حسین بنی فاطمه

امروزه شهرنشینی فزاینده و افزایش سکونتگاه های شهری، بیشترین تأثیر را بر محیط زیست گذاشته و شهر به عنوان یکی از مراکز اصلی آلاینده محیط زیست درآمده است. شهرها مهم ترین خاستگاه مصرف گرایی بوده و مصرف گرایی مزیت خود را در استفاده بی رویه از منابع طبیعی و انرژی می داند. مصرف گرایی همچنین به تولید مواد زاید و زباله هایی می انجامد که از حد توان بازسازی محیط زیست و بازیافت فراتر می روند. هدف این مقاله با استفاده از روش اسنادی، تأکید بر رویکردی نوین در اقتصاد محیط زیست شهری است تا از یک سو نیازهای ساکنین تأمین شود؛ منابع طبیعی و انرژی های تجدیدناپذیر از بین نروند و از سوی دیگر فرایند انباشت زباله کاهش یابد. این رویکرد نوین «اقتصاد خدمت و جریان» نام دارد. در این روش کاربرد منابع انسانی جانشین استفاده از منابع طبیعی کمیاب می شود و تقاضا برای کار افزایش می یابد.

سلامت افراد در جامعه تحت تأثیر متغیرهای محیطی، اقتصادی و اجتماعی قرار می گیرد. بر این مبنا، توجه به آگاهی های بهداشتی افراد، سواد سلامتی، حمایت های اجتماعی و سبک زندگی در کنار مؤلفه هایی، مانند: سواد، وضعیت اقتصادی، نوع اشتغال، شرایط محیطی زندگی و بسیاری مؤلفه های اقتصادی – اجتماعی دیگر در تبیین وضعیت سلامتی افراد جامعه مورد توجه قرار گرفته است و این مطالعه تلاشی در تداوم فعالیت های علمی جامعه شناسان در زمینه تبیین نابرابری های سطوح سلامت بین افراد با اتکا به عوامل اجتماعی است. مطالعه حاضر بر روی 650 نفر از والدین خانوارهای تبریزی صورت گرفته است که با روش نمونه گیری چند مرحله ای انتخاب شده اند. نتایج مطالعه نشان می دهد که مردان از سطح سلامتی بالاتری در مقایسه با زنان برخوردارند؛ به گونه ای که در یک مقیاس 100امتیاز نمره سلامت مردان 7/75 و زنان 5/71 به دست آمده است و افراد دارای سطح تحصیلات بالا، دارای نمرات سلامتی بالاتری در مقایسه با افرادی هستند که از نظر وضعیت تحصیلی پایین تر از آنها قرار دارند. همچنین، مطالعه به نتایج متقنی در زمینه تأثیر آگاهی های بهداشتی، سواد سلامتی، سبک زندگی و حمایت اجتماعی بر سطح سلامت شهروندان دست یافت .

کناره گیری از شرکت در مسایل اجتماعی، دلسردی و نداشتن علاقه، عدم درگیری مدنی و بی اعتنایی نسبت به موضوعات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی، بی تفاوتی اجتماعی و وضعیتی که هر فرد در رابطه با خود، دیگران و جامعه به اشکال گوناگون احساس بی قدرتی، احساس بی هنجاری، احساس بی معنایی، انزوای اجتماعی، تنفر فرهنگی و تنفر از خود را بروز می دهد، بیگانگی اجتماعی تعریف می شود. هدف کلی این پژوهش، بررسی رابطه بین بیگانگی اجتماعی و بی تفاوتی اجتماعی در بین دانشجویان دوره کارشناسی بوده است که با استفاده از روش پیمایشی و ابزار پرسش نامه، جمع آوری داده های تحقیق در سطح دانشگاه تبریز بین 8 دانشکده مطابق با روش نمونه گیری منطبق متناسب و نمونه آماری 410 نفر انجام گرفته است. دیدگاه های نظری جنبه تلفیقی بین سطح کلان و خرد داشته و بیشتر با تکیه بر نظریه های برد متوسط که می توان به دیدگاه نظری پوندس، رس، سیمن و... اشاره کرد. نتایج تفسیری از مدل سازی ساختارهای کوواریانسی دال بر وجود ارتباط معنادار بین متغیر بیگانگی و بی تفاوتی اجتماعی دارد

هدف این نوشتار ارائه مبانی هستی شناسانه و معرفت شناسانه مکتب رئالیسم انتقادی است و سعی می شود نگرش این مکتب را در ارتباط با جهان اجتماعی و رویداد های درون آن توضیح دهد و نشان دهد چگونه می توان با استفاده از مبانی این مکتب به تبیین بهتر واقعیت اجتماعی دست یافت. اگرچه این مکتب از جهت هستی شناسی، رئالیست و از بابت معرفت شناسی، تفسیری هرمنوتیک است اما انتقاد های جدی به این دو مکتب دارد و هر دو مکتب را به مغالطه معرفتی متهم می کند. از نظر رئالیست های انتقادی ماهیت واقعیت اجتماعی دارای سه لایه واقعی، رویدادی و تجربی است که لایه واقعی همان مکانیسم بنیادی خلق و تحول واقعیت های اجتماعی است که باید مورد تأکید و مطالعه محققین علوم اجتماعی باشد. این در حالی است که بیشتر تحقیقات اجتماعی محدود به کشف لایه رویدادی واقعیت اجتماعی اند. بسکار با ارائه روش پژوهشی Rrreic سعی در شناخت لایه های بنیادی تر واقعیت اجتماعی دارد و همچنین معتقد است انتقاد مداوم از یافته ها و تجارب انسان ها از جامعه هم سبب دستیابی به معرفت معتبر می شود و هم امکان رهایی بخشی را فراهم می کند. در این مقاله با بسط این روش و استفاده از آن در تبیین یک نمونه از واقعیت های اجتماعی کوشش می شود تا به این اتهام که رئالیسم انتقادی درحد یک مکتب فلسفی باقی مانده است و نتوانسته برای تحلیل رویداد های اجتماعی روش شناسی کاربردی ارائه کند، پاسخ داده شود.

زندگی انسان در طول تاریخ، در پیوند مداوم با طبیعت بوده است. آب، خاک، زمین و گیاهان همواره یاری­رسان انسان و الهام­بخش او بـوده و محیط زیست به عنوان پس­زمینه­ فـعالیت­های بشری، مهم­ترین بخش و جزو جدا نشدنی زندگی انسان تلقی شده است. در مقابل انسان­ها نیز مسئول حفظ محیط زیست خود بوده­اند. در این مقاله، با استفاده از نظریه پیر بوردیو، سرمایه اجتماعی به عنوان یک عنصر تأثیرگذار در زندگی شهروندان شهر تبریز تلقی ­شـده که به رفتار اجتماعی آنها جهت می­دهد. هدف این مقاله بررسی ارتباط بین سرمایه اجتماعی و سبک زندگی محیط زیستی و تأثیر ابعاد این دو متغیر بر یکدیگر است. نتایج تحقیق نشان می­دهند از میان ابعاد سه­گانه سرمایه اجتماعی، ابعاد مشارکت و انسجام اجتماعی رابطه معنی­دار با سبک زندگی محیط زیستی نشان داده­اند اما بعد اعتماد اجتماعی رابطه معنی­داری را نشان نمی­دهد. همچنین بین تحصیلات و سبک زندگی محیط زیستی رابطه معنی­دار وجود دارد، ولی به­طور کلی بین درآمد و سبک زندگی محیط زیستی رابطه­ معناداری مشاهده نشد. تحلیل رگرسیون چندمتغیره نیز نشان می­دهد که مشارکت اجتماعی، تحصیلات و انسجام اجتماعی بر روی هم حدود یازده درصد از واریانس سبک زندگی محیط زیستی را تببین می­کنند.

امروزه جامعه ما با فقدان تدریجی معانی یا جایگزینی آن ها مواجه است. یک بعد از جدائی افراد از نظام اجتماعی به واسطه همین بی معنایی اجتماعی تعریف شده است و بخشی از بزهکاری، سرخوردگی، پوچ گرائی، مصرف انواع قرص های روان گردان و مخدر، عدم گرایش به کار، عدم تمایل به تحصیل و .... به سبب همین بی معنایی است. روش تحقیق مورد استفاده این پژوهش پیمایشی و شیوه تحقیق همبستگی است. جامعه آماری این طرح کلیه دانشجویان تحصیلات تکمیلی و دانشجویان وردی 82 کارشناسی دانشگاه تبریز هستند. نتیجه حاصل از آزمون فرضیه ها نشان دهنده وجود رابطه معنی دار بین متغیرهای اعتماد اجتماعی، رضایت اجتماعی به عنوان متغیرهای مستقل و بیگانگی اجتماعی به عنوان متغیر وابسته تحقیق است. بعلاوه نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون چند متغیره تحقیق نشان می دهد که در نمونه تحصیلات تکمیلی 53 درصد از تغییرات متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل پژوهش تبیین می شود.

این مقاله با هدف بررسی احساس امنیت اجتماعی و تعیین برخی عوامل مؤثر بر آن در بین زنان شاغل سازمان ها و مؤسسات دولتی نگاشته شده است. برای شاخص سازی و فرضیه سازی، از نظریه های حوزه مطالعات امنیت اعضای مکتب کپنهاگ و نطریه های جامعه شناختی دورکیم و گیدنز استفاده شده است. پژوهش حاضر از نوع پیمایشی است و داده های لازم با استفاده از ابزار پرسشنامه محقق ساخته جمع آوری شده است. همچنین حجم نمونه 240 نفری از زنان شاغل در سازمان ها و ادارات دولتی شهر تبریز از طریق روش نمونه گیری طبقه ای متناسب انتخاب شدند. احساس امنیت اجتماعی به طور کلی در بین زنان شاغل در حد متوسط قرار دارد. نتایج حاصل از رگرسیون چند متغیره نشان داد که متغیرهای حمایت اجتماعی، آزار جنسی و درآمد با احساس امنیت اجتماعی رابطه دارند. این سه متغیر در مجموع 42 درصد از تأثیرات متغیر وابسته را تبیین می کند.

جهانی شدن باعث ایجاد تغییر و تحولات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی زیادی در اکثر نقاط دنیا شده است و شاید شهرها در این زمینه، شهر ها شاید بیشترین تاثیر پذیری را داشته اند. در یکی دو دهه گذشته مفهوم جدیدی از شهر در ادبیات جامعه شناسی و مطالعات شهری با عنوان ” شهر جهانی ” رواج یافته است. هر چند هنوز درباره تعریف دقیق و تعیین معیارهای شهر جهانی اتفاق نظری به دست نیامده است، ولی در این مورد که فن آوری های جدید اطلاعات، ارتباطات مخابراتی، سهولت نقل و انتقالات افراد و کالاها و… دامنه فعالیت ها در شهرها نتیجه اهمیت و نقش آفرینی برخی شهرهای جهان را افزایش داده اند، اتفاق نظر نسبی ای وجود دارد. مقاله حاضر که با روش توصیفی انجام گرفته است در نظر دارد مفهوم ” شهر جهانی ” را معرفی کرده، برخی تعریف ها و ویژگی های این گونه شهر ها را درد که نماید و نقش آنها را در فرایند عام تر جهانی شدن مورد بررسی قرار دهد.

جیره خواران آن تلقی می کند. این تفکر با پیشرفت تکنولوژیهای مدرن به ویژه در بخش ارتباطات، جلوه گسترده و جهانی به خود گرفته، چهره دیگری از سلطه امپریالیسم فرهنگی به شمار می رود. امپریالیست های فرهنگی در تحقق اهداف خود یعنی نفود و سلطه فرهنگی به سه شیوه متوسل می شوند: شیوه تعلیمی، شیوه ارتباطی- خبری و شیوه تبلیغی؛ و برای هر یک از شیوه های مذکور ابزارها وشیوه هایی را به کار می گیرند که قابل انعطاف اند. در واقع امروزه، دیگر شیوه های نظامی، اقتصادی وسیاسی به اندازه شیوه های فرهنگی کارآیی ندارد؛ شیوه هایی که قادرند در صورت موفقیت، از طریق روش بسیار زیرکارانه ای راه سلطه سیاسی و اقتصادی و در صورت ضرورت، حتی سلطه نظامی را هموارتر سازند.امپریالیست های فرهنگی امروز، به سبب پیشرفت در تکنولوژی مدرن و عقب نگه داشتن اقتصاد سایر ملل بخصوص کشورهای جهان سوم، از طریق مبادله نابرابر، به جای حمله بر جان و خاک آنان حمله خود را بر فرهنگ آنان متمرکز نموده اند؛ زیرا معتقدند برای تسلط بر ملتی در درجه نخست باید فرهنگ آنان را گرفت. ضمن توجه به موارد مذکور و پرداختن به منشا ویژگیها و تاریخچه تهاجم فرهنگی سعی شده است اثرهای تهاجم فرهنگی در زمینه های زیر مورد بررسی قرار گیرد:- در قلمرو اجتماعی (سست شدن نهاد خانواده، افزایش میزان طلاق، فساد و ابتذال، تضاد بین نسلها، نا امنی و ایجاد عدم اعتماد در مردم)- در ابعاد سیاسی (ناسیونالیسم، سکولاریسم، بوروکراسی زاید و میلیتاریسم)- در ابعاد فرهنگی (نظام آموزشی وابسته، فراموشی ارزشهای خودی، مسخ و اضمحلال هویت فرهنگی، ایجاد از خود بیگانگی در مردم از طریق سست کردن اعتقادات و ایمان مردم، بی ارزش ساختن ارزشهای اخلاقی جامعه و ...)در پایان مقاله با توجه به بررسیهای انجام شده در متن، راه حل هایی که از طریق آنها می توان تهاجم فرهنگی را به تبادل فرهنگی سوق داد، ارائه شده است.

خودکشی یکی از معضلات و آسیب­های مهم اجتماعی است که تبعات عدیده­ای برای جامعه و خانواده­ها دارد. خودکشی در سال­های اخیر گریبان­گیری بیشتر جوامع، حتی جوامع کوچک و سنتی گشته و در این بین، جامعه شهری پیرانشهر نیز از این آسیب مصون نمانده است. بنابراین هداف از انجام این تحقیق، روشن ساختن تأثیر انواع خشونت­های خانگی (فیزیکی و روانی) بر گرایش زنان و دختران به خودکشی است. روش تحقیق، پیمایشی بوده و جامعه آماری تحقیق حاضر، شامل زنان و دختران واقع در بازه سنتی 50-15 ساله است که از این تعداد، 395 نفر به عنوان نهایی انتخاب شده­اند. نتایج نشان داد که اولاً، حدود 30 درصد از زنان و دختران گرایش به خودکشی داشته و ثانیاً، تأثیر خشونت روانی در گرایش آنان به خودکشی، بیش از تأثیر خشونت فیزیکی بوده است. همچنین، ضریب تعیین اصلاح شده به میزان 67/0 نشان می­دهد که تقریباً بیشتر تغییرات مرتبط با واریانس متغیر وابسته، توسط دو نوع خشونت مذبور، تبیین شده است. این امر نشان می­دهد که آثار خشونت در گرایش زنان و دختران به خودکشی، چشمگیر بوده است.

در این مطالعه به منظور بررسی آثار حضور تماشاگران و کیفیت حضور(تعامل و عدم تعامل) آنان بر یادگیری تکالیف حرکتی ظریف و زمخت 114نفر از دانشجویان پسر غیر ورزشکار دانشگاه تبریز به روش تصادفی انتخاب شدند. س÷س کل آزمودنی ها در دو گروه (تکلیف حرکتی ظریف و زمخت) جایگزین شده و به سه زیر گروه تقسیم شدند تا هر گروه آزمودنی تکلیف حرکتی ظریف یا زمخت را در یکی از سه شرایط تماشاگر (در حضور تماشاگر فعال در حضور تماشاگر غیر فعال و بدون تماشاگر) تمرین کرده و یاد بگیرند. هر گره از آزمودنی ها ÷س از شرکت در جلسه پیش آزمون مهارت مورد نظر را به مدت چهار روز و هر روز 20 بار تحت شرایط خاص تکرار کردند و پس از اتمام دوره یادگیری در آزمون یادداری حضور یافتند. داده های حاصل به روش آماری آنالیز واریانس یک راهه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و مشخص شد که الف – حضور یا عدم حضور تماشاگران و تعامل و یا عدم تعامل آنان اثر معنی داری بر یادگیری تکلیف حرکتی زمخت تعادل با اطمینان 95% ندارد ب : حضور یا عدم حضور تماشاگران اثر معنی دار بر یادگیری تکلیف حرکتی ظریف( رسم ستاره از آینه ) با اطمینان 95% دارد بدین صورت که حضور تماشاگران آثار منفی بر یادگیری اینگونه مهارت ها بر جا می گذارد

بررسی نوع رفتار زیست محیطی و عوامل مؤثر بر آن از مهم ترین موضوع های جامعه شناسی محیط زیست است. پژوهش حاضر با هدف بررسی نحوة تأثیرگذاری تجربة زیست محیطی و نگرش زیست محیطی بر رفتار زیست محیطی آن ها انجام شده است. روش پژوهش، پیمایش بوده و نمونة مورد بررسی از شهروندان شهر تبریز در بازة سنّی ۱۵ تا ۷۵ سال است و به شیوة نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شده اند. ابزار مورد استفادة پژوهش پرسش نامه است. اعتبار ابزار با تکنیک تحلیل عاملی و محاسبة KMO و پایایی آن با محاسبة آلفای کرونباخ بررسی شده است. یافته ها حاکی از آن است که تجربة زیست محیطی شهروندان تبریزی ۸۳/۵۰ درصد مقیاس تعریف شده است. میانگین درصدی نمرات رفتار زیست محیطی برابر با ۵/۷۴ بوده که کمتر از میانگین درصدی نگرش زیست محیطی با مقدار ۸۳/۷۵ است. نتایج مدل سازی معادلات ساختاری نشان می دهد که متغیر نگرش زیست محیطی با ضریب ۳۹/۰ بر رفتار زیست محیطی تأثیر داشته و متغیر تجربة زیست محیطی نیز با ضریب مسیر ۱۳/۰ بر رفتار زیست-محیطی مؤثر است. متغیر تجربة زیست محیطی نیز با ضریب مسیر ۳/۰ بر نگرش زیست محیطی تأثیر می گذارد؛ بنابراین، تجربة زیست محیطی با تأثیر بر نگرش زیست محیطی، به طور غیرمستقیم بر رفتار زیست محیطی با مقدار ۱۱۷/۰ مؤثر است.

بررسی رفتار زیست محیطی شهروندان جوامع و عوامل مؤثر بر آن، هم چنان یکی از اساسی ترین موضوعات مورد توجه جامعه شناسان در حوزه محیط زیست است. این مقاله با هدف مطالعه رابطه متغیرهای دلبستگی مکانی و نگرش مسؤولانه زیست محیطی با رفتار مسؤولانه زیست محیطی انجام شده است. تأثیر نگرش مسؤولانه زیست محیطی به عنوان متغیر واسطه به کار گرفته شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر، شهروندان 15 الی 75 ساله شهر تبریز و حجم نمونه آماری 456 نفر است که به شیوه پیمایش و روش نمونه گیری خوشه ای، با استفاده از ابزار پرسشنامه بررسی شده اند. اعتبار ابزار با تکنیک تحلیل عاملی و محاسبه KMO و پایایی آن با محاسبه آلفای کرونباخ بررسی شده است. یافته ها حاکی از آن است که دلبستگی شهروندان تبریز به محیط اجتماعی و کالبد طبیعی شهر برابر با 44/4 (74 درصد مقیاس تعریف شده) است؛ میانگین نمرات رفتار مسؤولانه زیست محیطی برابر با 47/4 بوده که کمتر از میانگین نمرات نگرش مسؤولانه زیست محیطی با مقدار 55/4 است. نتایج به دست آمده از مدل سازی معادلات ساختاری نشان می دهد که متغیر نگرش زیست محیطی به صورت مستقیم با ضریب مسیر 224/0 بر رفتار مسؤولانه زیست محیطی تأثیر داشته و متغیر دلبستگی مکانی نیز با ضریب مسیر 53/0 بر رفتار زیست محیطی مؤثر است؛ متغیر دلبستگی مکانی نیز با ضریب مسیر 23/0 بر رفتار مسؤولانه زیست محیطی تأثیر می گذارد. از طرفی دلبستگی مکانی با تأثیر بر نگرش مسؤولانه زیست محیطی با ضریب مسیر 68/0، به طور غیرمستقیم بر رفتار مسؤولانه زیست محیطی مؤثر است.

در عصر حاضر با جهانی شدن و تغییرات شتابان در اقتصاد شهرهایی چون شانگهای، هنگ کنگ، توکیو و… شاهد مفهوم نوظهوری چون شهر مطلوب در مطالعات شهری هستیم. به طوری که مفهوم یاد شده در رقابت مستقیم با شهرهای جهانی قدیمی (چون نیویورک، لندن و پاریس) بیشتر از گذشته توجه اندیشمندان را به خود جلب کرده است. بر این اساس، موضوع پژوهش حاضر، مقایسه ی شهر مطلوب با شهر جهانی است؛ بدین منظور، ابتدا مفهوم شهر جهانی و خصوصیات آن از نگاه اندیشمندانی چون ساسن، فریدمن، شورت، کاستل و… تشریح می گردد و سپس مفهوم شهر مطلوب و خصوصیات، وجوه افتراق و اشتراک این دو مفهوم برجسته می شود. کوشش این مقاله معطوف به یافتن پاسخ به این پرسش اساسی است که شهر مطلوب و شهر جهانی چه تفاوت ها و تشابهاتی با هم دارند؟ در مسیر یافتن پاسخ علمی به سؤال یاد شده، نتیجه ای که با بهره گیری از روش اسنادی به دست آمد عبارت از این است که شهر مطلوب شهری است که با تکیه بر مدل توسعه ی پایدار محلی و با تأکید بر حکمرانی شهری دارای سرمایه های اقتصادی، اجتماعی و محیطی قوی و به دنبال توسعه ی درون زاست. این در حالی است که تئوری شهر جهانی معطوف به الگوی توسعه ی برون زا و فاقد مقیاس ه ای عینی است و به همین دلیل است که شهر جهانی، قطبی شدن و بحران های زیست محیطی را تشدید می کند.

در هزاره ی سوم، اینترنت نقش مهم و روزافزونی در زندگی نوجوانان و جوانان ایفا می کند. جاذبه ی اینترنت باعث شده تا بسیاری از جوانان و نوجوانان به جای تعامل با همسالان و والدین، اینترنت را برگزینند. این همنشینی با اینترنت به مرور زمان تجربه ی شیرین در جمع بودن را از فرد می گیرد و می تواند به انزوای اجتماعی منجر شود. مطالعه ی حاضر به منظور تعیین ارتباط میان میزان استفاده از اینترنت و انزوای اجتماعی طراحی شده است. روش تحقیق مورد استفاده ی این پژوهش پیمایشی و شیوه ی تحقیق همبستگی است. جامعه ی آماری این تحقیق کلیه ی کاربران 29-15 ساله ی کافی نت های شهر تبریز در مرداد و شهریور ماه 1394 هستند. نتیجه ی حاصل از آزمون فرضیه ها نشان دهنده ی وجود رابطه ی معنادار بین متغیر های وضعیت تأهل، پایگاه اقتصادی – اجتماعی، میزان استفاده از اینترنت، میزان استفاده ی اجتماعی از اینترنت و جامعه پذیری مجازی به عنوان متغیر های مستقل و انزوای اجتماعی به عنوان متغیر وابسته ی تحقیق است. به علاوه نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون چند متغیره ی تحقیق نشان می دهد که 21 درصد از تغییرات متغیر وابسته، توسط متغیر های مستقل باقی مانده در مدل (وضعیت تأهل، میزان استفاده از اینترنت، جامعه پذیری مجازی و پایگاه اقتصادی – اجتماعی) تبیین می شود.