کشاورزی پایدار، اثرات زیان‌بار و جبران ناپذیری را برای جامعه به دنبال خواهد داشت. این پژوهش با هدف تحلیل دیدگاه کشاورزان شهرستان نظرآباد، پیرامون وضعیت شاخص‌های ذهنی کشاورزی پایدار در سطح خانوار زارع و در چارچوب کلی پژوهش‌های پیمایشی به انجام رسیده است. جامعه آماری پژوهش تعداد 657 نفر از کشاورزان شهرستان نظرآباد بوده‌اند که تعداد 166 نفر از آنها با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای با انتساب متناسب، انتخاب و با ابزار پرسشنامه مورد مطالعه قرارگرفته‌اند. ضریب آلفای کرونباخ به منظور تشخیص پایایی پرسشنامه‌ها محاسبه گردیده است که در این پژوهش برای سه بخش پرسشنامه 88/0، 82/0 و 91/0 به دست آمده است که حاکی از مناسب بودن ابزار پژوهش بوده است. روایی صوری پرسشنامه نیز با نظرخواهی از کارشناسان و استادان مرتبط با موضوع تایید شده است. تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم افزار SPSS انجام گرفته است. برای تحلیل داده‌ها از میانگین، انحراف معیار، ضریب تغییرات و تحلیل خوشه‌ای استفاده شده است. یافته‌های به دست آمده از تحلیل خوشه‌ای نشان داده است که 8/22 درصد از شاخص‌های ذهنی بررسی شده در این شهرستان پایدار، 6/28 درصد از شاخص‌ها نسبتاً پایدار و 6/48 درصد از این شاخص‌ها ناپایدار بوده‌اند. به عبارتی دیگر، بیشتر شاخص‌های ذهنی سطح خانوار در وضعیت ناپایدار قرار داشته‌اند.

با توجه به پیچیدگی ابعاد مزیت رقابتی و ویژگی‌های خاص صنایع مبتنی بر فن‌آوری‌های پیشرفته، در این تحقیق تلاش شده است بر مبنای نگرش ترکیبی به تئوری‌های متاخر مزیت رقابتی و با استفاده از متدولوژی «نگاشت علّی» یک مدل کیفی برای تبیین پدیده مزیت رقابتی در سطح بنگاه در صنایع مبتنی بر فن‌آوری‌های پیشرفته ارایه گردد. در این راستا در ابتدا پس از تبیین موضوع، مبانی نظریه بنگاه و مزیت رقابتی از منظر چهار نظریه متاخر و شناخته شده آن، که توسط محققان فن‌آوری‌های پیشرفته و صنایع دانش بنیان در این رابطه به‌کار گرفته شد‌ه‌اند، بررسی گردیده است. در ادامه براساس مبانی نظری و پیشینه تحقیق چارچوب مفهومی اولیه تحقیق ارایه و روش تحقیق مورد استفاده در رابطه با آن بیان شده است. در این تحقیق برای تدوین و استخراج مدل کیفی مزیت رقابتی از ابزارها و تکنیک‌های مربوط به ادبیات نظری «نگاشت شناختی» و «تحلیل شبکه‌های اجتماعی»، استفاده شده است. بخش اصلی و پایانی مقاله به توصیف نتایج و یافته‌های تحقیق در قالب گام‌های فرایند مدل‌سازی کیفی مزیت رقابتی اختصاص یافته است.

طی چند دهه گذشته، همواره ضرورت نظام بیمه اجتماعی به خاطر نقش چشمگیر آن در پایداری فعالیت ها و بهبود کیفیت زندگی روستایی مطرح بوده است. مقاله حاضر به دنبال تبیین پذیرش بیمه اجتماعی در میان کشاورزان دو شهرستان قروه و دهگلان از توابع استان کردستان است. افراد نمونه با روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای با انتساب بهینه در میان 170 کشاورز پذیرنده و 260 کشاورز ناپذیرنده تعیین و داده های مورد نیاز از طریق پرسشنامه به دست آمد. بر اساس نتایج تحقیق، متغیرهای مرتبط با پذیرش بیمه اجتماعی در قالب چند عامل اصلی قابل تلخیص بودند که سرانجام، عوامل توان اقتصادی خانوار، بی اعتمادی کشاورز، سرمایه انسانی خانوار، سطح توسعه روستایی، و پیروی از دیگران وارد مدل شدند؛ در یک ترکیب خطی لوجیت، این عوامل 75 درصد از احتمال پذیرش بیمه اجتماعی را پیش بینی می کنند. همچنین، نتایج بیانگر تفاوتی معنی دار بین کشاورزان پذیرنده و ناپذیرنده بیمه اجتماعی به لحاظ تاثیرپذیری از دو عامل بی اعتمادی نسبت به پذیرش و سطح توسعه روستایی است.

تعاون، در حکم یکی از بخشهای اقتصادی کشور، لازم است از توان و ظرفیت بالایی به ویژه در امر تولید بهره مند باشد. تعاونیهای صنعتی از آنجا که بخش مهمی از تعاونیهای تولیدی هستند، می توانند تأثیر بالایی در توسعه اقتصاد کشور داشته باشند. از جمله بزرگترین مشکلات این بخش، کمبود جذب سرمایه گذاری و تأمین مالی این نوع تعاونیهاست. تحقیق حاضر در سال 1386 انجام گرفته و در آن با بررسی عوامل تأثیرگذار بر سرمایه گذاری در تعاونیهای صنعتی، مهمترین عوامل مؤثر بر این بعد مشخص شده است. روش پژوهش در این تحقیق پیمایشی بوده و از تعداد 37 واحد از تعاونیهای فعال صنعتی استان کرمانشاه به عنوان نمونه، پرسشگری انجام شده است. روش تحلیل داده ها نیز در این مطالعه، تحلیل رگرسیونی بوده است.نتایج نشان می دهد که مهمترین عوامل مؤثر شامل متغیرهای سود سرمایه گذاری، نرخ بازده سرمایه، میزان وثیقه، محل بازار فروش محصولات، استقراض از بازار، میزان آگاهی فنی مؤسسان، میزان وام دریافتی و دیوانسالاری بوده اند. 

امروزه با توجه به شرایط خاص کشورهای در حال توسعه و نرخ فزاینده شهرنشینی و مشکلات ناشی از آن، توسعه روستایی از اهمیت مضاعفی برخوردار است. توسعه روستایی، راهبردی است که در نهایت به افزایش اعتماد به نفس، خلاقیت و در یک مفهوم، توانمندسازی روستانشینان، به خصوص قشر محروم و فقیر منجر می شود. تحقیق حاضر به بررسی میزان مشارکت پذیری عشایر نیمه کوچ نشین بخش دیشموک، از توابع شهرستان دهدشت، استان کهکیلویه و بویراحمد، در پروژه های توسعه ای و چالش های موجود پرداخته است. پژوهش از نوع کیفی بوده و با استفاده از روش نظریه بنیانی و تکنیک ارزیابی سریع روستایی انجام شده است. ابزار جمع آوری اطلاعات، مشاهده و مصاحبه نیمه ساختار یافته است. پایایی تحقیق با استفاده از طریق یادداشت برداری نکات مهم مصاحبه و برقراری تعامل مطلوب با مصاحبه شونده و روایی آن از طریق استراتژی «بازخور مشارکت کننده» تامین گردید. همچنین از استراتژی مثلث سازی به منظور افزایش روایی و پایایی استفاده شد. اعضای نمونه به روش نمونه گیری هدفمند تصادفی انتخاب شد. در مجموع، نه روستا از سه دهستان مطالعه گردید. بر اساس یافته های پژوهش، برخلاف تصور قبلی محقق، روستاییان از رغبت و انگیزه بالایی برای مشارکت برخوردار بودند؛ اگرچه از نظر مالی به شدت در تنگنا قرار داشتند. خرید و اعطای زمین به دولت برای ساخت مدرسه و انجام کارهای ساختمانی آن به طور رایگان، مشارکت در احداث جاده و غیره، از جمله مهمترین نمودهای مشارکت روستایی در روستاهای مورد مطالعه به شمار می رفت. با وجود مشارکت پذیری بالای مردم، بستر مساعد برای همیاری داوطلبانه و پایدار آنان در کشاورزی و سایر پروژه های فقرزدایی فراهم نگردیده بود. علت عمده این مساله نبود تشکل های محلی توانمندساز، از قبیل CBOs و NGOs و نیز مرکز ترویج و خدمات جهاد کشاورزی بود. پیشنهاد می شود به منظور ایجاد محیط توانمندساز، نهادهای محلی، به خصوص مرکز ترویج و خدمات جهادکشاورزی در منطقه تاسیس و تقویت شوند.

  پژوهش حاضر با هدف «شناسایی و تحلیل موانع و مشکلات توسعه فنّاوری نانو در بخش کشاورزی ایران» انجام گرفته است. به لحاظ روش پژوهش، این تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی- همبستگی محسوب می شود. جامعه آماری تحقیق حاضر را محققان مراکز و مؤسسات تحقیقات ملی تشکیل می دهند که 120 نفر از آنان برای انجام پژوهش انتخاب شدند. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه استفاده شده است. برای تعیین اعتبار ابزار تحقیق پیش آزمونی انجام گرفت که مقدار آلفای کرونباخ محاسبه شده برای هریک از مقیاس های اصلی پرسش نامه در حد مناسب (بالای 7/0) بود. برای شناسایی عامل های موانع توسعه فنّاوری نانو در بخش کشاورزی کشور از تحلیل عاملی اکتشافی و به منظور بررسی شاخص برازش نیکویی مدل تحقیق از تحلیل عاملی تأییدی و مدل معادلات ساختاری استفاده شده است. نتایج نشان می دهند که موانع توسعه فنّاوری نانو در بخش کشاورزی کشور از پنج عامل مجزای زیرساختی، سیاست گذاری، اطلاعاتی، قانونی و مالی تشکیل می شود.