باستان شناسی

نمایش ۲۶۱ تا ۲۸۰ مورد از کل ۲٬۰۰۱ مورد.

۲۶۱.

تبیین موقعیت ناهمگون هنرمندان و صنعت گران در جامعه عصر تیموریان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: معصومه سمایی دستجردی وحید عابدین پور جوشقانی فریدون اللهیاری

منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۱۸

کلید واژه ها: موقعیت اجتماعی تیموریان ه‍ن‍رم‍ن‍دان صنعت گران

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۹۱۶ تعداد دانلود : ۵۱۹

در بررسی تحولات تاریخی ایران همواره بر نقش و جایگاه اقشاری همچون سیاست مداران، نظامیان و روحانیون تأکید شده است؛ اما در این میان اقشاری چون هنرمندان و صنعت گران نیز وجود داشتند که در طی ادوار مختلف از جمله دوره حاکمیت تیموریان بر ایران (913-771ق) نقش و سهم قابل توجهی را در شکل گیری این تحولات ایفا نمودند. شکوفایی و فراگیر شدن هنر و صنعت در این دوره و کارآمدی هنرمندان و صنعت گران در عرصه های مختلف سبب شد تا این گروه از جایگاه و موقعیت متفاوتی نسبت به دیگر ادوار برخوردار شوند. از یک سو توجه و اشتغال به هنر و صنعت در بین طبقات مختلف از بالاترین سطوح اجتماعی تا افرادی با خاستگاه غلا می مانع از قرار گرفتن هنرمندان و صنعت گران این دوره در یک مرتبه اجتماعی معین گردید. از سوی دیگر تفاوت در ملّیّت، خاستگاه اجتماعی، سطح رفاهی و معیشتی، نگرش های اعتقادی و اخلاقی، قابلیت ها و توانمندی های علمی و فنی آنان و همچنین میزان شهرت ایشان در بین مردم، ناهمگونی و عدم ثبات در موقعیت اجتماعی این قشر را شدت بخشیدند. تحقیق حاضر با هدف بازنمایی زوایای مختلف زندگی فردی و اجتماع ی هنرمن دان و صنعت گران در جامع ه تی موری بررسی موارد مذکور می پردازد. نتایج این بررسی از لحاظ مطالعات تاریخ اجتماعی ایران و شناسایی جایگاه این قشر در نظام اجتماعی این دوره با توجه به کمبود اطلاعات تاریخی در این زمینه حائ ز اهمیت است. در همین راستا روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی و بر مبنای سه دسته منابع و اسناد تاریخی، اجتماعی و هنری است.

۲۶۲.

شناسایی و طبقه بندی نقوش حیوانی موجود در قالی های تیموریان هند(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: رضوان احمدی پیام محسن مراثی

منبع: مطالعات شبه قاره سال هشتم زمستان ۱۳۹۵ شماره ۲۹

کلید واژه ها: هند تیموریان قالی نقوش حیوانی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه باستان شناسی یاستان شناسی آثار هنری و بومی ملل

تعداد بازدید : ۱۱۵۱ تعداد دانلود : ۶۹۲

فرش بافیِ هندوستان تا قبل از حاکمیت تیموریان، از تشکیلات منسجم برخوردار نبود. حمایت سلاطینِ خوش قریحه تیموریِ هند، برپایی کارگاه های درباری و بافت تولیدات نفیس را در پی داشت. نقوش حیوانی موجود در فرش های هند از تنوع و ترکیب بندی های گوناگون برخوردار است. شناسایی گونه های نقوش حیوانی در قالی های تیموریانِ هند و طبقه بندی آن ها براساس چگونگی کاربست، سوال اصلی این پژوهش است. جستجوی عوامل تاثیرگذار بر توسعه قالیبافی به صورت یک ساختار منسجم در قلمرو هندوستانِ عصرِ تیموری ضرورت مطالعه حاضر است. نتیجه پژوهش اینکه، الگوبرداری از قالی های وارداتی ایران به هند، فرهنگ- هنر و اساطیر کهن هندی، جغرافیای بومی و تمایل به ثبت صحنه های روزمره و درباری از عوامل موثر بر توسعه و بومی گرایی فرش بافیِ هند بوده است. قالی های هندی تیموریان براساس نقوش موجود در متن و حاشیه قابل تقسیم بندی به انواع مختلفی هستند؛ همچنین سلیقه و فرهنگ بومی هنرمندان بر انتخاب گونه های طبیعی و اساطیری حیوانات تصویرشده در فرش ها و طبقه بندی آنها موثر بوده است. گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و مشاهده صورت پذیرفته و روش پژوهش توصیفی-تحلیلی می باشد.

۲۶۳.

بررسی آیین های سوگواری در روزگار بوییان

نویسنده: تهمینه رئیس السادات

منبع: تاریخ نو بهار ۱۳۹۵ شماره ۱۴

کلید واژه ها: آل بویه عزاداری امام حسین (ع) تدفین سوگواری

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۴۱۹ تعداد دانلود : ۲۸۹۹

آیین های سوگواری از جمله مراسمی است که در حوزه فرهنگ یک جامعه قرار می گیرد و جزو آداب و رسومی است که همه ی جوامع با ادیان و فرهنگ های گوناگون به آن توجه دارند. در ایران نیز این مراسم همواره به مناسبت های مختلف و با اهمیت خاصی انجام می شده است. در این پژوهش تلاش شده است تا با بهره گیری از منابع دست اول تاریخی و پژوهش های معتبر به بررسی این آیین اجتماعی در ایران و در حوزه تاریخی حکومت آل بویه پرداخته شود. خاندان ایرانی آل بویه به دلیل قرار گرفتن در شرایط سیاسی- اجتماعی آن زمان توانستند در دوران خلافت عباسی، حکومتی شیعی مذهب تأسیس کنند و از نظر شیعی بودن حاکمان آن قابل توجه می باشند. این نوشته برآن است تا مراسم سوگواری و عزاداری، تدفین، خوراک و پوشاک سوگواری، عزاداری روز عاشورا و مراسم سوگواری را در نزد فرمانروایان و مردمان عادی به طور کلی در این دوره مورد توجه قرار دهد و از این رهگذر تا حدودی بحث تاریخی آداب سوگواری را در نزد ایرانیان و شیعیان روشن نماید. این مقاله تلاش داشته است که با استفاده از داده ها و مطالب کتابهای این دوره و با استفاده از روش تحلیلی – توصیفی به بررسی پدیده سوگواری و عزاداری در دوره آل بویه بپردازد و در نهایت به این نتجیه رسیده است که لباس سیاه بر تن کردن، پا برهنه در مراسم عزاداری شرکت کردن ،تعطیل کردن کار و امور روزانه به خاطر اهمیت شخص فوت شده و سه روز بر مرده سوگواری کردن جزو آداب اصلی سوگواری در دوره مورد نظر بوده است.

۲۶۴.

تجلی حماسه ی عاشورا در نقاشی های قهوه خانه ایدوره ی قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: حبیب الله کاظم نژادی دادخدا خدایار علیرضا طاهری زهرا حسین آبادی

منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۱۹

کلید واژه ها: قاجار امام حسین (ع) قهوه خانه حماسه ی عاشورا هنر نقاشی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۳۴۴ تعداد دانلود : ۵۷۶

قیام امام حسین (ع) یکی از وقایع بسیار مهم در تاریخ اسلام است. این واقعه که یکی از حوادث محوری تاریخ تشیع می باشد تأثیرات عمیقی بر فرهنگ ایران داشته است؛ از جمله ادبیات و هنر که نشانه های آن به ویژه درهنر نقاشی قهوه خانه ای ظهور کرده است. هدف این پژوهش یافتن تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم حماسه عاشورا در خلق نقاشی های قهوه خانه ای است. امام حسین (ع) و حضرت ابوالفضل (ع) و همراهان آنها بعنوان نماد انسان های مؤمن حقیقی و شهادت طلب در این تابلو ها به تصویر کشیده شده اند و در مقابل، لشکریان اعداء به عنوان عناصر ضد اخلاق و اسلام معرفی شده اند. چنین نقاشی هایی از قداست مذهبی و معنوی برخوردار بوده و بر اساس فرهنگ عاشورایی تولید شده اند. روش تحقیق توصیفی-تفسیری است و بر اساس مطالعه کتابخانه ای و مشاهدات مستقیم و غیر مستقیم آثار نقاشی صورت گرفته است.

۲۶۵.

جایگاه علم پزشکی در دانشگاه جندی شاپور و تأثیر آن بر مراکز علمیِ تمدن اسلامی

نویسنده: مجتبی گراوند بشیر آذرجو

منبع: تاریخ نو پاییز ۱۳۹۵ شماره ۱۶

کلید واژه ها: تمدن اسلامی دان‍ش‍گ‍اه ج‍ن‍دی ش‍اپ‍ور علم پزشکی طب ایرانی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۳۱۸۴ تعداد دانلود : ۱۷۶۰

شکل گیری تمدن های مهم در فلات ایران در قالب امپراتوری های بزرگ در جهان سیاسی آن زمان و اقتدار سیاسی، نظامی، اقتصادی و حتی فرهنگی آن در طی ادوار مختلف تاریخی، سبب آن گردیده است که در گزارش های مورخین، سیاحان و جغرافیا نویسان همواره از شکوه و عظمت شهرهای ایرانی با نقش های متفاوت سیاسی، فرهنگی، اقتصادی در صدر شهرهای جهان عصر خود یاد شود، اما در این میان جندی شاپور دارای ویژگی خاصی است که نه تنها در تاریخ ایران بلکه جهان منحصر به فرد است و آن جایگاه علمی این شهر بخصوص از بُعد پزشکی است، به گونه ای که در زمان ساسانیان از این شهر به عنوان شهر بقراط یاد شده است. سقوط ساسانیان عامل تضعیف علمی این دانشگاه نگردید بلکه تأثیر این دانشگاه در شکل گیری و رونق تمدن اسلامی سبب شده است که در گزارش های متعدد از مورخین اسلامی از آن به عنوان بزرگترین و مشهورترین شهر دانشگاهی و پزشکی عصر خود یاد شود که توانسته بود بعد از مدت ها بر سیادت علمی شهر اسکندریه پایان دهد، دانشگاه پزشکی جندی شاپور با پیوند دانش پزشکی ایرانی، هندی، یونانی – سریانی و پذیرش و تربیت دانشجویان متعدد از چهار گوشه جهان به نوعی اولین دانشگاه بین المللی را به وجود آورد که میراث آن تا مدت ها بر دانش پزشکی و تربیت پزشکان نامی همچون ابن سینا و... مشهود بود. با این اوصاف این مقاله در نظر دارد با تکیه بر گزارش های مورخین اسلامی از جایگاه علم پزشکی در دانشگاه جندی شاپور و اساتید و پزشکان نامی آن، چگونگی شکل گیری این دانشگاه بین المللی در شهر جندی شاپور و تاثیر آن بر دانش پزشکی را مورد بررسی قراردهد. بنابراین در این مقاله از روش تاریخی و مطالعه توصیفی – تحلیلی استفاده شده است که هدف بر آن است با تکیه بر اسناد تاریخی به بررسی موضوع پرداخته شود.

۲۶۶.

گاهنگاری مطلق (14C) و نسبی محوطه دوه گُز خوی با استفاده از روش طیف سنج جرمی شتاب دهنده (AMS)؛ شواهدی از دوره مس و سنگ انتقالی، دالما و پیزدلی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: اکبر عابدی

منبع: پژوهه باستان سنجی سال دوم بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۱ (پیاپی ۳)

کلید واژه ها: دوه گُز خوی جدول گاهنگاری شمال غرب ایران تاریخگذاری مطلق کربن با روش AMS

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه باستان شناسی یاستان شناسی آثار هنری و بومی ملل

تعداد بازدید : ۹۹۰ تعداد دانلود : ۶۷۲

با توجه به وجود برخی سوالات و ابهامات موجود در گاهنگاری باستان شناختی شمال غرب ایران، این محوطه به عنوان یکی از محوطه های کلیدی پیش از تاریخ این منطقه برای کاوش انتخاب گردید. در این پژوهش سعی بر آن است تا با ارائه گاهنگاری دقیق و لایه نگاری منسجم به ابهامات اساسی از جمله وضعیت فرهنگی منطقه در دوران نوسنگی جدید/مس و سنگ انتقالی، مس و سنگ قدیم (دالما) و نیز مشخص شدن وضعیت منطقه در دوران مس و سنگ میانی و جدید پرداخته شود. در این پژوهش با استفاده از گاهنگاری مطلق کربن 14 و روش طیف سنج جرمی شتاب دهنده (AMS) شش نمونه از قطعات ذغال جهت تاریخگذاری مطلق مورد آنالیز قرار گرفته است که نتایج بدست آمده توانسته به برخی از ابهامات جدول گاهنگاری شمال غرب ایران پاسخ گوید. قبل از کاوش های کول تپه هادیشهر و دوه گُز خوی هیچ گونه گاهنگاری دقیقی برای بازه زمانی حد فاصل حسنلو دوره VIII (پیزدلی) و حسنلو دوره VII (یانیق) ارائه نگردیده است. همان گونه که کاوش ها و مطالعات پیشین بازگو می کنند حسنلو دوره VIII تا VII یک بازه زمانی هزار ساله را در بر می گیرند، اما نکته اساسی در این رابطه، وجود تنها دو دوره یعنی دوره پیزدلی و یانیق (کورا – ارس II) خود حاوی یکسری ابهامات فراوانی است، چراکه بر اساس مطالعات و کاوش های جدید مشخص گردیده است که چندین دوره در حد فاصل حسنلو VIII و VII قابل تاریخگذاری است. همین موضوع یکی از ایرادات اساسی در ارتباط با جدول گاهنگاری است که برای باستان شناسی پیش از تاریخ این منطقه ارایه گردیده است. نتایج آنالیزها در نهایت بازه زمانی 5400-5000 ق.م. را برای دوره مسو سنگ انتقالی (Dava Göz I)، 5000-4500 ق.م. برای دوره مس و سنگ قدیم یا همان دوره دالما (Dava Göz II)، 4500-4200 ق.م. برای دوره مس و سنگ میانی و جدید 1 یا همان دوره پیزدلی (Dava Göz III) و در نهایت بازه زمانی 4200-3800/3700 ق.م. برای دوره مس و سنگ جدید 2 (Dava Göz IV) پیشنهاد می دهند.

۲۶۷.

چند نکته ی تازه درباره ی تاریخ گذاری نامه ی تنسر به گُشْنَسْپ(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: شهرام جلیلیان

منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی سال هفتم تابستان ۱۳۹۵ شماره ۲۸

کلید واژه ها: ساسانیان خسرو انوشیروان اردشیر بابکان تَنْسَر نامه ی تَنْسَر به گُشْنَسْپ

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۶۳۹ تعداد دانلود : ۸۹۴

درباره ی تاریخ گذاری نامه ی تنسر دیدگاه های گوناگونی وجود دارد. به عقیده ی پاره ای از پژوهندگان، نامه ی تنسر، دوره ی اردشیر بابکان نوشته شده است و آگاهی های این نامه، به طور کامل، رخدادهای دوره ی آغازین تاریخ ساسانیان را بازتاب می دهند؛ امّا در دوره ی خسرو انوشیروان (۵۳۱-۵۷۹ م) و همچنین در هنگام ترجمه ی نامه ی تنسر به عربی، پاره ای آگاهی ها و گفتارهای تازه به این نامه افزوده اند. دیگران عقیده دارند که نامه ی تنسر دوره ی خسرو انوشیروان و برای مشروعیّت دادن به آیین ها و قوانین و نهادهای تازه ای که خود وی به وجود آورده بود، ساخته و پرداخته شده است تا اندیشه ها و نوآوری ها و تغییراتی که در این نامه دیده می شوند، پدیده ای کهن و از روزگار اردشیر بابکان شناخته شوند. حتی نامه ی تنسر را از ساخته های دوره ی یزدگرد سوم (۶۳۲ ۶۵۱م.) برای بازسازی شاهنشاهی ناتوان و آشفته ی ساسانیان هم شناخته اند. در این پژوهش، با مطالعه ی پاره ای آگاهی ها و اشاره ها در نامه ی تنسر که چندان دیده نشده است، کوشش خواهد شد که چند نکته ی تازه برای تاریخ گذاری نامه ی تنسر به خود دوره ی اردشیر بابکان بررسی و تحلیل شود.

۲۶۸.

بحثی پیرامون وضعیت مالی دوران سلجوقیان با اتکا به مسکوکات آن دوران

نویسنده: محسن سعادتی حسین ناصری صومعه

منبع: تاریخ نو زمستان ۱۳۹۵ شماره ۱۷

کلید واژه ها: سلجوقیان وضعیت اقتصادی نظام مالی مسکوکات اقطاع و واگذاری زمین دیوان استیفاء

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۵۰۲ تعداد دانلود : ۱۹۲۸

ظهور حکومت سلجوقیان(429 تا 590 ﻫ. ق)، که با اعمال حاکمیت مستقل سیاسی بر ایران پس از ساسانی توام بود، را می توان نقطه عطفی در تاریخ تحولات این سرزمین به شمار آورد. آنها برای اداره امپراتوری گسترده ای که از جیحون تا آناتولی و شام گسترش یافته بود ناگزیر به اعمال دیوانسالاری قوی مالی بودند که بخش قابل توجه آن به ضرب و توزیع مسکوکات اختصاص می یافت. علیرغم نقش تاثیرگذار سلجوقیان در تحولات سرزمینهای اسلامی و گستردگی عرصه این تحولات در ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، دینی و نظامی، در پژوهش حاضر تنها تحولات مالی عصر سلاجقه مورد بررسی قرار گرفته است. بدین منظور، در آغاز نظام دیوان سالاری سلجوقیان و به تبع آن به موضوع اقطاع و دیوان استیفاء پرداخته می شود و آنگاه با اتکا به شواهد سکه شناسی وضعیت نظام پرداخت مواجب و نظام پولی سلجوقیان مورد مطالعه قرار گرفت. استفاده از مسکوکات فلزی بدان سبب است که آنها را می توان از معتبر ترین اسناد در تاریخ نگاری و تحلیل تحولات تمدن های کهن به شمار آورد.این پژوهش که بر اساس روش تحلیلی، توصیفی و با بررسی نمونه هایی از سکه های فرمانروایان سلجوقی به انجام رسیده است، این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش هاست که نظام مالی سلجوقیان چگونه و به چه میزان در مسکوکات فلزی آنها انعکاس یافته است؟ و علت اینکه فراوانی نسبی مسکوکات این دوران را دینار یا طلا تشکیل می دهد چیست و آیا این امر نشان دهنده این است که اقتصاد پولی این دوران از شرایط مناسبی برخوردار است؟ بر همین اساس این فرضیات مطرح می شود که در زمان سلجوقیان وضعیت نظام مالی را براساس میزان موجودی خزانه های حکومتی و تغییرات ایجاد شده در آن در گذر زمان می توان ارزیابی کرد در دوره های زمانی مختلف متغیر بوده است. در زمینه اینکه علت فراوانی نسبی مسکوکات این دوران باید اشاره کرد که90 درصد مسکوکات آن دوران از جنس طلا بوده است، این امر به خاطر این است که سلجوقیان با ذوب مسکوکات و فلزات قیمتی که از مالیات های مذکور، مصادره و غنایم فتوحات حاصل می شد، می توانستند سکه های مخصوص با عیار طلای بالایی ضرب کنند. که به نظر نمی رسد این امر نشان دهنده این باشد که وضع اقتصادی این دوران از شریط مناسبی برخوردار بوده باشد.

۲۶۹.

دربارهٔ القاب دو شاه ساسانی در مجمل التواریخ و القصص

نویسنده: تورج دریایی مترجم: محمد حیدرزاده

منبع: جندی شاپور سال دوم بهار ۱۳۹۵ شماره ۵

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۴۲۰ تعداد دانلود : ۹۳۸

مجمل التواریخ و القصص کتابی ست به زبان فارسی و متعلق به سال ۵۲۰ هجری قمری (۱۱۲۶ میلادی) که از برخی جهات بی همتاست. بحث دربارهٔ متن و اهمیت آن توسط علامه قزوینی در مقدمهٔ نسخه ای که توسط ملک الشعرای بهار در نیمهٔ اول قرن بیستم منتشر شد، آمده است. این نسخه بر پایهٔ نسخه ای دست نویس متعلق به سال ۱۴۱۹ میلادی که در کتابخانهٔ ملی فرانسه در پاریس نگهداری می شود، نوشته شده بود. در سال ۲۰۰۱ میلادی، نسخهٔ دست نویس کهن تری متعلق به سدهٔ ۱۴ میلادی که در کتابخانهٔ دولتی برلین نگهداری می شود، توسط امیدسالار و افشار به صورت رونوشت تصویری از متن اصلی چاپ شد. این نسخهٔ چاپ شدهٔ جدید، براساس متنی کهن تر بود و برای درک بهتر برخی از مشکلات متن قدیمی، یاری دهنده است.

۲۷۰.

حکمرانان مادی در متون نوآشوری ؛ارایه فهرست جدید از شاهان وحکمرانان مادی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: فریبا زارع

منبع: تاریخ اسلام و ایران دوره جدید زمستان ۱۳۹۵ شماره ۳۲ (پیاپی ۱۲۲)

کلید واژه ها: مادها حکمرانان و شاهان متون نوآشوری متون کلاسیک

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۶۸۰ تعداد دانلود : ۹۴۸

اطلاعات باستان شناسی و تاریخی در مورد مادها در منابع کلاسیک یونانی محدود می باشد. با توجه به تناقضاتی که در این منابع درباب اسامی و توالی شاهان و حکمرانان مادی وجود دارد- به عنوان مثال هردوت از چهار شاه مادی و کتسیاس از نه شاه مادی یاد می کند که تنهاهر دو مورخ در باب شاه آخر با هم همخوانی دارند- در این نوشتار سعی شده که این اختلافات برمبنای متون نوآشوری مورد بررسی قرار گیرد. برای نیل به این هدف، استفاده از روش پروپوسوگرافی{ ""نام تبارشناسی"" : یعنی روش مطالعه ای که دربردارنده تاریخ سیاسی،اجتماعی، مطالعه نهادهای فرهنگی-اجتماعی و نسب شناسی می باشد}مدنظر قرار گرفته است. براساس آنچه در متون نوآشوری مربوط به سال های 855-600 ق.م آمده، فهرست جدیدی از شاهان و حکمرانان مادی گردآوری شده که در آن از شش حکمران مادی صحبت می شود، که سه شاه اول با نامی در ارتباط و مقایسه با دیوکس هرودت و شاه چهارم در مقایسه با فرورتیش، شاه پنجم اوماکیشتر با کیاخارس و ایشتومگو با آستیاگس مقایسه و یکسان سازی شده اند و موراد مشابه و متناقض بیان گردیده اند.

۲۷۱.

پژوهشی پیرامون نقش گُل و مرغ و کاربرد آن در هنرهای سنتی ایران (دوران زندیه و قاجاریه)

نویسنده: هانا جهان بخش هانیه شیخی نارانی

منبع: تاریخ نو پاییز ۱۳۹۵ شماره ۱۶

کلید واژه ها: نقاشی مرغ زندیه گل

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۵۱۵۳ تعداد دانلود : ۱۶۰۶۱

نقاشی گل و مرغ، اصطلاحی برای توصیف نوعی از نقاشی قدیم ایرانی است که دارای موضوع گل، برگ، پرندگانی مانند بلبل و گاه پروانه بود. گل ها و پرنده ها از قرن 9 ه . ق در نقاشی ایرانی وجود دارند اما گل ها و پرنده های مستقل از قرن 11 ه . ق به بعد، به صورت «تک نقاشی» بر صفحات مرقعات می نشینند. در دوره زندیه نوعی هنر به عنوان «مکتب زند» یا «مکتب گُل» در شیراز پدید آمد؛ زیرا بیشترین توجه به نقاشی های گل و مرغ می شد و میراث این هنر توسط زندیه به عنوان تحولی که از دوران صفویه آغازشده بود به هنر قاجار انتقال یافت. هدف از این پژوهش آشنایی با مفهوم گُل و مرغ و پیشینه آن، همچنین بررسی نقوش گل و مرغ در هنرهای سنتی است. در طی این پژوهش مشخص شد که گل و مرغ در زمینه های گوناگونی همچون کاشی نگاری، آثار لاکی مثل آیینه کاری، قلمدان نگاری، جعبه جواهرات و منسوجات کاربرد دارد. روش گردآوری اطلاعات از طریق مطالعه اسناد و مدارک موجود در کتابخانه ها است. بررسی آثار گل و مرغ به روش کتابخانه ای، مشاهده ای و میدانی صورت گرفته است و از منابع متعدد و معتبر در دسترس پژوهشگر بهره گرفته شده و پژوهش از نوع توصیفی و تحلیلی است.

۲۷۲.

مغان در روزگار هخامنشیان براساس متون کلاسیک و الواح باروی تخت جمشید(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: فرحناز حسینی سرابی روزبه زرین کوب

منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی سال هفتم بهار ۱۳۹۵ شماره ۲۷

کلید واژه ها: مغان هخامنشیان دین در ایران باستان آیین ها و مراسم قربانی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۶۲۶ تعداد دانلود : ۱۵۶۲

مغان در دربار پادشاهان، مراسم یزش و نیایش را به جای می آوردند؛ اجرای مراسم قربانی، بدون حضور آنان امکان پذیر نبود؛ چراکه مغان را تنها راه ارتباط با خدایان می دانستند. مساله مقاله حاضر بررسی مراسم قربانی و آیینی دوره هخامنشیان و تاثیر آن در افزایش قدرت و نفوذ مغان در ایران باستان است. از این رو، پژوهش حاضر با استفاده از بررسی تطبیقی تلاش دارد براساس نوشته های کلاسیک و الواح باروی تخت جمشید به این پرسش پاسخ دهد که نقش مغان، بخصوص در زمینه مراسم قربانی و آیینی چه تأثیری در عصر هخامنشیان داشته است؟ یافته های پژوهش نشان می دهد با قدرت گرفتن پادشاهان هخامنشی، مراسم قربانی و آیینی نیز باشکوه تر برگزار گردید و در نتیجه، سهمیه و پیشکشی های بیشتری به مغان اختصاص داده شد. این امر باعث قدرتمند شدن مغان، تثبیت جایگاهشان، نفوذ در دولت هخامنشی و تشکیل رتبه های مختلف و همچنین افزایش قدرت طبقه دین مردان در عرصه های دین و دولت در ایران باستان گردید.

۲۷۳.

بررسی یادگاری های مسجد جامع اصفهان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: فریبا سعیدی انارکی زهرا ملک پور شهرکی

منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال هشتم تابستان ۱۳۹۵ شماره ۲ (پیاپی ۳۰)

کلید واژه ها: اصفهان مسجد جامع یادگارنگاره یادگاری دست نوشته

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۰۹۸ تعداد دانلود : ۵۸۷

مسجد جامع اصفهان نه تنها از نظر ارزش های معماری و هنری دارای اهمیت است، بلکه به عنوان پایگاه مستحکم اقتصادی و اجتماعی و مذهبی، در دوران حیات خود، نقش مهمی را ایفا کرده است. از دید معماران و مورخان هنر، این بنا به عنوان دایرهالمعارف هنر و معماری بررسی شده است. از دید بعضی از کارشناسان، یادگارنویسی بر دیوار بناهای تاریخی نوعی تخریب به شمار می رود؛ اما پاره ای از این دست نوشته ها حاوی اطلاعات اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و ادبی مهمی بوده که انعکاسی از حوادث و وقایع زمان خود هستند و همچون اسنادی ارزشمند ناگفته هایی درباره زمان تاریخی خود دارند. هدف از این پژوهش، شناخت این گروه از ارز ش هاست. در پژوهش حاضر ضمن معرفی دست نوشته ها، تلاش بر آن است تا این اطلاعات از درون آن ها استخراج شود. پرسش مطرح شده آن است که در یادگاری های مسجد جامع چه اطلاعات تاریخی نهفته بوده و میزان ارتباط متن نوشته ها با این مکان مذهبی تا چه حد است. این دست نوشته ها به لحاظ شیوه نگارش و سبک ادبی و تنوع محتوایی درخور بررسی بوده و معرف ادبیات عامیانه و اعتقادات مردمی هستند که یادگاری هایشان همچون اسناد و مدارک تاریخی در مسجد به جای مانده است. بیشتر موضوعاتی که در این دست نوشته ها به آن ها اشاره شده عبارت است از: آیات قرآنی و حدیث، اشعار، نوشته های ترکیبی، اسم نویسنده و تاریخ، درخواست ها، شرحِ حال نویسی، تمرین خط و درخواست حفظ نوشته و تعدادی یادگارنگاره با نقوش مختلف بر روی ازاره های سنگی و دیوارهای گچی و ستون های مسجد. در این مقاله که بیشتر حاصل کارهای میدانی نگارندگان است، تمام قسمت های مسجد بررسی شده و تا حد امکان سعی شده است، یادگاری ها و دست نوشته ها با دقت کافی خوانده شده و نوع خط و سطح خوشنویسی و محتوای آن ها نیز مشخص شود.

۲۷۴.

طنزپردازان و شیوه های طنزپردازی در ایران عصر سلجوقیان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: عباس احمدوند زهیر صیامیان گرجی فاطمه کارگر جهرمی

منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی سال هشتم پاییز ۱۳۹۵ شماره ۲۹

کلید واژه ها: سلاجقه ایران طنزپردازان عصر سلجوقی شیوه های طنزپردازی در ایران فرهنگ ادبی در ایران

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۰۹۸ تعداد دانلود : ۱۶۲۴

در ایران عصر سلاجقه، طنز، به عنوان خنده طعنه آمیز به مسائل گوناگون جامعه به کار می رفته است. در تاریخ نگاریِ مدرنِ ادبیاتِ ایرانِ اسلا می ، طنزپردازی به همان معنای امروزین «قصد نقد اجتماعی سیاسی»، فعالیتی ادبی تعریف شده است که عمدتا توسط شعرا در قالب یک نوع ادبی خاص انجام و ترویج می شده است. علی رغم این نگرش عمدتاً ادب انگارانه و ژانری به طنز، اگر مفهوم طنز را فراتر از معنای کنونی آن، «بیان هنری اجتماع نقیضین» درنظر بگیریم، آنگاه باید گفت معنا و موضوعات طنزآمیز در فرهنگ ادبی جامعه ایران دوره میانه چه جایگاه و تنوعی داشته است؟ مساله مقاله حاضر بررسی فرهنگ طنزپردازی در جامعه ایران اسلا می دوران حکمرانی سلجوقیان با توجه به انواع گروه ها و نیز شیوه های بیانی و کاربرد آن است که با روش تاریخی انجام گرفته است. دستاورد مقاله نشان می دهد علاوه بر شاعرانی که در تاریخنگاری مدرن ادبیات فارسی به مثابه مُرَوِّجان نقد اجتماعی در ژانر ادبی طنز برجسته شده اند، اقشار گوناگون جامعه شامل مردمان عادی، دلقکان، صوفیان، علما و کارگزاران حکومت نیز برای بیان طعنه آمیز موضوعات مختلف جامعه به شکلی خنده دار، شیوه های بیانی گوناگون طنزپردازی رایج در «فرهنگ ادبی عامه» را درباره طیف وسیعی از موضوعات به کار می بردند و مقصود خود را در قالب مفاهیم طنزپردازانه و شیوه های ادبی از تحقیر تا تحامق بیان می کردند.

۲۷۵.

ارزیابی تأثیر قارچ کش های تیوفانات متیل و کاربندازیم بر ساختار کاغذ با استفاده از طیف سنجی مادون قرمز تبدیل فوریه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محبوب عبدالعلی زاده محسن محمدی آچاچلویی رعنا بهره مندی پورفرد

منبع: پژوهه باستان سنجی سال دوم بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۱ (پیاپی ۳)

کلید واژه ها: کاغذ مرمت حفاظت FTIR قارچ کش تیوفانات متیل کاربندازیم

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه باستان شناسی یاستان شناسی آثار هنری و بومی ملل

تعداد بازدید : ۸۰۲ تعداد دانلود : ۱۴۷۳

با توجه به اینکه، اکثر روش های قارچ زدایی که برای پیشگیری یا توقف زوال بیولوژیکی کاغذهای تاریخی استفاده -شده اند، ابتدا در دیگر زمینه های علمی و صنعتی همانند حفاظت مواد، کشاورزی و پزشکی مورد استفاده قرار گرفته اند، به همین دلیل قارچ کش های تیوفانات متیل و کاربندازیم که از پرکاربردترین و مهم ترین مواد مورد استفاده در کشاورزی هستند، جهت کاربرد در حفاظت و مرمت آثار کاغذی مورد ارزیابی قرار گرفتند. طیف سنجی مادون قرمز تبدیل فوریه (FTIR) یکی از روش های مهم در شناخت تغییرات احتمالی ایجادشده در ساختار کاغذ است. جهت ارزیابی ابتدا نمونه های آزمایشگاهی با استفاده از کاغذ فیلتر تهیه شدند. نمونه ها با محلول های تیوفانات متیل (محلول در متانول) و کاربندازیم (محلول در آب مقطر) در غلظت های ppm100 و ppm200 به روش اسپری تیمار شدند. سپس طبق استاندارد 4706 ISIRI به مدت 288 ساعت پیرسازی شدند. پس از پیرسازی، تغییرات ساختاری با استفاده از طیف سنجی مادون قرمز تبدیل فوریه مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که در طیف های حاصل شده از کاغذ-های حاوی تیوفانات متیل و کاربندازیم، کاغذها پس از تیمار، در هر دو غلظت ppm 100 و ppm200 دچار تغییری در ساختار خود نشدند. پس از تیمار به وضوح مشخص گردید که هر دو مواد بر ساختار کاغذ اضافه شده اند ولیکن بر طبق طیف های حاصل، موردی مبنی بر تخریب ساختار نمونه مشاهده نگردید. بر اساس طیف کاغذ پیرسازی شده، پیرسازی تسریعی منجر به ایجاد جذب کربونیل در حدود cm-11742 گشت که این امر نشانگر ایجاد تخریب در ساختار سلولز و حضور محصولات تخریب جدید بود که منجر به ایجاد تغییرات بصری در کاغذ می شود. کاغذهای تیمار شده پس از پیرسازی در مقایسه با کاغذهای تیمارشده بدون پیرسازی، تغییرات شدیدی مبنی بر تخریب ساختاری کاغذ ایجاد نکرده اند زیرا تغییری که نشانگر شکست پیوند های سلولز باشد، رخ نداده و غلظت های ppm100 و ppm200، هر دو پس از پیرسازی بدون تخریب بودند. به طورکلی بر اساس نتایج طیف های مادون-قرمز، هردو ماده موردمطالعه ساختار کاغذ را تحت تأثیر قرار نمی دهد.

۲۷۶.

اثر سطح طبقاتی و معیشتی پیروان مذاهب در نیشابور بر تأسیس مدارس در سده های 6 4 ق(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: حمیدرضا ثنایی

منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال هفتم زمستان ۱۳۹۵ شماره ۲۵

کلید واژه ها: نیشابور مدرسه حنفیان وضع طبقاتی و معیشتی شافعیان

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۹۴۲ تعداد دانلود : ۴۳۰

وضع اقتصادی نیشابور در سده های 6 4 ق بر وضع علمی آموزشی آن اثرگذار بود و توانگرانش مهم ترین نقش را در پایه گذاری مدارس داشته اند. هزینه های بالای تأسیس مدرسه به ویژه اختصاص اوقاف برای آن، تنها از ایشان برمی آمد. پیروان سه مذهب غیر شیعی موجود در نیشابور نیز در این زمان از سطح معیشتی و طبقاتی متفاوتی برخوردار بودند. در پژوهش توصیفی تحلیلی حاضر، یافته ها حاکی از آن است که در دوره مورد بحث، وضع معیشتی پیروان مذاهب غیر شیعی در نیشابور بر شمار مدارس وابسته به هر مذهب اثر گذاشته بود. بیشتر توانگران نیشابور در این زمان شافعی بودند و به همین نسبت بیشترین مدارس نیز بدیشان تعلق داشت. حنفیان از جایگاه معیشتی نازل تری نسبت به شافعیان برخوردار بودند و مدارس ایشان نیز کمتر از مدارس شافعی بود. کرّامیان نیز که بیشتر توده محروم نیشابور بدیشان وابسته بودند، از کمترین مدارس بهره می بردند.

۲۷۷.

نقش ایرانیان در توسعة مکتب کتاب آرایی بغداد عثمانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: فرزانه فرخ فر

منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال هشتم پاییز ۱۳۹۵ شماره ۳۰

کلید واژه ها: دولت عثمانی دولت صفوی مکتب کتاب آرایی بغداد هنرمندان ایرانی مضامین شیعی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۲۰۵ تعداد دانلود : ۱۱۰۸

بغداد در سدة دهم هجری سرزمینی حدفاصل دو قدرت سیاسی مهم در منطقه بود؛ دولت عثمانی و دولت صفوی. به تدریج در نیمة دوم این قرن، پایه های قدرت دولت عثمانی در بغداد استوار شد. بغداد که پیش از این، تحت حمایت ایرانیان، پیشینه ای دیرینه در برپایی کارگاه های هنری و خلق نسخ مصور باشکوه داشت، در این دوره شکوفایی دوباره یافت. گرد آمدن هنرمندان و اصحاب هنر در بغداد، زمینة شکل گیری مکتبی جدید در کتاب آرایی را فراهم آورد که امروزه با نام مکتب کتاب آرایی بغداد عثمانی شناخته می شود. پرسش این است که ایرانیان تا چه اندازه در پیشرفت مکتب کتاب آرایی بغداد عثمانی تأثیرگذار بوده اند؟ پژوهش پیش رو با رویکردی تاریخی و روشی تحلیلی به بررسی موضوع می پردازد. این بررسی نشان داد که حضور و فعالیت استادان ادب و هنر ایرانی در بغداد، تأثیر بسیاری بر شکل گیری و گسترش مکتب کتاب آرایی بغداد و نوع آرایش کتاب ها در عصر حاکمیت عثمانیان داشته است.

۲۷۸.

جایگاه نوروز در تشکیلات حکومتی عثمانی (عصر متقدم)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: طاهر بابایی

منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال هشتم پاییز ۱۳۹۵ شماره ۳۰

کلید واژه ها: نوروز عثمانی فرهنگ و تمدن ایرانی تاریخ تشکیلات اسلامی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۳۹۸ تعداد دانلود : ۶۸۸

در میان اقتباس هایی که عثمانیان از تشکیلات حکومتی سلجوقیان روم داشتند، نوروز به عنوان یکی از شاخصه های فرهنگی ایرانی محسوب می شود که به تشکیلات حکومتی عثمانی راه یافت. در تشکیلات درباری عثمانی نوروز با شکوه بسیاری برپا داشته می شد و مراسمی نظیر تهیه و تقدیم معجون نوروزیه توسط حکیم باشی، تقدیم تقویم سال نو به دست منجم باشی، اعطای گل و میوه به برخی از درباریان و رسم پیشکش های نوروزیه به سلطان و برخی از مقامات حکومتی از آن جمله است. علاوه بر تشکیلات درباری، بسیاری از امور اداری- مالی نظیر برخی از عزل و نصب های مقامات اداری، تدوین دفترهای مالی، گردآوری مالیات ها و در مواقعی پرداخت مواجب نقدی و غیرنقدی (تیمار و زعامت) بر حسب نوروز تنظیم می شد. همچنین نوروز نفوذ چشمگیری در تشکیلات نظامی عثمانی داشت؛ آن چنانکه نشانه های آن را در هر دو شاخه برّی و بحری به صورت آمادگی نظامی و تهیه مایحتاج پیش از نوروز و تحرک نیروهای زمینی و ناوگان دریایی در نوروز می توان مشاهده کرد.

۲۷۹.

عوامل رشد و افول زبان فارسی در امپراتوری عثمانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مصطفی لعل شاطری

منبع: مطالعات ایرانی سال پانزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۳۰

کلید واژه ها: زبان فارسی عثمانی پان ترکیسم ترکان جوان عصر تنظیمات

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه باستان شناسی

تعداد بازدید : ۱۲۶۵ تعداد دانلود : ۹۰۸

زبان یک قوم ممکن است توسط عوامل پشتیبان کننده مختلفی چون قدرت نظامی و سلطه دراز مدت سیاسی و یا نفوذ گسترده فرهنگی در قلمرویی خارج از مرزهای نژادی آن قوم رواج یابد. زبان فارسی نیز از آن رو که دربردارنده ارزش های فاخرِ انسانیِ یک فرهنگ و هویّتی ممتاز است، در گذر تاریخ، زبانِ علوم و فنون و وابستگی و نژادها و اقوام مختلف، در گستره ای منحصر به فرد از چین تا بالکان و نیز در هند و آسیای صغیر، رواج چشمگیری داشته است. اینکه کدام عامل در گسترش نفوذ زبان فارسی و نیز افول آن در حوزه جغرافیایی مورد نظر به عنوان عاملی هویّتی مدخلیّت داشته، پرسشی است که این پژوهش می کوشد تا به روش توصیفی- تحلیلی به تبین آن بپردازد. یافته های پژوهش حاضر ناظر بر این است که عنایتِ سلاطین عثمانی به زبان فارسی و شاعران پارسی گوی، نفوذ فرقه های صوفیه- به ویژه مولویه- مهاجرت صنعتگران و بازرگانان از جمله عوامل نشر ادب فارسی و در نقطه مقابل، عصر تنظیمات، ملی گرایی ترکی یا «پان ترکیسم» و جنبش ترکان جوان به رهبری افرادی همچون شناسی، ضیاء پاشا و نامق کمال، به تقلید از سبک های غربی، از عوامل افولِ زبان فارسی در قلمرو عثمانی بوده اند#,

۲۸۰.

بازی و سرگرمی کودکان در ایران (1320-1285ش.)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: داریوش رحمانیان زهرا حاتمی

منبع: جستارهای تاریخی سال هفتم پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۲ (پیاپی ۱۴)

کلید واژه ها: بازی دوره مشروطه دوره رضاشاه تاریخ کودکی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه باستان شناسی

تعداد بازدید : ۹۴۵ تعداد دانلود : ۶۶۵

سالهای حد فاصل مشروطه تا پایان دوره رضا شاه (1285-1320 ش.) به تبع تحول ذهنی سالهای پیش از آن، دوره تظاهر مادی مدرنیته در سراسر ایران بود. در پیامد این امر جامعه ایرانی نه تنها محمل ذهنیت جدیدی از مفهوم کودکی که پذیرای تعریف نوینی از بازی های کودکانه و انواع آن گردید. در این مقاله برآنیم تا به این پرسش پاسخ گوئیم که جامعه ایرانی در این دوره چه درک و دریافتی از بازی های کودکانه داشت و این ذهنیت عمومی تحت تأثیر چه علل و عواملی تجدّد و تحّولیافت؟حاصل این پژوهش آن است که جامعه ایرانی از تعریف بازی به مثابه ابزاری برای سرگرمی به تعریف جدیدی رسید که در آن از بازی ها و سرگرمی ها برای تربیت صحیح کودکان در خانه، کودکستان و مدرسه استفاده می گردید. علاوه بر این همانگونه که همه کودکان ایرانی به آموزش جدید دسترسی نداشتند بهره مندی از بازی ها و سرگرمی های جدید هم محدود به طبقات و اقشار بالای جامعه بود.

درخت حوزه‌های تخصصی