درخت حوزه‌های تخصصی

در بیان استخراج جیب یک درجه رساله ای است به زبان فارسی از مصنفی ناشناس که ظاهراً به منظور تقریر و توضیح روش محاسبه جیب (سینوس) یک درجه بر اساس شرح قوشچی (د. 879 ق) بر زیج الغ بیگ (فارسی) و رساله فی استخراج جیب درجه واحده (عربی) اثر قاضی زاده (د. حدود 840 ق) تالیف شده است. اثری که مبدع اصلی این روش، غیاث الدین جمشید کاشانی (د. 832 ق)، در این باره نوشته، تاکنون به دست نیامده، اما اثر قاضی زاده که در واقع تحریری است از روش کاشانی، در نسخه هایی متعدد برجای مانده است. قوشچی نیز بدون ذکر نام کاشانی، روش وی را شرح می دهد.

امروزه چرخش های روش شناختی در علوم اجتماعی و انسانی به پدیده ای تبدیل شده است که به صورتی پرشمار، در آثار صاحبان رای در این حوزه، به آنها اشاره و ارجاع شده، مقولات بسیاری بر مبنای آنها توضیح داده می شود. در این مقاله، ابتدا به دو چرخش مهم در حوزه علوم انسانی، یعنی چرخش های زبانی و فرهنگی می پردازیم و سپس به چرخش های روش شناختی ذیل این دو، از جمله چرخش های روایی، زندگی نامه نویسی و خودزندگی نامه نویسی و تاریخی اشاره می کنیم. بررسی مبانی فلسفی چرخش های مذکور در قالب ضدیت روش شناختی با رویکرد پوزیتیویسم، در ابتدا بازنموده شده است.تغییر رویکرد از اثبات گرایی به رویکردهای انسان گرایانه تفسیری و تفهمی، و تغیر موضع از روش های کمی به روش های کیفی بررسی جنبه های گوناگون پدیده های انسانی و اجتماعی را فارغ از چارچوب کشف قوانین علی ممکن ساخته و فضا را برای قوت گرفتن سویه هایی چون تاریخ و زندگی نامه پژوهی و روایت است.

حکمت متعالیه صدرالمتالهین همچنان مخالفانی دارد که آن را مکتبی التقاطی می دانند که آموزه های هستی شناختی را بدون تحفظ بر روش فلسفی، از حوزه های گوناگون معرفتی (فلسفه مشاء، فلسفه اشراق، عرفان، کلام و متون اسلامی) برگرفته و در ساختاری نامنسجم گردآورده است.این مقاله می کوشد با تکیه بر اظهارات صدرالمتالهین، با روشی وصفی - تحلیلی، ویژگی های منحصر به فرد روش شناختی حکمت متعالیه را که وجه متمایز آن از دیگر مکاتب هستی شناسی است، ارایه و نشان دهد که حکمت متعالیه، در عین بهره مندی از دستاوردهای حوزه های مختلف هستی شناسی در تمدن اسلامی، یک مکتب کاملا فلسفی و پای بندی به روش فلسفی در اثبات و نفی گزاره های مورد نظر است.نقد روش شناختی عرفان نظری از دیدگاه حکمت متعالیه، تمایز روش شناختی حکمت متعالیه با حکمت اشراق، جایگاه شهود و آموزه های دینی در حکمت متعالیه، مقایسه روش نقلی با روش عقلی و شهودی در وصول به حقایق هستی شناختی، اصطلاح شناسی «عقل منور» و «برهان کشفی» در حکمت متعالیه و تبلور مطالعه میان رشته ای در حکمت متعالیه از جمله مباحث این مقاله هستند.

آموزش از راه دور، در دانشگاه مجازی، امکان یادگیری خارج از محیط کلاس و دانشگاه را به دانشجو می دهد، محدودیت های جغرافیایی را از بین می برد و فرصت یادگیری را برای تمام اشخاصی که در غیر این صورت، موقعیت استفاده از سیستم آموزش عالی را نداشتند، فراهم می آورد. در این مقاله، بر اساس روش کتابخانه ای-تحلیلی، به بررسی میزان همگامی دانشگاه مجازی با دانشگاه سنتی، در اجرای وظایف آموزش عالی، روش های نوین برای رسیدن بدین مقصود و مشکلات اخلاقی جدید این حوزه، پرداخته شده است. سازگاری یا ناسازگاری عملکرد این نوع دانشگاه با اهداف آموزش عالی، از راه بررسی انتقال ارزش های علمی، آزادی بیان افکار، امکان استفاده از روش های مختلف تدریس، نحوه انتقال ارزش های اجتماعی و رعایت مساوات و برابری و استفاده از امکانات مورد بررسی قرار گرفته است. همنوایی با دانشگاه سنتی در هر بخش، توسعه مباحث جدیدی مانند بلاگ، ویکی، اجتماعات شبکه ای، شبیه سازی محیط دانشگاه، بازی های آموزشی و آموزش سیار را می طلبد. در این سبک یادگیری، محتویات به روش متمایزی ساخته و پخش می شوند که مسایل اخلاقی جدیدی را به وجود می آورند.نتیجه گیری: در نهایت، پس از تحلیل مشکلات اخلاقی، سه رویکرد فضیلت، ممانعت و توسعه فناوری های جدید، برای کاهش ناهنجاری های اخلاقی در فضای مجازی پیشنهاد شده است.

زندگی حرفه ای اخلاقی از جمله پژوهشگری محتاج اصولی است که خط مشی رفتارهای اخلاقی یک پژوهشگر را ترسیم کند. اما سوال «مسایل اخلاقی این حرفه کدامند؟» مقدم بر جواب «اصول اخلاقی این حرفه چنین هستند» می باشد. وقتی می توان کدهای اخلاقی را تدوین کرد که قبل از آن، بتوان مسایل اخلاقی را شناسایی و تعیین کرد. به علت تعدد، تنوع و پراکندگی مسایل ارزشی و اخلاقی پژوهش احتیاج به چارچوبی جامع و سامان بخش می باشد.روش کار: در راستای ایجاد چارچوب جامع موضوعات اخلاقی پژوهش، اسناد 30 سازمان مرتبط با علم و فناوری شامل دانشگاه ها، نشریات و انتشارات، انجمن های علمی و پژوهشگاه ها تحلیل محتوای کیفی، توصیفی شدند. داده های به دست آمده با استفاده از کدگذاری باز و استقرایی تنظیم و جمع بندی شدند.یافته ها: این مقاله چارچوبی را برای سامان دهی موضوعات اخلاقی با دو محور الف) ذینفعان پژوهش و ب) مراحل پژوهش فراهم کرده است. این چارچوب با تعیین 10 ذینفع در محور اول و 5 مرحله پژوهش در محور دوم می تواند تمام موضوعات اخلاقی پژوهش را در 50 سلول خود جای دهد.نتیجه گیری: تضمین تصمیم گیری اخلاقی کارآمد مستلزم وجود چارچوبی جامع و سامان بخش است. چارچوب پیشنهادی مقاله حاضر، علاوه بر سامان بخشی به موضوعات اخلاقی پژوهش و تعیین مسیر تعاملی و همکارانه تحقیقاتی آینده، می تواند کارکردهای مفید چهارگانه دیگری نیز داشته باشد.

رساله آثار علوی ابوحاتم اسفزاری (د. ح. 506-513 ق دربردارنده برخی از دیدگاه های ارسطو (384-322 ق.م) است که در روایت عربی آثار علوی وی دیده نمی شود؛ زیرا ابن بطریق، پدیدآورنده روایت عربی این اثر، برخی جاهای کتاب را ترجمه نکرده و در ترجمه برخی جاهای دیگر نیز خطاهایی شگرف مرتکب شده است. اسفزاری همچنین به نکاتی اشاره می کند که در هیچ یک از دو روایت یونانی و عربی نیامده است. از این رو به نظر می رسد وی افزون بر بهره گیری از این ترجمه مخدوش، به منابع دیگری که به نحوی با روایت اصلی کتاب ارسطو مرتبط بوده اند، دسترسی داشته است. احتمالاً یکی از این منابع، رساله الآثار المخیله فی الجو الحادثه عن البخار المائی ابن خمار (زاده 331ق) بوده است. آثاری که بعدها دانشمندان ایرانی در این باره نوشتند، به نحوی چشمگیر از آثار علوی اسفزاری تاثیر پذیرفته است.

مشکل بزرگ اخلاقی اجتماعی انسانها از هزاران سال پیش، گذشته از دستبردهای مالی، در مسایل معنوی نیز رایج بوده است. از دیر زمان استفاده های غیر مجاز و سودجویی از افکار، نوآوری ها، کشفیات، اختراعات، اشعار، ادبیات، سخنان کوتاه و ... افراد عالم (با شعور و بی نیاز) صورت گرفته و می گیرد. شاید هنوز هم گروهی از این فرصت طلبان، از میزان زشتی این کار خلاف اخلاق و دستبرد معنوی، آگاه نباشند.

اخلاق در تصمیم گیری و علم مدیریت (تحقیق در عملیات) به تازگی مطرح و جذابیت خاصی برای محققین این رشته علمی فراهم نموده و چشم انداز تحقیقاتی فراوانی برای آن می توان متصور بود. علم مدیریت به دلیل ماهیت استراتژیک آن در کمک به تصمیم گیری در حوزه انسانی نسبت به سایر علوم از اهمیت خاصی برخوردار است چرا که هر تصمیم در این حوزه می تواند بر اقشار مختلف جامعه، محیط و طبیعت اثرگذار باشد. از جمله طرق موثر به منظور وارد ساختن مباحث اخلاقی در امور روزمره انسانی لحاظ اخلاق در تصمیم گیری و متعاقبا تحقیق در عملیات به عنوان یک سیستم پشتیبانی تصمیم می باشد.روش کار: در این مطالعه مروری ضمن مقایسه موقعیت های دنیای طبیعی و دنیای انسانی و قیاس تصمیم گیری در این موقعیت ها به این مساله توجه می گردد که تصمیم گیری در موقعیت های انسانی نیازمند آن است که به سه قطب اثرگذار یعنی منطق، ذهنیت و اخلاق توجه شود. در قطب منطقی مدل های پایه ای تحقیق در عملیات، در بحث ذهنیت استفاده از مدل های تصمیم گیری چند معیاره (MCDM) و در بحث اخلاق مواردی چون توسعه پایدار، عدالت اجتماعی، آلودگی، ضایعات، تعهدات زیست محیطی، مدیریت مواد خام مطرح می شود. در ادامه نکاتی در برقراری توازن بین این سه قطب در مدل های تحقیق در عملیات بحث می شود و راهکار هایی در این خصوص ارایه می گردد. این مقاله در برگیرنده سوگندنامه تحقیق در عملیات، اخلاق در مدل سازی، نتیجه گیری و پیشنهادات برای تحقیقات آتی نیز هست.نتیجه گیری : تصمیم گیری در حوزه علم مدیریت بدون توجه به مولفه های اخلاق و مسوولیت اجتماعی واقع بینانه نیست. امروزه نویسندگان در خصوص دخالت دادن اخلاق در تصمیم گیری فعالیت کرده و متدهایی را پیشنهاد داده اند. این مقاله ضمن بررسی جامع تحقیقیات گذشته و آخرین دستاوردها به یک متدولوژی چند شاخصه دست یافته است که پژ‍وهشگران و تصمیم گیرندگان را قادر می سازد مسایل اخلاقی را در مدل سازی و تصمیم گیری دخالت دهند.

در حیطه اخلاق دستوری، رویکردهای مساله محور در پاسخ به این که چه عملی خوب و چه عملی بد است دو نظریه را در اختیار ما نظریه را در اختیار ما نهاده اند: غایت گرایی و وظیفه گرایی. ما در این دو نظریه شاهد تلفیق گرایی، فردگرایی و بی توجهی به تفاوت افراد و شرایط هستیم. این مشکلات ما را به رویکرد فضیلت محور سوق می دهد. در این رویکرد، عملی اخلاقی است که در اجتماع انسانی، کارکردی مناسب داشته و جامعه را به سعادت برساند. در این نگاه، شرایط تحقق فعل و همچنین تربیت اخلاقی افراد جامعه را کانون توجه قرار می گیرد. هنگامی که از مسوولیت رسانه های جمعی در قبال اخلاق در جامعه سخن می گوییم ضرورت اهتمام رسانه ها به تربیت اخلاقی جامعه و بروز فضایل اخلاقی مدنظر قرار می گیرد. به نظر می رسد رویکرد فضیلت محور در خبررسانی چندان مورد توجه نبوده باشد، گو اینکه شاید بتوان رابطه ای میان رویکردهای مساله محور و ارزشهای خبری نشان داد.نتیجه گیری: از منظر فضیلت محوری ملاک نحوه نگارش و پخش یک خبر، تاثیرات تربیتی آن خبر در میان جامعه است. لذا خیر را نباید یک اطلاع رسانی صرف تلقی کرد بلکه خبررسانی، شان و جایگاه اخلاقی در جامعه نیز دارد.

فسلفه های مضاف یکی از مباحث و علوم نوظهوری است که به تازگی، کتاب مستقلی به فارسی در باب آن نگاشته شده است. فیلسوفان فلسفه را به معنای عام و خاص تفسیر کرده اند و فلسفه خاص را عوارض هستی دانسته اند. دیدگاه برگزیده در چیستی فلسفه، عبارت از عوارض وجود انضمامی انسان است. این تعریف به ما میدان می دهد تا به گونه ای گسترده، با انواع فلسفه های مضاف به حقایق بپردازیم. یکی از انواع فلسفه های مضاف عبارت است از فلسفه مضاف به علوم با رویکرد تاریخی - منطقی یا نظریه دیده بانی که به پژوهشگر اجازه می دهد با رویکردی درجه دوم به پرسش های بیرونی علوم بپردازد و رابطه علوم را با یکدیگر کشف کند. این کشف، نه تنها به پرسش های فلسفه مضاف و پرسش های برون علمی پاسخ می دهد، بلکه مهم ترین روش برای کشف و تاسیس علوم بینارشته ای است؛ به ویژه، اگر موضوع علم را محوری مشترک بدانیم که احکام و عوارضی معین بر آن حمل می شود. پس این مقاله درصدد است تا با تعریفی برگزیده از حکمت نوین اسلامی و چیستی و انواع فلسفه های مضاف و نظریه معیار تمایز علوم به این ادعا بپردازد که فلسفه مضاف به علوم یا نظریه دیده بانی، مهم ترین روش برای کشف و شناسایی علوم بین رشته ای است و نباید در علوم بین رشته ای کشف شده و تحقق یافته توقف کرد.

اخلاق در آموزش مجازی پیشگیری از بروز مصادیق گوناگون غیراخلاقی در محیط آموزش مجازی است. تدوین مسوولیت های اخلاقی سازمان های آموزش مجازی در قبال حقوق خود و دیگران، به سبب جریان آزاد و فراخ دامنی گستره ارتباطات الکترونیکی، ضروریست.روش کار: این نوشتار با مطالعه تحلیلی ضمن ترسیم دقیق معنای اخلاق از حوزه معرفتی روانشناختی و آموزش مجازی و جامع نگری نسبت به تعیین مرز محیط داخلی و خارجی سازمان با رویکرد به آرمان ها، ارزش ها و تعهدات سازمان، به مفهوم سازی اخلاق آموزش مجازی می پردازد. برای تدوین کدهای اخلاقی جامع در اخلاق آموزش مجازی به منظور بیان مسوولیت پذیری سازمان در قبال رفتارهای غیراخلاقی محتاج این مفهوم سازی هستیم. بدون این مفهوم سازی، کدبندی امور اخلاقی در حوزه آموزش مجازی ناکارآمد خواهد بود. بنابراین اخلاق آموزش مجازی را مسوولیت های اخلاقی سازمان در قبال محیط داخلی (مدیران، مشاوران، استادان، کارکنان و ...) و محیط خارجی (ناشران، تصمیم گیرندگان، اولیا و مربیان، دولت و ...) و الگوهای رفتاری ارتباطی مبتنی بر رعایت حقوق دیگران تعریف می کنند.نتیجه گیری: این مقاله می کوشد که به توضیح مفهوم اخلاق آموزش مجازی بپردازد و ضمن تاکید بر ضرورت و نیاز، به مفهوم سازی در این حیطه می پردازد.

پژوهش کیفی فرصت مناسبی برای گسترش قلمرو بررسی های روان شناختی به حوزه هایی که قابل کمی سازی نیست، فراهم می آورد؛ اما چالش های خاصی را نیز در مورد موضوع معیارهای ارزیابی پژوهش همانند اعتبار و روایی پیش می کشد. به طور کلی، پژوهشگران کیفی به معیارهای پژوهشگران کمی به هنگام ارزیابی آثارشان معترضند و آنها را رد می کنند. این معیارها شامل روایی، اعتبار و تعمیم پذیری است.این مقاله تلاش می کند با ملاحظه مفهوم رویکرد و تاثیر آن بر موضوع علم، از معیارهای اثبات گرایی سنتی درباره اعتبار، پایایی و تعمیم پذیری فاصله گرفته اند و به ارایه صورت بندی متفاوتی از این مفاهیم که با پژوهش کیفی همخوانی داشته باشد بپردازد. به نظر می رسد برای پژوهش های کیفی، قضاوت درباره درستی فرآیند پژوهش و کیفیت محصول نهایی مستلزم معیارهای ارزیابی کاملا متفاوتی است.

تداوم بحران های زیست برکره، انسان را به ضرورت بازنگری در شیوه برخورد خویش با محیط زیست در جریان توسعه یافتگی واقف نمود. در همین راستا،‌ فنون و روش های علوم محیط زیست گسترش یافت که متداول ترین آن، انجام ارزیابی آثار طرح های توسعه بر محیط زیست (EIA) بود. اما این فنون و بخصوص EIA، از یک سو رویکردی اصلاحی دارند نه پیشگیرانه و از سوی دیگر قادر به تجزیه و تحلیل جامع اقدامات متنوع انسان که اغلب دارای اثرات تجمعی، القایی و ترکیبی می باشد، نیستند. وجود چنین نواقصی توجه به ارزیابی راهبردی محیط زیست را که رویکردی با نگرش راهبردی (p.p.p) است. ضروری می سازد تا ارزیابی های زیست محیطی در سطوح مختلف خط مشی گذاری، برنامه ریزی و عملیاتی صورت گیرد. اما این رویکرد نیز به دلیل اینکه در مراحل "مفهومی و تدوین" یک الگو تصمیم گیری دخالت ندارد، نمی تواند نقش فعال خود را در توسعه پایدار به خوبی بازی کند.نتیجه گیری: بنابراین با توجه به اینکه الگوهای تصمیم گیری از نظام ارزشی پیروی می نماید، تلفیق نمودن اخلاق محیط زیست که شالوده نظام ارزشی می باشد با ارزیابی راهبردی محیط زیست، با رفع نواقص پیشین، می توان حفظ و ارتقا، محیط زیست را هدف قرار داده و چارچوبی نو و جدید برای حل بحران های زیست محیطی ارایه دهد. در این مقاله نگارندگان با ارایه نظریه "تلفیق اخلاق محیط زیست با رهیافت ارزیابی راهبردی محیط زیست"، فرایندی جدید را برای ارزیابی های زیست محیطی طرح های توسعه برای نیل به «توسعه پایدار» پیشنهاد می کنند.