مطالعات مدیریت دولتی ایران

پیشرفت شتابان فناوری های هوش مصنوعی ظرفیت های فناورانه دولت را بسط داده اند، و کاربست این فناوری ها در عرصه های مختلفِ کارویژه هایِ دولت به نحو شگرفی شتاب گرفته است. بی تردید فرایند کشورداری (حکمرانی، مدیریت و عملیات) مبتنی بر فناوری های هوش مصنوعی ضرورت اجتناب ناپذیر عصر فعلی است و مهم ترین سازِکار راهبری و اداره کشور و جامعه در آینده نه چندان دور خواهد بود. هوش مصنوعی و فناوری های مرتبط با آن می تواند کیفیت، سرعت و بهنگامی حکمرانی، مدیریت و عملیات اجرایی را به شدت تحت تاثیر قرار دهد و دستاوردهای عظیمی را نصیب کشور کند. در این نوشتار می خواهیم برخی از این دستاوردها را مورد بررسی قرار دهم.

دانش و قدرت دو روی یک سکه هستند که عبارت توانا بود هر که دانا بود را تداعی می کند، اما آیا منظور از این دانایی بیشتر شدن دانش است؟ یا منظور تشخیص آنچه باید بدانیم و آنچه نباید بدانیم است. ساده تر آنکه «گاهی می دانیم که اگر ندانیم بهتر است». از این رو، دانش را پس می زنیم. این پدیده «واپس زنی دانش» نامیده می شود. مطالعه حاضر به دنبال درک و کشف ابعاد آن از نگاه مدیران ارشد سازمان است. تجربه زیسته پژوهشگران در کنار مدیران ارشد در سازمان های مختلف خاستگاه شکل گیری این مطالعه است. نتایج این مطالعه نشان می دهد که از مجموعه استراتژی های رفتاری مدیران این گونه بر می آید که کسب دانش به خودی خود قدرت نیست، بلکه در جبهه مقابل آن، غفلت و عدم شفافیت با دانش رقابت می کند. مطالعه حاضر، پژوهشی کیفی است که با استفاده از روش پژوهش کیو انجام شده است. داده های کیفی در این مطالعه برگرفته از مصاحبه های عمیق با 16 مدیر ارشد در بخش دولتی است. یافته ها حاکی از آن است که به دلایل سازمانی، محیطی و شخصی مدیران گاهی «عمداً و آگاهانه» دانش را پس می زنند و در مواجهه با شواهد متناقض با عقاید خود «بی توجهی» می کنند.

هر چند که نظریه بوم سازگان نوآوری در زمینه فناوری و به یک معنا در علوم پایه و مهندسی، تا حد خوبی ساختار و توسعه یافته، در علوم انسانی و اجتماعی و فناوری های نرم به درستی شکل نگرفته است. شاید از این رو که پژوهش گران حوزه مطالعات نوآوری همواره با ذهنیت اقتصادی به مفهوم «نوآوری» نگریسته اند. این رویکرد اقتصادی، آغازگر شکل گیری گفتمان «ارزش ابزاری» در ارزش گذاری پژوهش های علوم انسانی و اجتماعی است که به عنوان منطقی برای حمایت مالی آغاز شد و شروع به گسترش کرد. فراگیر شدن این گفتمان و مقایسه نتایج پژوهشی این علوم با علوم پایه و مهندسی توسط معیارهای ارزیابی یکسان، چالش ها و آسیب های فراوانی در میان فعالان در حوزه علوم انسانی و اجتماعی داشته و به ایجاد فضایی دلسردکننده و انزوای آن ها منجر شده است. در مقابل این گفتمان، پژوهشگران علوم انسانی و اجتماعی بر این باورند که کاری که انجام می دهند در مقابل «ارزش ابزاری» دارای یک «ارزش ذاتی» است که اقتصاد نمی تواند در آن نقشی داشته باشد. این تقابل در توجیه و منطق سرمایه گذاری در فعالیت ها و پژوهش های علوم انسانی و اجتماعی اختلافات راهبردی جدی ایجاد می کند. در این مقاله ضمن مرور دیدگاه های طرح شده پیرامون «ارزش» پژوهش ها علوم انسانی و اجتماعی در بوم سازگان نوآوری، مدلی برای نشان دادن گذرگاه های مشارکت این علوم در بوم سازگان نوآوری پیشنهاد شده است. این مدل می تواند راهکاری برای مصالحه منتقدان ابزارگرائی در مقابل اقتصاددانان بوده و مسیر پیش روی تأمین مالی پژوهش ها علوم انسانی و اجتماعی را هموارتر کند. در نهایت دلالت هایی برای خط مشی گذاری در زمینه تأمین مالی هر یک از گذرگاه های مشارکت پژوهش های علوم انسانی و اجتماعی در بوم سازگان نوآوری بیان شده است.

توسعه پایدار سازمان های دولتی به یک اصل در چارچوب سازمان های امروزی تبدیل شده است. هدف این مقاله ارائه مدلی علی برای بررسی پیشایندهای توسعه پایدار سازمان های دولتی است. رویکرد استفاده شده برای تجزیه و تحلیل داده ها و نتیجه گیری، نقشه شناختی فازی شهودی است. در این مقاله در مرحله اول تلاش به ایجاد یک مدل علی برای پیشایند های استخراج شده از ادبیات و مصاحبه با 15 نفر از خبرگان سازمان های دولتی شهر کرمان شد، در مرحله دوم با سناریوسازی برای دو پیشایند خارجی «توجه ذی نفعان» و «انتظارات برای شفافیت بیشتر» مشاهده شد که تغییر در آن ها تأثیرات قابل توجهی بر افزایش سرمایه گذاری برای توسعه زیرساخت، توجه به ارباب رجوع در ارائه خدمات، تصویب و انطباق با مقررات و الزام به حداقل رساندن اثرات زیست محیطی می گذارد؛ از طرفی دیگر در این مقاله سعی شده است تعیین شود که کدام پیشایند برای توسعه پایدار دارای بیشترین و کمترین تأثیرگذاری و تأثیرپذیری است، بر اساس نتایج، «افزایش آگاهی رسانی اجتماعی» دارای بیشترین تأثیرپذیری است و «فرهنگ شرکت» به عنوان پیشایندی قابل تامل با بیشترین درجه مرکزیت (مجموع تأثیرپذیری و تأثیرگذاری) است.

تحول و اصلاح نظام اداری که با هدف انطباق نقش ها، توانمندی ها و قابلیت های نظام اداری صورت می گیرد امری حیاتی است به طوری که برنامه دوم نقشه راه اصلاح نظام اداری ایران هم راستا با این نیاز تدوین شده است و بر هوشمند سازی اداری در راستای تسهیل خدمت رسانی به مردم تأکید دارد ازهمین رو پژوهش حاضر با هدف شناسایی الزامات خلق سازمان هوشمند و ارائه مدلی مرتبط با آن شکل گرفت. ماهیت پژوهش اکتشافی است که در زیر چتر پارادایم تفسیری و در قالب نظریه داده بنیاد صورت گرفته است. جامعه آماری پژوهش خبرگان دانشگاهی آگاه به مسائل سازمان و مدیریت بودند که با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند و بر اساس قاعده اشباع نظری و به منظور جمع آوری داده های مورد نیاز، 17 مصاحبه عمیق و نیمه ساختاریافته با آن ها صورت گرفت. داده های حاصل از مصاحبه ها با به کارگیری تکنیک تحلیل محتوا در محیط نرم افزاری مکس کیو دی ای و در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. درنهایت 54 مفهوم و 19 مقوله از تجزیه و تحلیل مصاحبه ها استخراج گردید که عوامل علّی، زمینه ای، مداخله گر، راهبردها و پیامدهای مدل پژوهش را شکل داد و استحکام پژوهش نیز توسط چهار معیار اعتبار، انتقال پذیری، اطمینان پذیری و تأییدپذیری مورد تأیید قرار گرفت.

توجه به ارائه مناسب خدمات منابع انسانی به دلیل ارتباط مستقیم با عملکرد افراد از موضوعات بسیار مهم سازمان های امروزی به شمار می رود. ارائه خدمات منابع انسانی در طول سالیان گذشته، ضمن این که جزء فعالیت های پرزحمت، فشرده و ناهماهنگ، وقت گیر و هزینه بر در سازمان ها بوده است، متناسب با نیازهای گروه های مختلف نیز طراحی نشده است. این حوزه با ورود فناوری اطلاعات و قابلیت هایی نظیر چابکی، یکپارچگی و اثربخشی، دستخوش تغییرات بنیادی شده است. هدف این مقاله آن است که با بررسی و مرور هدف مند چارچوب ها و مدل های پیشین ارائه خدمات منابع انسانی، فرامدلی برای آن در بستر فناوری اطلاعات ارائه نماید. روش پژوهش حاضر مرور نظام مند بر اساس روش فرامدل سازی از نوع کیفی است. جامعه مورد بررسی این پژوهش کلیه صمقالات منتشر شده در مجلات معتبر و همچنین مدل های تجاری ارائه شده در این حوزه در بازه زمانی 2020-1989 است. در مرحله اول بر اساس مدل سه شاخگی اهرنجانی موضوعاتی که در پژوهش های مورد بررسی به آن اشاره شده بود، شناسایی شد. پس از آن با بهره گیری از الگوی سیپ و تحلیل درون موردی و بین موردی انجام شده، شباهت ها و تفاوت های بین مدل های ارائه شده تحلیل شد. فرامدل ارائه شده در این پژوهش می تواند به متخصصان و کارشناسان حوزه خدمات منابع انسانی کمک کند که قبل از اقدام، بسترها و درون دادهای لازم برای اجرا و پیاده سازی موفقیت آمیز ارائه خدمات در بستر فناوری اطلاعات را در نظر بگیرند و در حین اجرا فرایندها را مدنظر قرار داده و در نهایت برون دادهای حاصل از این عمل را ملاحظه کنند.

مربی گری، گفتگویی است با تمرکز بر کشف و اقدام که به فرد یا تیم مراجع کمک می کند به اهداف مطلوب خود دست پیدا کنند. بنابراین، به طور کلی هدف از مربی گری بهبود شرایط فعلی فرد است. هدف از این پژوهش کیفی ارائه مدل یادگیری تأملی در روابط مربی گری در صنعت فاوا است. برای استخراج مؤلفه های اصلی مدل یادگیری تأملی در روابط مربی گری در صنعت فاوا از مصاحبه نیمه ساختاریافته استفاده شده و با 18 نفر از خبرگان حوزه مربی گری مصاحبه های عمیقی انجام شده است. افراد در دست مطالعه این پژوهش را خبرگان حوزه مربی گری تشکیل دادند که در این پژوهش با استفاده از روش داده بنیاد چندگانه کرانهلم و گولد کوهل مشارکت کنندگان با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند از نوع نمونه گیری نظری انتخاب شدند.  در این پژوهش در مرحله کدگذاری استقرایی 5 مقوله و 35 مفهوم استخراج شدند و سپس پالایش مفهومی، کدگذاری الگویی (ارائه مدل)، انطباق نظری مدل، اعتبارسنجی تجربی و ارزیابی انسجام نظری مدل و غنی سازی نظریه تشریح شدند. فرهنگ مربی گری در هسته اصلی خود یادگیری فردی و جمعی انسان ها را تسهیل، ترغیب و تشویق می کند زیرا بدون چابکی در یادگیری و کنار گذاشتن آموخته های ناکارآمد پیشین و کسب مهارت های جدید فرهنگ موجود به فرهنگی بهتر و مطلوب تر تبدیل نخواهد شد. در مربی گری به افراد راه حل آماده یا توصیه های عمومی داده نمی شود. یک فرایند مربی گری فرد را در شرایط اقدام و عمل قرار می دهد تا مراجع با مهارت هایی که می آموزد پتانسیل های خود را شناسایی و با به کارگیری آن ها از پس مشکلات برآید.