درخت حوزه‌های تخصصی

اخلاق حرفه ای در روابط بین وکلاء به عنوان همکار از اهمیت به سزایی برخوردار است. این همکاری موجب می شود مشکلات و اختلافات موکلین از طرق مسالمت آمیز حل و فصل گردد و جایگاه و منزلت شغلی حرفه وکالت ارتقاء یابد. می توان موارد و مصادیق آن را در زمینه های پذیرش و معرفی موکل، انجام مشترک امور مربوط به وکالت، اشتغال در دفتر مشترک، جانشینی همکاران، رفتار با کارآموزان، همکاری با همکاران دیگر کشورها، چگونگی مکاتبات بین همکاران، چگونگی رفتارها در جلسات مشترک، اظهار نظر در خصوص عملکرد کاری همکار و حتی پذیرش وکالت دعوی علیه یک همکار و موارد دیگر بررسی کرد.

مشاوره ژنتیک ارتباطی بین مشاور با بیمار و یا خانواده اوست که سعی در کاهش خطر وقوع اختلال ژنتیکی در فرد یا افراد خانواده او دارد. هدف مشاوره ژنتیک، تشخیص بیماری، توضیح مراحل بیماری به مشاوره شونده و بیان عوارض احتمالی آن و تعیین احتمال بروز مجدد در خانواده و نحوه پیشگیری از تکرار آن از طریق سقط انتخابی جنین است. به دلیل رشد سریع علم ژنتیک در پزشکی، این امر مسلم است که پزشکان عمومی به عنوان خط مقدم خدمات پزشکی باید برای ارایه خدمات اولیه ژنتیک بالانی آماده باشند. با توجه به اهمیت و حساسیت این موضوع، هدف این مطالعه ارزیابی اگاهی و نگرش دانشجویان پزشکی در مود جنبه های اخلاقی مشاوره ژنتیک و همچنان سقط جنین انتخاب قبل و بعد از گذراندن واحد ژنتیک است.200 دانشجوی پزشکی که نیمی از آنها واحد ژنتیک را گذرانده بودند (گروه A) و بقیه هنوز این واحد را نگرفته بودند (گروه B) بعد از طی آموزشهای لازم پرسشنامه مخصوص این مطالعه را تکمیل کرده اند. پاسخ به هر سوال شامل گزینه های صحیح و غلط بود که دانشجویان باید همه گزینه های صحیح را انتخاب می کردند. همه جوابهای داده شده، از طریق تست آماری کای اسکوار مورد ارزیابی قرار گرفت. این مطالعه نشان داد آگاهی و نگرش افراد شرکت کننده در مورد موضوع مطرح شده قبل از گذراندن واحد ارزیابی قرار گرفت. این مطالعه نشان داد آگاهی و نگرش افراد شرکت کننده در مورد موضوع مطرح شده قبل از گذراندن واحد ژنتیک در حد بسیار پایانی بوده است و حتی بعد از گذراندن این واحد معلومات آنها افزایش قابل توجهی نداشته است. اکثریت این دانشجویان سقط جنن غیر طبیعی را مناسب ترین راه حل دانسته اند در حالی که بدون هیچ گونه رحم و شفقتی این تصمیم گیری انجام شده است.ژنتیک پزشکی به طور سریع در حال پیشرفت است و در آینده نه چندان دور امید است بسیاری از اختلالات ژنتیکی قابل پیش گیری باشند. بنابراین آموزش کافی در جهت بالا بردن آگاهی و نگرش کارکنان بهداشتی به ویژه پزشکان در مورد این موضوع از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

مسایل اخلاق زیست- پزشکی از ابتدای تاریخ پزشکی و فعالیت های زیستی بشر مطرح بوده ولی از دهه 1960 به این سو و با گسترش تکنولوژی های نوین پزشکی، اخلاق زیست- پزشکی به عنوان یک حوزه معرفتی میان رشته ای و یک حرفه ظهور کرد.علیرغم گسترش روز افزون فعالیت های علمی و حرفه ای اخلاق زیست- پزشکی، هنوز درباره تحصیلات و مهارت های لازم، کارکردها و وظایف،مراجع ذی صلاح برای صدور گواهی نامه و سازوکار ارزیابی و نظارت بر فعالیت اعضای این حرفه سوالات زیادی وجود دارد. این مقاله تلاشی برای جواب دادن به برخی از این سوالات می باشد.روش تدوین این مقاله مبتنی بر جست و جو در منابع کتابخانه ای و اینترنتی است. برای شناسایی منابع با استفاده از واژه های bioethics, medical ethics, biomedical ethics, bioethicist در موتور جست و جوی google، و کتابخانه مرکز تحقیقات اخلاق و تاریخ پزشکی به جست و جو پرداخته شد.نتایج به دست آمده از جست و جوی منابع الکترونیک با کلید واژه های مربوطه نشان می دهد که اخلاق زیست- پزشکی علیرغم نوپا بودن، ادبیات فربهی داشته و میزان روزافزونی آن نیز بسیار بالاست. وجود بیش از 4.000.000 نتیجه برای جست و جوی واژه bioethics و 269 هزار نتیجه برای جست و جوی واژه bioethicist در Google حکایت از شکل گیری این دانش و حرفه دارد. از اواخر قرن بیستم متخصصان و مراکز آموزش، پژوهش و مشاوره اخلاق زیست- پزشکی در کشورهای توسعه یافته ظهور کردند و هم اکنون مراکز دانشگاهی، مراکز حکومتی دخیل در سیاست گذاری بهداشتی، مراکز درمانی و بیمارستان ها، شرکت های داروسازی وسایر کارخانه های تولید کننده محصولات مرتبط با زیست، متخصصان اخلاق زیست- پزشکی استخدام می کنند.در کشورهای توسعه یافته اخلاق زیست- پزشکی رشد چشم گیری داشته و به عنوان دانش و حرفه نهادینه شده اند. کارشناس اخلاق زیست- پزشکی در چهار محور آموزش، پژوهش، مشاوره و نظارت فعالیت می کند. در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران نیز نشانه هایی از تلاش برای ایجاد نظام و سازمان های اخلاقی زیست- پزشکی بومی و ظهور دانش و حرفه ی اخلاق زیست- پزشکی وجود دارد.

رشد مقوله اخلاق و تاثیر آن بر نظامهای تصمیم گیری در سازمانها از اهمیت فزاینده ای برخوردار است. شناخت الگوها و مکاتب اخلاقی و سپس اجرایی نمودن آن در فضای عملیاتی کمک می کند که جامعه جهانی به سوی تصمیم گیری اخلاقی پیش رود. وارد کردن مولفه اخلاق در مساله تصمیم گیری با کاستیهایی همانند فقدان دستگاه مناسب به منظور قیاس میان تابع مطلوبیت گزاره های اخلاقی با سایر مطلوبیتهای محسوس همانند سود و یا درآمد، فقدان راهکار مناسب در شرایط تعارض بین گزاره های اخلاقی با منافع و اهداف سازمان و همچنین عدم شفافیت جایگاه متغیرهای اخلاقی در نظام تصمیم گیری رو به روست. این کاستیها باعث آن شده است که فضای مباحث اخلاقی بیشتر سمت و سوی نظری و انتزاعی به خود بگیرد و کمتر در فضای عملیاتی سازمان، امکان اجرایی کردن آن به وجود آید.یکی از حوزه های تصمیم گیری در سازمانها، تصمیم گیری در حوزه علوم و فناوری است؛ حوزه ای که در حد خود گسترده است و از تصمیم گیری برای خرید و انتقال فناوری صنعتی و تخصیص بهینه منابع مختلف تحقیق و توسعه در یک سازمان تا به کار بستن شیوه های درمانی برای بیماران یک بیمارستان را در بر می گیرد.این مقاله ضمن معرفی دستگاه اخلاقی راس به عنوان یک مکتب سازوار در حوزه اخلاق تلاش می کند که در ابتدا امکان بهره مندی از گزاره های اخلاقی را در نمونه های رایج تصمیم گیری چند معیاره پدید آورد و در نتیجه فضای بهره گیری از آنها را در تصمیم گیری های سازمانی فراهم سازد. در ادامه تلاش شده تا با ارایه مفهوم ارزش مورد انتظار اخلاقی، مجموعه کنشهای انسانی در حوزه تصمیم گیری در قالب گردآوری ارزشهای مورد انتظار ناشی از اجرای وظایف هفتگانه راس و مشتقات آن متجلی شود و سایر اهداف همانند افزایش سود، درآمد و یا کاهش ضرر در قالب یک وظیفه اخلاقی بازخوانی شود. در این صورت، علاوه بر پیش بینی و تبیین رفتار تصمیم گیران، امکان ارایه نمونه های اجرایی برای تصمیم گیری بر مبنای ارزش مورد انتظار اخلاقی فراهم می شود.

تمام ارکان سنت هم از «ذات قدسی» مبعث می شوند و هم رو به سوی آن دارند، و از این رو رنگ و بوی قداست می گیرند. علم سنتی نیز، به عنوان یکی از اساسی ترین ارکان سنت ـ خصوصاً در سنت اسلامی که به معرفت منزلتی أعلی می بخشد ـ با قداست عجین است و «علم مقدس» نام می گیرد.علم اسلامی بر دو اصل اساسی استوار است. از آنجا که در اسلام «اصل توحید» بالاترین مرتبت را دارد، تمامی اجزاء فرهنگ و تمدن و تفکر اسلامی بر آن ابتنا دارند. علم اسلامی نیز به تبع اینان، بر مبنای این اصل بنیادین نضج می گیرد و هدفی جز نمایاندن آن ـ یعنی بازنمایی وحدت در تمامی نمودها و در نتیجه بازنمایی سیمای ذات احدی در ورای آنها ـ ندارد. همچنین، علوم اسلامی بر «اصل ساختار سلسله مراتبی طولی عالم و حقیقت» ابتنا دارند کما اینکه در این اصل با علوم مقدس موجود در دل دیگر سنت ها اشتراک دارند.تمام ارکان سنت هم از «ذات قدسی» مبعث می شوند و هم رو به سوی آن دارند، و از این رو رنگ و بوی قداست می گیرند. علم سنتی نیز، به عنوان یکی از اساسی ترین ارکان سنت ـ خصوصاً در سنت اسلامی که به معرفت منزلتی أعلی می بخشد ـ با قداست عجین است و «علم مقدس» نام می گیرد.علم اسلامی بر دو اصل اساسی استوار است. از آنجا که در اسلام «اصل توحید» بالاترین مرتبت را دارد، تمامی اجزاء فرهنگ و تمدن و تفکر اسلامی بر آن ابتنا دارند. علم اسلامی نیز به تبع اینان، بر مبنای این اصل بنیادین نضج می گیرد و هدفی جز نمایاندن آن ـ یعنی بازنمایی وحدت در تمامی نمودها و در نتیجه بازنمایی سیمای ذات احدی در ورای آنها ـ ندارد. همچنین، علوم اسلامی بر «اصل ساختار سلسله مراتبی طولی عالم و حقیقت» ابتنا دارند کما اینکه در این اصل با علوم مقدس موجود در دل دیگر سنت ها اشتراک دارند.

اکنون هشتاد سال از رسمی شدن گاهشماری هجری خورشیدی می گذرد. مبدأ این گاهشماری هجرت پیامبر اکرم (ص) و ماهیت آن خورشیدی است و نام ماه های آن از گاهشماری یزدگردی رایج در ایران پیش از اسلام گرفته شده که شش ماه اول آن 31 روز بوده، پنج ماه بعدی 30 روزه و ماه دوازدهم در سال های عادی 29 و در سال های کبیسه 30 روزه است. این سال در نوروز و در لحظه اعتدال بهاری نو می شود. این گاهشماری با آن که دقیق ترین گاهشماری موجود جهان خوانده شده، اما در تبیین ترتیب اجرای کبیسه های آن بر مبنای هر چهار سال یک بار، غفلت می گردد و فاصله سال کبیسه با سال بعدی به پنج سال می رسد؛ یعنی اجرای دوره منظمی برای این کبیسه ها اندیشیده نشده یا دست ِکم رسمی نگردیده است. بحث درباره چگونگی قرار گرفتن این کبیسه ها از زمان پیدایش گاهشماری جلالی در قرن پنجم هجری مطرح بوده است. در این مقاله به مهم ترین این بحث ها و راه حل های ارائه شده برای آن می پردازیم.

علی رغم پیشرفت های سال های اخیر در زمینه پیوند عضو، مشکل کمبود اعضای پیوندی کماکان به قوت خود باقی است. کودکان به عنوان بخشی از افراد جامعه به دلیل شرایط خاص خود همواره در معرض سوء استفاده و بی عدالتی قرار دارند و به همین دلیل مساله استفاده از کودکان به عنوان دهندگان عضو نیازمند دقت و توجه ویژه است.این مطالعه به صورت مروری انجام شده و منابع و ماخذ آن از طریق بررسی سیستماتیک موتورهای جست و جوی google . yahoo، خزانه های اطلاعاتی Pubmed، Iran Medex و Ovid و کتابخانه مرکز تحقیقات اخلاق و تاریخ پزشکی و موزه علوم و با استفاده از کلمات کلیدی مرتبط، گردآوری شده است. منابع جمع آوری شده به شیوه سیستماتیک و برای یافتن پاسخ سوال های مشخص مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته اند.هیچ یک از صاحب نظران حیطه اخلاق با استفاده از کودکان به عنوان دهنده عضو موافق نیستند و این امر را تنها با درنظر داشتن شرایط خاصی نظیر مواردی چون در دسترس نبودن دهنده دیگر برای اهداء عضو و پایین بودن خطر جراحی برای کودک و مواردی از این دست مجاز شمرده اند و پیش شرط اخذ رضایت آگاهانه مورد تایید مراجع اخلاقی را نیز اجباری دانسته اند.علی رغم مجاز شمرده شدن پیوند از کودکان در شرایط خاص، نگرانی در خصوص سوء استفاده از کودکان برای پیوند مساله ای بسیار جدی بوده و نیازمند دقت و توجه ویژه ای است.

هدف جداسازی عناصر ژنتیکی، بهینه سازی تصمیم گیری آگاهانه فرد در مورد وضعیت ژنتیکی خویش است. بنابراین قبل از موافقت فرد به انجام جداسازی ژنتیکی اخذ رضایت نامه آگاهانه ضروری است. یکی از موضوعات اخلاقی مهم در متن رضایت نامه، تاکید بر رازداری اطلاعات ژنتیکی و دیگری حفظ حریم خصوصی بیمار است. دو هدف اساسی برای رضایت نامه عبارت اند از: اطمینان از درک کامل موضوع؛ اطمینان از این که تصمیم گیری بیمار درباره پذیرش یا رد مداخله، داوطلبانه است.از آنجا که در صورت مثبت بودن نتایج آزمونها، فرد با انتخاب سختی در زمینه های مختلف از جمله ازدواج، فرزنددار شدن و سقط جنین روبه روست، غربالگری ژنتیکی به عنوان یک موضوع بهداشت عمومی و اخلاق پزشکی هنوز هم مورد بحث است.

قاضی صاعد اندلسی دانشمند و مورخ قرن پنجم هجری در کتاب نامدار خود التعریف بطبقات الامم رویکردی خاص به مقوله علم دارد که بر پایه آن می توان این کتاب را در رده کتاب تاریخ علم قرار داد . در این مقاله با معیارهای امروزین تاریخ نگاری جایگاه این کتاب در دو حوزه تاریخی و علمی به طور مستقل و با هم بررسی می شود .

مسوولیت پزشکان در قبال بیماران می تواند اخلاقی یا حقوقی باشد که مسوولیت حقوقی خود جنبه مدنی و کیفری خواهد داشت. توجه به موضوع مسوولیت پزشکان و برخورد با خطاهای پزشکی قدمتی به بلندای علم طب دارد. در تمدن مصر باستان، یونان، بابل، روم و ایران باستان رویکردهای مختلفی نسبت به خطاهای پزشکی وجود داشته است. در ایران باستان، پزشکان و جراحان تنها پس از طی مرحله آزمون زیر نظر پزشکان مجرب مجاز به طبابت بودند و در صورت درمان بیماران بدون کسب مجوز و بروز خطای منجر به فوت بیمار با کیفری مشابه قتل عمد روبه رو می شدند.فقهای شیعه پزشک جاهل و خطاکار را در قبال عوارض به وجود آمده برای بیمار مسوول می دانند، اما در مورد پزشک حاذقی که بدون کوتاهی یا تقصیر وی بیمارش دچار عارضه ای گردیده دو دیدگاه وجود دارد؛ دیدگاه مشهور، که غالب فقها به آن نظر دارند، حکم بر مسوولیت پزشک می دهد و برای آن ادله هم ذکر شده است. اما دیدگاه غیر مشهور چنین پزشکی را مسوول نمی داند.دیدگاه مشهور برای سلب مسوولیت از پزشک، اخذ برائت از بیمار را پیش از اقدام پزشک پیشنهاد می کند که در حقوق ایران از دیدگاه مشهور پیروی شده است. البته در موارد فوریت های پزشکی که جان بیمار در خطر است و امکان اخذ رضایت و برائت وجود ندارد، این امر استثنا شده است. ضمن این که چنان چه پزشک به هنگام معالجه بیمار مرتکب تقصیر شود، تحصیل برائت پیش از شروع به درمان، مسوولیت را از وی سلب نخواهد کرد.

توجه به موضوع سرمایه اجتماعی (social capital) در سالهای اخیر در محافل و بروشورهای علمی و دانشگاهی جهان روند رو به گسترش سریعی داشته و اخیرا به طور جدی در ایران نیز مطرح شده است. همانند سایر حوزه های اقتصاد، توجه به نقش مهم سرمایه اجتماعی، در اقتصاد سلامت ضروری می نماید. به نظر می رسد که رشد و کارکرد بهینه بخش سلامت در جامعه، علاوه بر نیاز به سرمایه مادی (پول، امکانات و تجهیزات) و سرمایه انسانی (نیروهای متخصص و توانمند)، نیازمند به سرمایه اجتماعی است. در این مقاله، سعی کرده ایم در پرتو مطالب و مدارک به دست آمده از طریق جست و جوی کتابخانه ای و اینترنتی، تحلیلی از نقش اخلاق پزشکی در شکل گیری و انباشت سرمایه اجتماعی، با نگاهی ویژه به مسایل ایران ارایه کنیم. نقش اخلاق پزشکی در شکل گیری سرمایه اجتماعی را از دو دیدگاه بررسی کرده ایم: (1) نقش اخلاق پزشکی در شکل گیری سرمایه اجتماعی در روابط درون حرفه ای؛ (2) نقش اخلاق پزشکی در شکل گیری سرمایه اجتماعی در روابط اعضای حرفه با جامعه.