پژوهش های فضا و مکان در شهر (پژوهش های مکانی - فضایی سابق)

سکونتگاه های روستایی به مثابه واحدهای تماس و تبادل فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیک، مکانی هستند که تمدن ها ریشه در آن داشته و سپس به سراسر سپهر زندگی انسان ها گسترش یافته است. همچنین، به دلیل نقش روستاها در تامین امنیت غذایی پایدار و توسعه ملی کشورها، توجه به توسعه روستاها امری حائز اهمیت می باشد. از این رو، در دهه های اخیر، توسعه و رفاه انسانی، ارتقای شرایط زیستی، کیفیت زندگی و حل مسائل محیطی در مناطق روستایی به یکی از دغدغه های جهانی تبدیل شده و دولت های گوناگون در سراسر جهان سعی نموده تا به منظور تحقق توسعه روستایی، سیاست و برنامه هایی را در همین راستا، متناسب با وضعیت سکونتگاه های روستایی در کشور خود تهیه نمایند. در واقع، در زمینه توسعه روستایی، از دهه 1970 با توجه به ناکارآمدی رویکردهای کلاسیک در زمینه توسعه، رویکردهای نوین توسعه روستایی تحت عنوان"رویکردهای جایگزین" مطرح گردید که می بایست در روند سیاست گذاری ها، از رویکردهای جدید و کارآمد توسعه روستایی از جمله توسعه پایدار و توسعه همه جانبه بهره گرفت تا زمینه ارتقاء کیفیت زندگی، افزایش عزت نفس روستائیان، بالندگی و توسعه یافتگی سکونتگاه های روستایی در ابعاد گوناگون فراهم گردد. در این راستا، ارزیابی و تحلیل نظام سیاست گذاری و برنامه ریزی توسعه روستایی ایران و مقایسه تطبیقی آن با سیاست های توسعه روستایی سایر کشورها امری حائز اهمیت می باشد. لذا، پژوهش حاضر با هدف تحلیل تطبیقی رویکردهای جایگزین در نظام سیاست گذاری توسعه روستایی ایران و جهان انجام گردید. نتایج پژوهش نشان داد که استفاده از راهبرد توسعه یکپارچه و همه جانبه و پایدار از طریق تهیه و اجرای ط رح ه ای مناسب در سطح محلی می تواند اقدامی مؤثر در فرآیند توسعه ی روستایی در کشورها باشد. کشور های موفق در برنامه های توسعه روستایی مانند هند و اتحادیه اروپا از راهبردهای مشخص (توسعه پایدار روستایی و توسعه یکپارچه) برای تدوین برنامه و سیاست های توسعه ای خود استفاده می نمایند و با در نظر گرفتن بودجه مشخص و سازمان های متولی در این امر به دنبال تقویت زیرساخت های عمده اقتصادی اجتماعی در نواحی روستایی و کاهش فقر و محرومیت می باشند. این در حالی است که کشور ما، فاقد راهبردی مشخص برای توسعه یکپارچه و پایدار روستایی است.

هدف کلی از انجام این تحقیق، تحلیل عوامل مؤثر بر رضایت مندی روستائیان از اجرای طرح های هادی در مناطق مرزی استان گلستان با تأکید بر دهستان اترک از توابع شهرستان گنبد کاووس می باشد. روش تحقیق در این مطالعه توصیفی- تحلیلی است و جامعه آماری این پژوهش کلیه سرپرستان خانوارهای ساکن در دهستان اترک از توابع شهرستان گنبدکاووس (به تعداد 3189 خانوار) میباشند که با استفاده از فرمول کوکران 380 نفر به عنوان نمونه، به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب و مورد سنجش قرار گرفتند. روایی ظاهری پرسشنامه توسط کارشناسان ذی ربط تأیید و پایایی آن با انجام پیش آزمون و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ (84/0) مورد تأیید قرار گرفت. تجزیه و تحلیل آماری داده های پژوهش با استفاده از بسته نرم-افزاری (SPSS) و آزمون های تحلیل عاملی و تحلیل همبستگی انجام گرفته است. به منظور سنجش عوامل مؤثر بر رضایت-مندی روستائیان از اجرای طرح هادی، با استفاده از مدل تحلیل عاملی، 23 متغیر در قالب چهار مؤلفه ( کالبدی- زیرساختی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی) مورد آزمون قرار گرفتند. نتایج حاصل از آزمون تحلیل عاملی نشان می دهد که بُعد کالبدی- زیرساختی (با واریانس 94/20 درصد از مقدار ویژه) به عنوان مهم ترین عامل و بُعد اقتصادی (با واریانس 84/18 درصد از مقدار ویژه)، زیست محیطی (با واریانس 80/16 درصد از مقدار ویژه) و اجتماعی (با واریانس 53/14 درصد از مقدار ویژه)؛ در مجموع 11/71 درصد از واریانس کل، میزان رضایت مندی روستائیان را از اجرای طرح هادی در ابعاد مختلف را نشان می دهد. همچنین نتایج حاصل از چرخش عامل ها به روش واریماکس نشان می دهد که از 27 متغیر وارد شده در تحلیل عاملی اکتشافی، تنها 23 متغیر که دارای بار عاملی بالای نیم درصد بوده اند باقی مانده اند

فاصله بین نظریه و حرفه مسئله ای است که پژوهشگران بسیاری سال های متوالی برای حل آن در رشته های مختلف تلاش کرده اند. طراحی شهری به عنوان رشته ای حرفه مبنا، با چالشی گسترده در این زمینه روبرو است که شکاف نظریات مطرح شده در این حوزه فاصله بسیاری از حرفه دارد. تلاش های فراوانی برای پوشش دادن فاصله بین نظریه و عمل از طریق راهبردهای اجرایی انجام شده است، اما همچنان این اختلاف دیده می شود. این مطالعه باهدف بررسی جایگاه نظریه و حرفه در طراحی شهری معاصر، مبتنی بر تحلیل آرای صاحب نظران طراحی شهری و شناخت معیارهای ارزیابی آن در طراحی شهری معاصر انجام شده است. از آنجا که طراحی شهری، شاخه ای بین رشته ای از طراحی است، برقراری ارتباط بین نظریات گسترده مطرح شده و تداوم نظریه در حرفه واجد اهمیت ویژه ای می باشد. نتایج تحقیق نشان می دهد که از طریق مشارکت ذینفعان مختلف نظریه و حرفه، تسهیل و حمایت از مهارت ها و رویکردهای حرفه مبتنی بر شواهد و نتایج می تواند اختلاف بین این دو زمینه را کاهش و پلی بین این دو زمینه ایجاد نماید

صنعت گردشگری به عنوان صنعتی پاک شناخته می شود که با ایجاد پیوند میان سرزمین های مختلف، تبادل فرهنگی ایجاد نموده و رونق اقتصادی و اجتماعی را به دنبال خواهد داشت، به گونه ای که اقتصاد بسیاری از کشورها به این صنعت وابسته است. امروزه از گردشگری فرهنگی به عنوان گردشگری پایدار یاد می شود که توانایی برقراری تعادل میان جنبه های مختلف توسعه پایدار را دارد و موجب رونق شهرهای پساصنعتی می گردد. این نوع از گردشگری با اتکا به هنرمندان و فرهیختگان، فرصت های جذب گردشگر را در شهرها مختلف فراهم نموده و فرهنگ و آداب و رسوم شهرها را گسترش می دهد. هنر دیوارنگاری نیز به عنوان هنری دیرین و به یادگار مانده از انسان های نخستین می تواند نقش مؤثری در جذب گردشگران داشته باشد. در این پژوهش با بررسی سه مفهوم کلیدی گردشگری، گردشگری فرهنگی و هنر دیوارنگاری به بررسی جایگاه و نقش هنر دیوارنگاری به عنوان هنر عمومی در صنعت گردشگری و به ویژه گردشگری فرهنگی پرداخته است و روش انجام آن، اسنادی است که با استفاده از مهم ترین و معتبرترین اسناد در دسترس، میان این مفاهیم کلیدی ارتباط برقرار نموده و جایگاه دیوارنگاری را در گردشگری فرهنگی تدقیق نموده است

نظریه توسعه پایدار با توجه به آثاری که در محیط فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی گذاشته اخیراً مورد توجه شهرسازان و برنامه-ریزان شهری واقع شده است. از آنجا که مسکن جزء یکی از پر اهمیت ترین مسائل جهان و البته ایران است. بر اساس هرم نیازهای مازلو جزء نیازهای اساسی انسان محسوب می گردد. بررسی پایداری مسکن با استفاده از معیارهای توسعه پایدار در مسکن جهت ایجاد و داشتن مسکنی پایدار امری لازم و ضروری است. محله جلفا واقع در منطقه 5 شهرداری اصفهان یکی از محله هایی است که همزیستی مسالمت آمیز بین مسلمانان و ارامنه به نحو مطلوبی در آن مشهود است و استقرار مسکن هر دو دسته در کنار هم، بعد اجتماعی این محله را تقویت نموده است. هدف این پژوهش بررسی معیارهای اجتماعی توسعه پایدار در مسکن می باشد. روش تحقیق در این مطالعه بر اساس هدف از نوع کاربردی و بر اساس ماهیت توصیفی- تحلیلی می باشد. جهت گردآوری داده ها از دو روش کتابخانه ای- اسنادی و روش میدانی به صورت توزیع پرسشنامه استفاده شده و داده ها بر اساس مدل ارزیابی SWOT و متغیرهایی همچون سرمایه های اجتماعی، هویت و سرزندگی، امنیت، ایمنی و عدالت در جهت پایداری مسکن مورد تحلیل قرار گرفته است. نتیجه گیری از دریافت داده ها و تحلیل آن ها بیانگر آن است که با توجه به مدل ارزیابی SWOT و نتایج حاصل از داده های عوامل داخلی و خارجی میانگین یا امتیاز وزنی این عوامل از 3 بیشتر شده که بیان کننده آن است که باید قوت ها را تقویت نمود تا به کاهش تهدیدها بیانجامد (ST) و فرصت ها را افزایش داد تا ضعف ها را به حداقل کاهش دهد (WO) و تنها راهبرد مؤثر در این زمینه می تواند راهبرد رقابتی (SO) یعنی تمرکز بر حداکثر- حداکثر (نقاط قوت درونی و فرصت های بیرونی) باشد که یک راه حل کنشگر است. می توان با افزایش قوت ها و فرصت ها بعد اجتماعی پایداری مسکن و جمعیت در محله جلفا در منطقه 5 اصفهان را تقویت نمود و تعاملات اجتماعی و در رفتار افراد را با هویت و سرزندگی محله پیوند داد.

هدف نهایی از این پژوهش مکانیابی عرصه های مناسب توسعه فضای سبز شهر گرگان با تلفیق روش AHP و منطق فازی در GIS می باشد. در این پژوهش از عملگر گاما با مقدار 9/0 استفاده شده است . پس از این مراحل نقشه نهایی پهنه های پیشنهادی جهت جانمایی فضای سبز در شهر گرگان ارائه شده است. برای پیاده سازی عملگر فازی در محیط GIS ابتدا معیارهای تأثیرگذار در ساماندهی فضایی با توجه به نتایج مطالعات کتابخانه ای استخراج و نیز وارد محیط GIS شده است که عبارت اند از: فاصله از راه های ارتباطی، فاصله از مراکز صنعتی، فاصله از فضای سبز موجود، فاصله از کاربری تجاری، فاصله از کاربری فرهنگی، فاصله از کاربری آموزشی، فاصله از مرکز شهر، فاصله از مراکز درمانی، فاصله از کاربری مذهبی، شیب و فاصله از گسل. پس از استانداردسازی معیارهای مؤثر با استفاده از روش منطق فازی در محیط GIS، به هر کدام از این معیارها بر اساس روش AHP وزنی اختصاص داده شده است. سپس همه این معیارها با یکدیگر تلفیق شده و در نهایت نقشه پهنه-بندی اراضی مستعد توسعه فضای شهری تولید شد. نقشه مورد نظر با استفاده از روش شکستگی های طبیعی به پنج طبقه خیلی مناسب، مناسب، متوسط، نامناسب و خیلی نامناسب تقسیم گردید و مشخص شد حدود 79/13 درصد از مساحت منطقه موردمطالعه که معادل 88/1895 هکتار می باشد که در کلاس خیلی مناسب قرار دارد. این مقدار برای کلاس با قابلیت مناسب برابر 74/23 درصد معادل 356/3263 هکتار از مساحت منطقه می باشد. حدود 21/26 درصد از مساحت شهر که معادل 234/3603 هکتار می باشد در کلاس با قابلیت متوسط قرار دارد. همین طور حدود 40/22 درصد از مساحت شهر گرگان که معادل 141/3080 هکتار است، برای توسعه فضای سبز نامناسب می باشد. در نهایت حدود 87/13 درصد از مساحت شهر که معادل 501/1906 هکتار می باشد در طبقه با قابلیت خیلی نامناسب برای توسعه فضای سبز شهر گرگان است.