درخت حوزه‌های تخصصی

پرسش محوری در حوزه رسانه و دین اینست که آیا باید رسانه را به مثابه امری قدسی و دینی نگاه کرد یا رسانه ذاتاً امری سکولار و غیر دینی است؟ اغلب به سبب فقدان پژوهش های مناسب، دو حوزه رسانه و دین به طور مجزا مورد مطالعه قرار می گیرد و تحلیل نسبت میان ارتباطات (رسانه) و تجدد یا مدرنیته بر مبنای سه نگرش روابط ملی، فایده گرا و ساختار گرا انجام می شود. بسیاری از نظریات موجود درباره دین و رسانه، به سوی ""دین رسانه ای"" گرایش داشته و یا در حالتی خوش بینانه درصدد توضیح ابزار بودن هر یک برای دیگری است. رسانه دینی تأکید دارد که نه رسانه صرفاً ظرفی برای دین است و نه تکنولوژی رسانه می تواند دین را در حد یک پیام فروبکاهد. از این رو نه می توان رسانه را پدیده ای ثانوی فرض کرد و نه دین را امری منحاز. نخستین مسئله در تبیین دین و رسانه، بازشناسی ذات رسانه، ویژگی های رسانه، ظرفیت و توانایی رسانه، تاریخ معرفتی و دانش رسانه، نسبت میان رسانه و فرهنگ غرب و تفکر لیبرالی، رسانه و ذات سکولاریسم و مسائل تمدن است. در این مقاله، کارکردهای رسانه، رویکردهای قابل بحث در باب رسانه و دین و ساحت های قابل تداخل دین در رسانه دینی بررسی شده است.

این مقاله درصدد است تا علاوه بر بررسی آرا و اندیشه های اجتماعی سیدجمال الدین اسدآبادی، ثابت کند که وی به عنوان یکی از پیشگامان جریان روشنفکری در میان حوزویان بوده است؛ ایشان نسبت به ایدئولوژی ها، نهضت ها، مکاتب فلسفی غرب، جغرافیای جهان و دگرگونی های اجتماعی جهان معاصر خود شناخت خوبی داشته و درباره آنها از دیدگاه یک عالم اسلامی روشنفکر ابراز عقیده کرده است. پس می توان مؤلفه ها و شاخص های اصلی روشنفکری وی را چنین برشمرد: اصلاح گرایی در اندیشه و معرفت دینی، توجه به اجتهاد، توسعة جهانی، تقریب مذاهب اسلامی، تجدد گرایی، تکامل گرایی اجتماعی، ملی گرایی، قانون گرایی، باور به آزادی اجتماعی، نگرش انتقادی به وضع موجود و عقل گروی.

مراسم ماه محرم در شمار گسترده ترین، پرشکوه ترین و مردمیترین آیین های مرسوم ایران و حوزه فرهنگ ایرانی است. به همین دلیل، از عناصر عمده تحکیم وحدت، وفاق مذهبی و ملی در ایران و همبستگی فرهنگی در میان کشورهای منطقه است. این مراسم، اگرچه دارای مضمون واحدی است، اما به تبع اختلاف اقلیم و حوزه های فرهنگی، دارای نمودهای گوناگون است. این نمودها از جمله جاذبه های آن به شمار میرود. بنابراین، شناخت و همبستگی ارزش های نهفته در سوگواریهای عاشورایی، و جایگاه عظیم فرهنگی آن از اهمیت خاصی برخوردار است. نخل گردانی از جمله مراسم مرسوم در محرم است که به معنای تشییع پیکر پاک سرور شهیدان در روز عاشورا در هر سال برگزار میگردد. به نظر میرسد، عمومیت این مراسم در سراسر ایران از سایر رسوم و نشانه ها بیشتر است. با توجه به مشاهدات در اغلب نقاط ایران، میتوان گفت که مردم اغلب نقاط ایران یا نخل دارند و یا آن را میشناسند. این رسم پرسش های زیادی را در بین پژوهشگران برانگیخته و متاسفانه تاکنون در مورد آن پژوهشی صورت نگرفته است. این نوشتار تلاش دارد با استفاده از روش پژوهش کیفی از نوع میدانی (مردم نگاری)، به کمک تکنیک مصاحبه و مشاهده به مطالعه مراسم نخل و نخل گردانی در محرم پرداخته و ضمن بیان باورها و نذورات این مراسم آیینی، به تبیین کارکردهای فرهنگی و اجتماعی آن بپردازد.

مقالة حاضر در پی بررسی درک، تجربه و تفسیر زنان شهر خرم آباد از حجاب است. مبنای نظری کار، طیفی از نظریه های مرتبط با جنسیت، مدیریت بدن و هویت است. مسئلة اصلی پژوهش این است که زنان بسته به جایگاه اجتماعی شان، نوع و اندازة حجاب را چگونه تفسیر می کنند؟ مقالة حاضر به روش کیفی و با تکنیک مصاحبه نیمه ساخت یافته با 40 نفر از زنان ساکن شهر خرم آباد صورت پذیرفته است. برای انتخاب مشارکت کنندگان از روش نمونه گیری هدفمند استفاده شد و داده های گردآوری شده از طریق تحلیل نظری و موضوعی یا تماتیک تحلیل شده اند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که علی رغم وجود پیوندهای ظریف میان سنّت و تجدد در زمینة مسئلة حجاب، نوعی بازاندیشی و راززدایی از سنّت به جای پیروی از آن در این زمینه روی داده است که بر این اساس سه تیپ اجتماعی سنّتی، نیمه مدرن و مدرن از هم قابل تفکیک است.

مدل اندازه گیری دینداری جوانان؛ ابتدا بر پایه ابعاد پنجگانه مدل گلاک و استارک شاخص سازی شده؛ سپس با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی به دنبال شناسایی دقیق ابعاد پنجگانه فوق مورد بررسی قرار گرفته است. روابط بین ابعاد پنجگانه دینداری بر پایه رویکرد هیجانی روان شناسانی نظیر ماندلر، شاختر، آرنولد و انطباق دیدگاه های آنان با تربیت اسلامی مورد مطالعه و مقایسه قرار گرفته است. مطالعه این روابط و تأثیر و تأثر بین این متغیرها با استفاده از نرم افزار لیزرل که به نوعی به آن تحلیل عاملی تأییدی یا مدل معادلات ساختاری می گویند، مورد اندازه گیری قرار گرفته است. مقدار RMSEA=0/053 برای این مدل، نشان می دهد که این مدل از برازش قابل قبولی برخوردار است. به طوری که می توان اذعان نمود که دینداری یک پدیده سه بعدی است که شامل بعد اول؛ بعد ذهنی و شناختی دین، بعد دوم؛ بعد احساسی یا عاطفی دین و بعد سوم؛ بعد عملی و رفتاری دین می باشد. روابط اثرگذاری بین ابعاد دینداری طوری است که ابتدا از فیلتر ذهنی و شناختی عبور کرده و پس از آن در حالت عاطفی و احساسی شناسایی شده و سپس با عبور از آن فیلتر، در شکل رفتاری نمایان می گردد.

به دلیل حضور چشمگیر زنان در عرصه های علمی کشور و با توجه به هم رایی جامعه شناسان بر دیندار بودن بیش تر زنان نسبت به مردان و نقش مهمی که آن ها در آینده ی علمی کشور ایفا خواهند کرد، در این پژوهش به دنبال فهم رابطه ی دینداری دانشجویان زن دوره ی دکتری دانشگاه شیراز با علم گرایی آن ها هستیم. جامعه ی آماری این پژوهش را، تمامی دانشجویان زن مشغول به تحصیل در دوره ی دکتری که شامل 199 نفر می شود، تشکیل می دهند، در این پژوهش تمام شماری صورت گرفته و به تمامی دانشجویان برای جمع آوری داده ها مراجعه شده است. روش پیمایش به عنوان روش پژوهش مورد نظر این مطالعه و پرسشنامه به عنوان ابزار جمع آوری داده ها مورد استفاده قرار گرفت. چارچوب نظری مورد استفاده در این پژوهش نظریه ی ماکس وبر در باب تمایز میان علم و دین است. نتایج توصیفی نشان می دهد که بیش از شصت درصد پاسخگویان از میزان دینداری، متوسطی برخوردارند و میان دینداری پاسخگویان به عنوان متغیر مستقل با گرایش علمی، معدل لیسانس و فوق لیسانس به عنوان بخشی از متغیر وابسته رابطه ی معکوس و منفی وجود دارد، درحالی که این رابطه بین فعالیت علمی و دینداری رابطه ای مثبت و مستقیم است

این پژوهش به مطالعه و بررسی رابطه میان هویت دینی و سرمایه اجتماعی مردم شهرستان کاشان درسال 1387 می پردازد. جامعه آماری دراین پژوهش، مردم شهرکاشان است که تعدادآنهابراساس سرشماری سال 1385، 162136نفربوده وحجم نمونه براساس فرمول کوکران 383 نفر تعیین شده است.روش تحقیق پیمایشی است وبراساس ابزارپرسشنامه دارای روایی مبتنی برآلفای کرونباخ، داده هاواطلاعات مربوط به جامعه آماری گردآوری شده است.پس ازبررسی نظریات مطرح شده در زمینه موضوع مورد مطالعه و همچنین جمع آوری اطلاعات وداده ها چنین استنتاج شده که هویت دینی که خود متشکل از بعد دینداری، بعد تعلقی و بعد تعهدی است، دارای دستاوردهای زیادی درجامعه کاشان است که ازآن جمله می توان به جهت بخشیدن زندگی افراد، ایجاد رویکرد مثبت به آینده و تقویت روحیه امیدواری و نشاط برای آینده ی بهتر، پاسخ دادن به پرسش های بنیادین وعمیق انسان درزندگی، ایجاد حس همدلی، همبستگی و انسجام در جامعه (که ازمصادیق سرمایه اجتماعی اند) اشاره کرد. بنابراین دراین پژوهش با افزایش میزان هویت دینی افراد جامعه به ویژه در ابعاد تعهدی و دینداری، میزان حضورجمعی افزایش یافته ودرنتیجه سرمایه اجتماعی جامعه بالاتر می رود.

این مقاله با رویکردی منطقی ‐ فلسفی به بررسی سه مسئلة بنیادی در موضوع جایگاه ارزش ها در علم، یعنی مسئلة «است ‐ باید»، نسبیت گرایی ارزشی و بی طرفی یا جانبداری ارزشی می پردازد. روشن است که اگر جامعه شناسی اسلامی بخواهد به عنوان یک پارادایم توانمند و تأثیرگذار در عرصة علوم اجتماعی ظاهر شود، ناگزیر باید موضع خود را نسبت به این گونه مسائل پارادایمی به گونه ای مشخص کند که امکان مقایسه با پارادایم های موجود فراهم شود. محورهای اصلی مورد تأکید این مقاله عبارت است از: امکان استنتاج احکام هنجاری از گزاره های توصیفی و بالعکس، رد نسبیت گرایی ارزشی بر پایة پذیرش مبانی فطری برای ارزش های اخلاقی و حقوقی و لزوم جانبداری ارزشی در علم به عنوان یک آرمان و در عین حال، تلاش برای افزایش عینیت در مباحث توصیفی و تبیینی علم.

دین واقعیتی اجتماعی است و مناسک دینی، ناظر بر نیازهای اجتماعی ریشه دار انسان است. اعمال دینی حس همبستگی و اتکا به گروه و خلاصه، حس بودن در جامعه را نشان می دهد. دین زبان مشترک اخلاقی جامعه است. این مقاله در جستجوی پاسخ به این سوالات است که میزان دینداری شهروندان تهرانی چگونه است؟ دینداری در گروه های مختلف برپایه سن، جنسیت، منطقه محل سکونت، محل تولد، وضعیت تأهل، میزان تحصیلات چه تفاوتی دارد و رابطه دینداری با متغیر پایگاه اقتصادی ـ اجتماعی خانواده چگونه است؟ تحقیق حاضراز نوع توصیفی ـ مقایسه ای است و از روش پیمایشی استفاده شده است. جامعه آماری شامل کلیه شهروندانی است که در نیمه اول آبان ماه 1388 ساکن شهر تهران بوده اند . حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 391 نفر و انتخاب نمونه باتلفیق نمونه گیری خوشه ای و طبقه بندی نامتناسب صورت گرفته است . جهت بررسی اعتبار و قابلیت اعتماد پرسشنامه، از اعتبار محتوایی و ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است. متغیر دینداری در این تحقیق با سه شاخص اعتقادات، اخلاقیات و اعمال، در سطح سنجش رتبه ای، در غالب طیف لیکرت مورد سنجش قرار گرفته است. برخی از یافته های تحقیق حاکی از آن است که دینداری بین دوگروه زنان و مردان و دو گروه متولدین تهرانی و شهرستانی تفاوت معناداری ندارد؛ اما در بین گروه های سنی ، وضعیت تاهل، سطح تحصیلات و ساکنین مناطق مختلف، تفاوت معناداری دارد.

هدف از انجام این پژوهش بررسی اثربخشی دعا درمانی بر سلامت عمومی دانشجویان دانشگاه افسری امام علی(ع) است. سؤال اصلی پژوهش عبارت است از اینکه تأثیر دعادرمانی بر سلامت عمومی دانشجویان چگونه است؟ جامعة آماری برای انجام این پژوهش عبارت است از 700 نفر از دانشجویان دانشگاه افسری است که به صورت داوطلب خواهان شرکت در جلسات دعا درمانی بوده اند. ابتدا به روش تصادفی، 40 نفر از این تعداد انتخاب شدند و سپس به صورت تصادفی در دو گروه 20 نفری (20 نفر گروه آزمایش و 20 نفر گروه کنترل) قرار گرفتند. در شرایط برابر، از دو گروه پیش آزمون به عمل آمد. آنگاه برای گروه آزمایش، هشت جلسه دعا درمانی گروهی یک و نیم ساعتی برگزار شد. در این مدت هیچ گونه مداخله ای در گروه کنترل صورت نگرفت. در پایان از دو گروه در شرایطی برابر، پس آزمون به عمل آمد. روش تحقیق در این پژوهش از نوع نیمه آزمایشی پیش آزمون – پس آزمون با گروه کنترل است. ابزار مورد استفاده برای سنجش، پرسشنامة سلامت عمومی می باشد و داده های جمع آوری شده در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی با نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند که در سطح آمار توصیفی از شاخص هایی مانند نمودارها، میانگین، انحراف استاندارد، میانه و نما استفاده شد. در سطح آمار استنباطی نیز شاخص های آماری مانند ضریب همبستگی پیرسون، آزمون t مستقل و آزمون همگنی واریانس ها مورد استفاده قرار گرفتند. یافته های پژوهش نشان داد که بین نمرات پیش آزمون و پس آزمون سلامت عمومی رابطة معناداری در سطح 01/0 وجود دارد ( 001/0 sig = و65/29 t =). بنابراین فرضیة اول پژوهش تأیید می شود و نتیجه می گیریم که دعا درمانی بر سلامت عمومی اثر داشته و باعث افزایش آن شده است. در مورد مؤلفه های سلامت عمومی نیز در نمرات پیش آزمون و پس آزمون مؤلفه های «نشانه های بدنی، اضطراب و بی خوابی، نارساکنش وری اجتماعی و افسردگی» تفاوت معناداری مشاهده شد؛ بنابراین می توان نتیجه گرفت که دعا درمانی بر «نشانه های بدنی، اضطراب و بی خوابی، عدم تعامل با محیط و افسردگی» اثر دارد.

ارزش ها از بنیادی ترین عوامل جهت دهنده رفتارهای انسانی در هر جامعه ای به شمار می آیند و نقش مهمی را در رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ایفا می کنند. این مطالعه در صدد شناخت جهت گیری ارزشی توسعه محور معلمان و عوامل اجتماعی و اقتصادی تأثیرگذار بر آن است. داده های پژوهش به شیوه پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه، از تعداد343 معلم شاغل در اداره آموزش و پرورش شهرستان بروجن، که به شیوه تصادفی چند مرحله ای انتخاب شده بودند؛ گردآوری شده است. نتایج حاصل از یافته های پژوهش نشان می دهند که 1/72 درصد از معلمان دارای حد متوسطی از جهت گیری ارزشی توسعه محور بودند. نتایج نشان می دهد که سطح سواد والدین، وضعیت اقتصادی خانواده در دوران نوجوانی، درآمد، وضعیت اشتغال و میزان استفاده از وسایل ارتباط جمعی ارتباط معناداری با جهت گیری ارزشی توسعه محور نداشتند. احساس امید به زندگی و احساس رضایت از زندگی (رضایت شغلی، رضایت از زندگی خانوادگی، رضایت از امکانات زندگی و رضایت از وضعیت سلامت) رابطه معناداری با جهت گیری ارزشی توسعه محور داشتند؛ به این معنا که با افزایش احساس امید به زندگی و رضایت از زندگی، جهت گیری ارزشی توسعه محور افزایش می یابد.

تغییرهای عمیق، ساختاری و چندبعدی که در پی فتح ایران رخ نمود، برخی از مهم ترین عنصرهای تشکیل دهندهٔ هویت ایرانی در عهد باستان را دگرگون کرد یا به نابودی کشاند. با از میان رفتن برخی از این عوامل مانند سرزمین /جغرافیا و دولت ایرانی و در پی آنها تغییر یکی از مهم ترین پایه های هویت ایرانی در عهد باستان یعنی دین، هویت ایرانی دچار بحران شد. ایرانیان را با توجه به پاسخی که به بحران پیش رو دادند می توان به سه دستهٔ ایران گرایان، اسلام گرایان و ایران ـ اسلام گرایان تقسیم کرد. این مقاله ضمن برشمردن مهم ترین ویژگی های اسلام گرایان، به بررسی نگرش هویتی ابوریحان بیرونی پرداخته و هویت اسلامی این دانشمند ایرانی را با توجه به آثارش نشان داده است.