درخت حوزه‌های تخصصی

برخی خدا را آن قدر منزّه و متعال می دانند که معتقدند اصلاً نمی توان درباره او واژه هست یا معادل آن را به کار برد (تنزیه منتهی به تعطیل)؛ در مقابل، برخی دیگر تمام صفات انسانی را بر خداوند روا می دارند (انسان وارانگارگی Anthropomorphism) حتی جسم و جسمانیت را (تشبیه و تجسیم)؛ برخی حتی برای خدا بنین و بنات نسبت می دهند (مانند مشرکان عرب، برخی یهودیان و مسیحیان). قرآن، به وجوه متنوعی بر استحاله رابطه خویشی با خداوند استدلال و احتجاج کرده است؛ از جمله: موهوم و بی دلیل بودن؛ تقلید از گذشتگان؛ اولی بودن آدم به ابن اللهی از عیسی؛ اولی بودن موسی به ابن اللهی از عزیر؛ ناسازگاری با رویه مشرکان؛ نشانه نقص و نیازمندی خداوند؛ مغایرت با اراده خلاق و مالکیت خداوند؛ مستلزم ترکیب پذیری، تشبیه پذیری و تجسیم ذات الهی و غیره. پژوهش حاضر از سنخ «تفسیر موضوعی» بوده، رسالت آن تبیین و تحلیل نقادی های قرآن از پنداره های غلط در مرتبه توحید ذاتی با تمرکز بر نفی هرگونه رابطه خویشی با خداوند است.

یک اثر ادبی و یا حتی گفتار عادی با دربرداشتن کنایه، مخاطب را به دقت و ظرافت در کشف و برداشت زیبا و دقیق ترین معنی از آن وا می دارد و بدین ترتیب، مجال تعامل پذیری را فراهم می آورد. قرآن کریم نیز با عنایت به همین کارکرد، گاهی مقصود خود را به زبان کنایه بیان داشته است تا با دعوت ضمنی شنونده به تأمل، گیرایی و پویایی کلام خود را نیز حفظ کرده باشد. نوشتار حاضر اهتمام ورزیده است تا در مرحله اول، با تبیین دقت نظر علامه طباطبایی در پژوهش قرائن کاشفه و برداشت معانی از کنایات قرآنی، مهارت و ظرافت اندیشه وی را به نمایش بگذارد و در گام دوم، آرای چند تفسیر گران دیگر یعنی کشاف، انوار التنزیل، مجمع البیان، جوامع الجامع و التحریر و التنویر را نیز طرح کند تا بداعت و قوت گفتار المیزان به روشنی مشخص شود. دستاوردهای مهم پژوهش حاضر را می توان در نمایش توانمندی علامه طباطبایی(ره) در درک و تأویل کنایات قرآنی، در نظر داشتن عنصر جمال سیاقی در تأویل هر کنایه و نزدیک داشتن معانی استنباط شده به ساختار لغوی و تعبیری دانست، به گونه ای که درنهایت، مستنبط علامه طباطبایی را می توان جامع ترین برداشت از کنایه های قرآن کریم دانست.

آیین رونمایی از نسخه سوم نرم افزار نورالسیره با عنوان «جامع منابع تاریخ»، پنج شنبه 28 مهرماه 1401 شمسی با حضور علاقه مندان و پژوهشگران حوزه تاریخ برگزار شد. در این مراسم که در ساختمان مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برگزار گردید، از نرم افزار دانشنامه جامع منابع تاریخ که حاوی متن 1425 عنوان کتاب در 3396 جلد (مشتمل بر 49 رساله) از متون اصلی و پژوهشی تاریخی و علوم مرتبط به آن رونمایی شد.در این آیین رونمایی، حجّت الاسلام والمسلمین دکتر رسول جعفریان، پژوهشگر تاریخ اسلام، تشیع و ایران و رئیس کتابخانه تخصّصی تاریخ اسلام و ایران، دکتر محمدحسین رجبی دوانی، مورخ و پژوهشگر تاریخ اسلام و رئیس بنیاد ایران شناسی و نیز حجّت الاسلام والمسلمین دکتر محمدحسین بهرامی، رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به سخنرانی پرداختند. در ابتدای مراسم، نخست مدیر گروه علمی تاریخ مرکز نور، حجّت الاسلام والمسلمین دکتر محمدعلی رحیمی ثابت، ضمن اشاره به روند و دلایل تولید «جامع منابع تاریخ»، محتوای علمی و قابلیت های پژوهشی برنامه را توضیح داد.گفتنی است که در پایان این مراسم، با حضور مهمانان، کارشناسان، مسئولان و حاضران محترم در جلسه، از نرم افزار «جامع منابع تاریخ» یا «نورالسیره - نسخه 3» رونمایی شد.

شیخ احمد جام از جمله عارفان نامی حوزه خراسان بزرگ است. آثارش به دو دسته منثور و منظوم جای می گیرد. در این پژوهش، مباحث قلندری در آثار منثور و دیوان اشعار بررسی شده است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه ای انجام شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که بسامد موضوعات قلندری در دیوان اشعار از تنوّع بیشتری برخوردار است و شامل مواردی چون: تظاهر به فسق؛ بی اعتباری دین و ردّ مظاهر شریعت؛ تظاهر به آیین های غیراسلامی؛ تعریض به زاهدان و صوفیان؛ حضور در اماکن بدنام و بی اعتنایی به نام و ننگ می شود. در حالی که شیخ جام در آثار منثور خود تنها به مواردی چون انتقاد از صوفیان مرائی و عاریتی بودن نام جویی اشاره کرده است. در مجموع، تفاوت آشکار سطح ایدئولوژیک آراء شیخ جام در آثار مئنثور و دیوان اشعار، این فرضیّه را تقویّت می کند که این سروده ها منسوب به اوست.

هریک از بندگان خدا از عبادت و راز و نیاز با حضرت باری تعالی هدفی دارند و چنین نیست که انگیزه همه آنها یکسان باشد. با توجه به مراتب معرفت و شعور انسان ها انگیزه آنها از عبادت متفاوت است. گروهی خدا را به خاطر ترس از عذاب و عقوبت پرستش می کنند، این گروه کسانی هستند که غلبه قوه غضبیه در آنها بیشتر از سایر قواست. گروهی دیگر خدا را به خاطر دستیابی به نعمت های بهشت عبادت می کنند، غلبه قوه شهویه در این گروه بیشتر از سایر قواست، اما گروهی که از قیدوبند قوای غضبیه و شهویه آزاد شده اند، خدا را به خاطر شکرگزاری و عشق عبادت می کنند. این عبادت، کامل ترین نوع عبادت است و عبادت آزادگان نامیده می شود، از لحاظ رتبه و درجه، افضل از همه عبادات است. البته چنین نیست که عبادت های دسته اول و دوم صحیح نباشند، بلکه چون در برابر خدای متعال صورت می گیرد و بر اساس دستور خداست صحیح اند؛ هرچند ناقص هستند. بر عبادت و راز و نیاز عاشقانه آثار و نتایجی مترتب است که از آن جمله می توان به معرفت و یقین عابد نسبت به معبود، احساس فقر عابد در برابر معبود، لذت بخش بودن درد و رنج عبادت برای عاشق، مأیوس نشدن عابد از عبادت و راز و نیاز علی رغم عدم استجابت دعا اشاره کرد.

روانشناسی تحلیلی یونگ ابزار معرفی تازه ای جهت فهم معانی و دریافت پیام هایی نو از منابع هنری و ادبی به شمارمی رود. براساس این نظریه، کهن الگوها(آرکی تایپ)، بن مایه ها و تصاویر نمادینی هستند که در اساطیر و فرهنگ ها، مفاهیمی مشترک و مشابهی را در ناخودآگاه بشر به جای گذاشته اند. در میان آثار معماری، آرامگاه های عارفان دوره ایلخانی به عنوان فضاهایی عرفانی، یکی از بهترین زمینه های ظهور این صُور ازلی را دارا می باشند. یکی از کهن الگوهای مهم و محوری که در روانشناسی تحلیلی یونگ مطرح است، کهن الگوی رُشد(فرآیند تفرّد) می باشد که درباره پرسش های معنوی در مورد معنای زندگی و هدف هستی مطرح می شود. یونگ معتقد است که این کهن الگو را فقط می توان با اسرار توصیف ناپذیر «وحدت عرفانی» قیاس کرد. براساس هدف پژوهش حاضر، که شناخت مفاهیم معنایی آرکی تایپ می باشد، ضمن بهره گیری از روش محتوای کیفی از رویکردهای مطرح در ادراک نشانه ها استفاده شده است. این تحقیق با مطالعه بر روی این لایه های نشانه ای سعی دارد تا کیفیت و نحوه ارتباط میان تفکر عرفانی، کهن الگوها و ساختار معماری فضاها را روشن سازد. با این فرض که توجه به سیر از جهان دنیوی به جهان اخروی همواره در ادبیات و عرفان موردتوجه بوده است، به نظرمی رسد این کهن الگو در ساختار معماری آرامگاه های موردنظر بازتاب یافته باشد.

نظریه «انقلاب نسبت» به عنوان یکی از مؤثرترین نظریه های مطرح شده در بحث تعارض ادله علم اصول فقه، مورد توجه دانشوران اصولی قرار گرفته است. با توجه به جایگاه علمی شیخ عبدالکریم حائری به عنوان مؤسس حوزه علمیه قم و لزوم توجهِ بیش ازپیش به دیدگاه های ایشان، نوشتار حاضر با بررسی و تحلیل کتاب درر   الفوائد در بحث انقلاب نسبت، به توصیف، تحلیل و نقد دیدگاه های ایشان درباره نظریه انقلاب نسبت پرداخته است. یافته های پژوهش نشان دهنده این است که ایشان بسیار مختصر این نظریه را بررسی کرده است، اما در همین مختصر، به جوانب مختلفِ این نظریه همچون «تبیین نظریه، بیان دیدگاه، اشکال اساسی نظریه، بیان برخی ضابطه های رفع اشکال، توجه به مبانی مؤثر در پذیرش یا انکار نظریه و نیز جایگاه آن در استنباط فقهی» پرداخته است. البته دیدگاه ایشان درباره نظریه انقلاب نسبت و برخی نکته های مطرح شده در این باره ناتمام و دچار اشکال است.

مقاله بر موضع تاثیر علم بر عرفی شدن تمرکز دارد و تلاش دارد با بررسی چرایی تاثیر علم بر عرفی شدن چگونگی این تاثیر را نیز نشان دهد. در مسیر پاسخ گویی به سوال فوق به شکل مفصل نظرات حامیان تاثیر علم بر عرفی شدن مورد بررسی قرار گرفت و از نگاه آنان این موضوع به بحث گذاشته شد. در انتها و در پاسخ به این سوال که علل و مکانیسم عرفی شدن چه می باشد؟ این نتیجه حاصل شد که علت تأثیر علم بر عرفی شدن تخالف و ناسازگاری «پیش فرض ها و اعتقادات اساسی»، «پیامد ها»، «ویژگی ها»، «تبیین ها» و «روحیه» علمی با دین می باشد. در این وضع یعنی وجود ناسازگاری میان موارد بالا با دین علم از طریق کاهش نیاز به دین یا تغییر نگرش ها و اعتقادات افراد موجب عرفی شدن جامعه می گردد. یعنی علم از یک سو نیاز افراد به دین را کاهش می دهد و از سوی دیگر موجب تغییر در نگرش ها و اعتقادات آنان می گردد و از این طریق عرفی شدن را نتیجه می دهد.

در حالی که عموماً دغدغه پژوهشگران فلسفه دین مربوط به صدق، توجیه و معناداری گزاره های دینی است، دین پژوه به دنبال تبیین یا فهمِ چراییِ افکار و مناسک دین داران است. در این مقاله به آرای فروید در حوزه دین پژوهی می پردازیم تا توضیح دهیم که از نگاه فروید چرا دین در ابتدای تاریخ به وجود آمد. همچنین به این مسئله می پردازیم که اندیشه های فروید در تبیین پیدایش دین، چه نسبتی با آرای داروین و برخی داروینیست ها پیدا می کند. در مقدمه این مقاله در مورد دین پژوهی و دسته های مختلف موجود در آن بحث شده است. در بخش دوم مقاله، آرای فروید در باب چگونگی پیدایش دین در پیشاتاریخ را توضیح داده ایم. در بخش سوم در این باب بحث کرده ایم که فروید در کدام قسمت نظریات خود در حوزه دین پژوهی از داروین تأثیر پذیرفته و در چه قسمتی با او زاویه پیدا می کند. در بخش چهارم نقدهای برخی داروینیست ها به آرای فروید در حوزه دین پژوهی را مطرح کرده ایم و در بخش پنجم این نقدها را بررسی کرده ایم.

مسئله ولایت فقیه، یکی از مسائل مهم اندیشه سیاسی فقهیان شیعه بوده است. مخصوصاً در عصر حاضر که با حاکمیت ولایت فقیه در ایران، مسائل مختلفی از جنبه معیار مشروعیت، نقش مردم در حکومت و همچنین کارکردهای حکومت اسلامی مبتنی بر ولایت فقیه در جامعه مورد بحث قرار گرفته است. این پژوهش درصدد بیان ادله نظریه انتصاب و دیدگاه انتخاب در ولایت فقیه و همچنین بیان چند نمونه از کارکردهای ولایت فقیه در عرصه اجتماعی و دینی است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی تحلیلی است و در برخی موارد به ارائه نقد و ارزیابی این دو دیدگاه پرداخته شده است. فهم مشترکات دو دیدگاه به صورت مختصر و نفی برداشت سکولاریسم از دیدگاه انتخاب با استناد به تصریح صاحبان آن از نکات مهم این پژوهش است. همچنین با استفاده از کلمات امام خمینی(ره) اثبات شده است که علی رغم اینکه برخی ایشان را طرفدار دیدگاه انتخاب معرفی کرده اند، ایشان در این قالب جای نمی گیرد؛ بلکه از متفکران اصلی نظریه انتصاب هستند.

یکى از اکابر علماى شیعه در قرن یازدهم، مصطفی بن حسین تَفْرِشی، نویسنده کتاب نقد الرجال بوده است. تفرشی در کتاب نقدالرجال، روش نقد و تحقیق را با محکم ترین ادله، قوی ترین مبانی در پیش گرفته است. بررسی های صورت گرفته حاکی از آن است که توجه به توثیقات و تضعیفات رجالیان و آراء و نظریات فقها در کتب فقهی، دقت در اختلاف نسخ منابع رجالی، تمیز مشترکات و توحید مختلفات، اشتمال کتاب بر اصول و منابعی که امروز در دسترس ما نیست همچون رجال ابن غضائری، نقد و بررسی آراء علامه حلی در خلاصه الاقوال و آراء ابن داوود حلی در رجالش، از جمله عواملی ست که موجبات تمایز نقدالرجال با دیگر آثار رجالی شده و اعتبار و اثرپذیری بزرگان پس از تفرشی از این کتاب را در پی داشته است. سیر رجال نویسی شیعه، تالیفات و دلیل تالیف نقدالرجال، ساختار و محتوای کتاب نقدالرجال، شروح و ویژگی های نقدالرجال، منابع تفرشی در نقدالرجال، خصوصیات رجالی تفرشی و رابطه نقدالرجال با جوامع رجالی معاصر خودش از جمله مباحثی است که نویسنده در این پژوهش بدان اهتمام ورزیده است. این پژوهش به روش اسنادی- کتابخانه ای انجام گردیده و با بررسی منابع پیشین، آراء رجالی تفرشی در کتاب نقدالرجال مورد بررسی قرار گرفته است.

از جمله ویژگی هایی که برای اخلاق عرفانی بر شمرده اند پویایی و دینامیک بودن آن است. در این نوشتار با مراجعه به آثار سید حیدر آملی، از عارفان شیعی و شارحین ابن عربی در قرن هشتم، سعی شده تا با روشی تحلیلی- توصیفی معانی پویایی اخلاق در آثار وی بررسی شده و مشخّص گردد این پویایی به چه معناست و مبانی هستی شناختی و انسان شناختی آن کدامند. بر اساس بررسی به عمل آمده، با توجه به توصیف سید حیدر از اخلاق و فضائل اخلاقی، پویایی می تواند به معنای اقتضایی و متغیر بودن فضائل اخلاقی بسته به مراتبی که سالک در آن قرار دارد باشد. معنای دیگر پویایی اخلاق در عرفان سید حیدر به معنای پیش برنده بودن فضائل اخلاقی به سمت سقف کمال انسانی و تشبّه به ذات حقّ است. سید حیدر برای تبیین پویایی اخلاق از مواردی همچون وحدت شخصیه وجود، ارتباط فضائل اخلاقی با صفات ربوبی و باطنی بودن سیر به سمت حقّ و ذو مراتب بودن «قلب» سود جسته است. توجه به رتبه بندی فضائل و اقتضایی بودن آن ها به تناسب حال و شاخصه های روانی و شخصیّتی افراد می تواند نقشی مهم در اثربخشی تربیت اخلاقی ایفا کند.

یکی از مهم ترین وظایف دینی علما و روحانیان، تبلیغ دین است. در این مقاله بر مبنای دیدگاه تجویزی اسلام به این وظیفه و با الهام گیری از روش «swot» کوشش شده است ظرفیت ها، فرصت ها، موانع و کاستی های روحانیت ایران معاصر در زمینه ایفای وظیفه مزبور از حیث تأثیرش بر دین داری مردم بررسی شوند. یافته ها نشان می دهند از سویی ظرفیت هایی مانند اتصال روحانیان به منابع بی همتای معارف قرآن و اهل بیت علیهم السلام ، عرفان اصیل شیعی، جاذبه نهضت امام حسین (ع) و بهره مندی آنان از سطح قابل قبولی از اخلاق ارتباطی و نیز فرصت های ساختاری ارزشمندی همچون حمایت های حاکمیتی و توسعه ابزارها و شیوه های ارتباطی که روحانیت در سال های اخیر به آنها دست یافته، اثربخشی تبلیغ در دین داری را افزایش داده اند. از سوی دیگر، موانعی همچون فعالیت نهادها و رسانه های ناهمسو با روحانیت و کاهش نسبی علاقه مندی، اعتماد و مراجعه مردم به روحانیان و کاستی های عملکردی روحانیت در زمینه اصل تحقق تبلیغ، محتوای تبلیغ، ابزارهای تبلیغی، شرایط علمی، اخلاقی و مهارتی مبلغان و انگیزه ها و رفتارهای ایشان قابل مشاهده اند که در افول سطح دین داری در جامعه مؤثر بوده اند.

این مقاله درصدد بررسی معناشناسی توصیفی دو واژه «فعل» و«عمل «، با تحلیل ارتباط معنایی آنها در یک حوزه معنایی است که با محور همنشینی قصد تبیین جایگاه آنها را در قرآن کریم دارد؛ بنابراین، ازجمله مهمترین راههایی که ادبپژوهان، امروزه در علم معناشناسی به آن توجه داشتهاند، شناخت معنای واژگان از منظر همنشینی است؛ یعنی با قرارگرفتن واژه ها در کنار هم، معنای خاص پیدا می کنند؛ بدین سبب واژه هایی که در قرآن قریب المعنی هستند، از ذکر هرکدام از آنها در جایگاههای مختلف و خاص، هدف مشخصی دنبال می شود؛ واژه هایی که در برخی مصادیق با هم مشترکاند و تفاوت های دلالتی نیز دارند. این جستار بر آن است تا با روش توصیفیتحلیلی به بررسی دو واژه «فعل» و«عمل» با استفاده از رابطه همنشینی بپردازد که بیشترین بسامد را در سیاق قرآنی دارند. نخست به معنای اصلی این دو واژه، یعنی معنای مادی، پرداخته می شود، سپس تبیین این دو واژه در کاربرد قرآنی آنهاست. نتیجه حاصل اینکه این دو واژه در بازنمایی آیات نهتنها به یک معنا نبوده اند، هیچ کدام از آن دو را نمیتوان جایگزین و جانشین یکدیگر قرار داد. بر این اساس، واژه « فعل» در مفهوم سازی الهی، دلالت بر تأثیرگذاری، ایجادکردن و انجام کاری دارد که به شدت یا سریع و گذرا و با قصد و نیّت یا بدون قصد و برنامه باشد؛ به همین سبب، در رابطه همنشینی، واژه «فعل» بیشترین رابطه همنشینی را با واژه «الله» دارد؛ درنتیجه، خداوند برای توصیف انجام کار خویش که با جدیّت و سرعت انجام می گیرد یا تأثیرگذار اصلی برای انجام هر کاری به خواست و اراده او بستگی دارد، واژه «فعل» را به کار گرفته است تا کننده کار را در کانون توجه قرار دهد؛ اما مفهوم سازی واژه «عمل» به انجام کاری دلالت می کند که مداوم و با علم و اختیار و به همراه تلاش و کوشش، هدفمند باشد؛ به همین سبب، واژه «عمل» بیشترین رابطه همنشینی با «ایمان» و «کفر» دارد که بیانکننده انجام کارهای خوب یا بد بهصورت مستمر است و درنتیجه، محاسبه و دادن جزا و پاداش الهی نیز با «عمل» صورت می گیرد؛ به همین دلیل، برای نمایاندن این هدف، واژه «عمل» در کانون توجه قرار می گیرد.

خاورشناسان در دهه های اخیر و از جمله متولیان تدوین دایره المعارف قرآن لایدن(EQ) مدعی اند که در باره قرآن کریم به خلاف اسلاف خود, رویکردی تعدیل یافته، منصفانه, و عاری از غرض ورزی دارند. و مباحث را به دون هر گونه پیش فرضی دنبال کرده اند. این ادعا اغلب از سوی مخاطب و از جمله مخاطب مسلمان، به ویژه هنگامی که متن مکتوب حاوی جملات محترمانه و نرم باشد، پذیرفته می شود و می تواند به قبول محتوای بر آمده از مقالات به دون هر گونه کنکاش بینجامد. این مقاله در صدد است که در باره صحت سنجی این ادعا به بررسی موضوع اثر پذیری قرآن از فرهنگ زمانه در EQ بپردازد. انتخاب موضوع اثر پذیری از آن جهت است که مهم ترین پیش فرضی که خاورشناسان پیشین در مطالعات قرآنی داشته اند پیش فرض وحیانی نبودن قرآن است و شبهه بر آمدن قرآن از فرهنگ زمانه بر اساس همین شبهه شکل گرفته است؛ بنا بر این لازم است راستی آزمایی ادعای متولیان EQ درd; موضوع مهم و چالشی انجام بشود. انتخاب EQ نیز از آن روست که این اثر اخیرا در ایران به زبان فارسی ترجمه و به دون هر گونه نقد منتشر شده است. راستی آزمایی ادعای فوق می تواند مخاطب را در نحوه مواجهه با محتوای مقالات EQ کمک کند.

إنَّ العصرَ الراهن یُواجه العدید من وسائل الإعلام والفضاء السیبرانیّ المجازیّ بتنوُّعه وقدراته المختلفه، وقد شاع التواصل فی القریه العالمیّه الیوم وتبادل الأفکار، بجانب تقدیم الثقافات والدعایات الزائفه والمتحیّزه بشأن الأحزاب والجماعات والأفراد، ولا سیّما «الدین». وکما کانت الثقافه والنصوص الدینیّه الأصیله والمعتقدات الإلهیّه معرَّضه دائمًا للطمس والتضلیل، کذلک أصبحت هی فی الفضاء الإلکترونیّ معرَّضَه للتحریف والدعایه المناهضه للدین. وفی هذا السیاق تقوم المجموعات المتصوّفه الناشئه، وظاهره التکفیر المتمثّله بداعش، والعدید من الشبکات والجماعات شبه الدینیّه بعرض الدِّین علی العالم، وخاصّه مجتمع الشباب، من خلال التمسک بالقشور والظواهر الدینیّه وتأویلها، وفی هذا الصدد فإنَّ الهجمات والتحریفات التی یوجه هؤلاء نحو الدین الإسلامیّ جدیر بالتأمل والاعتبار. ففی مثل هذه الحاله یجب أن یکون الفضاء الإلکترونیّ قادرًا على إظهار الوجه الحقیقیّ للدین المبین من خلال إطلاق الشبکات والجماعات والعلاقات الصحیحه لتعزیز الثقافه الإسلامیّه وتقدیم التفاسیر والمصادر القرآنیّه الصحیحه من جهه، ومحاربه ضدّ الدعایه المعادیه للدین من جهه أخری. والیوم یقدّم الفضاء السیبرانیّ المجازیّ فرصًا وتهدیدات للبشریّه، ومع أنَّ تهدیداتها قد أثارت قلقًا فی نفوس المسلمین، إلّا أنّه لا یزال هناک الکثیر من الفرص فی هذا الفضاء ویمکن الاستفاده منها، کما أکّد القائد الأعلی للثوره الإسلامیه آیه الله العظمی الخامنئی (دام ظله الشریف) على الاستفاده من الفرص المتاحه فی هذه الساحه ضمن تصریحاته قائلًا: «إنَّ المساحه الافتراضیّه الیوم أکبر بأضعاف من المساحه الحقیقیّه لحیاتنا، بل هناک من یتنفّس فی الفضاء الإلکترونیّ على الإطلاق، وتقضی فیه حیاته کلّها، کما یتعامل الشباب أیضًا مع هذا الفضاء، من خلال أشیاء وأمور مختلفه، فضلًا عن استخدام البرامج العلمیّه، والإنترنت، والشبکات الاجتماعیه... فقد قام مجموعه من الناس بالعمل، وفکروا ]ملیًّا[ وأوجدوا طریقه ما یسمّی بالفضاء الافتراضیّ أو علی قولهم الفضاء «السیبرانی»، فهیّا، استخدِموه، لکن استخدِموه بشکل صحیح».[1] وقد أدَّى نشوء وتطور الفضاء السَّیبرانیّ المجازیّ فی عصر المعلومات والاتصالات، إلى وضع متطلبات جدیده أمام المؤسسات والهیاکل والمنظمات الرئیسه فی کلّ المجتمعات، وذلک فی مختلف مجالات الحیاه البشریّه. وقد فتح الفضاء السَّیبرانیّ المجازیّ صفحهً جدیدهً فی العلاقات الاجتماعیّه، ورغم أنّه حدیث العهد نسبیًّا لکنّه تمکن من الدخول بشکلٍ جیّدٍ فی حیاه الناس لدرجه أنّ العدید من الناس من مختلف الأعمار والمجموعات الاجتماعیّه یجتمعون معًا حول مائدته ویتواصلون بعضهم مع بعض عبر المسافات البعیده جغرافیًّا. والیوم تجد الأسره المسلمه فی سلّتها الثقافیّه شبکات فضائیّه، والفضاء السیبرانیّ المجازیّ، ووسائل الإعلام الحدیثه، والتی استهدفت کلّ منها بدورها جزءًا من عملیّه التأثیر فی الأسره. وقد تخصَّصت بعض الشبکات والمجموعات الفضائیّه والقنوات الافتراضیّه فی الترکیز على موضوع الأسره، وأمّا الرساله المشترکه لبرامج هذه الشبکات، فهی: الترویج للتفکک والتفسخ الأسریّ فی مقابل التماسک والتلاحم الأسریّ، وتطبیع الخیانه الزوجیّه، وتطبیع العلاقه الجنسیّه قبل الزواج بین الشباب، وتعزیز ثقافه التعایش بدلًا من الزواج، کما أثارت عواقب تعرّض الجمهور المسلم لبرامج شبکات الأقمار الصناعیه العدید من المخاوف لمجتمع الخبراء. وإنَّ الدین - باعتباره أحد أقدم وأعرق مؤسسات الحیاه البشریّه - لیس استثناءً من هذا الوضع، فتجب إعاده النظر فیه وإعاده إنشائه شکلًا وأسلوبًا فی التفاعل مع الجمهور المتدیّن والمجتمع الدینی، وفقًا لظروف العالم المستجدّه. فیمکن الدعوه والترویج للدین والمذهب والمجتمع الدینی من خلال استخدام الفضاء الإلکترونیّ، وبالتالی تمهید طرق للتوعیه الدینیّه وتمییز الغثّ من السَّمین. ومن خلال استخدام إمکانات هذا الفضاء، یصبح الخطابات أقلّ هِرَمیهً وصَلابهً فی مواجهه جمهور المخاطبین، مما یساعد أعضاء المجتمع الدینیّ والباحث عن الحقیقه على تقلیل مخاوفهم وتحفظاتهم فی البحث عن أسئلتهم وشکوکهم وتردداتهم حول الدین، وبالتالی فی الحصول على إجابات مقنعه. ومع ذلک، فإنَّ استخدام هذه المزایا وتجنب المخاطر یتطلب تدابیر واحتیاطات أولیه، فمن المبادئ المهمّه هی توفیر التدریبات اللازمه من قبل المؤسسات الداعِمه والمساعِده مثل الأسره والمراکز الإعلامیّه والتعلیمیّه لتحسین المهارات الإعلامیّه والوعی بوسائل الإعلام لدى الجماهیر، ولا سیما الشباب والمراهقین، وتقلیل الأخطاء فی مواجهه محتوى القنوات والمخاطر فی الاختیار العشوائیّ للشبکات الاجتماعیّه. ومن العوامل المهمّه التی تزید من التوجه نحو هذا الفضاء هو تقییم الحاجات ودراسه جمهور القرّاء، بحیث تزید من نسبه الاهتمام بأذواق الجمهور وخاصه الشباب فی إنتاج المحتوى ومواد الشبکات الافتراضیّه والصفحات الإلکترونیّه، کما ترفع من مدی تأثیرها وفقًا لأهداف صُنّاع القرار الدینی. ومما له التأثیر فی جذب المزید من الجماهیر ونشر التعالیم الدینیه، اتّخاذ نهجٍ إبداعیٍّ مع البصیره والرؤیه المستقبلیّه وتقدیم محتوى محدَّث وجذاب، بعیدًا عن الأسالیب العدوانیّه والتحکمیّه. هذه من ناحیه، ومن ناحیه أخرى، فإنّ الإجراءات القسریّه والهجومیّه تُعرقِلُ الفعّالیّهَ الإیجابیّه للفضاء السیبرانیّ فی مجال الدین، وتَحدُّ من إمکانیاته المفیده. وفی الختام، فإنّه من الضروریّ التحرُّک فی الفضاء الإلکترونیّ والحضور الفاعل والنشط فیه واستخدامه للأغراض الدینیّه، وهی خطوهٌ ذکیهٌ ومصممهٌ؛ وفقًا لضروریات الدین والمجتمع الدینی والجماهیر من ذوی الاهتمامات والمیول المختلفه التی مستعده ]بالقوه[ لإظهار ردود فعل سلبیّه وغیر عقلانیّه ومنطقیّه، وأمّا تعدُّد التعالیم والدعوات الدینیّه، بشرط مراعاه ما سبق، فیؤدّی إلى تعزیز الاستقرار لصالح الدین فی المواجهه بین الدین والعالم الافتراضیّ. وقد تناولنا فی هذا العدد من مجله «المصطفى» باللغه العربیّه، جوانب مختلفه من التفاعل بین الدین والفضاء السیبرانیّ والمجازیّ، عسى أن نتمکّن من استکمال هذا المبحث فی عدد آخر من المجله فی المستقبل.       [1]. المرشد الأعلى للثوره الإسلامیه فی إیران، لقاء مع المعلمین والمربین، 2/5/2016.

نزول حضرت عیسی7 از جمله مباحثی است که هنگام ظهور حضرت مهدی4 تحقق خواهد یافت. این باور که یکی از مباحث مهم در بحث مهدویت است، مستندات زیادی اعم از قرآنی، روایی و اتفاق مسلمانان و مسیحیان بر آن اقامه شده است. نگاه نمادین به نزول حضرت عیسی7 دیدگاه نوپدیدی است که از سوی برخی اندیشمندان مطرح شده و نزول حضرت را نه به معنای حقیقی و واقعیتی که تحقق خواهد یافت؛ بلکه نماد و رمزی بر پیروزی حق بر باطل و پیاده سازی منهج و شاخصه های عیسوی می دانند که در جامعه ساری و جاری می شود. از آن جا که بحث نزول حضرت عیسی7 از مباحث مهم مهدوی و باور خیل عظیمی از مسلمانان و مسیحیان است و نیز در این زمینه تاکنون پژوهشی سامان نیافته و خلأ معرفتی در این زمینه مشهود است؛ لذا تحقیق در این مسئله ضرورت دارد. پژوهش پیش رو به صورت توصیفی _ تحلیلی و به روش کتابخانه ای به تبیین نمادگرایی در نزول حضرت عیسی7 پرداخته است. ادله مختلف قرآنی، روایی و اجماع مسلمانان و مسیحیان با توجه به اصل اولیه در هر کلامی که حقیقت است، دیدگاه نمادگرایی را مردود می داند.

در معناشناسی «لِسَانَ صِدْقٍ» در قرآن کریم، با هدف حل برخی مشکلات پیرامون تفسیرِ این ترکیب قرآنی بافتارِ دو آیه مربوط به آن مورد بررسی قرار گرفته است. این ترکیب قرآنی در دعای حضرت ابراهیم علیه السلام با دو قیدِ تکمیلیِ «لِی» و «فِی الآخِرین» همراه شده است: مفسران با هدف سازش دادن بین این دو قید، واژه «لِسَانَ» را به معانی مجازیِ «ستایش»، «یادکرد» و حتی در موردی آن را به معنای «شهرت» دانسته اند، اما این معانی شاهد یا قرینه ای از قرآن کریم ندارند. حرف «فِی» در قیدِ تکمیلیِ «فِی الآخِرین» به معنایِ «حَولَ (درباره)» است و معناشناسی ترکیبِ «لِسَانَ صِدْقٍ» نشان می دهد که واژه «لِسَانَ» در آن می تواند به معنایِ «کلام» یا «زبان» باشد؛ در احتمال نخست این ترکیب به کلامی که حاملِ وعده های پیامبرگونه و صادق درباره پسینیان است، ارتباط پیدا می کند و در احتمال دوم بر زبانی که بیان کننده وعده های پیامبرگونه و صادق درباره پسینیان است، دلالت دارد.  

زمینه و هدف: قانونگذاران نیز در جوامع مختلف با اتکا بر معیارهای مختلفی سعی در حمایت از دارایی و اموال شهروندان داشته اند تا منافع آنها به شکل مناسب تری تأمین گردد، یکی از این معیار ها، معیار اقتصادی می باشد، الهام گیری و ارائه نگاه اقتصادی در ارتباط با اموال، آثار متنوعی را به همراه خواهد داشت و دیدگاه های جدیدی را خلق می نماید که در پژوهش حاضر به این مهم پرداخته خواهد شد. یافته ها: اساساً صرف اینکه شیء در معرض مبادله قرار بگیرد و افراد در مقابل آن بهایی بپردازند، آن را واجد ارزش مال می نماید و اساساً هر چیزی که به ازای آن مالی داده شود، مال نامیده می شود. عرف نیز چنین مواردی را مال تلقی نموده و برای آن مالیت و ارزش اقتصادی قائل شده است. مالکیت نیز بیانگر رابطه ای می باشد که بین شخص و شیء مادی قرار گرفته و قانون نیز آن را معتبر می شناسد و به مالک این اجازه را می دهد که نهایت انتفاع را از آن مال ببرد و کسی نتواند از آن جلوگیری نماید. ملاحظات اخلاقی: در تمام مراحل نگارش پژوهش حاضر، ضمن رعایت اصالت متون، صداقت و امانت داری رعایت شده است. نتیجه گیری: رویکرد اقتصادی به عنصر مال این امر را اثبات می نامید که با توجه به تحولات حوزه-ی اقتصاد باید برای «مال» قلمداد کردن هر چیز، منافع آن در جامعه و نحوه ی برخورد عرف با آن را در نظر بگیریم.

خطابات قانونی ازجمله نظریات مهم و تأثیر گذاری است که توسط امام خمینی(ره) مطرح و بسط داده شده است. ایشان این نظریه را درباره نحوه تشریع احکام شرعی بیان کرده و قائل است که خطابات کلیِ شریعت در مقام جعل قانون صادر شده اند و حالات گوناگون عارض بر مکلفان، همچون قدرت و علم، در آن ها به عنوان قید اخذ نشده است، بلکه حکم صرفاً بر عناوین کلی مأخوذ در خطاب رفته است. این نظریه پیامد های مختلفی را در ابواب فقه در پی دارد. این پژوهش با هدف کاوش تحلیلی در این نظریه و پیامد های آن در ساحت فقه عبادات و با استفاده از روش تحلیل اجتهادی و با رجوع به منابع کتابخانه ای انجام شده است. ثمره این پژوهش اثباتِ برتریِ این نظریه بر نظریه مشهورِ انحلال و ارائه پیامد های مختلف این نظریه در ساحت فقه عبادات است.