پیچیدگی مسائل عمومی، تنوع محافل خط مشی گذاری و محدودیت های شناختی و توانایی های فکری خط مشی گذاری، فضایی فراروی خط مشی گذاران و بخصوص دولت ها قرار می دهد که باعث می شود دولت ها بر سیاق عقلانیت خط مشی گذاری نکنند. وقتی دام های خط مشی ای رخ می دهد دولت ها به شدت متمایل به در پیش گرفتن خط مشی های رفع تکلیفی می شوند. دام های خط مشی ای وقتی شکل می گیرند که مسائل خط مشی ای پیچیده و بغرنجی رخ می دهند و سپس به طور ناگهانی، بحران ها، یا طوفان های آتشین رسانه ای قد علم می کنند. «خط مشی های رفع تکلیفی، اصطلاحی است که نویسنده در سال 1395 برای نخستین بار به کار برد و با آنچه مک کونل در سال 2019، از آن به عنوان «خط مشی های مُسکّن (دارونما)» یاد می کند مشابه است. در این شماره، می خواهم در مورد این پدیده سخن بگویم.
دوران همه گیری ویروس کووید 19 در جهان، زمانه آزمون کیفیّت بحران داری کشورها است. بر این اساس در همه کشورها ازجمله ایران رهبری حکمرانی، مدیریت و عملیات میدانی مواجه با این بحران به عهده بخش دولتی بوده است زیرا فلسفه وجودی این بخش پاسداری از شهروندان در برابر اضطرارها، فاجعه ها و همه نوع حوادث طبیعی و غیر طبیعی است. از این رو سازمان های دولتی نقش مهمی در فرایند بحران داری هر کشوری ایفا می کنند و در این راستا مسئولیت چنین امر خطیری بر عهده نیروی انسانی سازمان ها است. مدیران دولتی برای ارتقاء تاب آوری کارکنان خود در عصر کووید 19، راهبردهای متعددی را پیش گرفته اند. اگرچه پژوهش هایی چند در زمینه این پدیده انجام شده است ولی تاکنون، راهبردهای مدیران برای تقویت تاب آوری کارکنان در بخش دولتی در مواجهه با کووید 19 بررسی نشده است. هدف این پژوهش پر کردن چنین شکافی در دانش تاب آوری کارکنان بوده است. داده های این پژوهش کیفی مستخرج از مصاحبه های نیمه ساختاریافته و مرور اسناد و مقاله های منتشره بوده است و از روش تحلیل محتوای کیفی برای تحلیل داده ها استفاده شده است. یافته های این پژوهش راهبردهای مدیران دولتی را در سه طبقه سخت افزاری، نرم افزاری و کارمند افزاری تقسیم کرده است که در درون هر طبقه انواعی از اقدامات راهبردی و عملیاتی قید شده است. یافته های این مطالعه می تواند دلالت های عملی و نظری مهمی برای خط مشی گذاران و مدیران از یک طرف و اندیشمندان و پژوهشگران منابع انسانی از طرف دیگر در پی داشته باشد.
در دهه اخیر رهبری تیم به عنوان یک رشته علمی شاهد پیشرفت های قابل توجهی است. لذا ساخت فرم کوتاه ابزار اندازه گیری رهبری تیم می تواند انجام مطالعات در این حوزه را تسهیل نماید؛ بنابراین هدف پژوهش حاضر طراحی و اعتبار سنجی فرم کوتاه ابزار اندازه گیری سنجش رهبری تیم بود. روش پژوهش ترکیبی و از نوع اکتشافی متوالی (کیفی- کمی) بود. در قسمت کیفی از روش گروه کانونی استفاده شد، جامعه پژوهش کلیه صاحب نظران حوزه رهبری و تیم بودند که با روش نمونه گیری هدفمند بیست ونه صاحب نظر فعال در حوزه رهبری و تیم انتخاب شدند، ابزار پژوهش در قسمت کیفی، مصاحبه ساختاریافته و فرم نظرسنجی متخصصان بود. جهت تحلیل داده ها از روش تحلیل گویه، نسبت روایی محتوا و بازبینی توسط همکار استفاده شد. در قسمت کمی از مطالعات همبستگی استفاده شد. جامعه پژوهش کلیه معلمان مقطع متوسطه دوم استان کردستان بودند که با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای نسبتی و بر مبنای فرمول کوکران نمونه ای به حجم 346 معلم انتخاب شد. از فرم کوتاه ابزار اندازه گیری رهبری تیم در قسمت کیفی جهت گردآوری داده ها استفاده شد. جهت تحلیل داده ها از تکنیک های تحلیل عاملی اکتشافی و تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم و ضریب آلفای کرانباخ به وسیله نرم افزارهای SPSS25 و LISREL10.30 استفاده شد. یافته ها نشان داد: فرم کوتاه ابزار اندازه گیری رهبری تیم با دو کارکرد انتقالی و اقدامی در قالب پانزده گویه در بخش کیفی و کمی دارای روایی و پایایی مطلوب بود. ارزش پژوهش حاضر ارائه یک ابزار استاندارد برخاسته از یک مطالعه ترکیبی است که جهت سنجش رهبری تیم در مطالعات قابلیت کاربرد را دارد.
خط مشی گذاری حوزه انرژی به عنوان یکی از مهم ترین عرصه های اثرگذار بر پیشرفت کشور نقشی حائز اهمیت در تقویت درآمدهای ملّی و بهبود نظام حکمرانی کشور دارد. این پژوهش به دنبال شناسایی سناریوهای آینده شرکت های گاز استانی در ایران با تمرکز بر مطالعه موردی شرکت گاز استان تهران است. روش پژوهش مبتنی بر سناریونویسی با روش شبکه جهانی کسب وکار است که مبتنی بر شناسایی کنشگران نهادی، پیشران ها ، عدم قطعیّت ها و ترسیم سناریوهای آینده است. پس از پویش، محیطی صورت گرفته برای رصد پیشران ها و عدم قطعیّت ها با استفاده از منابع معتبر و گزارش های مؤسسات پژوهشی و راهبردی در حوزه انرژی وگاز که با استفاده از مشارکت مدیران و کارشناسان شرکت در قالب کارگاه های آینده و نیز با کمک نرم افزار میک مک، در بخش جمع بندی، دو عدم قطعیّت کلیدی «آرایش الگوی حکمرانی انرژی در کشور» و «نحوه تعاملات بین المللی» شناسایی شده و مبتنی بر این عدم قطعیّت ها چهار سناریوی همای سعادت، سیه زاغ پران، ققنوس تنها و سیمرغ درمانگر طرح شده است. درنهایت نیز متناسب با سناریوها، راهبردهایی برای آینده شرکت های گاز استانی کشور با مطالعه موردی شرکت گاز استان تهران پیشنهاد شده است.
علم شهروندان به مشارکت مردم با دانشمندان، پژوهشگران و سیاستگذاران به منظور ارائه راه حل برای مشکلات موجود در جامعه اشاره دارد و اجرای موفّق آن مستلزم همکاری عامه مردم در پروژه است. مشارکت گروه بزرگی از افراد با پیشینه های مختلف و منافع گوناگون زمینه ساز بروز مشکلات اخلاقی خواهد شد. هدف این مطالعه شناسایی چالش های اخلاقی در رویکرد مشارکتی علم شهروندان با توجه به مجریان، بازیگران و ذی نفعان مختلف و ارائه راهکار برای آن ها است. در این راستا، ابتدا با مطالعه ادبیات موجود در زمینه اخلاق در علم شهروندان و جمع سپاری، مباحث اخلاقی که باید به آن ها توجه شود، شناسایی شده است. سپس با استفاده از رویکرد روش شناسی سیستم های نرم ساختاردهی مسئله را بررسی کرده و تحلیل هایی مبتنی بر شرایط و وضعیت مسئله ارائه شده است. جامعه آماری تحقیق یازده نفر، شامل چهار خبره دانشگاهی با پیشینه مطالعاتی در زمینه پروژه های مشارکتی و چهار خبره با تجربه اجرایی و همچنین سه حقوقدان بوده است. یافته های این پژوهش مبتنی بر تفسیر پژوهشگر از مصاحبه با خبرگان بوده است. طبق نتایج به دست آمده برای غلبه بر چالش ها نیاز به تغییراتی در نظام اخلاقی پروژه های مشارکتی علم شهروندان وجود دارد. این تغییرات عبارتند از: جزئی نگری در وضع و اجرای قوانین، تقویت زیرساخت ها، نظارت مستقیم و مداوم بر فرایند اجرا، فراهم سازی شرایط مشارکت برای همه داوطلبان، جبران خدمات متناسب با تلاش و مهارت مشارکت کنندگان، آموزش داوطلبان، شفاف سازی فرایند و تعامل با مشارکت کنندگان، تعیین استانداردها و اشتراک گذاری اطلاعات مجاز با جامعه در زمان مناسب.
پژوهش حاضر با هدف پاسخ دادن به این پرسش کلیدی که «مختصات زمامداری اثربخش از دیدگاه نظام الملک، غزالی و ماکیاولی چیست؟» انجام شد و به منظور یافتن پاسخ این پرسش و درک اینکه زمامداری اثربخش از دیدگاه این صاحبنظران عرصه حکمرانی، چه شباهت ها و تفاوت هایی دارد، مهمترین آثار ایشان در حوزه زمامداری، یعنی سیاست نامه، نصیحت الملوک و شهریار مد نظر قرار گرفت. بر مبنای روش تحقیق تطبیقی با رویکرد توصیفی متغیر محور و کاربرد تکنیک تحلیل مضمون، داده ها در قالب دو مضمون اصلی(ویژگی های فردی و رویکردهای مدیریتی) ساماندهی گردیدند. با عنایت به فضای حاکم بر هر منبع و شبکه مضامین احصاء شده و توجه به منظومه فکری هر یک از صاحبنظران، شاید بتوان سبک زمامداری مد نظر نظام الملک را « زمامداری معتدل » نامید که هم به دنیا و هم به آخرت و هم به اخلاق و هم به سیاست نگاهی توأمان دارد. با بررسی مجموعه دغدغه های غزالی، شاید بتوان سبک مورد تأکید وی را « زمامداری وارسته » نام نهاد که بر صفات و نگرش متعالی حاکم بر پایه نگاهی آخرت اندیشانه و عرفانی تأکید دارد و سبک منتج از توصیه های ماکیاولی را نیز می توان در قالب « زمامداری مخرب یا زهرآگین » طبقه بندی کرد.
فساد پدیده ناهنجار اقتصادی، سیاسی و فرهنگی است که تبعات زیادی در کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه دارد. از این رو هدف پژوهش حاضر بررسی نقش تعدیلگری کیفیت بوروکراسی در رابطه بین اندازه دولت و فساد مالی در کشورهای درحال توسعه است. این پژوهش با استفاده از رویکرد داده های تابلویی نامتوازن، طی سال های 2003 تا 2017 تأثیر اندازه دولت بر فساد مالی را در 118 کشور درحال توسعه با توجه به نقش تعدیلگر بوروکراسی مورد بررسی قرار می دهد. در این پژوهش از متغیرهای آزادی اقتصادی و درصد جمعیت زیر 15 سال به عنوان متغیرهای کنترل استفاده شد. نتایج برآورد مدل ها نشان می دهد که شاخص اندازه دولت تأثیر منفی و معنی داری بر شاخص ادراک فساد دارد؛ به این معنی که با افزایش یک واحد شاخص اندازه دولت، نمره شاخص ادراک فساد (فساد مالی) 382/0 کاهش می یابد. همچنین شاخص کیفیت بوروکراسی تأثیر مثبت و معنی داری بر نمره شاخص ادراک فساد دارد؛ به این معنی که با افزایش یک واحد شاخص کیفیت بوروکراسی، نمره شاخص ادراک فساد (فساد مالی) 782/0 افزایش می یابد. در نهایت شاخص کیفیت بوروکراسی به عنوان متغیر تعدیل گر در رابطه بین اندازه دولت و فساد مالی تأثیر مثبت و معناداری دارد. از این رو به منظور کاهش فساد در دولت های منطقه بایستی اندازه دولت کوچک و کیفیت بوروکراسی افزایش یابد.
با توجه به روند کاهشی رفاه عمومی در کشور ضرورت دارد دولت به ویژه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به عنوان متولی رفاه عمومی، راهبردها و برنامه های متناسب را به اجرا درآورد. از این رو هدف این پژوهش طراحی الگوی رفاه عمومی مبتنی بر حکمرانی خوب در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است. این پژوهش از نظر هدف، توسعه ای- کاربردی و از نظر شیوه اجرا، توصیفی از نوع پیمایشی است. در مرحله کیفی، از روش تحلیل تم و در مرحله کمّی، از روش مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شد. در مرحله کیفی به منظور طراحی الگوی پژوهش با 20 نفر از خبرگان دانشگاهی و اجرایی مصاحبه شد که به صورت هدفمند انتخاب شده اند. براساس یافته ها، 5 بعد اقتصادی، فرهنگی، سلامت، اجتماعی و خوشبختی (نشاط) برای رفاه عمومی شناسایی شدند. همچنین، 9 راهبرد مبتنی بر حکمرانی خوب برای ارتقای رفاه عمومی از سوی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مشخص شدند. در مرحله کمّی برای اعتبارسنجی الگوی پژوهش از 216 نفر از مدیران و متخصصان در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با پرسشنامه و با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی نظرخواهی شد. داده های حاصل با روش مدل سازی معادلات ساختاری تجزیه و تحلیل شد و یافته ها اجزای الگوی پژوهش را تأیید کردند. نتایج پژوهش نشان داد که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی می تواند با بهره گیری از راهبردهای مبتنی بر حکمرانی خوب به ارتقای رفاه عمومی در ابعاد مختلف آن کمک کند.
طراحی شغلی از جمله دغدغه های همیشگی مدیران منابع انسانی سازمان ها بوده است. هنرآفرینی شغلی رویکردی جدید در این زمینه است که طی آن کارکنان به صورت فعالانه مرزهای شغلی خود را تغییر می دهند. هدف این پژوهش، سنجش هنرآفرینی شغلی کارکنان بانک های دولتی شهر بوشهر است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش گردآوری داده ها از نوع پیمایشی و مبتنی بر مدل سازی معادلات ساختاری است. جامعه آماری پژوهش، کارکنان بانک های دولتی شهر بوشهر می باشد. با توجه به جدول کوکران، تعداد 230 پرسشنامه مورد تحلیل قرار گرفت. به منظور سنجش متغیر هنرآفرینی شغلی از پرسشنامه 21 گویه ای تیمز و همکاران استفاده شد. روایی پرسشنامه از نظر صوری، محتوایی و سازه مورد بررسی قرار گرفت و پایایی آن نیز با اجرای آزمایشی و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ، 96 درصد محاسبه گردید. نتایج پژوهش نشان می دهد که از منظر کارکنان بانک های دولتی شهر بوشهر به ترتیب مؤلفه افزایش منابع اجتماعی شغلی، مؤلفه کاهش عوامل بازدارنده تقاضاهای شغلی، مؤلفه افزایش منابع ساختاری شغلی و در نهایت مؤلفه افزایش تقاضاهای چالشی شغلی بیشترین تأثیر را روی متغیر هنرآفرینی شغلی داشته اند.
