۱.
کلید واژه ها:
شرط رجولیت افتاء مرجعیت زن مرد زن
در خصوص مرجعیت یکی از شرایطی که برای تصدی مقام افتاء و مرجعیت در نظر گرفته شده است شرط رجولیت است از آن جایی که در احکام فقهی زن و مرد تفاوت هایی وجود دارد این امرباعث شده است که درباره این شرط نظرات متفاوتی مطرح بشود از این رو عده ای رجولیت را برای تصدی این مقام شرط می دانند و عده ای دیگر رجولیت را شرط نمی دانند به عنوان نمونه موافقین وجود شرط رجولیت به آیه 34 سوره نساء خداوند مردان را قیم زنان قرار داده که لازمه ی این قیمومت تبعیت زن از مرد می باشد از این رو می توان گفت آیه مذکور به زندگی مشترک زن و شوهر و حقوق هر یک از آن دو نسبت بر دیگری مربوط است اشاره دارد و روایاتی نظیر صحیحه ابی خدیجه که دلالت بر پرهیز از امر داوری نزد حکام جور دارد که در این خصوص به مردی از میان خودشان رجوع کننداز این رو می توان گفت تمسک به مفهوم رجل در این روایت در نزد اصولیین حجیت ندارد استناد کردند که این آیات و روایات به عنوان ادله مطرح شده از سوی آنان نا تمام است .روش تحقیق در این پژوهش به صورت کتابخانه ای بوده است.
۲.
کلید واژه ها:
عقل اجتهادی فقهی کلامی اجماع قیاس اصول عقلی
ظرفیت آموزه های اسلام برای بارور نمودن اندوخته های عقل امری تردید ناپذیر است. بعد از دوران رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله اجتهاد به عنوان یکی از روش های راه یابی به تعالیم اسلام رسمیت یافت. در قرن دوم بحث و جنجال پیرامون عقل اجتهادی و دایره حجیت آن، بین فریقین اوج گرفت. بعد از ورود شیعیان به دوران غیبت معصومان، این بحث در اهل تسنن تثبیت شد و اختلاف به بدنه عالمان شیعی تسری پیدا کرد. در این نوشتار درصددیم ابتدا خواستگاه بروز و ظهور این بحث را واکاوی کنیم و بعد از تصویرسازی اجمالی از سرنوشت عقل اجتهادی در بین اهل سنت، اتهامات وارد بر گرایش اعتزال و فربگی دلیل عقلی در مدرسه بغداد را بررسی کنیم. ادعاء اینست که تفسیر نادرست سخنان بزرگانی نظیر شیخ مفید و سید مرتضی در این اتهام نقش بسزائی دارد و عقل اجتهادی هرگز در اندیشه آنان به عنوان منبع دین مطرح نبوده است.
۳.
کلید واژه ها:
تأویل قرآن انواع تأویل روایت تأویلی سوره مائده امیرمؤمنان (ع)
یکی از آموزه های اهل بیت(ع) در بیان معارف قرآن کریم، گشودن دریچه ای نو و هماهنگ با زمان به نام تأویل است. آیات قرآن افزون بر آنچه از ظاهر آنها استفاده می شود، دارای تأویل اند و بهترین راه دست یافتن به تأویل قرآن از طریق اهل بیت(ع) می باشد؛ زیرا طبق حدیث ثقلین، اهل بیت(ع) به عنوان عِدل قرآن به شمار می روند. در بسیاری از روایات اهل بیت(ع) به تأویل آیات قرآن پرداخته شده است. این پژوهش در پی یافتن پاسخ به این سؤال است که در روایات تأویلی سوره مائده چه نوع تأویلاتی نسبت به امیرمؤمنان(ع) صورت پذیرفته است؟ در این راستا، بر اساس معنای اصطلاحی تأویل قرآن در آیات و روایات، روایات تأویلی مرتبط با امام علی(ع) از بین روایات تفسیری سوره مائده استخراج و با روش توصیفی- تحلیلی مشخص شد که چهار نوع تأویل در این روایات درباره آن حضرت(ع) وجود دارد که عبارت اند از: معنای باطنی آیه، مصداق باطنی آیه، مصداق آیه در گذر زمان (جری و تطبیق) و مصداق اطلاق یا عموم آیه.
۴.
کلید واژه ها:
کتاب سلیم سلیم بن قیس معمر بن راشد احادیث معمر مطاعن خلفا
درباره وجود شخصیت سلیم بن قیس و نیز انتساب کتابی حدیثی به وی، اختلاف نظر و مناقشات متعددی وجود دارد؛ برخی، کتاب منسوب به سلیم را ساختگی دانسته اند و برخی دیگر معتقد هستند که وی کتاب حدیثی داشته است. بنابراین اکنون لازم است پژوهش مستقلی پیرامون ابعاد مختلف این کتاب، از جمله اسناد اصلی نسخه های خطی سلیم، که منقول از معمر بن راشد هستند، انجام شود. نتایج بررسی روایات هفتادگانه معمر در منابع شیعی، روشن نمود که: حدود نیمی از روایات معمر، که البته به فضائل اهل بیت(ع) مرتبط هستند، در منابعی وجود دارند که این منابع، از نظر اصالت یا انتساب به مؤلف و یا زمان تألیف، مخدوش هستند. همچنین (جدای از احادیث جعلی سلیم در کتاب الغیبه نعمانی)، هیچ حدیثی از معمر بن راشد به نقل از سلیم در منابع شیعه و سنی وجود ندارد. همچنین، هیچ حدیثی نیز از معمر به نقل از ابان بن ابی عیاش (تنها راوی کتاب سلیم) در منابع شیعی، وجود ندارد. از سوی آخر، با توجه به اینکه ابان بن ابی عیاش و معمر بن راشد و عبدالرزاق بن همام (راویان اسناد کتاب سلیم)، همگی از راویان عامه هستند؛ به نظر می رسد که اسناد معمر برای احادیث کتاب کنونی منسوب به سلیم، ساختگی باشند
۵.
کلید واژه ها:
دلائل الامامه ابوجعفر محمد بن جریر طبری تفویض غلو معجزات
کتابِ دلائل الإمامه، از جمله کتاب هایی است که درباره فضائل و کراماتِ معصومین ع نگاشته شده و تأثیر قابل توجهی در منابعِ پس از خود داشته است. یک دسته از روایاتِ این کتاب، با نام ابو جعفر محمد بن جریر طبری آغاز شده و به همین دلیل برخی این کتاب را به محمد بن جریر بن رستم طبری امامی نسبت داده اند. با توجه به مشایخ نامبرده در این اسانیدِ به نظر می رسد مقصود از طبری در آن ها، همان محمد بن جریر بن یزید طبری، تاریخ نگار و مفسّر مشهور اهل سنّت است. احتمالاً نقل این معجزات شگفت، با رویکردی جدلی به طبری نسبت داده شده است. حضور نامِ برخی دیگر از رجال عامه در این اسانید، مؤید این رویکرد است. قرائنی مانندِ زمان پریشی، درهم ریختگی طبقات، ناشناس و منفرد بودن بیشتر افراد نام برده، و عدم تناسب متن روایات با شخصیت راویان، اصالت این اسانید را با اشکال جدّی مواجه می سازد. از سوی دیگر متن بسیاری از این روایات نیز با داده های تاریخی یا گزاره های عقلی و اعتقادی در تضادّ است یا نشانه هایی ادبی بر ساختگی بودن آن یافت می شود.
۶.
کلید واژه ها:
قرآن حدیث نقد محتوایی قاعده عرضه آسیبهای حدیثی
رهیافت آسیب های فراوان به سپهر احادیث، نقد سند و محتوای آنها را بایسته می نماید. در فرآیند اعتبار سنجی حدیث، بسنده کردن به بررسی سند حدیث، برای داوری درباره آن به سبب وجود مؤلفه هایی چون وجود راویان مسکوتٌ عنه، مختلفٌ فیه و مجهول و نیز آسیب های دیگری در زنجیره نقل حدیث، ناکارآمد می نماید. در میان گونه های نقد محتوایی نیز عرضه حدیث به قرآن نتیجه ای برای داوری استوارتر فراهم خواهد آورد. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و با بهره از منابع کتابخانه ای درپی یافتن دلایل نیازمندی فرآیند اعتبارسنجی حدیث بوسیله قرآن است. دلایل عقلی ضرورت بهره ازین فرآیند بر مقایسه سند، متن، جهت صدور، دلالت و دلایل حجیّت قرآن با حدیث استوار هستند. این دلایل به نحو تضمنّی بر عرضه حدیث به قرآن رهنمون هستند. اما دلایلی چون نقش مرجعیت قرآن برای معارف دینی دلالتی مستقیم، بر بایستگی پیش گفته دارند. دلایل نقلی مورد بهره درین پژوهش، گزاره های برآمده از قرآن و سنّت هستند که از انواع دلالتهای مطابقی و التزامی آنها در راستای اثبات بایستگی عرضه حدیث به قرآن بهره گرفته شده است. این دلایل عبارتند از: آیات دربردارنده ویژگی های فرازمندی قرآن برای سنجش رهیافتها ونیز رجوع به قرآن در هنگامه کشمکش ها، روایات مشهور به ثقلین و اخبار عَرض.
۷.
کلید واژه ها:
تفرشی نقدالرجال ساختار محتوا مبانی رجالی
یکى از اکابر علماى شیعه در قرن یازدهم، مصطفی بن حسین تَفْرِشی، نویسنده کتاب نقد الرجال بوده است. تفرشی در کتاب نقدالرجال، روش نقد و تحقیق را با محکم ترین ادله، قوی ترین مبانی در پیش گرفته است. بررسی های صورت گرفته حاکی از آن است که توجه به توثیقات و تضعیفات رجالیان و آراء و نظریات فقها در کتب فقهی، دقت در اختلاف نسخ منابع رجالی، تمیز مشترکات و توحید مختلفات، اشتمال کتاب بر اصول و منابعی که امروز در دسترس ما نیست همچون رجال ابن غضائری، نقد و بررسی آراء علامه حلی در خلاصه الاقوال و آراء ابن داوود حلی در رجالش، از جمله عواملی ست که موجبات تمایز نقدالرجال با دیگر آثار رجالی شده و اعتبار و اثرپذیری بزرگان پس از تفرشی از این کتاب را در پی داشته است. سیر رجال نویسی شیعه، تالیفات و دلیل تالیف نقدالرجال، ساختار و محتوای کتاب نقدالرجال، شروح و ویژگی های نقدالرجال، منابع تفرشی در نقدالرجال، خصوصیات رجالی تفرشی و رابطه نقدالرجال با جوامع رجالی معاصر خودش از جمله مباحثی است که نویسنده در این پژوهش بدان اهتمام ورزیده است. این پژوهش به روش اسنادی- کتابخانه ای انجام گردیده و با بررسی منابع پیشین، آراء رجالی تفرشی در کتاب نقدالرجال مورد بررسی قرار گرفته است.
۸.
کلید واژه ها:
احتجاج حضرت موسی (ع) حضرت آدم (ع) ابوهریره نقد سندی و محتوایی جعل حدیث
در مصادر روایی اهل سنت روایتی از پیامبر اکرم(ص) به نقل از ابوهریره گزارش شده است. روایت مزبور، با ملامت حضرت موسی(ع) نسبت به حضرت آدم(ع) مبنی بر علت خروجش از بهشت آغاز و با پاسخ حضرت آدم(ع) و غلبه ایشان برحضرت موسی(ع) به پایان می رسد. این پژوهش به روش تحلیلی و تاریخی به دنبال پاسخ به این سوال است که آیا روایت «احتجاج حضرت موسی(ع) و حضرت آدم(ع)» به لحاظ سندی و دلالی دارای اعتبار است؟ این روایت که به طور گسترده در منابع مختلف اهل سنت گزارش شده است، به جهت سند و محتوا دارای اشکالات متعدد می باشد. نوشتار پیش رو در صدد اعتبارسنجی روایت مزبور بوده و آن را از جهت سند و محتوا مورد نقد و بررسی قرار می دهد. تفرد ابوهریره در نقل روایت، اضطراب در متن آن، القای اندیشه جبر گرایی، تجسیم خداوند متعال، تعارض با عصمت پیامبران و تبعیض میان آنان، واکنش علمای فریقین نسبت آن و چگونگی دیدار این دو پیامبر(ص)، از جمله عواملی هستند که احتمال جعلی و ساختگی بودن آن را تقویت می کند.
۹.
کلید واژه ها:
صحیفه سجادیه دعای دوم شهدای رسالت شارحان
صحیفه امام سجاد علیه السلام به عنوان یکی از منابع شناخت معارف دینی، محسوب می شود. دعای دوم صحیفه که راجع به عظمت پیامبر ص است . در بحث حاضر، فرازی از دعای دوم مورد تحلیل قرار داده شده است که امام علیه السلام در این قسمت، عظمت امامان علیهم السلام را بیان کرده و آنان را شاهد حقانیت رسالت پیامبر صلوات الله علیه واله در برابر منکران رسالت، توصیف نموده است. این فراز صحیفه، ناظر به آیه 43 سوره رعد و 17 سوره هود است و امامان (علیهم السلام) همچون انبیاء پیشین، مصدّق رسالت و همانند قرآن، دلیل نبوّت پیامبراکرم (ص) هستند، چون حدیث ثقلین متواتر بین مسلمین برابر بودن امامان را با قرآن اثبات می کند و قرآن معجزه وشاهد رسالت می باشد و همین شأن قرآن را آنها نیز دارند و اینکه شارحان گفته اند، مراد از شهدای مذکور در سخن امام، شاهدان اعمال یا الگوی امت است و ناظر به آیات شهدای اعمال یا الگوی امت است، مورد نقد قرار گرفته و ناتمام اعلام شده است. روش مقاله حاضر توصیفی و انتقادی است که اقوال شارحان را بعد از تحلیل، مورد نقد و اشکال قرارداده است و نظری نو و ابتکاری بیان کرده است.
۱۰.
کلید واژه ها:
خداانگاری آفرینش صورت تعارض اخبار مشکل الحدیث مشهور فریقین احادیث صورت
برخی باورها، در زمان معصومان علیهم السلام به ایجاد پرسش و عرضه انجامیده است و احادیث حاوی پاسخ امامان، خود به مثابه راهکاری حلی هستند که باور صحیح را در این حوزه می نمایانند. در این میان، روایاتی به چشم می خورند که پذیرش ظاهر آنها، مشکل است. از یک سو متعارض با باورها هستند و از دیگر سو، به سبب کثرت نقل، اعتبار منابع و ... نمیتوان از آنها به راحتی گذشت. تفسیرهای متعدد از «مشهور فریقین» که بر«خداانگاری آفرینشِ صورت انسان» دلالت دارد، موجب شده این روایات در زمره روایات متعارض جای گیرند. نوشتار حاضر با تحلیل اسناد، التفات به خاستگاه صدوری، اعتبارسنجی منابع و نیز تحلیل روش های حلی محدثان فریقین، سعی دارد به شیوه توصیفی تحلیلی، وجوه معنایی و راهکارهای حلّیِ تعارض در این احادیث را بیان نماید که ثمره آن، دستیابی به رویکردهایی از پذیرش تا انکار است که اغلب با هدف سازواری با باورهای کلامی سامان یافته است.
۱۱.
کلید واژه ها:
جعل اسناد احادیث نبوی هوروویتس روبسون شاخت
یکی از مباحث مطرح در زمینه حجیت و اعتبار احادیث نبوی، شبهات و خدشه هایی است که از سوی مغرضان سنت نبوی مطرح شده و در این میان، خاورشناسان سهمی قابل توجه داشته اند که هدف اصلی عموم آنها، تخریب اعتبار این احادیث بوده و ضروری است پاسخ در خوری به این شبهات به صورت کلی و جزئی داده شود؛ در این تحقیق که با رویکرد توصیفی - تحلیلی و بر مبنای ادله و شواهد تاریخی در تاریخ اسلام و منابع کهن صورت گرفته، بدین دست یافته ایم که نقد خاورشناسان به احادیث پیامبر (ص) و به ویژه، شخصیتهای مانند هوروویتس، روبسون و شاخت که اَسناد روایات را قابل اعتماد نمی دانند، نقد واقعی علمی نبوده ، بلکه اوهام و تصورات واهی و بدون پشتوانه علمی و منطقی است؛ همچنین، با وجود پذیرش نظریه شاخت از سوی محافل و مجامع علمی و آموزشی غرب ، این نظریه، نادرست بوده و نمی توان آن را تعمیم داد و از این رو، ادعای شاخت مبنی بر اینکه سند، بخش بی حساب و کتاب ، و بی منطق و بی مبنای حدیث است، نادرست بوده و آراء و نظرات خاورشناسان و محققان غربی پیرو او نیز، به هیچ وجه پذیرفته و مقبول نیست.
۱۲.
کلید واژه ها:
دستگاه کلامی امامیه اشعریه روش مبانی استنباط
دستگاه های کلامی براساس میزان توجهشان به عقل و نقل در کشف باورهای اعتقادی ، به سه مکتب مهم عقل گرا ، نقل گرا ومکتب جامع تقسیم می شوند که در این میان دو دستگاه کلامی امامیه و اشعریه از طرفداران مکتب جامع به شمار می آیند و به هر دو منبع عقل و نقل توجه داشته اند. در نتیجه این دو دستگاه برای استنباط ازمنبع نقل، مبانی و روش هایی دارند.در نوشتارپیش رو در ضمن دو گفتار به تبیین روش ها ومبانی مشترک آنها دراستنباط از نقل(قرآن وحدیث) پرداخته ایم . مصونیت قرآن کریم از تحریف ،تمسک به خبر واحد دراعتقادات ،بهره گیری از نقل متواتر وتمسک به نقل در جایی که عقل راهی ندارد از مبانی مشترک دو دستگاه به حساب می آید وهمچنین ظهورگیری ،دلالت التزامی ،حل تعارض مفهومی میان دو متن واستدلال پذیر کردن متن از اشتراکات روشی این دو دستگاه به شمار می رود
