پژوهش های فضا و مکان در شهر (پژوهش های مکانی - فضایی سابق)

در تعیین شکل شهری پایدار و به دست آوردن شاخص های آن ابهامات زیادی وجود دارد. پژوهشگران برای سنجش کمی شکل شهری می توانند شاخص های مورد نظر خود را از مجموعه وسیعی انتخاب کنند. از انواع شکل شهری که تحقیقات فراوانی را به خود اختصاص داده، پراکنده رویی است. پراکنده روئی شهری در تقابل با گروه هایی همچون جنبش رشد هوشمند است که هدفشان هدایت توسعه شهری به سوی فشردگی بیشتر است. اختلاف نظریات در مورد دو بحث اصلی و متضاد در مورد پایداری شکل شهری (فشردگی و پراکنده رویی) نشان می دهد که اگرچه ایده شهر فشرده در برخی موارد مورد انتقاد قرار گرفته، ولی نهایتاً نظریات بسیاری را به سمت خود جلب کرده است و مسلماً شکل شهری آینده برای رسیدن به پایداری نمی بایست بر خلاف اصول و قواعد شهر فشرده عمل نماید. در این تحقیق با بررسی مطالعات پیشین در رابطه با تعاریف مختلف فشردگی و پراکنده رویی شهری، به بررسی هر کدام از شکل های شهری و تأثیرات آن ها بر جنبه های مختلف، بدون برتری دادن به یکی از این فرم ها پرداخته شده است. روش تحقیق از نوع تحلیلی است و نهایتاً به این نتیجه می رسد که به جای تمرکز بر یک فرم خاص برای پایداری شهری و با توجه به شرایط کالبدی، اقتصادی و اجتماعی هر شهر، فشردگی شهری می بایست فقط به عنوان یک راه حل برای نیل به شکل پایدار شهری مد نظر قرار گیرد.

هر محله تاریخی از خصوصیاتی خاص تشکیل شده است که پیکره و کالبد آن را مشخص می کند و ممکن است اجزای بی شماری داشته باشد. در بیشتر شهرهای تاریخی ایران معماری بنا ها از نظر شکل و فرم، نوع تزئینات، رنگ و طرح نمای آن ها که عوامل کالبدی محسوب می شوند یکسان است و این امر به خصوص در ایجاد گذرها و کوچه ها نیز تأثیرگذار بوده است. با بررسی های انجام شده در بافت محله جویباره اصفهان به عنوان بستر موردنظر پژوهش فوق این محله به عنوان هسته اولیه شهر اصفهان که به دلیل شرایط مذهبی شکل گرفته است، کاربری غالب آن یک محله مسکونی و عمدتاً یهودی نشین بوده که در طول تاریخ با بی مهری فراوانی روبه رو شده و با گسترش شهر در دوره معاصر جداره های تجاری به بطن آن نفوذ کرده و به مرورزمان دچار فرسودگی و تخریب بسیار شده است؛ بنابراین نیاز است تا با بازشناسی الگوهای کالبدی و کارکردی گذشته با روش میان افزایی به دنبال راه حل گریز از مشکلات موجود در این بافت تاریخی شهری بود. ابزار گردآوری اطلاعات (به روش میدانی) از طریق مشاهده در بافت تاریخی و مطالعات کتابخانه ای و بر اساس روش نمونه گیری به صورت هدفمند است. بررسی ها نشان داد که بافت تاریخی جویباره دارای شاخصه ها و کیفیات بی شمار کالبدی بوده که ریشه در فرهنگ مردم این محله دارد و در نهایت بر اساس یافته ها، دستاورد این تحقیق ارائه شده است.

میزان سطح نور در فضاهای داخلی ساختمان های اداری از جمله تأثیرگذارترین عوامل بر بهره وری، رضایت شغلی و وضعیت سلامتی کارمندان ادارات است. دست یابی به سطوح بصری بهینه در ساختمان های اداری، به ویژه در عمق فضاهای داخلی این گروه ساختمانی، با کاهش تأثیرات نامطلوب مختلف ناشی از به کارگیری روشنایی مصنوعی، به زیستی کارمندان را متضمن شده و می تواند به صورتی مؤثر بر وجوه مختلفی از ساختمان تأثیر گذارد. از جمله رایج ترین ابزارهای ارزان و کارا به منظور حداکثرسازی حصول پذیری نور روز در فضاهای داخلی ساختمان های اداری، شیشه ها و سیستم های سایه انداز هستند. از سوی دیگر جهت گیری ساختمان به عنوانی عاملی بنیادین به منظور دریافت مستقیم نور روز تأثیرگذار بوده و می بایست تأثیر این عامل مد نظر قرار گیرد. پژوهش حاضر با به خدمت گیری مدل سازی نور روز مبتنی بر اقلیم در پی آن است تا با بررسی شیشه ها و سیستم های مختلف سایه اندازی، تسهیل در امر حداکثرسازی دستیابی نور روز در فضاهای داخلی ساختمان های اداری، در چهار جهت گیری اصلی را بررسی نماید. بدین منظور شهر اصفهان با اقلیمی که امکان استفاده و بهره مندی حداکثری از نور مستقیم روز را دارد، انتخاب شده است. نتایج پژوهش حاضر نشان دهنده ی اهمیت استفاده از لوور بازتابی (با پیکربندی های مختلف مطابق با جهت گیری مورد بررسی) است. با این حال، یافته ها تفاوت چندانی میان استفاده از شیشه ی دو جداره ی شفاف و سه جداره ی شفاف به منظور حداکثرسازی حصول پذیری نور روز در فضاهای داخلی ساختمان های اداری را بازگو نمی کنند.

یکی از مهم ترین مباحث رشد، پیشرفت و توسعه جوامع در حدود 4 دهه گذشته، توجه به توسعه پایدار و ابعاد سه گانه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن است. با مطالعه ادبیات این حوزه در می یابیم که در این نوع توسعه نقش عوامل اجتماعی، نیروی انسانی و فرهنگ جوامع چشمگیر و پر رنگ است. از طرفی طی چند سال گذشته ایده شهرهای خلاق، مبحثی جدید و مورد توجه مطالعات شهری بوده که بر بهتر شدن محیط و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان تأکید دارد. بر همین اساس پژوهش حاضر باهدف تبیین نقش شهرهای خلاق در توسعه فرهنگی جوامع با روش مروری و مطالعه کتابخانه ای منابع موجود انجام شد. بدین منظور با مطالعه اسنادی و فیش برداری از بیش از 20 منبع و مقاله علمی، مؤلفه ها و شاخص های توسعه فرهنگی و شهرهای خلاق شناسایی شد. نتایج نشان داد که مؤلفه های «تمرکز»، «تنوع» و «تحرک» در شهرهای خلاق باعث به وجود آمدن نیاز به ایجاد فضاهای فرهنگی، تربیت و آموزش نیروی انسانی، تقویت فرهنگ ها و افزایش مشارکت فرهنگی، تولید و افزایش کالاها و خدمات فرهنگی، تقویت عقل گرایی، رشد صنایع خلاق و... می شود. این در حالی است که به نظر می رسد بین توسعه فرهنگی و شکل گیری شهرهای خلاق رابطه ای دیالکتیکی وجود داشته باشد به گونه ای که شهرهای خلاق، توسعه فرهنگی را تسهیل نموده و توسعه فرهنگی باعث ظهور و تقویت شهرهای خلاق بشوند.

در این مقاله ابتدا به اصول مدیریت پسماند در صنایع نفت (حفاری) پرداخته شده که به دو اصل کلی مطالعه و بررسی شرایط موجود و انجام عملیات مختلف بر پایه مطالعات صورت گرفته تقسیم می شود. در مرحله اول سه فاکتور مهم در عملیات حفاری که شامل سرچشمه، حجم و نوع پسماند می باشد، بررسی شده و با توجه به نتایج به دست آمده، نوع و چگونگی عملیات مدیریت پسماند انتخاب می گردد که خود به هفت مرحله تقسیم می شود: کاهش، جایگزین کردن، استفاده مجدد، بازسازی، بازیافت، تصفیه و دفن. در پایان با بررسی میزان پسماند تولیدی در حفاری یکی از چاه های جنوب کشور و با توجه به هزینه بالای سیالات حفاری این نتیجه حاصل گردید که با پیاده سازی مدیریت پسماند در قسمت سیالات حفاری نه تنها می توان بسیاری از هزینه ها را کاهش داد بلکه این کار می تواند در جلوگیری از آسیب های جبران ناپذیر به محیط زیست بسیار مفید باشد.

روش تحقیق در پژوهش از نوع توصیفی– تبیینی بوده که با استفاده از روش های گردآوری اطلاعات بصورت مطالعه اسنادی و کتابخانه ای دیدگاه ها، نظریات و تعاریف مربوط به موضوع پژوهش بررسی شد و همچنین با استفاده از روش میدانی (پرسش نامه، مشاهده، مصاحبه و برداشت میدانی) داده های مورد نیاز جمع آوری شده و در نرم افزار SPSS پیاده شد سپس با توجه به آزمون آماری اسپیرمن به تجزیه و تحلیل داده ها و آزمون فرضیات پرداخته شد حجم نمونه در این تحقیق با استفاده از روش نمونه گیری کوکران 120 عدد پرسش نامه که به صورت تصادفی در محل توزیع شد .  در جهت سنجش پایایی پرسش نامه از روش اندازه گیری آلفای کرونباخ استفاده شد. با توجه به اینکه مقدار آلفای بالاتر از 0.7 مناسب و مطلوب بوده و هماهنگی درونی پرسش نامه را نشان می دهد. لذا آلفای به دست آمده برای پرسش نامه تکمیل شده 0.73 به دست آمد که برای تحقیق حاضر ضریب نسبتاً مناسب و مطلوبی می باشد. بر اساس نتایج در فرضیه اول؛ همبستگی اسپیرمن بین متغیر روشنایی-رنگ و زیباسازی سیما و منظر شهری شهر ایذه در سطح معنی داری 000/0 و با 95 درصد اطمینان می توان بیان داشت که بین این متغیرها رابطه معنی دار وجود دارد شدت رابطه بین متغیرها برابر 951/0 است که نشان دهنده رابطه مستقیم و مثبت بین متغیر است یعنی روشنایی-رنگ فرصت فرارو در زیباسازی سیما و منظر شهری شهر ایذه باشد هرچقدر روشنایی و رنگ شهر بیشتر و جذاب تر باشد در منظر و سیمای شهر تأثیرگذارتر است و تمایل افراد در زندگی در آن و رضایت ساکنین بیشتر می شود. در فرضیه دوم؛ همبستگی اسپیرمن بین متغیر کیفیت های محیطی-روشنایی و زیباسازی سیما و منظر شهری شهر ایذه در سطح معنی داری 000/0 و با 95 درصد اطمینان می توان بیان داشت که بین این متغیرها رابطه معنی دار وجود دارد شدت رابطه بین متغیرها برابر 878/0 است که نشان دهنده رابطه مستقیم و مثبت بین متغیر است یعنی کیفیت های محیطی-روشنایی فرصت فرارو در زیباسازی سیما و منظر شهری شهر ایذه می باشد و هرچقدر کیفیت محیطی بالاتر باشد تمایل و میل ساکنین در زندگی در منطقه و شهر افزایش می یابد. در فرضیه سوم؛ همبستگی اسپیرمن بین متغیر نمای بدنه ساختمانی و زیباسازی سیما و منظر شهری شهر ایذه در سطح معنی داری 000/0 و با 95 درصد اطمینان می توان بیان داشت که بین این متغیرها رابطه معنی دار وجود دارد شدت رابطه بین متغیرها برابر 345/0- است که نشان دهنده رابطه معکوس متغیرهای تحقیق است یعنی هرچقدر نمای بدنه ساختمان ساده و معمولی و فاقد جذابیت بصری و ظاهری باشد همین باعث خدشه دار شدن منظر شهری و عدم تمایل ساکنین و رضایت آن ها از ساختمان ها می شود. در فرضیه چهارم؛ همبستگی اسپیرمن بین متغیر رنگ نمای ساختمانی می تواند چالشی فرارو در زیباسازی سیما و منظر شهری شهر ایذه در سطح معنی داری 000/0 و با 95 درصد اطمینان می توان بیان داشت که بین این متغیرها رابطه معنی دار وجود دارد شدت رابطه بین متغیرها برابر 450/0- است که نشان دهنده رابطه معکوس دو متغیر است هرچقدر رنگ نمای ساختمانی با استانداردها و سلیقه ساکنین مطابقت نداشته باشد و فاقد جذابیت ظاهری باشد همین قضیه باعث عدم نارضایتی ساکنین و چالش منظر شهری است.