پژوهش های فضا و مکان در شهر (پژوهش های مکانی - فضایی سابق)

مسکن از دیرباز به عنوان اساسی ترین نیاز زندگی و بزرگ ترین دغدغه انسان ها به شمار می آید اما افزایش جمعیت در دهه های اخیر و رشد شهرنشینی در کشورهای درحال توسعه از جمله ایران موجب مشکلات متعددی در تأمین آن شده است. در کلان شهر اصفهان نیز توجه به تأمین و برآورد مسکن در آینده باید مدنظر قرارگیرد. با توجه به اینکه کاربری مسکونی سهم بیشتری در فضای شهری دارد و مورد نیاز انسان ها می باشد، باید در تخمین کاربری اراضی مورد توجه قرارگیرد. در واقع تخمین نیاز به فضا، به منظور تأمین و اساس اندازه گیری زمین مور نیاز در طول دوره برنامه می باشد. لذا هدف پژوهش تخمین نیاز به فضای مسکونی در منطقه 5 شهر اصفهان می باشد که روش پژوهش توصیفی تحلیلی مبتنی بر منابع کتابخانه ای، اسنادی، آمار و سرشماری ها می باشد. به منظور برقرار تعادل میان عرضه و تقاضای زمین مسکونی، ابتدا به تخمین فضای لازم برای کاربری مسکونی پرداخته شده است و با توجه به میزان عرضه در دسترس برای کاربری مسکونی به ارائه سناریوهای مختلف پرداخته شده است. به این ترتیب زمین های خالی و قابل توسعه با اولویت نخست مناسبت محیطی برای کاربرد مسکونی با تراکم زیاد، زمین های با اولویت دوم برای کاربرد مسکونی با تراکم متوسط و زمین های با اولویت سوم برای کاربردهای وابسته به مسکونی که در سطح منطقه با کمبود مواجه است، انتخاب شده اند. سپس با میزان تقاضایی که برای واحدهای مسکونی در سطح منطقه وجود دارد مقایسه می شود و درنهایت از برابری عرضه و تقاضای تخمین نیاز به فضا، کمبود یا فزونی عرضه بر تقاضای منطقه تعیین می شود. با استفاده از روش های تخمین فضای مسکونی، روش های برآورد تقاضا و روش های تعیین عرضه، میزان عرضه و تقاضا در زمینه کاربرد مسکونی معرفی شده است. تخمین نیاز به فضای مسکونی در منطقه 5 شهر اصفهان با استفاده از روش مبتنی بر مقولات فضایی استانداردهای کاربرد زمین و انتخاب سناریوی برتر است. نتایج نشان می دهد که عرضه کل زمین های خالی و مناسب توسعه جدید در منطقه 5 برابر با 88567/11 هکتار می باشد که از این مقدار 0761/11 هکتار مناسب توسعه مسکن می باشد و مابقی برای کاربردهای وابسته به مسکن در نظر گرفته شده است. در واقع 6191 تعداد واحد مسکونی در سطح منطقه مورد نیاز است که در سناریوی دوم منتخب 1006 تعداد واحد مسکونی تأمین خواهد شد و جمعیت طی سال های آتی کنترل شود.

طراحی شهری و سیر تحول دو جریان «حفاظت و بازآفرینی یکپارچه» شهری به عنوان محتوا و محصول فرآیند یکپارچه طراحی شهری در فضاهای تاریخی و بیان دو الگوی جدید طراحی شهری فرآیند رویه محور و محتوا محور به این نکته رسید که «فرآیند یکپارچه طراحی شهری» حاصل جمع دو فرآیند مذکور می باشد و برای رسیدن به «یکپارچگی» در مکان تاریخی شهر به فرآیند طراحی شهری، توأمان با «حفاظت» و «بازآفرینی» در فضاهای تاریخی نیاز است. همگرایی این دو جریان، با فرآیند یکپارچه طراحی شهری و به این دلیل مورد توجه قرار می گیرد. یکی از زمینه های اقدام در شهرهای خصوصاً تاریخی، بازآفرینی شهری است و سؤال اساسی اینجاست که فرآیند یکپارچه طراحی شهری چگونه می تواند در غالب سیاست بازآفرینی فعال، به دو جریان حفاظت و توسعه توازن ببخشد. مفهوم بازآفرینی شهری نگرش و اقداماتی جامع و یکپارچه برای حل مشکلات شهری منطقه ی هدف عملیات است که در نهایت به پیشرفت پایداری اقتصادی، کالبدی، اجتماعی و محیطی خواهد انجامید که معیارهای کالبدی و غیرکالبدی در محله به معیارهای بازآفرینی شهری قابل تغییر می باشند و با تغییر این معیارها حیات شهری به این محله باز می گردد و ساکنین در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی از رفاه و آسایش برخوردار می شوند. بازآفرینی شهری مشتمل بر اصول و فرایند تغییر و تحولات اقتصادی، اجتماعی، کالبدی، حکمروایی، کیفیت محیط زیست و توسعه پایدار می باشد که بر این اساس می توان به برخی از ویژگی های بازآفرینی شهری از جمله حرکت به سوی شکل جامع تری از سیاست گذاری و اعمال تمرکز بر روی راه حل های یکپارچه، مشارکت چند بخشی با تأکید بر نقش گروهای اجتماعی، معرفی ایده گسترده تری از پایداری زیست محیطی و معرفی مجدد یک چشم انداز راهبردی دراز مدت اشاره کرد. از مهم ترین اقدامات لازم برای احیای مراکز تاریخی شهرها، شناخت کامل، درک اهمیت و ویژگی های خاص فضایی، مختصات کالبدی، بازه های هویتی و سیر دگرگونی و تحول آن در گذر زمان است. دیدگاه هم گرایی طراحی شهری و بازآفرینی یکپارچه شهری به عنوان رهیافتی جامع، فراگیر و عملیاتی که دربردارنده برنامه های ارتقای کیفیت در بافت های شهری با اهداف یکپارچه محتوایی و کالبدی در پس زمینه مکان های تاریخی فرهنگی است، مورد بررسی قرار می گیرد. فرآیند طراحی شهری با هدف بازآفرینی و احیاء مکان های تاریخی یا سازمان فضایی بخشی از بافت تاریخی اصفهان باز می نمایاند. فرآیند یکپارچه طراحی شهری در بازطراحی تداوم مکانی محله حسن آباد اصفهان با هدف بازآفرینی بافت تاریخی، مورد استفاده قرار می گیرد. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش کتابخانه ای و میدانی است و با استفاده از روش مروری ساده و رویکرد توصیفی-تحلیلی به تبیین مؤلفه های بازآفرینی شهری و فرآیند طراحی شهری یکپارچه می پردازد و در نهایت کاربست فرایند طراحی شهری یکپارچه در بازآفرینی شهری محله حسن آباد اصفهان ارائه می شود

با توجه به کاربست رویکرد بازآفرینی شهری پایدار در عرصه مدیریت و برنامه ریزی شهری، انجام طرح های مطالعاتی و اجرایی در این حوزه، در چشم انداز اجرایی بسیاری از سازمان های متولی امر تصمیم گیری و تصمیم سازی در شهر دیده می شود. یکی از طرح هایی که اخیراً توسط شهرداری اصفهان در محلات مناطق پانزده گانه شهر اصفهان، مورد توجه قرار گرفته و شرح خدمات و روند مطالعات آن قرابت بسیاری با مفهوم بازآفرینی شهری دارد، «طرح ارتقاء کیفی محلات اصفهان» است. این طرح ها با توجه به نگاه همه جانبه نسبت به بافت محله و به کارگیری روش های مشارکت اجتماعی ساکنین در پیشبرد طرح، سعی در به کارگیری رویکرد بازآفرینی شهری پایدار در قالب ابزارهای اجرایی و کاربردی دارد. آنچه در انجام مطالعات مذکور حائز اهمیت است، تجارب حاصل از انجام مطالعات در سه سطح کلی شامل: انجام مطالعات، تدوین و تصویب پیشنهادات و اجرای پیشنهادات نهایی طرح می باشد. گذشته از وجود نکات مثبت فراوان در تدوین طرح مذکور و قرابت نظری و عملی آن با مفهوم بازآفرینی شهری، با توجه به عدم پیشینه درازمدت در انجام چنین طرحی، وجود چالش ها و نقص هایی در حین انجام مطالعات اجتناب ناپذیر بوده است. از این رو، در مقاله پیش رو سعی شده است با نگاهی گذرا بر تجارب حاصل از انجام طرح ارتقاء کیفی سه محله از محلات اصفهان، علاوه بر مرور نکات مثبت، چالش های مزبور در دو بخش کلی چالش های قانونی و چالش های اجرایی، ارائه و به مقایسه چالش های مورد نظر در هر سه محله پرداخته شود. بدیهی است، در این نوشتار کوتاه، مجال ارائه تمام نقاط قوت و کاستی ها وجود ندارد، اما سعی شده، اهم ویژگی های مذکور، به عنوان یک تجربه عملی ملموس، در پیوند با بافت اجتماعی، فرهنگی و کالبدی طرح ارائه گردد.       

امنیت از مهم ترین و ابتدایی ترین نیازهای جوامع و ایجاد سکونتگاه های انسانی است. از نخستین سکونتگاه های غارگونه تا شهرهای پیچیده و نیز هوشمند امروزی، انسان به دنبال تأمین امنیت برای خود بوده است. امنیت سرچشمه ظهور و درخشش سایر کیفیت های شهری، همچون سرزندگی می باشد. با ظهور جریانات شهری و درهم تنیده شدن مسائل شهری، از مسائلی که به طور محسوسی از جانب طراحان شهری احساس گردید، اهمیت عاملی اساسی در پویایی و سرزندگی فضاهای شهری، یعنی احساس امنیت بود. نخستین تفکرات طراحانه پیرامون امنیت، برخوردی جبرگرایانه با محیط های شهری بوده است که چنین برخوردهایی نتایج مطلوبی را در پی نداشت. با شروع جریانات مشارکتی و دخالت دادن هر چه بیشتر شهروندان در تصمیمات شهری، ضمن توجه بیشتر به نظرات شهروندان، کارایی شهرهای امروزی دوچندان گردید. پژوهش حاضر، به دنبال بررسی امنیت از دو دیدگاه متفاوت تخصصی (کارشناسانه) و عامیانه (مردمی)، می باشد. با توجه به ضرورت دخالت دادن نظرات و آراء شهروندان به عنوان کاربران اصلی فضاهای شهری، در این پژوهش احساس امنیت در دو گذر تاریخی سنگ سیاه شیراز و گذر تاریخی جویبارهِ اصفهان، به دو صورت مورد بررسی قرار گرفت. همچنین، با بهره گیری از رویکرد CPTED شاخص هایی تدوین و به روزترین دستورالعمل های اجراشده جهت تأمین امنیت، بررسی شد. مقاله حاضر، نیز به دنبال ارائه راهکارهای طراحانه به منظور بهبود امنیت فضاهای شهری از طریق مقایسه تطبیقی می باشد. شاخص های استخراج شده با استفاده از تکنیک AHP و نرم افزار Expert Choice، بر مبنای نظر کارشناسان اولویت بندی و در انتها وزن هر یک مشخص گردید. جهت گردآوری داده ها و بررسی امنیت محدوده مورد مطالعه، هر یک از دو نمونه موردی انتخاب شده، به سه سکانس فضایی تقسیم و با برداشت های میدانی امتیاز هر معیار و در پایان امتیاز وزنی هر سکانس محاسبه گردید. همچنین، از شیوه های پژوهشی افرادی همچون "جک ال نسر"، جهت بررسی نظرات شهروندان استفاده شد. روش تحقیق در پژوهش پیش رو به صورت توصیفی- تحلیلی می باشد. نظرات شهروندان نیز از طریق پرسشنامه تدوین شده، بررسی گردید. در پایان، نظرات کارشناسان و شهروندان از طریق روش های کمی سازی به نقشه تبدیل شد. با مقایسه نقشه های تولیدشده و بر اساس امتیازات وزنی هر سکانس، علل ضعف هر یک شناسایی و راهکار مناسب در قالب راهبرد و سیاست ارائه گردید. نتایج حاصل، حاکی از آن است که امنیت ادراک شده بر اساس نظرات شهروندان و کارشناسان متفاوت می باشد، بدین معنا که امن ترین بخش گذر، از دیدگاه کارشناسان، نا امن ترین بخش از دیدگاه شهروندان می باشد. چنین نتایجی تفاوت دیدگاه کارشناسان و کاربران فضا را نمایان می کند و مهر تأییدی بر اهمیت توجه به آراء و نظرات شهروندان و دخیل ساختن آنان در فرآیندهای طراحی فضاهای شهری کارآمد و سرزنده است

شهرها با مشکلات متعددی از جمله مشکلات زیست محیطی مانند آلودگی محیط زیست؛ زیرساخت های فرسوده و مشکلات اجتماعی (فقر، جنایت و خشونت) روبرو هستند که نتیجه تراکم و ازدیاد جمعیت شهری است. از این رو چالش اصلی مدیران شهری این است که شهرها را برای شهروندان قابل زندگی و برای سرمایه گذاران از لحاظ اقتصادی جذاب کنند. از این رو ایجاد تعادل بین توسعه اجتماعی و اقتصادی به منظور جذب سرمایه گذاران، ایجاد نیروی کار مناسب و شغل و ارتقا کیفیت زندگی (زیرساخت ها، مسکن، خدمات و غیره) در رأس امور قرار می گیرد. از طرف دیگر در ارتباط با ابعاد معنوی و اخلاقی در شهر، نظریه اخلاق جهانی مطرح شده است. هرچند مفهوم اخلاق جهانی به طور عام مطرح است اما در پژوهش های شهری بیشتر به نقش معنویت و اخلاق در معماری، طراحی شهری و محیط های ساخته شده، پرداخته شده است و نقش این مفهوم در مدیریت شهری مغفول مانده است. هدف این پژوهش یافتن چالش های مدیریت شهری در جهان است. روش پژوهش از نظر هدف کاربردی است. روش تجزیه تحلیل در این پژوهش کیفی با رویکرد توصیفی- تحلیلی است و از روش مروری ساده استفاده شده است. در این راستا در ابتدا ادبیات تحقیق در راستای استخراج تعاریف و ابعاد مدیریت شهری و چالش های آن، با روش تحلیل محتوای کیفی قیاسی بررسی شده و از طریق روش کدگذاری باز، محوری و موضوعی تقلیل یافته و دسته بندی شده است. این دسته ها شامل تعاریف مدیریت شهری، ابعاد، رویکردها و چالش های آن است. در این باب 12 مقاله Q1 انگلیسی، 16 کتاب انگلیسی از انتشارات معتبر، 5 کتاب فارسی، یک مقاله و دو طرح پژوهشی ایرانی مطالعه شده و پس از انجام تحلیل و استخراج چالش های مربوط به مدیریت شهری تحت عنوان یک جدول در نهایت ارائه گردیده است که نشان می دهد از اصلی ترین چالش مدیریت شهری مشکلات ناشی از افزایش جمعیت و شهرنشینی، عدم وجود حکمروایی و عدم به کارگیری مشارکت اجتماعی در فرآیند مدیریت شهری است و در پژوهش ها به ابعاد اخلاق جهانی و بستر آن در کیفیت مدیریت شهری و حکمروایی کمتر توجه شده است.

هنر عمومی نقش های مختلفی در فضای شهری دارد که به دسته هایی چون مجسمه، موسیقی، نقاشی و نگاره های شهری، تئاترهای شهری، آب نماها و غیره تقسیم بندی شده است. مجسمه ها و المان های شهری یکی از این موارد است که مورد بررسی قرار گرفته و دارای طراحی و کارکردهای مختلفی می باشد. مجسمه های شهری از نظر کارکردی و طراحی به صورت بیانی، نمایشی و عملکردی تقسیم می شوند. هدف از انجام این پژوهش بررسی ارتقاء کیفیت ادراکی فضای شهری توسط مجسمه های شهری است. مجسمه های مورد مطالعه در محدوده مرکزی شهر اصفهان شامل مجسمه های حاشیه رودخانه زاینده رود، فلکه های مهم شهر مانند خواجو و غدیر و خیابان های اصلی مانند چهارباغ عباسی قرارگرفته اند. همچنین سعی شده تا با استفاده از مصاحبه و مطالعه بر روی فضای شهری حدود 17 مورد از مجسمه ها بررسی و نقاط قوت و ضعف آن ها شناسایی و استخراج شدند. از جمله نقاط قوتی که می توان بدان اشاره کرد اهمیت مباحث تاریخی، فرهنگی و زیباشناختی شهری در مفاهیم مجسمه ها است. نقاط ضعفی که در بعضی از این موارد و مجسمه ها شاهد آن هستیم موضوعاتی مانند نورپردازی کم برخی از مجسمه ها، مکان یابی نامناسب مجسمه، بزرگ یا کوچک بودن مجسمه نسبت به فضای قرارگیری آن هم از نکاتی است که در ادراک و مهم بودن مجسمه باید بدان توجه کرد.