پژوهش های مکانی - فضایی

توانمندسازی در مناطق روستایی می تواند تغییراتی را در دانستنی های روستائیان، نگرش و عواطف و در نحوه انجام کار آن ها ایجاد کند. توانمندسازی یکی از اجزای لازم برای رسیدن به توسعه پایدار به حساب می آید، به گونه ای که دستیابی به توس عه پای دار، بدون توانمندسازی اقشار ضعیف جامعه امکان ناپذیر توصیف می شود. معنای واقعی توانمندسازی جوامع روستایی را می توان به عنوان فرایند افزایش ظرفیت استفاده از استقلال هر فرد برای استفاده از منابع محلی به روشی مولد و خلاق در جامعه روستایی درک کرد. هر تلاش توسعه ای جامعه، مبتنی بر منابع محلی باید جهت حمایت از منافع کاهش فقر در گونه های مختلف مناطق روستایی باشد. لذا برای توسعه پایدار و پیشرفت مناطق محلی باید به توانمندی ها، استعدادها و قابلیت های این جوامع و بهره-گیری از منابع طبیعی، اجتماعی و تکنولوژی پیشرفته اهتمام ویژه ای شود تا در جهت شکوفایی جامعه و در مسیر رسیدن به توسعه پایدار گام برداریم. در همین راستا این مطالعه با هدف تدوین استراتژی های مدیریت توانمندسازی روستایی بر اساس توسعه پایدار انجام شده است. این مقاله با روش تحلی ل محت وای کیف ی مناب ع، درب اره موض وع انجام شده است. داده ه ای مورد نیاز با روش اس نادی جمع آوری شده است و از طریق تأمل مجدد در تحقیقات و نظریه پردازی های انج ام گرفت ه پیش ین و فرا ترکی ب آن، به معرفی پیشینه توانمندسازی و دنبال کردن خط سیر تحقیقات پیرامون به ضرورت توانمندسازی با رویکرد به توسعه پایدار فضایی روستایی پرداخته است.

آغاز موج استفاده از مدل های کمی در علوم اجتماعی طی دهه های 1960 توأم با طرح مباحث توسعه و توسعه نیافتگی، کاربرد این روش ها را در تعیین سطح توسعه یافتگی مناطق گسترش داد. از سوی دیگر توسعه و توسعه نیافتگی از جمله مباحثی است که در بین برنامه ریزان مطرح است. در همین راستا وجود نابرابری ها و تفاوت های منطقه ای که علاوه بر ویژگی های طبیعی، اقتصادی و اجتماعی، متأثر از سیاست ها و برنامه ریزی هاست، برنامه ریزان را بر آن داشته است که تکنیک ها و روش هایی را ابداع کنند تا از طریق تعیین درجه توسعه یافتگی و رتبه بندی مناطق، بتوانند به شناخت و تحلیل یا عوامل نابرابری ها و تفاوت های منطقه ای دست یابند. هدف مقاله حاضر تعیین جایگاه استان های ایران ازنظر سطح توسعه با استفاده از مدل Vikor است. با توجه به اهمیت شاخص ها و همچنین محدودیت دسترسی به آن ها، 40 متغیر که شامل شاخص های کشاورزی (6 مورد)، صنعتی (3 مورد)، آموزشی (9 مورد)، فرهنگی و اجتماعی (6 مورد)، بهداشتی و درمانی (8 مورد)، اقتصادی (1 مورد) و شاخص های زیربنایی (7 مورد) را که از سالنامه آماری کشور گردآوری شده، مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این پژوهش نشان داده است که بر اساس محاسبات انجام شده، به ترتیب استان های قم، چهارمحال و بختیاری و سمنان با ضریب Qi 088/0، 444/0 و 450/0 رتبه های اول تا سوم از نظر سطح توسعه یافتگی را دارا می باشند. همچنین از نظر سطح توسعه یافتگی، 1 استان توسعه یافته، 19 استان درحال توسعه و 10 استان نیز توسعه نیافته می باشند.

یکپارچه سازی اراضی در گرو شناخت تاب آوری و برنامه ریزی برای اقتصاد روستا است. بسیاری از اراضی که دستخوش یکپارچه سازی شده اند در اثر عدم تاب آوری مناسب با شکست مواجه می شوند. در این راستا این مقاله با هدف کاربردی و روش توصیفی- پیمایشی به بررسی تاب آوری اقتصادی بهره برداران در یکپارچه سازی اراضی در بخش نوبران شهرستان ساوه و در روستای گوزلدره پرداخته است. ابزار پژوهش (به تعداد 50 نفر بهره بردار در یکپارچه سازی) پرسشنامه، مصاحبه و برگزاری کارگاه های مشارکتی است که با استفاده از مقیاس تاب آوری کانر-دیویدسون (CD-Risc) و مقیاس یکپارچه سازی اراضی طراحی و تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS انجام شد. نتایج تکنیک تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد که 6 عامل امکان استفاده از ماشین آلات کشاورزی، کاهش هزینه ها، افزایش ارزش زمین، افزایش راندمان تولید، تنوع محصول و گسترش سطح زیر کشت در مجموع درصد واریانس سازه تاب آوری اقتصادی یکپارچه سازی اراضی روستایی را تبیین کرده اند. نتایج نشان می دهند که اتخاذ رویکرد یکپارچه سازی اراضی منجر به تاب آوری بیشتر خانوارهای روستایی شده است.

حیات هر شهری خصوصاً کلانشهرها به فضاهای پیرامونی خود وابسته است و در این میان زمین های کشاورزی و روستاها از عوامل مهم در گسترش و توسعه شهری محسوب می شوند. روستاها و زمین های کشاورزی در نتیجه گسترش شهرها تهدید می شوند. در این ارتباط، روستاها همراه با زمین های کشاورزی و باغ های اطراف شهر ارومیه نیز از این تغییرات بر کنار نمانده و با گسترش شهر تغییر کاربری داده اند. این پژوهش بر آن است تا تغییرات کالبدی- فضایی روستاهای واقع در حریم شهر ارومیه را در اثر گسترش شهر ارومیه بررسی نماید. این پژوهش بر اساس ماهیت از نوع توصیفی- تحلیلی و بر اساس هدف از نوع کاربردی می باشد. داده ها و اطلاعات مورد نیاز از طریق طرح جامع و تفصیلی شهر، تحلیل نقشه ها و تصاویر ماهواره ای و استفاده از اسناد، کتب مرتبط با موضوع و سازمان های مرتبط جمع آوری گردیده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که همراه با گسترش شهر ارومیه، روستاهای حریم آن با واقع شدن در گوشه ای از شهر و البته خارج از محدوده تعیین شده شهری و ارزان بودن زمین به مقصد اصلی مهاجران تبدیل شده و کشاورزان با بالا رفتن قیمت زمین، دست از زراعت برداشته و با تغییر کاربری اراضی زراعی به شغل های غیر کشاورزی رو آورده اند. در نتیجه جمعیت این روستاها در مقایسه با سایر روستاها و نوع رابطه با زمین تغییراتی داشته است و این روند هم چنان ادامه دارد.

کیفیت زندگی یکی از مهم ترین مسائل پیش روی جهان و از مباحث اساسی در تکوین سیاست گذاری اجتماعی محسوب می شود که موضوعاتی چون رفاه، کیفیت، سلامت زندگی، نیازهای اساسی زندگی روبه رشد و رضایت بخش، فقر و مطرودیت اجتماعی، انسجام اجتماعی، نوع دوستی و از خود گذشتگی در میان اجتماع را در بر می گیرد. کیفیت زندگی مردم به عوامل زیادی از جمله اشتغال، درآمد مناسب، دسترسی به خدماتی همچون آموزش و بهداشت، سلامت، محیط طبیعی، امنیت و غیره وابسته است. در همین راستا، پژوهش حاضر با هدف سطح بندی شهرستان های استان آذربایجان شرقی از لحاظ شاخص های کفیت زندگی با استفاده از تکنیک جدید و دقیق تشخیص نسبی مرکب (Copras) و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) پرداخته است. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی و گردآوری اطلاعات و داده ها به صورت کتابخانه ای و اسنادی می باشد. جامعه آماری تحقیق 20 شهرستان استان آذربایجان شرقی و شاخص های مورد بررسی، 20 شاخص ارائه شده از سوی سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان آذربایجان شرقی است و از آخرین داده های سالنامه آماری استان گلستان در سال 1394 هجری شمسی برای تحلیل استفاده شده است. جهت محاسبات آماری و ترسیم نمودارها و نقشه ها نیز از محی ط نرم افزاری Excel و 9.3 Arc GIS استفاده شده است. داده-های تحقیق به روش اسنادی و میدانی جمع آوری شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که بین شهرستان های استان از لحاظ برخورداری از شاخص های کیفیت زندگی اختلاف قابل ملاحظه ای وجود دارد. از این رو سیاست گذاران و برنامه ریزان توسعه استان بایستی بهترین راهبردها را در جهت ارتقاء شاخص های کیفیت زندگی در بین شهرستان های استان آذربایجان شرقی در اولویت کار خود قرار دهند.

معلولیت، به مثابه پدیدهای زیستی و اجتماعی، واقعیتی است که تمامی کشورها با آن مواجه اند. تأمین نیازهای دسترسی معلولان مستلزم به کارگیری تمهیدات ویژه ای است، چرا که تأمین دسترسی و فرصت های برابر برای آحاد جامعه یکی از ارکان حقوق شهروندی است. هدف از این مقاله بازتعریف محتوایی سیستم برنامه ریزی شهری بر پایه تحلیل انتقادی فضای شهری اصفهان از دید معلولین و ارائه توصیه های عملی برای بهبود شرایط اجتماعی، فضایی و فیزیکی شهرها به نفع افراد معلول جسمی می باشد. به این ترتیب محقق در پژوهش حاضر در پی پاسخگویی به این سؤال است که مدل تشکیل یافته از مؤلفه های مورد انتقاد فضای شهری اصفهان از دید معلولین به چه صورت می باشد و این مدل چه میزان اعتبار دارد؟ نوع تحقیق در این پژوهش نوع توصیفی- تحلیلی است. در جمع آوری اطلاعات از مطالعات میدانی و کتابخانه ای استفاده شده است. سپس عوامل داخلی و خارجی حاکم بر فضای شهری محدوده مزبور با استفاده از طیف لیکرت امتیازدهی و ارزیابی گردید. همچنین برای تجزیه و تحلیل یافته ها از روش آمار استنباطی تحلیل مسیر و مدل سوات بهره گرفته شده است. نتایج حاصل از مدل SWOT نشان می دهد که با در نظر گرفتن ماتریس داخلی و خارجی جایگاه وضعیت برنامه ریزی در محدوده شماره IV قرار می گیرد؛ بنابراین راهبرد برنامه ریزی راهبرد تدافعی است و ضرورت دارد اقدام مؤثری در مناسب سازی فضاهای شهری برای جانبازان و معلولین صورت گیرد.