درخت حوزه‌های تخصصی

اخلاق، معجزه دوم نبوی است؛ این نظریه جدیدی است که یکی از اسلام پژوهان معاصر ارایه کرده است. این نظریه، اخلاق رسول خدا(ص) را برحسب مفهوم سازی رایج از معجزه در منابع کلامی، معجزه می داند که در میان معجزه های پیامبر(ص) منزلتی فروتر از قرآن و فراتر از سایر معجزات آن حضرت دارد. این معجزه مانند قرآن، خاص پیامبر اسلام(ص) است و برخلاف قرآن، فعل باری تعالی نیست، بلکه فعل یداللهی نبی است. این نظریه به دلیل اهمیت و تاثیر ژرفی که بر فهم ما از نبوت و دین دارد، محتاج تحلیل مبانی و نقد لوازم و شناخت آثار و نتایج آن است. مقاله حاضر، نخستین مطالعه ای است که دیدگاه یاد شده را به عنوان نظریه ای قابل دفاع، مورد تحلیل و نقد قرار می دهد.

دو ردّیه که یکی مبتنی بر کلام اشعری و دیگری مبتنی بر کلام معتزلی است، در فاصله کوتاهی از یکدیگر در قرن ششم نگاشته شده اند و با رویکردهای مختلفی به نقد آراء فلاسفه در حوزه مسائل فلسفی مرتبط با معتقدات دینی، پرداخته اند. این دو ردّیه هم به جهت انگیزه نویسندگان آنها و هم به لحاظ روش نقد مسائل فلسفی و هم به لحاظ محتوا و مضمون و هم به جهت میزان تأثیرگذاری، با یکدیگر تفاوت های عمده ای دارند. نگارنده در این مقاله دو اثر مزبور را در محورهای چهارگانه فوق با یکدیگر مقایسه کرده است.

هدف این تحقیق، شناسایى عوامل مؤثر بر توسعه معنویت و تحکیم ارزش هاى دینى دانش آموزان از دیدگاه دبیران، و روش تحقیق، توصیفى پیمایشى است. جامعه آمارى، دبیران مدارس راهنمایى ناحیه 2 آموزش و پرورش شهر قم و نمونه آمارى 60 نفر مى باشد که براساس جدول مورگان به شیوه تصادفى طبقه اى انتخاب شدند. ابزار گردآورى اطلاعات پرسش نامه محقق ساخته حاوى 20 مؤلفه از نوع آرایش رتبه اى بود که پایایى آن مطابق آلفاى کرانباخ معادل 83 درصد تعیین گردید. تجزیه و تحلیل توصیفى و استنباطى اطلاعات مطابق آزمون Zتک گروهى و تحلیل واریانس یک راهه (F) نشان داد: 1. عوامل خانوادگى، آموزشگاهى و رسانه اى در توسعه معنویت و تحکیم ارزش هاى دینى و اعتقادات دانش آموزان تأثیر دارند. 2. میزان تأثیر عوامل خانوادگى، آموزشگاهى و رسانه اى در توسعه معنویت و ارزش هاى دینى دانش آموزان متفاوت است. 3. از دیدگاه دبیران، خانواده بیشتر از آموزشگاه و رسانه ها در توسعه معنویت و ارزش هاى دینى دانش آموزان تأثیر دارد. 4. از عوامل خانوادگى، میزان پایبندى پدر و مادر به انجام امور معنوى و شکل گیرى مناسب آموزه هاى دینى در دوران کودکى؛ از عوامل آموزشگاهى، تأثیر دوستان و همسالان و شخصیت معلمان؛ و از عوامل رسانه اى، توجه به فرهنگ خودى در برنامه ها و پخش سریال هاى دینى و تاریخى از مهم ترین عوامل تأثیرگذار در توسعه و تحکیم ارزش هاى دینى شناخته شدند.

در این مقاله، پس از بیان گزارشی اجمالی در باب ویژگی و مضامین اوپانیشادها، سعی بر آن است که به پرسش های اساسی در باب معرفت و نقش بنیادین آن در مسأله ی نجات پاسخ داده شود. مقاله ی پیش رو مشتمل بر سه بخش است. در بخش اول، از دوران بزرگ تاریخ حکمت هند سخن رفته است. در بخش دوم، از تاریخ نگارش و مضامین اوپانیشادها سخن به میان آمده و گفته شده است که مباحث مندرج در اوپانیشادها چیزی است از جنس مکاشفه و شهود نه دلیل و استدلال. در بخش سوم این نوشتار، بیان شده است که معرفت به آتمن در اوپانیشادها بنیاد نجات است. در این بخش، دو تصویر از معرفت مطرح می شود: 1. معرفت برتر1، 2. معرفت فروتر2. معرفت فروتر معرفتی است اکتسابی که به امور و لذایذ ناپایدار این جهان مربوط است. به همین دلیل، فاقد اهمیّت نجات بخشی است. معرفت برتر همان معرفت بنیاد یا معرفت به آتمن است. این مرتبه از معرفت به حقیقت فناناپذیر مربوط می شود. برای وصول به این مرتبه از معرفت، آدمی باید دل خود را از خواهش های نفسانی پاک کند. چه رهایی از خواهش های نفس و شور خودخواهی است که آدمی را به نجات می رساند. در اوپانیشادها، وصول به مکشه یک نوع تحوّل معرفت شناختی است.

تشبیه و تنزیه دو واژة متداول در فرهنگ اسلامی است، اما ابن عربی طبق مبانی خاص خود، به ویژه وحدت وجود، تفسیری تازه از آن ارائه می دهد و معرفت صحیح خدای تعالی را در جمع میان تشبیه و تنزیه می یابد و براساس این الگوی معرفتی جدید به جمع میان نصوص به ظاهر ناسازگار دینی در زمینة اسماء و صفات خدای متعال می پردازد. در این مقاله، ضمن تبیین دیدگاه ابن عربی در این باره لوازم الهیاتی نظریه او تبیین می گردد.

شاید کنار هم نهادن نام فارابی و ماکیاولی شگفت انگیز بنماید، اما ذات واحد فلسفه مبنایی برای نگاه تطبیقی به آن دو مهیا می سازد. مقاله حاضر می کوشد در پژوهشی جدید نگاهی تطبیقی به فلسفه سیاسی این دو فرد تاثیرگذار در فلسفه سیاسی اسلام و فلسفه سیاسی جدید غرب بیندازد. بدین منظور برخی آثار کمتر مورد توجه قرار گرفته فارابی و رساله های سیاسی اصلی ماکیاولی با رویکری عینیت گرایانه بررسی شده اند. دو نکته دیگر نیز از ویژگی های رویکرد این تحقیق است: .1ارایه تصویری رئالیستی از فلسفه سیاسی فارابی، .2 ارایه تصویری فلسفی و بنیادین از تفکر سیاسی ماکیاولی خوانش فلسفه سیاسی فارابی در کنار بنیادهای تفکر سیاسی ماکیاولی بدان منظور است که از در انداختن گفتگو میان دو متفکر برجسته، روزنی برای ما گشوده شود، هم کارآیی ماثر بزرگ فکری ما دیده شود و هم در عالَم واقع گام نهاده گردد. بدین منظور نخست همانندی ها و سپس تفاوت های تفکر سیاسی آن دو را نشان خواهیم داد. همانندی ها عبارت اند از: توجه به واقعیت ها، اهمیت دریافت تجربی، بیان بنیان سیاست و رابطه انسان شناسی و سیاست. تفاوت ها عبارت اند از: بسترهای دینی متفاوت، تاکید بر ذهنیت یا عینیت، نسبت سیاست و هستی، تمثیل پزشک. سرانجام پس از تحلیل همانندی ها و تفاوت ها دریافتیم که عقلانیت نهفته در فلسفه سیاسی فارابی، هنوز امکانات بسیاری برای شکوفایی و کارآیی بشر دارد، در حالی که بخت باوری و بدبینی نهفته در فلسفه سیاسی ماکیاولی، به شرارتی از خود محوری و اتفاقات منفی ای می انجامد که جهان ما را با خطرها مواجه کرده است. عقلگرایی فارابی بر مبادی تجربی استوار است، با اساس عالم مدرن و بنای آزادی و آگاهی آدمی سازگاری دارد، در نتیجه می تواند در این عالَم نیز به کار ما بیاید، اما بیان ماکیاولی، بر اساس سوژه خود مختار و منفک از عالم است که ترس و وحشت را وضع طبیعی آدمیان بر می شمارد.

مدیریّت اسلامی مبتنی بر جهان بینی دینی است که حاصل مفاهیم قرآن، نهج البلاغه و فرمایش اولیاء الهی می باشد. از این روی، مدیران جامعة اسلامی باید دارای ویژگی هایی باشند تا بتوانند با استخراج آن مفاهیم و در هم آمیختن آن ها با توانایی های ذاتی و شخصیّتی خود به مدیرانی تبدیل گردندکه از عهدة وظایف و تکالیف الهی و اجرایی برآیند. همچنین باید با شناخت آفات و آسیب های این مقام، راه عبور سالم از آن ها را یافت و در انجام وظایف از آن ها دوری کنند. از آنجا که ویژگی های منفی مدیران، شخصیّت آنان رافرسوده، دریچه های تعامل متقابلِ فی ما بین را مسدود نموده است و به حُسن روابط، خدشه وارد می نماید. در مقالة حاضر به بُعد شناخت آفات پرداخته شده است و در این راستا، تعریف مدیریّت، مدیر و آفت بیان شده، سپس بعضی از آسیب های مدیریّت از جمله، تکبّر، جاه طلبی و ... مورد بررسی قرار گرفته است.لذا دیدگاه قرآن و نهج البلاغه مورد توجّه قرار گرفته است و از نقطه نظرات مفسّران عالی مقام و صاحب نظران استفاده شده است.

یکی از قواعد فقهی، کلامی مهم که در متون فقهی کمتر مورد توجه قرار گرفته، قاعده ی «مؤاخذه نکردن فرد به گناه غیر و بی مسئولیتی فرد در قبال عملکرد افراد» است که در آیه «لاتَزِِرُ وازرَةٌ وِزرَ اُخری» تجلّی می یابد. بر اساس این قاعده، که شامل امور دنیوی و اخروی می شود، هیچ حکم فقهی نباید مسئولیت عملکرد فردی را بر عهده ی دیگران نهد. با آن که برخی فقیهان به طور پراکنده در استنباط احکام به این قاعده استناد کرده اند، لیک احکامی فقهی نیز در مخالفت با آن مشاهده می-گردد. از جمله: احکام فقهی فرزندان کفار و زنازاده و سرنوشت اخروی آنان به تبع پدر و مادر، و عذاب شدن میت به سبب گریه خویشان او، که در این نوشتار مورد بررسی قرار گرفته است. چنانکه نقش این قاعده در نقد محتوایی روایات نیز تحلیل شده است.

در این مقاله رویکردهای مختلف «رابطه علم و دین» مورد بررسی قرار گرفته‏اند. در این زمینه به سه رویکرد متداول اشاره شده است. در رویکرد اول دیدگاه پوزیتویستی نسبت به علم و دین، بخصوص مسیحیت، تجزیه و تحلیل شده و موضوعیت نتایج حاصل از آن در اسلام مورد نقد واقع شده است. در رویکرد دوم، ضمن بیان مفروضاتی نسبت به دین شناسی و معرفت شناسی، ارتباط این دو مجموعه و در نتیجه نسبت بین علم و دین تبیین شده و در آن بر ارتباط دین یا بخشی از علوم تأکید گردیده است. در رویکرد سوم با طرح پیش فرض‏هایی راجع به معرفت رویکرد دوم، ارتباط بین دین و همه علوم مورد تأکید واقع شده است.